The objective of the article is to present the processing of the Bill on Archives of 1995 by focusing on the removal of the “separated state archive” status (currently “separated archives”), especially in the context of the resistance of the Ministry of the Interior. The conflict was related to an issue that was especially important at the time: the introduction of non-ministry supervision and control over separated archives, especially archives of the department of the interior (including special services), by the General Director for Polish Archives. The study shows the scale and the dynamics of the cross-institutional dispute, which involved the Ministry of Education and the Head Office of State Archives on one side and the Ministry of the Interior, the Ministry of National Defense and the Ministry of Foreign Affairs on the other. Ultimately, despite attempts at mediation within the Office of the Council of Ministers and the Social and Political Committee of the Council of Ministers, no compromise was reached and the bill was never enacted. The study also identifies the dissents, related in particular to homeland security, between the circles representing national archives and the environment of the separated archives, and presents how they perceived each other.
PL
Celem artykułu jest przedstawienie procedowania projektu ustawy – Prawo archiwalne z 1995 r. w zakresie likwidacji statusu „archiwów państwowych wyodrębnionych” (obecnie „archiwów wyodrębnionych”), zwłaszcza w kontekście oporu ze strony Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Przedmiotem sporu była wówczas szczególnie kwestia wprowadzenia przez Naczelnego Dyrektora do Spraw Archiwalnych RP pozaresortowego nadzoru i kontroli nad archiwami wydzielonymi, zwłaszcza archiwami resortu spraw wewnętrznych (w tym służb specjalnych). Studium wskazuje skalę i dynamikę międzyinstytucjonalnego sporu, w który zaangażowane były Ministerstwo Edukacji Narodowej i Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych z jednej strony, a Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Ministerstwo Obrony Narodowej i Ministerstwo Spraw Zagranicznych z drugiej. Ostatecznie – pomimo prób mediacji w ramach Urzędu Rady Ministrów i Komitetu Społeczno-Politycznego Rady Ministrów – nie udało się wypracować kompromisowego stanowiska, a sam projekt ustawy nie wszedł w życie. Przedmiotowe studium wskazuje ponadto różnice stanowisk i wzajemnych wyobrażeń środowisk archiwów państwowych w konfrontacji z kręgami archiwów wyodrębnionych, właściwych zwłaszcza w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.
In Poland, on the basis of archival law, some of the archives belong to the state network, but at the same time are beyond the supervision and control of the State Archives. These are the so-called separated archives in the Polish archival network. They were created after World War II and their existence is related to the communist system, when some ministries (especially the Ministry of Public Security, and then the Ministry of Internal Affairs) in the realities of the Polish People's Republic constituted a kind of state within the state. After the collapse of the communist rule, these archives not only were not subject to the control of the chief director of state archives, but their number was also expanded. Polish archivists realized the dysfunctionality of this situation. In the years 1970–1971, still in the reality of the Marxist dictatorship, the State Archives made the first attempt to gain control over the documents stored in the separated archives in the Polish archival network during the work on the new Act on National Archive Resources and Archives. This sparked a clash with the Ministry of Internal Affairs, which eventually blocked these activities. Based on the documents of the Ministry of Internal Affairs and scientific literature, the author presents the course of this clash, which took place under the guise of consulting theses and the draft of a new archival law.
PL
W Polsce, w oparciu o prawo archiwalne, funkcjonują archiwa należące co prawda do sieci państwowej, ale jednocześnie pozostające poza nadzorem i kontrolą Archiwów Państwowych. Są to tzw. archiwa wyodrębnione. Stworzono je po II wojnie światowej, a ich istnienie związane jest z systemem komunistycznym, kiedy to niektóre resorty (zwłaszcza Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, a potem Ministerstwo Spraw Wewnętrznych) stanowiły w realiach PRL swoiste państwo w państwie. Po upadku władzy komunistycznej archiwów tych nie tylko nie poddano kontroli naczelnego dyrektora archiwów państwowych, ale jeszcze rozszerzono ich liczbę. Z dysfunkcyjności tej sytuacji zdawali sobie sprawę polscy archiwiści. W latach 1970–1971, jeszcze w realiach dyktatury marksistowskiej, Archiwa Państwowe podjęły pierwszą próbę uzyskania kontroli nad dokumentami przechowywanymi w archiwach wyodrębnionych przy okazji prac nad nową ustawą archiwalną. Wywołało to starcie z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, które ostatecznie zablokowało te działania. Autor, w oparciu o dokumenty MSW oraz literaturę naukową, przedstawia przebieg tego starcia, które odbywało się pod pozorem konsultacji tez i projektu nowego prawa archiwalnego.
