Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Radosław Kaleta, Białorusko-polska homonimia międzyjęzykowa. – Warszawa : Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 2014. – 172 s.

100%

Smułkowa E.

|

2016

|

tom 65

159-162

2

Janusz Rieger, Słownictwo polszczyzny gwarowej na Brasławszczyźnie, Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydział „Artes Liberales”; Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, 2014, 459 s., 4 mapy, ikonografia.

75%

Sawaniewska-Mochowa Z.

Rocznik Slawistyczny

|

2015

|

tom 64

207-216

3

O leksyce nacechowanej stylistycznie w nauczaniu Białorusinów języka polskiego

71%

Kaleta R.

Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców

|

2017

|

tom 24

127-134

EN

The aim of the present paper is to describe the idea of stylistic marked vocabulary in teaching Polish in Belarusian environment. Particular attention is paid to the nuances of different stylistic tokens Polish and Belarusian, which apparently seem very similar to each other. The collected material can help lectors working with Belarusians in stressing the particular issues of stylistic teaching of Polish language and Belarusians learning the Polish language – in avoiding stylistic errors. The issue of stylistic marked vocabulary seems to be detracted from in the field of foreign language didactics. In practice, language learners often have little awareness of such language errors which often do not hinder communication. Therefore, a need for devising dedicated exercises that would help learners not only notice this subtle linguistic difficulty but also eliminate its consequences arises.

PL

Artykuł dotyczy leksyki nacechowanej stylistycznie w nauczaniu języka polskiego Białorusinów. Szczególna uwaga zwracana jest na niuanse stylistyczne różniące leksemy polskie i białoruskie, które z pozoru wydają się bardzo do siebie podobne. Zebrany materiał może pomóc lektorom pracującym z Białorusinami w akcentowaniu poszczególnych kwestii stylistycznych w nauczaniu JPJO, a Białorusinom uczącym się języka polskiego – w unikaniu błędów stylistycznych.

4

Some Linguistic Phenomena in Belarusian Cities during the 2020 Mass Protests in Belarus

63%

Mazurkiewicz-Sułkowska J.

Slavia Meridionalis

|

2022

|

tom 22

PL

Po ogłoszeniu wyników wyborów prezydenckich w sierpniu 2020 roku na Białorusi wybuchły masowe protesty, które na kilka miesięcy całkowicie zmieniły życie całego kraju, a przede wszystkim mieszkańców dużych miast. W trakcie trwania najbardziej aktywnej fali protestów można wyodrębnić kilka zjawisk o charakterze językowym. Należy do nich przede wszystkim zwiększenie prestiżu języka białoruskiego w miastach oraz pozytywne nacechowanie wśród mieszkańców miast regionalizmów i tzw. trasianki, a także wprowadzenie przez protestujących nowej toponimiki. Tym właśnie zagadnieniom jest poświęcony niniejszy artykuł.

EN

Following the results of the rigged presidential election in Belarus in August 2020, mass protests broke out in the country. These events completely changed the life of the entire country for several months, mainly the life of the large-city inhabitants. One of the characteristics visible during the largest wave of protests were linguistic phenomena. These include, first of all, an increase of the prestige of the Belarusian language in cities, and a positive attitude to the regionalisms and the so-called trasianka as well the introduction of a new toponymy by the protesters. These are the issues that this article is devoted to.

5

Белорусские каузативы понимания и знания на разных этапах развития языка

63%

Руденко Е.

|

tom 66

433-444

PL

Autorka artykułu rozważa kwestię kauzatywnych czasowników rozumienia i wiedzy na różnych etapach rozwoju języka białoruskiego. Oprócz materiału leksykalnego ze współczesnego języka białoruskiego oraz starobiałoruskiego został rozpatrzony tutaj również materiał pochodzący z języków: staro-cerkiewno-słowiańskiego, rosyjskiego oraz bułgarskiego. W rozprawie poddano analizie sposoby motywacji czasowników o znaczeniu ‘tłumaczyć’ i ‘uczyć’, konkurencyjne modele konceptualizacji, wśród których podstawowymi są semantyka światła, percepcji, fizycznego aktu oraz przemieszczenia.

EN

The article is devoted to causative verbs of understanding and knowledge at different stages of development of the Belarusian language. In addition to modern Belarusian and Old Belorussian, Old Slavonic, Russian and Bulgarian lexical material is also involved. The ways of motivating verbs with the meaning “explain” and “teach” are analyzed, as well as competitive models for their conceptualization, where the semantics of light, perception, physical activity and movement are the most important.

