Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Problemy z wdrażaniem reformy trydenckiej w biskupstwie wileńskim w XVI wieku

100%

Pawlikowska-Butterwick W.

|

tom 1

EN

The text concerns the problem of the implementation of the reforms of the Council of Trent in the Grand Duchy of Lithuania, mainly in the case of the diocese of Vilna (Vilnius, Wilno). On the basis of sources originating from the cathedral chapter (now preserved in the Wróblewski Library of the Lithuanian Academy of Sciences) and transcripts (preserved in the Czartoryski Library in Kraków) the question has been addressed of the resistance among the clergy – nominally associated with Vilna Cathedral – to the implementation of the Tridentine reforms. The existence of the phenomenon is attested indirectly by examples of breaches of discipline by clergymen, including problems of drunkenness and relations with women. Among the factors contributing to the resistance of the chapter to the Tridentine reforms we can count the plural tenure of benefices. The effects on parish life of the accumulation of benefices can be discovered from the records of visitations. The problem of non-residence can be considered one of the main factors which led to group disintegration, and also to the changing roles and social functions of clergymen.

PL

Tekst dotyczy problemu realizacji reform Soboru Trydenckiego w Wielkim Księstwie Litewskim głownie na przykładzie diecezji wileńskiej. W oparciu o źródła o proweniencji kapitulnej (dziś przechowywane w Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich w Wilnie) oraz wypisy z nich (przechowywane w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie) podjęta została próba udzielenia odpowiedzi na pytanie o przejaw oporu duchowieństwa – nominalnie związanego z kościołem katedralnym w Wilnie – wobec wdrażanych reform trydenckich. O istnieniu zjawiska pośrednio świadczą przykłady dotyczące łamania dyscypliny duchowieństwa, problemy pijaństwa kleru czy życia duchownych z kobietami. Zaś do czynników wskazujących na problemy kapituły wobec reformy trydenckiej zaliczyć można kumulację beneficjów. O tym, jak kumulacja beneficjów przekładała się na życie parafii, dowiadujemy się choćby z przeprowadzanych wizytacji. Natomiast brak rezydencji przy kościele zaliczyć można do jednej z głównych przyczyn prowadzących do pogłębiania się zjawiska dezintegracji grup, w tym także do zmiany roli i społecznych funkcji duchownych.

2

Geneza metryki poznańskiej kapituły katedralnej

100%

Dembiński P.

|

2020

|

tom 86

117-132

EN

The paper discusses the conditions accompanying the founding of the metrica (protocols of meetings) of the Cathedral chapter in Poznań (preserved from 1428). The author points especially to the attempts at reforming the administration of the chapter’s estate undertaken from the end of the 14th century, which created the need to record its decisions. The most important cause for starting the metrica was the introduction of those reforms (1423/1424). At the same time bishop Andrzej Łaskarz also introduced several new chancellery solutions.

PL

Artykuł dotyczy uwarunkowań towarzyszących powstania metryki (protokołów posiedzeń) kapituły katedralnej w Poznaniu (zachowanej od 1428 r.). Autor wskazuje przede wszystkim na podejmowane od schyłku XIV w. próby wprowadzenia reform zarządu majątku kapituły, co rodziło potrzebę utrwalania jej postanowień. Decydujące znaczenie dla powstania metryki miało wdrożenie tych reform (1423/1424). W tym samym czasie biskup Andrzej Łaskarz wprowadzał też szereg nowych rozwiązań kancelaryjnych.

3

Archiwum Kapituły Katedralnej i Kolegiackiej

100%

Różański M.

|

nr 3

187-199

PL

Kapituły katedralne i kolegiackie należą do jednych z najstarszych instytucji działających w strukturach diecezji. W ciągu wieków zwłaszcza kapituły katedralne brały udział w sprawowaniu władzy biskupa diecezjalnego. W toku ich działania powstawały materiały, które później były przechowywane w archiwum kapitulnym. Obecne statuty kapituł wskazują, że każda z nich powinna prowadzić archiwum. Zajmować się ma nim oddelegowany kanonik, który ma wpisane w zakresie obowiązków zadania związane z jego kierowaniem. Jest to archiwum bieżące. Potem dokumentacja kapituły przekazywana jest do archiwum bieżącego kurii diecezjalnej lub do archiwum historycznego.

EN

Cathedral and collegiate chapters belong to the oldest institutions in diocesan structures. Over the centuries, especially the cathedral chapters took part in exercising the powers of the ordinary. In the course of their activities, materials were created, and later stored in the chapter archives. The current chapter statutes indicate that each of them should keep an archive. A delegated canon is to take care of it. This is the current archive. Then the chapter’s documentation is transferred to the diocesan current archive or to the historical one.

