Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Zanikanie świętości. Natura i źródła procesu desakralizacji w kulturze Zachodu

100%

Chmiel B.

|

nr 1

EN

The aim of this article was to indicate the essential elements of the process of desacralization of Western culture. In the first part, I individuated fundamental elements characterizing the “traditional” concept of culture, whose main feature was the lack of a sharp distinction between the realm of the sacred and the profane grounded in the idea of cosmic order. The second part concerns the genesis of desacralization, which – in the case Western culture – is associated with the idea of the sophists’ concepts and ideas of the Renaissance. In both cases, desacralization is associated with anthropocentrism. The essence of anthropocentrism is the perception of reality, in which man perceives himself not as an integral part of the divine order, which he should recognize and accomplish in the right way, but as an autonomous creator, directing the world according to his own laws. The question whether these human laws are in harmony with the divine order or remain in contradiction with it appears to be secondary – essential is genesis and nature of order in the human world.

PL

Celem niniejszego artykułu było wskazanie zasadniczych elementów składających się na proces desakralizacji kultury Zachodu. W pierwszej części przedstawiono zasadnicze elementy charakteryzujące „tradycyjne” pojmowanie kultury, którego wyróżnikiem był brak ostrego rozróżnienia na sferę sacrum i profanum ugruntowany w idei kosmicznego ładu. Druga część dotyczy genezy desakralizacji, którą – w przypadku kultury zachodniej – należy wiązać najpierw z myślą sofistów, a następnie z ideami renesansu. W obu przypadkach desakralizacja wiąże się z antropocentryzmem. Istotą antropocentryzmu jest takie postrzeganie rzeczywistości, w którym człowiek pojmuje samego siebie nie jako integralną część boskiego ładu, który winien rozpoznać i realizować we właściwy sobie sposób, ale jako autonomicznego twórcę kreującego „swój” świat wedle własnych praw. Kwestia, czy owe ludzkie prawa są zgodne z boskim porządkiem, czy pozostają z nim w sprzeczności jawi się tym samym jako drugorzędna – tym, co zasadnicze, jest geneza i natura ładu panującego w świecie człowieka.

2

Religijność we współczesnych reportażach

100%

Bogołębska B.

|

2018

|

tom 27

|

nr 1

37-47

EN

The author analyses the presence of a religious factor in selected religious and social features. The analysis objects are texts by Jacek Tacik, Piotr Nestorowicz, Renzo and Robert Allegri, Włodzimierz Kalicki, Krzysztof Kąkolewski, Marcin Wójcika, Wojciech Bojanowski, Magdalena Grochowska, Beata Pawlak, Łukasz Wojtusik and WojciechTochman. In her research the author presents the clash between sacrum and profanum in the Church and overlapping investigative, political, medical, historical and travelling aspects. This text is an attempt to complement feature genres which are commonly used in scientific world by a feature with religious (confessional) subject.

3

Etyczne aspekty mediatyzacji życia religijnego – uwagi do dyskusji

99%

Leśniczak R.

|

tom 4

EN

Celem artykułu jest refleksja nad ważniejszymi etycznymi aspektami mediatyzacji życia religijnego, do których zaliczono: obecność sacrum w przestrzeni profanum; prawdę jako punkt odniesienia dla medialnych interpretacji doktrynalnych podstaw religii; determinanty życia religijnego w przestrzeni mediów. Artykuł ma charakter przeglądowy. Wykorzystano metodę analizy i syntezy. Udowodniono, że korespondencyjna definicja prawdy stanowi ważny punkt odniesienia w pytaniu o rzetelność informowania o religii. Religijne kwestie o charakterze doktrynalnym domagają się od mediów wierności przekazu, zaś pozostałe kwestie religijne pozwalają na większą swobodę interpretacyjną. Podstawowe determinanty życia religijnego (tożsamość i wynikająca z niej autodeklaratywność wiary, formalna przynależność osoby do danej religii, indywidualne i wspólnotowe praktyki religijne) wymagają od nadawców nie tylko wiedzy z obszaru nauk o komunikowaniu, ale również stosownej wiedzy religijnej. Procesy mediatyzacji dotyczące życia religijnego mają bowiem określone granice użyteczności i stosowalności.