6

Aksjologiczne pojęcie dusza w białoruskim języku i kulturze

63%

Kozhinowa A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2023

|

tom 35

283-296

PL

Autorka bada pojęcie duszy w językowym obrazie świata Białorusinów. Analiza, której podstawą materiałową są dane wyekscerpowane ze słowników gwarowych i języka ogólnego, ma na celu odkrycie podobieństw i różnic między sposobem wyobrażenia duszy w świadomości współczesnego człowieka a jej skrajnie ambiwalentnym postrzeganiem w kulturze ludowej. Autorka odpowiada na pytania: jakim zjawiskiem jest dusza i kto ją daje człowiekowi. Mając na uwadze fakt, że w białoruskiej kulturze ludowej obraz duszy został uformowany pod wpływem wierzeń przedchrześcijańskich, autorka stara się ustalić, czy wizja ta ulegała zmianom w języku współczesnym, którego użytkownik podlegał wpływom propagandy ateizmu oraz idei neochrześcijańskich.

EN

The article investigates the concept of soul (душа) as part of the Belarusian linguistic worldview based on the data extracted from the dictionaries of the literary language, as well as from dialectal dictionaries. The study aims to discover differences and similarities between how the soul is viewed in contemporary Belarusian society and its perception in folk worldview, which is characterized by extreme ambivalence in this regard. The paper addresses the following questions: (i) What is the soul? and (ii) Who gave the soul to humans? Having arrived at the conclusion that in the Belarusian folk consciousness the soul is viewed within an essentially pagan framework, the author seeks to establish whether this understanding underwent any changes in contemporary society, whose members went through the propagation of atheism in the 20th century, but also experience present-day Neo-Christian ideas.

7

Prokljatija v rečevom povedenii Belorusov

63%

Konjuškevič M.

|

2001

|

tom 13

155–168

PL

Artykuł stanowi próbę opisu przekleństw funkcjonujących we współczesnym języku białoruskim (kleniczy, praklou, kljačba, prakljacce). Analiza bogatego materiału językowego zaczerpniętego z gwar, języka potocznego oraz utworów literackich pozwoliła na ustalenie najistotniejszych cech przekleństw białoruskich: (1) powszechność użycia, (2) częstsze występowanie w języku kobiet niż mężczyzn, (3) swoistość intonacji – przeciągłość i monotonia, (4) drastyczność treści, (5) sprzeczność treści z tradycyjną tolerancją i łagodnością Białorusinów, (6) stereotypowy charakter struktury przekleństw, (7) poetyckość, (8) korelacja treści przekleństwa z konkretną sytuacją – bodźcem. Autorka stara się udzielić odpowiedzi na pytania: Co stanowi przyczynę znacznej popularności przekleństw w języku Białorusinów? Czy popularność ta wynika ze specyfiki gatunku czy specyfiki etosu? Na czym polega swoistość gatunku przekleństwa? Jakie są funkcje przezwisk w procesie komunikacji językowej? Czy funkcje te podlegają zmianom historycznym? Czy są to teksty tworzone, czy tylko odtwarzane? Jaki jest stopień stereotypizacji tych tekstów? Po dokonaniu gruntownej analizy przezwisk pod kątem semiotycznym, historyczno-kulturowym, socjologicznym i pragmatycznym, autorka doszła do wniosku, że przyczyn specyficznego charakteru przekleństw białoruskich należy szukać w uwarunkowaniach natury historyczno-socjologicznej. Białorusini, nie do końca unarodowieni, pozbawieni często poczucia własnej wartości, przez długi okres musieli się zmagać z silniejszymi, a jednocześnie bardziej atrakcyjnymi kulturowo sąsiadami. Przekleństwa stały się więc swoistą reakcją i formą obrony bezbronnego i upokorzonego społeczeństwa białoruskiego („ból za ból”).

