Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Szare strefy, w różnych odcieniach szarości: między wyrażeniami adwerbialnymi z poziomu przedmiotowego a nieprzedmiotowego oraz z poziomu metapredykatywnego a metatekstowego

100%

Duraj-Nowosielska I.

|

2023

|

tom 19

109-150

EN

The article presents a review of selected studies on metatext, in terms of the opposition between adverbial expressions of the primary- and metalanguage level, and among the latter – between metapredicative and strictly metatextual lexemes. I review briefly how they are covered in Polish grammars, and I list the most common criteria for distinguishing them. The focus is particularly on metatextual (metapredicative) items conformal with adverbs and on borderline phenomena. Some contentious issues are raised, such as: a) the status of gradation expressions; b) regular evolutionary mechanisms governing the transition from one class of lexemes to another, including the direction of derivation within meta-expressions; c) the status of particles which can be inserted in a broader meta-commentary; d) the status of limiting adverbials; (e) the status of the evaluative “subject-oriented” adverbs in the thematic position; e) the status of selected lexemes as regards their belonging to the class of metapredicates or particles.

PL

Artykuł przedstawia przegląd wybranych badań nad metatekstem pod kątem opozycji między wyrażeniami adwerbialnymi z planu przedmiotowego i nieprzedmiotowego, a wśród nieprzedmiotowych – między wyrażeniami metapredykatywnymi a stricte metatekstowymi. Referuje się krótko ich ujęcie w polskich gramatykach oraz wymienia się najczęstsze kryteria ich rozróżniania. Wywód koncentruje się zwłaszcza na jednostkach z planu nieprzedmiotowego konformalnych z przysłówkami i na zjawiskach granicznych. Porusza się takie kwestie sporne jak: a) status wyrażeń gradacyjnych; b) regularne mechanizmy ewolucyjne rządzące przejściem od jednej klasy wyrażeń do drugiej, w tym kierunek motywacji w ramach metawyrażeń; c) status partykuł, dla których możliwe jest odtworzenie szerszego metakomentarza; d) status przysłówków względu; e) status przysłówków oceniających „zorientowanych na podmiot”, w pozycji tematycznej; e) status wybranych jednostek pod kątem ich przynależności do klasy metapredykatów bądź partykuł.

2

Przysłówki mimo woli i mimowolnie. Spojrzenie diachroniczne

100%

Żochowska N. , Kopernika U. M. , Natalia Żochowska. Ur. 1984 r. w Toruniu. Ukończyła filologię polską na UMK o. k. s. d. z. z. j. Z. s. s. p. w. c. n. i. m. P. m. i. w. c. L. C. i. w. P. J. , natalia.zochowska@wp.pl

|

2015

|

tom 4

EN

Lexical units mimo woli i mimowolnie, functioning in the modern polish, are object of this article. Tidying up of certain historical facts concerning these two adverbs (and preposition mimo) helped with formulating hypothesis concerning it saying, that unit mimo woli semantically most probably derives from adverb mimowolnie. It “inherits” after it feature, which I am calling the identity of subjects, and which is for it, as for lexical unit, constitutive. The look at the history of studied expressions served also explaining, where from one of mistakes turning up at definitions of unit mimo woli is getting down. Majority of dictionary definitions of this expression - apart from the row of phrases close in meaning for the individual defined – contains the structure ‘wbrew woli’. Before preposition "mimo" meant both ‘bez’ as well as ‘wbrew’ – where in second from these meanings doesn't form the lexical unit with the noun a "wola", what's more, in our times isn't appearing in this meaning even in structures. By it today there is functioning a structure "wbrew woli". Appearance of the ‘wbrew woli’ in definitions of the adverb used in the contemporary Polish "mimo woli" most probably results from assigning to him the former significance – from the time, when wasn't still lexical unit.

PL

Przedmiotem artykułu są funkcjonujące we współczesnej polszczyźnie jednostki mimo woli i mimowolnie. Uporządkowanie pewnych faktów historycznych dotyczących tych dwu przysłówków (a także przyimka mimo) pomogło w sformułowaniu hipotezy mówiącej, że tożsamość podmiotów w znaczeniu mimo woli s e m a n t y c z n i e pochodzi od przysłówka mimowolnie. Spojrzenie na historię badanych wyrażeń posłużyło również wyjaśnieniu, skąd bierze się jeden z błędów pojawiających się w definicjach jednostki mimo woli. Większość słownikowych definicji tego wyrażenia – oprócz szeregu wyrażeń bliskoznacznych jednostce definiowanej – zawiera konstrukcję ‘wbrew woli’. Dawniej przyimek mimo znaczył zarówno ‘bez’ jak i ‘wbrew’ – z tym, że w drugim z tych znaczeń nie zleksykalizował się i nie tworzy jednostki języka z rzeczownikiem wola, co więcej, współcześnie nie występuje w tym znaczeniu nawet w konstrukcjach. Funkcjonuje za to dzisiaj konstrukcja wbrew woli. Pojawienie się komponentu ‘wbrew woli’ w definicjach używanego we współczesnej polszczyźnie przysłówka mimo woli wynika najprawdopodobniej z przypisywania jemu dawnego znaczenia – z czasu, gdy nie był jeszcze jednostką.