4

Prałatury i kanonie de gremio Kapituły Katedralnej Wileńskiej w okresie przedrozbiorowym

80%

Kasabuła T.

|

tom 15

|

nr 1

EN

Formation of the Vilnius Cathedral Chapter was a long process since its inception in 1388 to the middle of the sixteenth century. As the capital city of the cathedral chapter of the Grand Duchy of Lithuania from the beginning of its existence in the system and the organization was inspired by the Cracow Cathedral Chapter. Under the papal foundation bull by pope Urban VI Pontifex Maximus to erect bishopric of Vilnius the first two of the Prelature were founded (provost and dean) and 10 canonries. All of them were endowed in 1387 by king Vladislav II Jagiello. The next four prelate names: custodian, archdeacon, scholastic and cantor, and two canonries were developed under the efforts of successive monarchs, bishops and Chapter. The structure of the Chapter was finally clarified around 1525, which since then consisted of six prelates and 12 canons. In such organizational frameworks the Vilnius corporation canons and prelates survived until the end of the Polish-Lithuanian Commonwealth. Individual members of the Chapter had a specific range of privileges and obligations which in the case of prelates were assigned to each of the dignity of the individual. Competence of canons were evolving, depending on the current needs. In the reporting period, the corporation prelates and canons in gremio constituted under the church law a control body of the actions of diocesan bishops, which was de facto institution co-managering of the diocese.

5

Appointing Canonical Prebendaries in the Vilnius Cathedral Chapter During the 14th-18th Centuries

61%

Kasabuła T.

|

tom 16

|

nr 1

EN

The diocesan bishop enjoyed the right to fill cathedral chapter stalls and bestow patronages and benefices in medieval Western Europe, including in the Kingdom of Poland. However, a different practice developed in Lithuania in the Diocese of Vilnius, which was established in 1388. The King of Poland and the Grand Duke of Lithuania, Władysław II Jagiełło, founded the first Vilnius chapter when the Diocese of Vilnius was created. This chapter began with two prelates and ten canonical prebendaries. The next two prelatures: the custody (established before 1397) and the archdeacon (established in 1435) as well as the two canons, which were established in the early 16th century, were also grand-ducal or royal foundations. The king received and sustained these beneficiaries ius patronatus. The last two prelatures, cantoria and scholasteria, which Bishop Jan z Książąt Litewskich created, remained part of the bishops’patronage right from 1561 onward. The patronage right in the Vilnius chapter was established in the second half of the 16th century, when, in 1588, King Sigismund Augustus II gave the chapter the right to present candidates for the deanery. Compared to the cathedral chapters under the Polish crown, the diocesan bishop’s influence in filling the seats in the Vilnius chapter was definitely more modest, and even minimal, as it pertained to only two prelatures. The monarch, who could nominate up to three prelatures and all twelve canons, had incomparably greater rights. The bishop was vested ius patronatus with only two prelatures, and the chapter was vested with only one prelature. Once the chapter canon coadjutors appeared cum futura successione in the Vilnius capitular college, the Holy See was able to exercise a certain influence over filling the Vilnius chapter. A priest who was nominated as a canon coadjutor had to legitimize his appointment by presenting a papal bull that indicated his right of succession. This state of affairs lasted until the end of the 18th century.

PL

Obsadzanie stalli w kapitułach katedralnych związanie z prawem prezenty i patronatu w średniowiecznej Europie zachodniej, w tym także w Królestwie Polskim, należało do biskupa diecezjalnego. Inna praktyka ukształtowała się natomiast na Litwie w powstałej w 1388 r. diecezji wileńskiej. Już pierwsze fundacje na rzecz miejscowej kapituły katedralnej z 1388 r.: dwie prałatury i 10 kanonii, były dziełem króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, Władysława II Jagiełły. Kolejne dwie prałatury: kustodia (przed 1397 r.) i archidiakonia (w roku 1435) oraz dwie kanonie, powstałe w początkach XVI w., także były fundacjami wielkoksiążęcymi lub królewskimi. Król otrzymał i utrzymał ius patronatus na te beneficja. Dwie ostatnie prałatury, kantoria i scholasteria, utworzone przez biskupa Jana z Książąt Litewskich, od 1561 r. pozostały przy prawach patronatu biskupiego. Prawa patronackie w kapitule wileńskiej ustaliły się ostatecznie w drugiej połowie XVI stulecia, gdy król Zygmunt II August w 1558 r. przekazał kapitule prawo przedstawiania kandydatów na dziekanię. W porównaniu z kapitułami katedralnymi w Koronie, wpływ biskupa diecezjalnego na obsadzanie miejsc w kapitule wileńskiej był zdecydowanie skromniejszy, wręcz minimalny (tylko dwie prałatury). Natomiast nieporównanie większe prawa miał monarcha, który nominował aż do trzech prałatur i wszystkich dwunastu kanonii. Biskupowi przysługiwał ius patronatus tylko na dwie prałatury. Kapituła prezentowała na jedną prałaturę. Pewien wpływ na obsadę stalli kapituły wileńskiej zdobyła Stolica Apostolska z chwilą pojawienia się w wileńskim kolegium kapitulnym kanoników koadiutorów cum futura successione. Duchowny nominowany na kanonika koadiutora ekspektanta musiał wylegitymować się bulą papieską na prawo sukcesji. Taki stan rzeczy utrzymał się do końca XVIII w.