This article presents the legal system of the Spanish archives. Due to the specific nature of Spanish legislation, the article begins with a short introduction characterizing the sources of the Spanish law which regulate the activity of archive facilities. Since certain legal acts introduced back in the 19th century have an impact on statutes and decrees today, the main part of the text is preceded by a short historical analysis discussing legal acts devoted to archiving. The next part of the article analyses applicable nationwide legislation, starting from the Constitution of 1978, which identifies 17 autonomous regions and divides the competences to manage archives between central and regional authorities. Due to the decentralization of the Spanish archive network, the central archive network managed by the state administration and autonomous networks were characterized separately. The text is based on the available source literature and legal acts passed by the central government and autonomous authorities in Spain.
PL
W artykule przedstawiono system prawny archiwów hiszpańskich. Ze względu na specyfikę hiszpańskiego ustawodawstwa, tekst rozpoczyna krótkie wprowadzenie charakteryzujące rodzaje występujących w Hiszpanii źródeł prawa, które regulują działalność placówek archiwalnych. Z racji, że niektóre z wprowadzonych jeszcze w XIX w. aktów prawnych miały wpływ na dzisiejszy kształt ustaw i dekretów, część zasadniczą tekstu poprzedza krótka analiza historyczna omawiająca te z nich, które poświęcono tematyce archiwalnej. W dalszej części artykułu analizie poddano obowiązujące ustawodawstwo o charakterze ogólnopaństwowym, począwszy od Konstytucji z 1978 r., która wyodrębniła 17 regionów autonomicznych i rozdzieliła kompetencje dotyczące zarządzania archiwami między władze centralne i regionalne. Ze względu na decentralizację hiszpańskiej sieci archiwalnej, osobno scharakteryzowano sieć archiwów centralnych administracji państwowej oraz sieci autonomiczne. Tekst opiera się na uchwalanych przez hiszpańskie władze centralne i autonomiczne aktach prawnych oraz dostępnej literaturze przedmiotu.
The legal basis for archival activity in Poland is established by the Act of 14 July 1983 on National Archival Resources and Archives, which has undergone numerous, albeit fragmentary, amendments. Regulations regarding protection of cultural assets are also of significant importance in this respect. The changes in Polish archival law resulted from systemic transformation after 1989, including reconstruction of the legal system and structures of public administration. The law still takes the growing importance of private entities in all spheres of social life into account only in a very limited extent. On the other hand, the spread of information technologies had a significant impact on the principles of shaping the growing archival stock and in the area of access resulted in taking digitalization of archival materials into account. The issue of access to archival materials fits into the current line of regulations establishing rights of access to public information and re-use of public sector information. This is related to changes in the models of participation in social, cultural and scientific life or contacts with the authorities, influenced by the development of technology. At the same time, it raises new challenges related to the protection of privacy and personal data, especially in the context of European Union regulations in this area. A complex body of legal norms contained in numerous interconnected legal acts is a significant professional challenge for archivists. It also affects the situation of users of archives by determining which documents are to be preserved as archival materials and to what extent, and on what terms they will be accessible. This justifies the need to carry out interdisciplinary in-depth research on archival law, using the expertise of archival science and legal sciences methods.