EN

The article is an attempt to describe contemporary Byelorussian curses (kleničy, praklën, kljac’ba, prakljacce). An analysis of rich language material from peasant dialects, the colloquial variety of Byelorussian and literature has revealed the most significant characteristics of Byelorussian curses. The curses are 1. commonly used, 2. more frequent in the speech of men than women, 3. spoken with peculiar protracted and monotonous intonation, 4. drastic in their content, 5. contradictory in nature to the traditional tolerance and amiability of Byelorussians, 6. stereotypical in their structure, 7. poetic, 8. correlated in their content with a specific situational stimulus. An attempt is made to answer the following questions: Why are curses so popular in the speech of Byelorussians? Is it because of the specificity of the genre or of the ethnic group? What is the naturę of the peculiarity of the curses? What are their functions in linguistic communication? Are these functions susceptible to historical change? Are they creative or merely reproduced texts? To what extent are they stereotyped? Having analyzed in detail the linguistic material from the semiotic, historical-cultural, sociological and pragmatic perspective, the author concludes that the specific nature of Byelorussian curses stems from historical-sociological conditioning. For a long time, Byelorussians were deprived of self-confidence and did not constitute a full-fledged nation. They had to cope with stronger and culturally more attractive neighbours. In accordance with the principle of ‘pain for pain’, curses began to serve as a peculiar reaction and a form of defence of the helpless and humiliated Byelorussian society.

8

Когнитивная дефиниция концепта СВОБОДА (по данным белорусского языка)

63%

Руденко Е.

|

tom 25

EN

This article was written as a result of my participation in the project EUROJOS: I had to discribe the concept of ``freedom” in the worldview of the Byelorussian language speakers. Three types of data are discussed in the article: vocabulary, corpus (texts) and psycholinguistic data (quiz). The cognitive definition of the ``freedom” concept is modeled on the basis of these data in accordance with the methodological instructions of the EUROJOS project.

PL

Artykuł powstał w związku z udziałem autorki w programie badawczym EUROJOS. Zawiera rekonstrukcję pojęcia свабода ‘wolność’ w języku białoruskim, przeprowadzoną w oparciu o dane leksykalne, korpusowe i eksperyment psycholingwistyczny. Kognitywna definicja svabody przedstawiona w artykule jest zbieżna metodologicznie z instrukcją programu EUROJOS.

RU

There is no abstract available for this language

9

Transpozycja elementów onomastycznych języków słowiańskich w języku białoruskim

62%

Haponienka I.

Studia Białorutenistyczne

|

2020

|

tom 14

EN

In the article, the methods of transposition of onomastic units from Slavic languages into Belarusian are investigated. The relevance of this study is due to the investigation of the issues of transmission of proper names of one language by means of another against the background of the modern expansion of the processes of cultural and economic communication. When working on the topic, we proceeded from the assumption that presently the general principles of transposition of Slavic onyms in the Belarusian onomastic practice have been clearly defined, and the algorithms of their application to a specific language material are still under development. The applicability of the existing principles of interlingual transposition (translation, transcription, transliteration) to the onomastic vocabulary is shown, the objective difficulties ofinclusion of the foreign onyms in the Belarusian language context are analyzed. The results of the work carried out by the Belarusian onomasts and state services on normalization and standardization of written registration of various types of Slavic onyms in the Belarusian language system was reviewed. The relevant normative documents regulating this sphere of onomastics were listed. The undeveloped aspects of the problem of Slavic-Belarusian onomastic contacts were analysed. This paper uses the descriptive, comparative, review-analytical methods, as well as the method of analogy. In conclusion, the performed analysis revealed the exceptional importance of the regulation of the principles and rules of the Slavic-Belarusian transposition of onyms. Based on the results of the study, the main directions of promising activities in this area are suggested in the improvement of the existing normative documentation and the creation of new instructions that would cover all the Slavic languages and the maximum number of onymic varieties

