Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Elementy sakralne w krajobrazie kulturowym

100%

Garczarczyk M.

|

2001

|

tom nr 9

72-72

PL

Do charakterystycznych elementów krajobrazu kulturowego należą obiekty sakralne, takie jak: kościoły, kapliczki i krzyże przydrożne. Z niepokojem należy stwierdzić, iż właśnie kapliczki i krzyże, od wieków trwale wpisane w polski pejzaż, teraz giną w wyniku zapomnienia bądź bezmyślnej dewastacji.

2

Kapliczki i krzyże przydrożne w nazwach terenowych (na przykładzie mikrotoponimów gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim)

71%

Jelonek T.

|

tom 64

69-82

EN

The main purpose of this article is an attempt at the description of the role of roadside shrines and crosses in geographical names. The study encompasses more than 1,000 microtoponyms collected in the years 2011–2017 in the area around the village of Wręczyca Wielka near Kłobuck (Silesian voivodeship). The analysis also offers a justification for the onyms, as well as stories and legends elicited during informal conversations with the middle and the oldest generation of inhabitants of the explored area. The author uses the research tools of cultural onomastics.The objects of sacral architecture which appear in geographical names frequently have a number of functions. Mostly, roadside shrines and crosses help to locate or mark fields, meadows, forests and paths. Furthermore, the data that shed light on the motivation of microtoponyms document the relationship between the abovementioned examples of sacral architecture with the surrounding physiographic objects, highlighting the role of these forms in folk culture. Both roadside crosses and shrines commemorate past events and preserve the elements of rural customs. The few specimens of sacral architecture functioning as the motivation for microtoponyms also confirm the fact that, for the oldest generation of village inhabitants, religion is still one of the most important values.

PL

Głównym celem artykułu jest próba określenia roli kapliczek i krzyży przydrożnych w nazwach terenowych. Przykładowy materiał badawczy stanowi ponad 1000 mikrotoponimów zgromadzonych w trakcie prowadzenia badań terenowych (2011-2017) na obszarze gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim, w województwie śląskim. Do analizy włączono również uzasadnienia nazwotwórcze poszczególnych onimów oraz podania, historie i legendy, które uzyskano podczas prowadzenia nieoficjalnych rozmów z przedstawicielami średniego i najstarszego pokolenia mieszkańców eksplorowanej gminy. W artykule wykorzystano narzędzia badawcze onomastyki kulturowej. Małe obiekty architektury sakralnej, które pojawiają się w nazwach terenowych, pełnią często po kilka ról. Najczęściej krzyże i kapliczki przydrożne są lokalizatorami, względem których desygnuje się pola, łąki, lasy, dukty itp. Ponadto „dane przyjęzykowe” zawarte w uzasadnieniach nazwotwórczych mikrotoponimów dokumentują związek małych form architektury sakralnej z okolicznymi obiektami fizjograficznymi i uwypuklają rolę tych form w kulturze ludowej. I tak krzyże i kapliczki przydrożne upamiętniają dawne wydarzenia oraz utrwalają elementy wiejskiej obyczajowości. Małe obiekty architektury sakralnej wpisane w mikrotoponimy potwierdzają również to, że dla najstarszego pokolenia mieszkańców współczesnej wsi religia wciąż stanowi jedną z najwyższych wartości.

3

Miejsce kapliczek i przydrożnych krzyży w krajobrazie terenów wiejskich Mazowsza

63%

Fortuna-Antoszkiewicz B. , Kimic K.

|

tom T. 3

35--47

PL

Krajobraz terenów wiejskich Mazowsza to rozległe równinne obszary pól uprawnych poprzecinane pasmami lasów oraz towarzyszące im wioski i małe miasteczka. Szczególne miejsce w tej scenerii zajmują kapliczki i krzyże przydrożne, których istnienie związane jest ściśle z lokalną tradycją. Pochodzą one z różnych okresów historycznych, a najwięcej zachowanych do dziś powstało w końcu XIX i w I połowie XX w. Obok tych najstarszych tworzonych przez anonimowych ludowych artystów odnaleźć można również współczesne, przyjmujące różnorodne formy. Fundowane w celach wotywnych do dziś pełnią one rolę symboliczną, która wyraźnie podkreślana jest w okresach świąt religijnych. Te drobne elementy przestrzenne związane z krajobrazem wiejskim wystawiane były wmiejscach o szczególnym znaczeniu. Towarzyszące drogom i lokalizowane na ich rozstajach stawały się jednocześnie drogowskazami ułatwiającymi orientację, odszukanie wybranego miejsca, mówiły o granicach istniejących podziałów przestrzennych. Przystrajane kwiatami i świecami zachęcały do zatrzymania się, modlitwy i kontemplacji. O wartościach tych niewielkich obiektów sakralnych decyduje ich wiek i walory artystyczne, ale także głęboko zakorzenione treści historyczne i kulturowe oraz ich ścisły związek religijny i emocjonalny z lokalną społecznością. Dziś niestety możemy zaobserwować pogłębiającą się rywalizację tych tradycyjnych elementów architektury z obiektami infrastruktury technicznej, co przyczynia się do zatracania granicy pomiędzy sacrum a profanum. Znacznym przekształceniom ulega krajobraz wiejski, a wraz z nim kapliczki i krzyże przydrożne znikają na tle intensywnej zabudowy, gubią się w gąszczu słupów wysokiego napięcia, znaków drogowych i reklamowych tablic. Wobec tych wszystkich zagrożeń niezbędna jest właściwa ochrona tych unikalnych elementów naszego dziedzictwa.

EN

The Mazovia's rural landscape with its villages and small towns is characterized by wide flat area crossed by fields and parts covered by forests. Very important in that scenery are small sacral elements like wayside shrines and crosses which existence is closely connected with local tradition. Many of them created by anonymous popular artists in the end of 19th and the first part of 20th centuries are still preserve. They were founded as votive designs and conveyed acts of faith. Their symbolic meaning is still visible in the time of church holidays. Those small architectural elements of rural landscape were placed in singular localisation. They accompained transit roads and cross-roads as a kind of road signs, pointed the direction to other important places or buildings and marked the spatial division. Shrines and wayside crosses embelished by flowers and candles encouraged people to stop, provoke them to pray and spend time on contemplation. The unique values of those objects are connected with their age and artistic quality. They became elements of the Mazovia"s spiritual and material culture, the part of its history and tradition. Unfortunatelly today we observe the intensive rivalry between those sacral objects and technical elements what lose the thin border of sacrum and profanum. The Mazovia's rural landscape is changed very fast by common urbanisation. In this situation old shrines and wayside crosses fade away against the background of buildings, traffic-signals and billboards. The maintenance of those unique sacral elements of our heritage is necessary in the case of that negative changes.