Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Mrongovian and Brokian, new stratigraphical units of the Middle Pleistocene in northeastern Poland

100%

Lisicki S. , Winter H.

|

tom Vol. 43, Nr 1

9-18

EN

Results of palynologie and lithologic analyses of 6 key sections from northeastem Poland have been reinterpreted. Two new stratigraphic units within the Middle Pleistocene were defined, the warm Mrongovian and the cold Brokian. A completely new interstadial pollen succession, named the Mrongovian one, was distinguished. Lace and lace-fluvial deposits of the Mazovian Interglacial (upper series) and Mrongovian Interstadial (lower series) are separated with a till. Stratigraphic rank of the separating till results from determination of a new stratigraphic units of the Middle Pleistocene in northeastern Polandnew palynostratigraphic unit. Petrographic character of its lithologic type and stratigraphic location suggest correlation of this till either to a younger stadial of the Wilgian Glaciation or to a new glaciation.

PL

W artykule przedstawiono reinterpretację wyników badań palinologicznych i litologiczno-stratygraficznych osadów z profili Gawrych Ruda, Goleń, Koszarki, Śniadowo, Węgorzewo III i IV. Szczególną uwagę zwrócono na osady jeziorne, bagienne i jeziorne-rzeczne. Osady te, przedzielone gliną zwałową, a miejscami piaskami i żwirami wodnolodowcowymi, zostały początkowo na podstawie badań palinologicznych zaliczone do interglacjału mazowieckiego (S. Lisicki, 1997). Jednak powtórna analiza wyników badań palinologicznych i litologiczne-petrograficznych w profilu Goleń (H. Winter, S. Lisicki, 1998) pozwoliła na wyróżnienie dwóch odrębnych sukcesji pyłkowych. W Goleniu seria górna obejmuje osady interglacjału mazowieckiego, czyli okresy pyłkowe II-IV, natomiast seria dolna prezentuje fragment nowej, interstadialnej sukcesji pyłkowej - sukcesji mrągowskiej. Do cech charakterystycznych tej sukcesji należą: duża rola świerka (Picea) w całej sukcesji ze znaczącym udziałem olchy (Alnus) na początku, wczesne pojawienie się jodły (Abies) wraz z grabem (Carpinus), niski udział procentowy ciepłolubnych drzew liściastych, głównie dębu (Quercuc), obecność pyłku Taxuc, kulminacja brzozy Betula) łącznie z roślinami zielnymi i jodłą (Abies), a następnie z sosną (Pinus) i świerkiem (Picea). Występowanie dwóch różnych sukcesji pyłkowych - mazowieckiej i mrągowskiej - stwierdzono również w profilach: Gawrych Ruda, Śniadowo, Węgorzewo III i Koszarki. Jedną z podstaw opracowania podziału stratygraficznego plejstocenu Polski północne-wschodniej było szczegółowe zbadanie 32 profilów otworów kartograficzne-badawczych z centralnej części Pojezierza Mazurskiego (S. Lisicki, 1996, 1997). Na podstawie badań litologiczne-petrograficznych, w tym głównie analizy składu petrograficznego żwirów (średnica 5-l0 mm) z próbek glin zwałowych i badań palinologicznych osadów interglacjalnych (Z. Borówko-Dłużakowa, W. Słowański,1991; M. Sobolewska,1975), wyodrębniono 14 litotypów glin morenowych. Ważnym poziomem stratygraficznym w Polsce północno-wschodniej są osady czerwonego kompleksu ilastego. Wykształcone są one w facji ilastych glin spływowych i iłów zbiornikowych z pojedynczymi małymi ziarnami żwiru. Są to utwory jeziorne-peryglacjalne i jeziorne chłodniejszego odcinka ciepłego okresu mrŕąowskiego (R). W omawianych profilach do cieplejszego odcinka tego okresu należy zaliczyć osady wykształcone w facji jeziornej, bagiennej i jeziorne-rzecznej. W profilu Goleń na Mazurach na szarej glinie spływowej spoczywają osady bagienne i jeziorne o miąższości 3,2 m. Zostały one zbadane palinologicznie, a otrzymane wyniki ponownie zinterpretowane przez H. Winter (H. Winter, S. Lisicki, 1998). W profilu Koszarki osady jeziorne i bagienne opracowane palinologicznie (Z. Borówko-Dłużakowa, W. Słowański,1991 ) są kontynuacją utworów czerwonego kompleksu ilastego. W profilu Węgorzewo IV serii tej odpowiadają prawdopodobnie piaski rzeczne z fragmentami szczątków roślinnych. Osady te nie były badane palinologicznie. Na Suwalszczyźnie w profilu Gawrych Ruda osady jeziorne w środkowej części zawierają liczny detrytus roślinny. W profilu Śniadowo, między Łomżą a Ostrołęką, do ciepłego okresu mrągowskiego (R) zaliczono osady jeziorno-rzeczne wykształcone w dwóch cyklach akumulacyjnych. Na osadach ciepłego okresu mrągowskiego zalega najczęściej glina zwałowa lub rezyduum żwirowo-głazowe, przykryte utworami interglacjału mazowieckiego. Występują one w profilach: Goleń, Węgorzewo IV i Śniadowo. Litotyp gliny charakteryzują średnie współczynniki petrograficzne wynoszące 1,46-0,73-1,29 w Goleniu (4 próbki), a 1,53-0,75-1,12 w Śniadowie (1 próbka-tylko 61 żwirów). W profilu Węgorzewo III rezyduum po tej glinie stanowi zapewne bruk żwirowo-głazowy, leżący na osadach czerwonego kompleksu ilastego. Utwory interglacjału mazowieckiego występują we wszystkich analizowanych profilach. Są to osady bagienne, jeziorne, jeziorno-rzeczne i rzeczne. W profilu Gawrych Ruda na głębokości 97,3-106,0 m występują zbadane palinologicznie jeziorne mułki interglacjału mazowieckiego. Jednak w tym profilu znajdują się one w pozycji porwaka (kry lodowcowej) w spągowej części glacjalnego kompleksu zlodowacenia warty. Powtórna analiza dokumentacji paleobotanicznej i litologiczno-petrograficznej dała podstawy do wyróżnienia nowego, ciepłego okresu mrągowskiego (R), interpretowanego dawniej w niektórych dyskutowanych profilach jako Szaferowski II okres pyłkowy interglacjału mazowieckiego. Do podstaw tych należy odrębność sukcesji mrągowskiej w stosunku do innych znanych sukcesji interglacjalnych i interstadialnych, konsekwentny związek osadów tego okresu z utworami reprezentującymi interglacjał mazowiecki, rozdzielność osadów obu okresów ciepłych w postaci gliny zwałowej lub bruku żwirowo-głazowego oraz częste występowanie w spągu osadów okresu mrągowskiego utworów czerwonego kompleksu ilastego. Nowo odkryty okres jest chłodnym interglacjałem albo ciepłym interstadiałem. W takiej sytuacji glinę zwałową o nowym litotypie, rozdzielającą osady okresu mrągowskiego od utworów interglacjału mazowieckiego należy określić jako należącą do nowego zlodowacenia albo do młodszego stadiału zlodowacenia wilgi. S. Lisicki przychyla się do pierwszej wersji interpretacji i nazywa nowy zimny okres zlodowaceniem broku (D) -od nazwy prawego dopływu Bugu na Międzyrzeczu Łomżyńskim, a nowy litotyp oznacza literą D