PL
Prawne podstawy działalności archiwalnej w Polsce określa ustawa z 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, poddana licznym, choć fragmentarycznym zmianom. Istotne znaczenie w tym zakresie mają również regulacje dotyczące ochrony dóbr kultury. Zmiany w polskim prawie archiwalnym wynikały z przemian ustrojowych po 1989 r., w tym z przebudowy systemu prawa czy struktur administracji publicznej. Nadal w ograniczonym stopniu prawo uwzględnia wzrost znaczenia podmiotów prywatnych we wszystkich sferach życia społecznego. Z kolei upowszechnienie się technologii informatycznych znacząco wpłynęło na zasady kształtowania narastającego zasobu archiwalnego oraz spowodowało uwzględnienie digitalizacji materiałów archiwalnych w obszarze udostępniania. Problematyka dostępu do archiwaliów wpisała się w nurt regulacji tworzących uprawnienia w zakresie dostępu do informacji publicznej i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego. Ma to związek z zachodzącymi pod wpływem rozwoju technologii przemianami modeli uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym i naukowym czy kontaktów z władzą. Jednocześnie rodzi to nowe wyzwania związane z ochroną prywatności oraz danych osobowych, szczególnie w kontekście regulacji Unii Europejskiej w tym zakresie. Złożony kompleks norm prawa, zawartych w licznych, wzajemnie ze sobą powiązanych aktach prawnych, stanowi istotne wyzwanie zawodowe dla archiwistów. Wpływa to też na sytuację użytkowników archiwów, determinując, które dokumenty zostaną zabezpieczone jako archiwalia oraz w jakim zakresie i na jakich zasadach będą one dostępne. Uzasadnia to potrzebę prowadzenia nad prawem archiwalnym pogłębionych badań o charakterze interdyscyplinarnym przy wykorzystaniu dorobku archiwistyki i metod nauk prawnych.
Legal provisions significantly affect archival activities, including the state of preservation and availability of archival materials. This article presents the provisions of generally applicable law in Poland as of 1 September 2020, taking into account provisions directly related to the structure of archival institutions, the protection of archival materials and the processes of shaping, developing and sharing of archival resources. These provisions can be found in the Constitution of the Republic of Poland, the Act on National Archive Resources and Archives of 1983 with secondary legislation, a range of other acts and secondary legislation to them, numerous international agreements and legal acts of the EU. It is particularly interesting that there is an increase in the number of regulations which treat archives together with other cultural assets, which locate the activities of archives in the area of general access to information. A major challenge is the dispersion of these norms across many legal acts, as well as frequent and fragmentary amendments to them. Some areas of legal regulations require more in-depth research, especially in terms of their actual impact on the activities of archives. This reflection may be useful in methodological discussions, educating archive staff at all levels and formulating proposals for legislative amendments.
PL
Regulacje prawne istotnie wpływają na prowadzenie działalności archiwalnej, w tym na stan zachowania i dostępność materiałów archiwalnych. Artykuł syntetycznie przedstawia obowiązujące w Polsce w dniu 1 września 2020 r. unormowania prawa powszechnie obowiązującego bezpośrednio odnoszące się do ustroju instytucji archiwalnych oraz do ochrony materiałów archiwalnych, a także kształtowania, opracowywania i udostępniania zasobu archiwalnego. Regulacje te znajdują się w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w ustawie z 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach wraz z aktami wykonawczymi, a także w szeregu innych ustaw i rozporządzeń oraz w licznych umowach międzynarodowych i aktach prawa Unii Europejskiej. Szczególną uwagę zwraca wzrost liczby uregulowań traktujących archiwalia łącznie z innymi dobrami kultury oraz lokujących działalność archiwów w obszarze zapewniania szeroko rozumianego dostępu do informacji. Dużym wyzwaniem jest rozproszenie tych norm wśród wielu aktów prawnych oraz liczne i fragmentaryczne zmiany w nich dokonywane. Niektóre obszary regulacji prawnych wymagają pogłębienia badań, zwłaszcza nad ich rzeczywistym wpływem na działanie archiwów. Niniejsza refleksja może być przydatna dla dyskusji metodycznych, kształcenia kadr archiwalnych na wszelkich poziomach oraz formułowania postulatów zmian legislacyjnych.