PL

W artykule analizowane są sposoby transpozycji jednostek onomastycznych z języków słowiańskich do języka białoruskiego. Znaczenie takich badań jest związane z intensyfikacją problemów przeniesienia nazw własnych jednego języka za pomocą środków innego na tle współczesnego rozszerzenia procesów komunikacji kulturowej i ekonomicznej. Podczas pracy nad tematem autorka wychodziła z założenia, że obecnie w białoruskiej praktyce onomastycznej zostały wyraźnie określone ogólne zasady transponowania onimów słowiańskich, a algorytmy ich zastosowania do konkretnego materiału językowego znajdują się na razie w fazie opracowania. Przedstawiono przydatność dla leksyki onomastycznej istniejących zasad międzyjęzykowej transpozycji (tłumaczenie, transkrypcja, transliteracja), poddano analizie obiektywne trudności włączenia obcojęzycznych onimów w białoruski kontekst językowy. Dokonano przeglądu wyników prac przeprowadzonych przez onomastów białoruskich i służby państwowe, dotyczących normalizacji i standaryzacji pisemnego opracowania różnych rodzajów słowiańskich onimów w systemie języka białoruskiego. Wymienione zostały odpowiednie przepisy regulujące tę sferę onomastyki. Przeanalizowano nieopracowane aspekty problematyki słowiańsko-białoruskich kontaktów onomastycznych. W pracy wykorzystano metodę opisową, porównawczą, przeglądowo-analityczną oraz metodę analogii. W sumie analiza wykazała, jak istotne znaczenie ma uregulowanie zasad i reguł słowiańsko-białoruskiego przeniesienia onimów. Uwzględnienie wyników badań pozwala usytuować główne kierunki przyszłych działań w tej dziedzinie w obrębie doskonalenia obowiązującej normy w dokumentacji i tworzenia nowych instrukcji, które obejmowałyby wszystkie języki słowiańskie i maksymalną ilość wariantów onimicznych.

RU

У артыкуле даследаваны спосабы трансляцыі анамастычных адзінак са славянскіх моў у беларускую мову. Актуальнасць такога даследавання абумоўлена абвастрэннем пытанняў перадачы ўласных імёнаў адной мовы сродкамі другой на фоне сучаснага пашырэння працэсаў культурнай і эканамічнай камунікацыі. Пры працы над тэмай мы зыходзілі з меркавання, што на сённяшні дзень у беларускай анамастычнай практыцы дакладна вызначаны агульныя прынцыпы трансляцыі славянскіх онімаў, а алгарытмы іх прымянення да канкрэтнага моўнага матэрыялу пакуль знаходзяцца на стадыі распрацоўкі. Паказана магчымасць прымянення да анамастычнай лексікі існуючых прынцыпаў міжмоўнай трансляцыі (пераклад, транскрыпцыя, транслітарацыя), праналізаваны аб'ектыўныя складанасці пры ўключэнні іншамоўных онімаў у беларускі моўны кантэкст. Зроблены агляд вынікаў праведзенай беларускімі анамастамі і дзяржаўнымі службамі работы па нармалізацыі і стандартызацыі пісьмовага афармлення розных відаў славянскіх онімаў у сістэме беларускай мовы. Пералічаны адпаведныя нарматыўныя дакументы, якія рэгулююць гэтую сферу анамастыкі. Разгледжаны нераспрацаваныя аспекты праблемы славянска-беларускіх анамастычных кантактаў. У рабоце прымяняліся апісальны, супастаўляльны, аглядна-аналітычны метады, а таксама метад аналогіі. У цэлым аналіз паказаў выключную важнасць урэгулявання прынцыпаў і правіл славянска-беларускай трансляцыі онімаў. Зыходзячы з вынікаў даследавання, асноўныя кірункі перспектыўнай дзейнасці ў гэтай галіне бачацца ва ўдасканаленні дзеючай нарматыўнай дакументацыі і стварэнні новых інструкцый, якія б ахоплівалі ўсе славянскія мовы і максімальную колькасць онімных разўнавіднасцей.

UK

W artykule analizuje się sposoby translacji jednostek onomastycznych z języków słowiańskich do języka białoruskiego. Znaczenie takich badań jest związane z intensyfikacją problemów transpozycji nazw własnych jednego języka za pomocą środków innego na tle współczesnego rozszerzenia procesów komunikacji kulturowej i ekonomicznej.Przy opracowywaniu tematu wychodziliśmy z założenia, że obecnie w białoruskiej praktyce onomastycznej zostały wyraźnie określone ogólne zasady transponowania onimów słowiańskich, a algorytmy ich zastosowania do konkretnego materiału językowego znajdują się na razie w fazie opracowania. Przedstawiono przydatność dla leksyki onomastycznej istniejących zasad międzyjęzykowej translacji (tłumaczenie, transkrypcja, transliteracja), poddano analizie obiektywne trudności włączenia obcojęzycznych onimów w białoruski kontekst językowy. Dokonano przeglądu wyników prac przeprowadzonych przez onomastów białoruskich i służby państwowe, dotyczących normalizacji i standaryzacji pisemnego opracowania różnych rodzajów słowiańskich onimów w systemie języka białoruskiego. Wymienione zostały odpowiednie przepisy regulujące tę sferę onomastyki. Przeanalizowano nieopracowane aspekty problematyki słowiańsko-białoruskich kontaktów onomastycznych.W pracy wykorzystano metodę opisową, porównawczą, przeglądowo-analityczną oraz metodę analogii.W sumie analiza wykazała, jak istotne znaczenie ma uregulowanie zasad i reguł słowiańsko-białoruskiej translacji onimów. Uwzględnienie wyników badań pozwala usytuować główne kierunki przyszłych działań w tej dziedzinie w obrębie doskonalenia obowiązującej normy w dokumentacji i tworzenia nowych instrukcji, które obejmowałyby wszystkie języki słowiańskie i maksymalną ilość wariantów onimicznych.