2

Indicator stone counts on Elsterian and Saalian sediments from eastern Germany

80%

Hoffmann K. , Meyer K.-D.

|

tom Vol. 43, Nr 2

233-240

EN

Indicator stone counts of the coarse gravel fraction and evaluation by the mean erratic source location (TGZ) method were carried out on tills and meltwater deposits in Saxony, Saxony-Anhalt and Lower Saxony. In samples from the first Elsterian till, a high proportion of stones from Dalarna are identified, with a relatively low proportion of the Aland stones. In Saxony, the first and second Elsterian tills can be distinguished by the higher proportion of the eastern Baltic stones in the second till. The glacial and glaciofluvial sediments of the Drenthian Stadial (Saalian) are characterised by many Swedish indicator stones, but with a lower proportion from the Dalarna area. In Lower Saxony and Saxony-Anhalt, the Younger Drenthian deposits are distinguished by high flint contents, while the Warthian Stadial (Saalian) is typified by the eastern Baltic provenances with high proportions of the Aland stones and the Palaeozoic dolomites and limestones. The results of the indicator stone counts illustrate a clear shift in source area from the north-west in the Elsterian to the south-east in the Saalian as well as successively from west to east in the glacial deposits investigated in Germany.

PL

Określono spektrum zespołów eratyków przewodnich z gruboziarnistej frakcji żwirowej i średnie położenie obszaru źródłowego materiału eratycznego TGZ (niem. German Theoretisches Geschiebezentrvm) dla glin i osadów wodnolodowcowych Saksonii, Saksonii-Anhalt i Dolnej Saksonii, zgodnie z metodyką zaproponowaną przez G. Liittiga (1958). W próbkach z dolnej gliny zwałowej zlodowacenia elstery stwierdzono znaczącą zawartość materiału z Dalarny i stosunkowo mało z Wysp Alandzkich. W Saksonii obie gliny zwałowe zlodowacenia elstery można odróżnić na podstawie wyższej zawartości materiału wschodniobałtyckiego w glinie górne. Osady lodowcowe i wodnolodowcowe stadiału drenthe (zlodowacenie solawy) zawierają wiele wskaźnikowego materiału szwedzkiego, lecz mniej z obszaru Dalarny. W Dolnej Saksonii i Saksonii-Anhalt, osady młodszego stadiału drenthe charakteryzują się wysoką zawartością krzemieni, natomiast osady stadiału warty -pochodzeniem wschodniobałtyckim z dużą zawartością materiału z Wysp Alandzkich oraz dolomitów i wapieni paleozoicznych. Otrzymane wyniki wskazują na wyraźne przemieszczenie obszaru źródłowego z północnego zachodu podczas zlodowacenia elstery na południowy wschód podczas zlodowacenia solawy, jak również stopniowo z zachodu na wschód.