3

Predykatywy odprzymiotnikowe i odprzysłówkowe („można”, „niepodobna”, „wiadomo”, „wolno”) w Słowniku języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku

100%

Bronikowska R.

|

2013

|

nr 2

95-104

PL

Autorka porównuje cechy i funkcje wymienionych w tytule wyrazów w polszczyźnie współczesnej i XVII–wiecznej. Według autorki w XVII wieku leksemy te, zaliczane obecnie do czasowników niewłaściwych, miały status pośredni pomiędzy klasą czasowników a przymiotników lub przysłówków. Odmienności między współczesnymi a XVII–wiecznymi użyciami opisywanych wyrazów widoczne są na różnych poziomach systemu językowego. W drugiej części artykułu autorka przedstawia rozwiązania dotyczące opisu tych słów przyjęte w Słowniku języka polskiego XVII i 1. poł. XVIII w.

EN

The author compares features and functions of words listed in the title in the contemporary and 17th century Polish language. According to the author, the status of these lexemes (today treated as impersonal verbs) was in the 17th century intermediate between verbs and adjectives or adverbs. Differences between contemporary and 17th century uses of the words can be seen at several levels of the linguistic system. The author also shows a way of describing these words in the Dictionary of Polish language of the 17th and the 1st half of the18th century.

4

O znaczeniu przedmiotowym i metatekstowym jednostek normalny i normalnie

80%

Maryn-Stachurska D. N.

|

tom 39

179-191

EN

The purpose of this article is to describe the syntactic and semantic properties of the units normalny and normalnie. The basic thesis concerns the existence of units normalny/normalnie, representing the classes of adjectives and adverbs, as well as metapredicative operators. The adverb normalnie, which the adjective normalny is semantically derived from, conveys the idea of no distinction between a certain x and the other x’s in the cluster x. Someone or something is not different, in terms of a certain feature, from the other items in the same cluster. The metapredicate normalnie constitutes a comment on the theme: it confirms the accuracy of use of a particular predicate.

PL

Celem artykułu jest opis właściwości składniowych i semantycznych jednostek normalny i normalnie, a przede wszystkim określenie ich statusu gramatycznego. Podstawowa teza tekstu dotyczy istnienia odrębnych jednostek języka reprezentujących, odpowiednio, klasę przymiotników i przysłówków (normalny1/normalnie1), a także operatorów metapredykatywnych (normalny2/normalnie2). Przymiotnik normalny, derywowany semantycznie od przysłówka normalnie, wskazuje na brak wyróżniania się pewnego x-a w zbiorze X. Ktoś lub coś nie jest inne pod względem jakiejś cechy od pozostałych elementów zbioru. Metapredykatyw normalnie (a także przymiotnik metapredykatywny normalny) komentuje spełniany aktualnie akt mowy, a dokładnie potwierdza adekwatność użycia danego predykatu.

5

„Czy to stosowne>?” O cechach składniowych i semantycznych jednostek „stosowny" i „stosownie"

80%

Maryn-Stachurska D.

|

tom 41

81-95

EN

The article presents a detailed syntactic and semantic analysis of the words stosowny [appropriate], stosownie [appropriately] in the Polish language. The author sets a hypothesis that by analogy with the units odpowiedni / odpowiednio one can distinguish homonymous lexical units in the shape of an adjective and an adverb representing different levels of the language (belonging to its subject level and meta level). The lexical units having the shape of stosowny and stosownie represent the adjective and the adverb, respectively, as well as the meta predicative operator stosowny and meta predicative operator stosownie. Accordingly, stosownie cannot perform the function of an enumeration operator, which is performed in turn by the sequence odpowiednio.

PL

Artykuł zawiera szczegółową analizę syntaktyczno- semantyczną słów stosowny, stosownie w języku polskim. Autorka stawia hipotezę, że analogicznie do jednostek odpowiedni / odpowiednio można wyróżnić homonimiczne jednostki leksykalne o kształcie przymiotnika i przysłówka reprezentujące różne poziomy języka (należące do jego poziomu przedmiotowego i poziomu meta). Jednostki leksykalne o kształcie stosowny i stosownie reprezentują odpowiednio przymiotnik i przysłówek, a także operator metapredykatywny stosowny i operator metapredykatywny stosownie. Stosownie nie może natomiast pełnić funkcji operatora wyliczenia, którą pełni ciąg odpowiednio.

6

Vocabulary in autism spectrum disorders. Part 3: Qualitative description – the category of relations

70%

Hrycyna E.

|

tom 11

|

nr 2

PL

Artykuł jest trzecią częścią studium poświęconego słownictwu w zaburzeniach ze spektrum autyzmu. Przedmiotem zainteresowań w artykule jest kategoria relacji i jej leksykalnych wykładników. Autorka przedstawia różne typy wyrażanych językowo relacji. Omawia, w jaki sposób są one reprezentowane w języku osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, poświęcając osobny fragment częściom mowy. Przyswajanie pojęć relacyjnych i właściwych im wykładników leksykalnych stanowi istotne wyzwanie rozwojowe; szczególnie trudne dla osób z autyzmem. Właśnie w obszarze tej kategorii różnice między słownikami osób typowo się rozwijających i osób z zaburzeniami autystycznymi są najwyraźniejsze. Pozostałe wnioski z przeprowadzonej analizy pokrywają się z tymi z drugiej części studium, dotyczącej kategorii rzeczy i zdarzeń.

EN

The article is the third part of a study concerned with vocabulary in autism spectrum disorders. The subject of interest in this article is the category of relations and its lexical exponents. The author presents various types of linguistically expressed relations. She discusses how they are represented in the language of people with autism spectrum disorders and devotes a separate fragment to parts of speech. The acquisition of relational concepts and their lexical exponents is a significant development challenge; especially difficult for people with autism. In the category of relations the differences between the vocabularies of typically developing people and people with autistic disorders are the most pronounced. Other conclusions from the analysis carried out are in line with those in the second part of the study concerning the category of things and events.