Archiwa diecezjalne w Przemyślu i Płocku należą do jednych z najstarszych instytucjonalnych archiwów diecezjalnych w Polsce. Zostały erygowane odpowiednio w 1927 i 1928 r. Celem artykułu jest analiza porównawcza statutów tych archiwów. Archiwum w Przemyślu powstało jako archiwum bieżące kurii biskupiej i archiwum historyczne, a archiwum w Płocku jako archiwum historyczne. Statuty normują podstawy działalności archiwów. Określają ich odrębność instytucjonalną. Wskazują, jaki jest cel ich działania i zasób. Normują także podstawowe zasady przyjmowania akt do archiwum. Określają, jakie są zadania i obowiązki dyrektora oraz innych pracowników, a także podają w sposób ogólny, na jakich zasadach udostępnia się materiały archiwalne. Statuty treściowo zawierają te same zagadnienia, ale różnią w rozwiązaniach szczegółowych. Różnice te wynikają ze specyfiki funkcjonowania archiwum w diecezji.
EN
Diocesan archives in Przemyśl and Płock are one of the oldest institutional diocesan archives in Poland. The archives were established in 1927 and 1928, respectively. This article is intended to make a comparative analysis of the archives’ statutes. The archive in Przemyśl came into being as a current archive of the episcopal curia and a historical archive, whereas the archive in Płock only as a historical one. The statutes regulate the basis of the archives’ operations. They define their institutional separateness, identify their objectives and resources. The statutes also formulate basic principles whereby records are received. They also establish tasks and responsibilities of the director and other employees and provide general rules of making archive material available. In terms of content, the statutes cover the same topics, but they differ in detailed solutions. The differences arise from the specific functions of the respective archives in the dioceses.
Laws on archives lay down the purposes and tasks of archives. Modern archival legislation began to develop as early as at the time of the French Revolution. According to Elanie Goh, the development of archives and the enactment of archival law was either revolutionary or evolutionary. The federal political system of Germany is also reflected in its law on archives, in the organisation of archives, in record management and in its archival fonds. This results, for example, from the variety of archive traditions and from the past political systems in Germany, which is why the country archival legislation relies on both enactment trends. Up until the 1980s, the issue of archival fonds and archives in the Federal Republic of Germany, a democratic state, was not regulated by laws on archives (Archivgesetze) but by other regulations instead, usually administrative orders. This changed due to personal data protection and confidentiality legislation. The first domestic law on archives was adopted by Baden-Württemberg in 1987, and the federal act (Bundesarchivgesetz) was signed in January 1988. By 1997, all the states received archival legislation, which was either amended or re-enacted over the next two decades. A new federal law on archives was announced in 2017. German laws on archives are concise documents that address the main aspects of archival fonds, record management (also for electronic records) and archive organisation. Being so laconic, the legislation does not require vast modifications during the creation of other laws that influence archives (for example, personal data protection laws).
PL
Ustawy archiwalne definiują cele i zadania archiwów. Nowoczesne ustawodawstwo w tej dziedzinie zaczęło kształtować się od czasów rewolucji francuskiej. Według Elanie Goh prawo archiwalne i archiwa w poszczególnych państwach były tworzone w dwóch nurtach: rewolucyjnym i ewolucyjnym. Federalny ustrój państwa niemieckiego posiada odbicie również w prawie archiwalnym, organizacji archiwów, zarządzaniu dokumentacją i zasobem archiwalnym. Wpływ na jego kształt ma m.in. różnorodność tradycji archiwalnych i przeszłość ustrojowa Niemiec, dlatego też prawo archiwalne stanowi wypadkową obu nurtów jego tworzenia. W Republice Federalnej Niemiec aż do lat 80. XX w. zagadnień zasobu archiwalnego i archiwów nie regulowały ustawy archiwalne (Archivgesetze), lecz inne przepisy, najczęściej zarządzenia administracyjne. Zmiany nastąpiły po uchwaleniu aktu prawnego o ochronie danych osobowych i tajemnicy. Pierwszą ustawę archiwalną krajową przyjęła Badenia-Wirtembergia w 1987 r., a ustawę federalną (Bundesarchivgesetz) podpisano w styczniu 1988 r. Do 1997 r. wszystkie kraje związkowe otrzymały legislacje regulujące omawiane kwestie. W ciągu kolejnych dwóch dziesięcioleci były one nowelizowane lub zastępowane przez nowe. Wśród tych ostatnich na szczególną uwagę zasługuje ogłoszona w 2017 r. związkowa ustawa archiwalna. Ustawy archiwalne w Niemczech stanowią zwięzłe dokumenty, które definiują główne problemy zasobu archiwalnego, zarządzania dokumentacją (też elektroniczną) i organizacji archiwów. Lakoniczność tych legislacji powoduje, że w trakcie tworzenia ustaw wpływających na archiwa (np. o ochronie danych osobowych), te pierwsze nie wymagają obszernych nowelizacji.