4

Między sacrum a profanum, czyli językowy obraz dwóch papieży w tekstach prasowych

99%

Waliszewska K.

|

nr 5

121-133

XX

With reference to the research on the language of values and also the research on the poetics of sacrum, this article undertakes an attempt to answer the question relating to the system of values shown in the press articles referring to the two popes: the ‘Polish' John Paul II and his ‘German' follower Benedict XVI. Commented with pleasure in the press, the ambivalence of both Wojtyła and Ratzinger makes an interesting and a very diverse basis for the answer to the question, in what way the image of both popes is shaped in the press, and by what evaluative means this image is created. The investigative material consists of the press articles taken mainly from the Polish, and also marginally from the German, press. In the analysis of texts, the essential are not only the values of the particular words but also the whole syntactic and textual relations. They can be based on the meaning of the words valuing (either definitional or connotative), on relations between segments, and on conversational implicatures, in the meaning of Grice, initiated during the coding and decoding of texts with the speech not directly by using irony, metaphor, comparison, metonimy, allusion etc. The language realization of the values has been presented on the lexical, morphological, syntactic and stylistic planes.

5

The Semantic Scope of the Lexeme Fear in the Biblical Text

85%

Matskiv P. , Botvyn T.

|

2022

|

tom 34

1-15

EN

The article is devoted to the peculiarities of the functioning of the lexeme fear [strakh] in the text of the Scriptures in the sphere of sacrum-profanum; the authors have described the method of research of emotional vocabulary in the linguistic aspect. The semantics of the mentioned word in a profane expression has been considered and based on the method of dictionary definition, etymological, contextual and conceptual analyses, and a complex approach. The authors have traced the understanding of fear in the sacral manifestation (fear of God), relying on the divine nature of this occurrence, which goes beyond the natural understanding of the studied phenomenon. The fear of God in the Bible should be considered as blahohovinnia [awe], which has three levels of manifestation: initial: it arises as gratitude to God for forgiven sins and leads a person to awe before the Lord and helps to salve his soul. A higher level is the feeling of blahohovinnia which resides in a person when they stand before God and is ready to obey Him in everything. The highest level of awe is the concept of absolute service to God when there is no fear but only love.The source language clearly distinguishes the concept of natural fear and supernatural fear, whose linguistic signs are separate lexemes, whereas in the Ukrainian language (as well as in Ukrainian translations of Scripture) the expression of these meanings occurs with the help of lexemes strakh [fear], bohobiynyi [God-fearing], pobozhnyi [pious], boyatysia [to fear], shanuvaty [to honour] that does not correlate with the primary source.

6

Chrześcijańskie sacrum?

80%

Adamczyk D. , Bębas S.

|

tom 88

|

nr 3

99-114

EN

In this paper the authors characterise the Christian notion of the sacred.They emphasise that the sacred is a term referring to an unspecified Mystery,that reference to the sacred sphere is associated with religion, andthat the concept of the sacred is the central religious category. This givesultimate meaning to human existence. All players get their sacredness fromGod. To the realm of the sacred belong also holy places. The article endswith a summary in which the authors point out that the Christian conceptof the sanctity is very rich in contents.

7

Motywy religijne w komercyjnym przekazie reklamowym a sacrum w przekazie religijnym

80%

Stępniak K.

|

nr 2 (73)

85-97

PL

Głównym celem naukowym artykułu jest ukazanie różnicy między tym, co bywa nazywane sacrum w reklamie komercyjnej a sacrum w reklamie religijnej. Autor artykułu uważa, że w reklamie komercyjnej zamiast o sacrum powinno się mówić o elementach religijnych występujących w reklamie, sacrum bowiem zachowuje swoją tożsamość jedynie w reklamie religijnej. Elementy religijne w reklamie komercyjnej mają inny cel niż sacrum w reklamie religijnej. Swoje refleksje autor opiera na literaturze przedmiotu i własnych badaniach empirycznych dotyczących fenomenu reklamy religijnej.