10

Znaczenie ruskojęzycznego drukarstwa bazyliańskiego w rozwoju języka ukraińskiego i białoruskiego

51%

Getka J.

Przegląd Środkowo-Wschodni

|

2016

|

tom 1

9-29

EN

Multilingualism of prints from Basilians’ typographies contributed to the rapprochement and interpenetration of cultures of Ruthenian nations (Ukrainians, Belarusians) with Polish and Western European cultures. Especially important in this context was the printing of original and translated works in Ruthenian language (religious and secular texts), similar to the spoken language of that period. This raised the prestige and confirmed the adequacy of this language for the purposes of literature. This was conducive to the development of national languages (Ukrainian and Belarusian).

11

Glottodydaktyczne błędy analogiczne na przykładzie języka polskiego i języka białoruskiego

51%

Kaleta R. , Katedra Białorutenistyki W. L. S. , rkaleta@uw.edu.pl

Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców

|

2015

|

tom 22

PL

Artykuł wpisuje się w nurt glottodydaktyki porównawczej i dotyczy polsko-białourskiej i białorusko-polskiej laspologii. W artykule zostały zaprezentowane błędy analogiczne w języku polskim i białoruskim, czyli błędy dotyczące analogicznych kwestii językowych, które sprawiają trudność Białorusinom uczącym się języka polskiego oraz Polakom chcącym opanować język białoruski. W artykule zarysowano także możliwe podobne pola badawcze, m.in. analizę porównawczą dotyczącą kształcenia i pracy lektorów języka polskiego i języka białoruskiego.

EN

The article examines the problem of errors typical of both Belarusian and Polish from the point of view of comparative didactics of foreign language teaching. The article presents the idea of the so-called analogy errors in both Belarusian and Polish, which may be further defined as errors pertaining to similar language aspects and which may be problematic for both Belarusians learning Polish and Poles learning Belarusian. A list of potential areas of related research has been proposed as well, including a comparative analysis of both training and teaching practice of teachers of Belarusian and Polish.

12

Bibliografia wybranych prac Profesor Janiny Bartoszewskiej

51%

Wojan K.

Studia Rossica Gedanensia

|

2014

|

nr 1

527-531

PL

Bibliografia stanowi wykaz dorobku naukowego z zakresu językoznawstwa porównawczego oraz rosyjskiego, fonetyki i grafii Janiny Bartoszewskiej. Zebrano 50 pozycji w układzie rzeczowym.

13

Беларус, беларускi: гісторыя найменняў айчыны і суайчыннікаў

51%

Rudenka A.

|

tom 17

259-275

PL

Badania opierają się na dwóch koncepcjach: 1) stabilna nazwa etniczna (etnonim) świadczy o silnej tożsamości etnicznej ludu, a zmiany w tej nazwie wskazują na zmiany w samoświadomości grupy. 2) Nazwa języka, którym posługuje się etos (lingwonim), podobnie jak etnonim, ma duże znaczenie dla tożsamości etnicznej, a stabilny lingwonim i jego ukształtowanie są ważniejsze jest dla mentalności ludzi niż zmiany wewnątrzjęzykowe. Celem artykułu jest ukazanie etapów powstawania nazwy Białorusinów i języka białoruskiego. Celu tego nie da się zrealizować bez odniesienia się do kształtowania tożsamości etnicznej Białorusinów. W artykule przyjęto podejście diachroniczne, więc podany został niezbędny kontekst historyczno-geograficzny i językowy. W opracowaniu zastosowano metody pracy z tekstem: zarówno z literaturą naukową, jak i z oryginalnymi tekstami z zakresu problematyki. Informacje z tych dwóch typów źródeł służą do pokazania etapów kształtowania się białoruskich etnonimów i lingwonimów. Syntezy i ostatecznej interpretacji dokonano także w perspektywie ekstralingwistycznej (przede wszystkim historycznej). Zastanawiano się także nad kształtowaniem się poszczególnych nazw ojczyzny. W wyniku przeprowadzonych badań autorka przychodzi do przekonania, że na początku XX w. Białorusini mieli już ukształtowane nazwy ojczyzny, etosu oraz języka, oznacza to, że od ponad stu lat uważają się za osobny naród.