The process of rebuilding sovereign statehood after more than 120 years of captivity is a complicated phenomenon for a country with several centuries of history, encompassing a whole range of problems. One of the conditions for independent statehood was organizing archives and providing access to documents concerning both the distant past and the current functioning of the administration taken over after the collapse of the partitioning states. Since 1917, while still under German occupation, legislative works were carried out in Poland with the participation of outstanding representatives of the academic world. They were archivists, historians and lawyers. Thanks to this, it was possible to adopt the Decree on the Organization of State Archives and Care of Archival Materials on 7 February 1919. It was a very modern legal act. It enabled creation of a network of state archives, managed and operated with a high level of professionalism appreciated internationally. The 1919 decree remained in force in Poland until 29 March 1951, when, under changed political conditions, the democratic principles of organizing and functioning of the archival field were abandoned. They were restored in the current archival law. Thus, when celebrating the centenary of the restoration of sovereignty, and at the same time the centenary of the decree, we must be aware that it is not an „expired” letter of the law. Drawing conclusions from the achievements of our predecessors and creatively continuing their achievements is the highest form of commemoration of this important historical fact.
PL
Proces odbudowy niepodległej państwowości po ponad 120 latach niewoli w przypadku kraju o kilkusetletniej historii, to zjawisko skomplikowane, obejmujące cały szereg problemów. Jednym z warunków niepodległego bytu państwowego była organizacja archiwów i zapewnienie dostępu do dokumentów dotyczących zarówno odległej przeszłości, jak też bieżącego funkcjonowania administracji przejmowanej po upadku państw zaborczych. Od 1917 r., jeszcze w warunkach okupacji niemieckiej, w Polsce prowadzono prace legislacyjne, w których uczestniczyli wybitni przedstawiciele świata nauki. Byli to archiwiści, historycy i prawnicy. Dzięki temu możliwe było przyjęcie 7 II 1919 r. „Dekretu o organizacji archiwów państwowych i opiece nad archiwaliami”. Był to bardzo nowoczesny akt prawny. Umożliwił stworzenie sieci archiwów państwowych, których zarządzanie i funkcjonowanie cechował wysoki profesjonalizm doceniany w skali międzynarodowej. Dekret z 1919 r. obowiązywał w Polsce do 29 III 1951 r., kiedy w zmienionych warunkach ustrojowych nastąpiło odejście od demokratycznych zasad organizacji i funkcjonowania dziedziny archiwalnej. Zostały one przywrócone w obowiązującym obecnie prawie archiwalnym. Obchodząc jubileusz 100-lecia odzyskania niepodległości, a zarazem jubileusz 100-lecia tego dekretu, musimy być świadomi iż nie jest on „wygasłą” literą prawa. Wyciągnięcie wniosków z dokonań naszych poprzedników i twórcza kontynuacja ich dokonań to najwyższa forma uczczenia tego ważnego faktu historycznego.