EN

The goal of this article is to map the sacrum in commercial advertising. The author argues that instead of the sacrum one should talk about religious elements in advertising, because the sacrum retains its identity only in religious advertising. Religious elements in commercial advertising have a different purpose than sacrum in religious advertising. Author’s reflections are based on the literature and his own empirical studies on the phenomenon of religious advertising.

8

Spiritual Dimension in L. Ulitskaya’s Novel "The Kukotsky Enigma"

71%

Kuca Z.

|

nr 2

9

Man and Nature. A New Project on New Spirituality

57%

Pasek Z. , Dyczewska A.

|

tom Vol. 7, nr 2

67-76

EN

This article is a prelude to a planned project aimed at researching new ways of understanding and redefining the concept of nature in the so-called New Spirituality movements. The authors begin from a theoretical context associated with the meaning, for religious studies, of the sacred – profane and culture – nature dichotomies, and show the changes religiousness undergoes. Today we see an increasing number of people turning away from traditional forms of religious cult with a simultaneously declared wish to develop their own spirituality. New spirituality is provisionally defined here as the worldly transgression of the human condition committed in the name of different values strongly associated with the physical (bodily) dimension of life and a holistic vision of the world. On the basis of examples, drawn mainly from publications based on the Deep Ecology trend, the au-thors discuss three aspects: (1) a new understanding of one’s own nature, (2) a new understanding of the nature of the world; and (3) new forms of activity for changes in awareness. In the dimensions under discussion, the process of recently locating the element of the sacred in the profane sphere and the resacralisation of nature clearly emerges. In the conclusions we also consider to what extent the formative new spirituality on the ecolog-ical trait can help to popularise the sustainable development idea within the framework of changing the reli-giousness of man at the start of the twenty-first century.

PL

Artykuł ten jest zapowiedzią planowanego projektu mającego na celu zbadanie nowych sposobów rozumienia i redefiniowania pojęcia natury w ruchach z kręgu tzw. nowej duchowości. Autorzy wychodzą od kontekstu teore-tycznego związanego ze znaczeniem dla nauk religioznawczych takich podziałów jak sacrum – profanum i kul-tura – natura, ukazując zmiany jakim podlega religijność. Współcześnie obserwuje się odwrót coraz większej liczby osób od tradycyjnych form kultu religijnego z równoczesnym deklarowaniem chęci rozwijania własnej duchowości. Nową duchowość roboczo definiujemy tu jako transgresje doczesnej kondycji człowieka dokony-wane w imię różnych wartości, silnie powiązanych z fizycznym (cielesnym) wymiarem życia oraz holistyczną wizją świata. Autorzy na podstawie przykładów, zaczerpniętych głównie z publikacji z nurtu ekologii pogłębio-nej omawiają trzy aspekty: (1) nowe rozumienie swojej własnej natury, (2) nowe rozumienie natury świata i (3) nowe formy aktywności na rzecz przemiany świadomości. W omawianych wymiarach wyraźnie zarysowuje się proces umiejscawiania współcześnie pierwiastka sacrum w sferze profanum i resakralizacja natury. We wnio-skach zastanawiamy się również, na ile kształtująca się nowa duchowość o rysie ekologicznym może sprzyjać upowszechnianiu idei rozwoju zrównoważonego w ramach przemian religijności przemian religijności człowie-ka początku XXI wieku.