3

Lithostratigraphy of loesses and silty sediments in the Western Roztocze, southeastern Poland

80%

Łanczont M. , Wojtanowicz J.

|

tom Vol. 43, Nr 1

19-26

EN

A regional stratigraphic pattern was prepared for the Pleistocene period from 530 to 10 ka BP. Development of loesses and "non-loess" silty sediments was presented against the background of palaeogeographic conditions characterized by processes of pedogenesis, erosion at denudation, weathering type and extents of the Scandinavian ice sheets. Loesses were accumulated mostly in pleniglacials of the specific glaciation periods under conditions of arid subarctic climate, while silty sediments, which were referred to as having aeolian-wash colluvial origin, formed in the earlier phase of glaciations, under conditions of a polar moist climate.

PL

Wnioski, przedstawione w artykule, oparte są na badaniach dwu reprezentatywnych profili: profilu lessowego Błażek oraz profilu pokryw pylastych w Blinowie (w dwu stanowiskach), położonych na zachodnich peryferiach Roztocza. Oba profile były szczegółowo opracowane oraz datowane metodą TL. Profil lessowy w Błażku reprezentuje, ze względu na swe położenie, fację lessu subaeralnego wierzchowinowego. Wyróżniono w nim trzy podstawowe kompleksy stratygraficzne lessów, odpowiadające zlodowaceniom: odry (solawy I) - warstwy h-l(2), warty (solawy II) - warstwy f(1)-f(5) i Wisły - warstwy atol. Przedzielone są one dwoma glebami wyższej rangi stratygraficznej: interglacjałów lubelskiego (warstwa g) i eemskiego (warstwa e). W spągu profilu, pod lessami, występuje gleba (warstwa m(t)), która można by wiązać z interglacjałem mazowieckim s. 1. (holsztyńskim s.l. ). Profil utworów pylastych w Blinowie reprezentuje kilka generacji pokryw pylastych, które leżą na serii gruzowo-solitlukcyjnej. Pokrywy pylaste można wiązać kolejno ze zlodowaceniami: Sanu 2 (elstery 2), liwca (Fuhne) i warty (solawy II). Przedzielone są one powierzchniami denudacyjnymi i zachowanymi fragmentarycznie glebami kopalnymi. Przeprowadzono porównawczą charakterystykę litologiczną lessów i utworów pylastych, opartą na parametrach granulometrycznych. Z analizy tej wynika, że pod względem cech litologicznych pokrywy pylaste różnią się w sposób dość istotny od lessów. Skonstruowano regionalny schemat stratygraficzny dla górnej części plejstocenu w przedziale czasu 530-10 ka BP, przedstawiając łącznie rozwój akumulacji lessu i utworów pylastych. Przeprowadzone badania wskazują, że oba typy utworów nie powstawały równocześnie. Pokrywy pylaste związane były głównie z fazą wczesna glacjałów i są starsze od lessów danego piętra. Powstawały one w warunkach klimatu polarnego wilgotne w którym zachodziło wietrzenie mrozowe (kriogeniczne), ale równocześnie rozwijały się procesy glebowe typu glejowego w środowisku tundrowymi oraz intensywnie działały procesy stokowe, w tym soliflukcja, a w ich wyniku i akumulacja stokowa. Utworom pylastym datowanym na ten okres można : przypisać genezę eoliczno-deluwialną. Lessy akumulowane były w pleniglacjale w klimacie subarktycznym suchym, o intensywnym wietrzeniu mrozowym i wzmożonej działalności eolicznej. Rozważano także zagadnienia źródła materiału pylastego, który brał udział w tworzeniu lessów i pokryw pylastych na Roztoczu Zachodnim, charakter i długość transportu, wreszcie związek tych osadów z rzeźbą terenu. Peryglacjalne pokrywy pylaste lokują się głównie w dolnych partiach kopalnych stoków, a w ich formowaniu brał udział materiał pylasty spłukiwany prawdopodobnie również przewiewany, i na tej drodze transportowany na krótkich odcinkach w dół stoku. Obszarów źródłowych dla pokryw lessowych bardziej obfitych w pył należałoby dopatrywać się głównie w nanosach peryglacjalnych, deponowanych w obrębie kotlin i w dolinach rzecznych skąd był wywiewany w suchych warunkach klimatycznych pleniglacjału. W odniesieniu do kierunków transportu materiału tworzącego te dwa typy osadów można zatem postawić tezę, iż były one ogólnie przeciwstawne.