9
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Artykuł jest skróconą i uzupełnioną wersją Raportu o wykonywaniu podstawowych zadań związanych z realizacją zapisów art. 25 i 27 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63 poz. 424 ze zm.) w ramach Sekcji Gromadzenia BUiAD w latach 2007–2012, który powstał w Biurze Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN we wrześniu 2012 r. Problemy typowania i kwalifikowania akt z okresu komunistycznego na jakie natrafiono w trakcie realizacji zapisów omawianej ustawy miały i nadal mają znaczący wpływ na kształtowanie narodowego zasobu archiwalnego. Podejmowane w latach 2007–2012 w pionie archiwalnym IPN próby uporządkowania metod i procedur w tym zakresie ukazały wiele trudności w realizacji i przestrzeganiu zapisów cytowanej ustawy w praktyce. Szczegółowej analizie poddano wówczas system prawny oraz metodologię przyjętych działań, a raczej jej brak. Poddano również krytyce współpracę w omawianym zakresie pomiędzy instytucjami archiwalnymi odpowiedzialnymi za realizację zapisów cytowanej ustawy oraz wskazano na jej konsekwencje. Na podstawie wyników współpracy IPN z Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych, Ministerstwem Sprawiedliwości, Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, Ministerstwem Obrony Narodowej i organami więziennictwa wskazano liczne przypadki braku stosowania odpowiednich metod kwalifikowania znacznej części akt z okresu komunistycznego oraz brak odpowiednich działań nadzoru archiwalnego w tym zakresie. Podano również przykłady wskazujące na konieczność większego zaangażowania się Instytutu w proces ocalenia spuścizny archiwalnej stanowiącej niekiedy jedyne i unikatowe źródło do badań nad funkcjonowaniem szeroko rozumianego aparatu represji państwa komunistycznego. Wykazano jednocześnie, że IPN pozostaje jedyną instytucją, która posiada prawne środki nacisku na instytucje i w minimalnym zakresie monituje te problemy na terenie całego kraju. Efektem przywołanych działań są przedstawione propozycje zmian w prawie archiwalnym oraz definicje „aparatu represji” i „represji z motywów politycznych” stanowiące efekt prac powołanej przez Prezesa IPN Komisji do opracowania katalogów przepisów prawnych stanowiących podstawę do stosowania represji z motywów politycznych oraz stosowanych w sprawach przeciwko sprawcom przestępstw stanowiących zbrodnie nazistowskie, komunistyczne i zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne.
EN
Some problems of selecting and classifying records of the communist period in following the regulations of articles 25 and 27 of the act from 18th December 1998 on the Institute of National Remembrance – Commission for the Prosecution of Crimes against the Polish Nation between 2007 and 2012 The article is a shortened and amended version of the Report on carrying out basic tasks concerning following the regulations of articles 25 and 27 of the act from 18th December 1998 on the Institute of National Remembrance – Commission for the Prosecution of Crimes against the Polish Nation in the Section of Collecting between 2007 and 2012, which was created as a part of the Office for the Preservation and Dissemination of the Archival Records in September 2012. Some problems of selecting and classifying records of the communist period that occurred during following the regulations of the discussed law had, and still have, a significant impact on shaping the national archival heritage. Attempts made between 2007 and 2012 in the archival department of the INR to organize methods and procedures in this scope, showed many difficulties occurring while using regulations of the act in practice. The legal system and methodology of the actions (or lack of it) was analyzed then. Cooperation in the discussed scope between archival institutions responsible for following the regulations was criticized and its consequences were shown. As a result of collaboration between INR and the General Directory of State Archives, the Ministry of Justice, the Ministry of Internal Affairs, the Ministry of Defence and bodies of the prison system, numerous cases showing lack of proper methods used in classifying of a significant part of records from the communist period, and lack of proper actions of archival control in this scope were pointed out. There were also given some examples showing necessity for more engagement from the Institute in the process of preserving the archival heritage, which sometimes is the only and unique source for research on functioning of the communist repressive state apparatus, in its broad sense. At the same time, it has been shown that INR is the only institution that has some legal levers on institutions, and at minimal range it monitors these problems on the territory of the whole country. An effect of the depicted actions are suggestions for amendments in the archival law, and definitions of „repressive apparatus” and „repressions on political basis” that are effects of works of the Commission, appointed by the President of INR, for creating catalogues of regulations that were a basis for repressions due to political motives, and used in cases against perpetrators of Nazi crimes, communist crimes, and crimes against peace, humanity or war crimes.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.