10

Chrzest i dedykacja – między sacrum a profanum

57%

Olchowa G.

|

nr 33

EN

The article presents baptism and dedication in the context of the duality of the sacred profane. The author shows the struggle between the Communist authorities with the Church, pushing religion to the margins and secularizing Poles and Slovaks through administrative actions. Both in Poland and Slovakia they had to divert the faithful from religious ceremonies and reception of the sacraments, by taking over the administrative organization of secular ceremonies. The article presents the script and setting of the dedication Uvitanie detí to života in the communist era. Then the author presents the current state in both countries. She notes that after the fall of communism, today in Polish offices this event is not organized, contrary to Slovakia, where it survived and operates in Slovak society. The text includes a description of the contemporary Uvitanie detí to života ceremony, which is not that different to those of communist times. It emphasizes that, in turn, in Poland there are alternative baptism ceremonies, modeled on Western habits – naming party, which draws the interest of certain groups.

PL

Przedmiotem artykułu jest chrzest i nadanie imienia w kontekście dualizmu sacrum – profanum. Autorka ukazuje walkę władz komunistycznych z Kościołem, spychanie religii na margines i laicyzowanie Polaków i Słowaków poprzez działania o charakterze administracyjnym. Zarówno w Polsce, jak i na Słowacji miały one na celu odciągnięcie wiernych od uroczystości religijnych i przyjmowania sakramentów świętych poprzez przejęcie przez administrację państwową organizacji świeckich obrzędów. W artykule został przedstawiony scenariusz i oprawa dedykacji (uvítanie detí do života) w czasach komunistycznych. Następnie autorka prezentuje stan obecny w obu krajach. Zwraca uwagę, że po upadku komunizmu współcześnie w polskich urzędach nie organizuje się tej uroczystości w przeciwieństwie do Słowacji, gdzie przetrwała i funkcjonuje w społeczeństwie słowackim. W tekście został zawarty opis współczesnej ceremonii uvítanie detí do života, która niewiele różni się od tej z czasów komunistycznych. Podkreśla się, że z kolei w Polsce pojawiają się uroczystości alternatywne dla chrztu, wzorowane na zachodnich zwyczajach – naming party, które budzą zainteresowanie pewnych grup.

11

Real and quasi-heortonyms as contextualized and conceptualized intercultural names

50%

Gałkowski A.

|

nr XXII/3

73–90

PL

Artykuł przedstawia onomastyczno-kognitywne studium heortonimów (nazw świąt) jako specyficznych jednostek chrematonimicznych, które funkcjonując na zasadzie ideonimów identyfikujących inicjatywy socjo-kulturowe, przenoszą kontekstualne i konceptualne treści odnoszone do obiektu nominacji, tj. kodowany przez nie przekaz semantyczny. Proponowane jest ujęcie klasyfikujące heortonimy jako nazwy cyklicznych lub rzadziej okazjonalnych wydarzeń, które upamiętniają lub zwracają uwagę na kontekstualizowaną ideę z kręgu kultury niematerialnej. Są to monorematyczne bądź, częściej, polirematyczne propria, służące do konceptualizacji świąt motywowanych religijnie oraz podobnie kwalifikowanych dedykacji dni w kalendarzu, inspirowanych kulturą świecką lub parareligijną. Stąd wyodrębnienie „heortonimii właściwej”, wchodzącej w zakres onimi religijnej oraz „quasi-heortonimii”, której obiekty funkcjonują w komunikacji na zasadzie asocjatywnego przywołania wzorowanego na formule religijnej i modelu kampanii społecznych. Analiza obydwu typów heortonimicznych ma charakter interkulturowy, przy założeniu, że zarówno heortonimy właściwe, jak i quasi-heortonimy należą jednocześnie do wielu kultur i mają potencjał przenikania do nowych kręgów kulturowych, stanowiąc, w zależności od kontekstu, element dyskursu religijnego, ideologicznego, społecznego, ale także komercyjnego oraz kreatywno-medialnego. Wysunięte wnioski oparte są na badaniu głównie angielsko- i polskojęzycznego korpusu, pochodzącego z danych rejestrowanych w kalendarzach religijnych oraz świeckich kultury globalnej, w przeważającej części związanej z cywilizacją zachodnią. Studium ma też wartość dodaną w postaci opinii onomastyczno- -terminologicznej dotyczącej definicji i zakresu heortonimii oraz zestawienia heortonimii właściwej i quasi-heortonimii z podobnie funkcjonującymi strukturami chrematonimii ideacyjnej oraz chrononimii.

EN

The paper develops an onomastic-cognitive study of heortonyms (feast names) as special chrematonymic units which, functioning like ideonyms identifying socio-cultural initiatives, transfer contextual and conceptual content related to the object of their denomination, i.e. the semantic message encoded in them. It is proposed to classify heortonyms as names of recurrent or occasional events commemorating or drawing attention to a specific idea from the circle of non-material culture. Heortonyms are monorematic, or more often polyrematic proper names used to conceptualize feasts related to religion, and similarly qualified dedications of days in the calendar, inspired by secular or parareligious culture. Hence, the classification categorizes the studied phenomenon into two groups: “usual/real heortonymy”, falling within the scope of typical religious onymy, and “quasi-heortonymy”, whose objects function in line with the communicative principle of associative evocation based on the (para)religious formula and the pattern of social campaigns. The analysis of these two types of heortonyms has an intercultural character, assuming that both real and quasi-heortonyms belong simultaneously to various cultures and have the potential to penetrate other cultural areas, depending on the context, entering religious, ideological, social, commercial and creative-media-related discourse. The discussion and conclusions are results of a cognitive analysis of Polish and English real and quasi-heortonymic units derived from data recorded in religious and secular calendars of global culture, mostly related to Western civilization. The research has an added value presenting an onomastic- terminological opinion on the definition and the scope as well as on the correlation of heortonyms with other structures of ideative chrematonymy or chrononymy.

12

Феномен святости в системе религиозно-философских воззрений

43%

Kuca Z.

|

tom 16

61-73

XX

Świętość (άγιότης, sanctitas) jako przejaw życia religijnego stanowi fundamentalny koncept chrześcijaństwa. Jednakże jej istotowe rozpoznanie i uzmysłowienie możliwe jest na drodze zsyntetyzowania ujęć różnych nurtów i dyscyplin religioznawczych, fenomenologicznych, filozoficznych, socjologicznych i językowych. Teologia mistyczna Kościoła prawosławnego zgłębia sens świętości na podstawie Pisma Świętego, dzieł Ojców Kościoła i mistyków, pojmując go jako współudział człowieka w naturze boskiej, osiągnięcie przez człowieka stanu przebóstwienia (theosisu), czyli przemiany całego jego jestestwa przez łaskę Boga w sakramencie eucharystii. Święty Antoni wyznaczył ostateczny cel chrześcijanina jako „życie w Bogu” i określił to „szczytem doskonałości”. W tym traktowaniu świętości szczególną rolę odgrywa teologia apofatyczna i jej warsztat terminologiczny. Fenomenologiczne pojmowanie świętości odstępuje od tradycyjnego, teologicznego traktowania i skupia uwagę przede wszystkim na opisie wewnętrznych przeżyć psychologicznych podczas kontaktu z bóstwem. Za twórcę tego podejścia uważa się Rudolfa Otto, używającego pojęcia numinosum zamiast terminu „świętość”. Niemiecki fenomenolog wyodrębnia kluczowe formy przeżywania sacrum w doświadczeniu religijnym. W jego ujęciu doznania psychiki ludzkiej w kontakcie z numinosum są następujące: a) uczucie zależności stworzenia; b) mysterium tremendum – uczucie mistycznego przerażenia, składające się z czterech elementów (zgrozy, majestatu, mocy i tajemnicy); c) mysterium fascinans – uczucie zachwytu i fascynacji. Poglądem charakterystycznym dla filozofa jest przekonanie o racjonalnej i irracjonalnej obecności świętości, której najwyższym przejawem jest Chrystus. Otto definiuje nie tylko procesy zachodzące w psychice homo religiosus, ale również mechanizmy „przyciągania” jej do świętości. Mircea Eliade kontynuuje rozważania Otto, skupiając się nie tyle na świecie wewnętrznym osoby religijnej, ile na zewnętrznych przejawach sacrum w postaci zmysłowo dostępnych objawień – hierofanii. Źródłem hierofanii w filozofii religii Eliadego jest bezosobowa postać Absolutu, podczas gdy sacrum staje się absolutną, ontologicznie pierwotną rzeczywistością, pełnią bytu, przyczyną wszelkiego istnienia. Amerykański religioznawca William James określa stan świętości człowieka jako boskie opanowanie i odrodzenie duszy, przejawiające się w określonym stanie psychicznym. Wyodrębnia on cztery główne właściwości stanu duszy osoby świętej: ascetyzm, siłę wewnętrzną, czystość i miłosierdzie. Rosyjski filozof religii, Mikołaj Bierdiajew, traktuje świętość w kategoriach daru Bożego i powołania – gdy człowiek je realizuje, zbliża się ku wolności i pełni swojej osobowości. Uczony wprowadza nowe pojęcie w tym kontekście – świętości pojmowanej jako ofiara na drodze twórczości, na drodze ku genialności. Współczesna filozofia religii, której wybitnym przedstawicielem badającym fenomen świętości jest Lui Dupré, rozpatruje sacrum jako kategorię subiektywną, opisując ją w opozycji do kategorii profanum. Takie podejście, mimo znacznego uproszczenia i zawężenia, również uwzględnia obecność ontologicznej rzeczywistości, która – wedle Duprégo – dąży do wchłonięcia względnej rzeczywistości profanicznej. Dzięki temu sacrum odgrywa konstruktywną i konsolidacyjną rolę w społeczeństwie. Podejście socjologiczno-etyczne skupia uwagę na moralnym i duchowym doskonaleniu się człowieka oraz na tych namacalnych efektach jego świętości, które w sposób istotny wpłynęły na otoczenie. Podejście to charakterystyczne jest dla Starego Testamentu oraz większości słowników encyklopedycznych, traktujących o świętości jako właściwości konkretnej osobowości. Właśnie starobiblijne pojmowanie świętości utożsamiane jest z doskonałością moralną. Święty człowiek zawsze był obdarzony wysokim poziomem moralności, czystości duszy i ciała. Natomiast semantyka rdzenia свят sięga korzeni prasłowiańskich i posiada głęboki przedchrześcijański sens sakralny. W ten sposób fenomen świętości jako zjawisko można rozpatrywać na czterech płaszczyznach semantycznych: 1) świętość jako świętość, tzn. właściwość cechująca Boga i Jego wybrańców, której osiągnięcie jest dla nich możliwe w procesie theosisu (ubóstwienia); 2) świętość jako numinosum, czyli szczególny wymiar transcendencji, wywołujący w psychice ludzkiej określone przeżycia; 3) świętość jako sacrum, czyli wyższa sfera bytu, ontologiczna rzeczywistość, pierwotne realia objawiające się w hierofaniach; 4) świętość jako doskonałość, cnota moralna osiągana przez człowieka w trakcie osobistego rozwoju.

EN

The analysis of the phenomenon of sanctity from the religious, philosophical, theological and Orthodox perspective is conducted by means of a semantic, etymological and structural examination of this concept. One of the work’s objectives is to highlight the different conceptual meanings of sanctity called for by the use of a comparative method. The point of departure was the biblical understanding of sanctity which substantially approaches the idea as the quality of deity, later developed in the Patristic teachings and supplemented by religion experts and philosophers. Based on that, the concept of sanctity is viewed in four semantic levels: 1) sanctity as sanctity, i.e. a quality typical of God and His chosen ones; its achievement is possible through the process of theosis [deification]; 2) sanctity as numinosum, or a particular dimension of transcendence leading to a unique experience in the human psyche; 3) sanctity as sacrum, or a higher level of being, ontological reality, the original reality manifested in hierophanies; and finally 4) sanctity as perfection, moral virtue achieved by a person through personal development.