BE

У аснове даследавання ляжаць дзве ідэі: 1) устойлівая этнічная назва (этнонім) сведчыць аб моцнай этнаідэнтычнасці народу, а змены гэтай назвы – аб зменах у яго этнічнай самасвядомасці; 2) назва мовы, на якой размаўляе этнас (лінгвонім), як і этнонім, мае вялікае значэнне для этнічнай самасвядомасці, а ўстойлівы лінгвонім і яго фарміраванне больш важныя для менталітэту народа, чым унутрымоўныя змены. Мэта артыкула – прасачыць утварэнне назваў беларускага этнасу і беларускай мовы. Паколькі выкарыстоўваецца дыяхранічны падыход, даецца неабходны гісторыкагеаграфічны і лінгвістычны кантэкст. У даследаванні прымяняюцца метады работы з тэкстам: як з навуковай літаратурай, так і з арыгінальнымі тэкстамі па праблеме. Звесткі з гэтых двух тыпаў крыніц выкарыстоўваюцца для паэтапнага мадэлявання шляху ўтварэння беларускіх этнонімаў і лінгвонімаў. Сінтэз і канчатковая інтэрпрэтацыя ажыццяўляліся i пры дапамозе экстралінгвістычных (найперш гістарычных) звестак. Разглядалася таксама станаўленне назваў айчыны. У выніку даследавання аўтарка прыходзіць да высновы, што на пачатку ХХ ст. беларусы мелі ўжо ўстойлівыя найменні айчыны, этнасу, мовы – значыць, больш за стагоддзе бачаць сябе самастойным народам.

EN

The research is based on two concepts: 1) a stable ethnic name (ethnonym) testifies to the strong ethno-identity of people, and changes in this name indicate changes in ethnic selfconsciousness of the group; 2) the name of the language used by the ethnos (linguonym), as well as the ethnonym, is very significant for ethnic identity, and a stable linguonym and its formation is more important for the mentality of people than intra-linguistic changes. The purpose of the article is to show the stages of the formation of the names of Belarusians and the Belarusian language. This goal cannot be realized without referring to the formation of the ethnic identity of Belarusians. Since the diachronic approach is adopted, the necessary historical-geographical and linguistic context is given. The study applies methods of working with text: both with scientific literature and with original texts in the field of issues. The information from these two types of sources is used to show the stages of the formation of Belarusian ethnonyms and linguonyms. The synthesis and final interpretation were also carried out through the extralinguistic (first of all, historical) perspective. The formation of the names of the concept of “homeland” was also considered. As a result of the research, the author comes to conclusion that at the beginning of the 20th century Belarusians had already formed the names of their homeland, ethnos and language, that is, for more than a hundred years they considered themselves a separate nation.

14

Да праблемы пераемнасці беларускай літаратурнай мовы: лацінаграфічныя тэксты XVIII стагоддзя

51%

Свістунова М.

Acta Albaruthenica

|

2020

|

nr 20

239-253

PL

Artykuł jest poświęcony problemowi ciągłości między okresem starobiałoruskim a okresem nowego białoruskiego języka literackiego. Szeroko rozpowszechniony pogląd o istnieniu przerwy w tradycji pisemnej w rozwoju białoruskiego języka literackiego nie był jedyny wcześniej, a teraz jest poddawany analizie krytycznej. Artykuł omawia związek między ciągłością białoruskiego języka literackiego a problemem jego periodyzacji, koncepcją historii języka białoruskiego i historii literatury białoruskiej. Podjęto próbę obalenia stereotypowej opinii o niewielkiej liczbie zabytków literatury białoruskiej XVIII wieku przez odwołanie do mało znanych i niedawno odnalezionych tekstów napisanych alfabetem łacińskim. Sformułowano wnioski na temat przyczyn i celów stosowania w języku białoruskim w XVIII wieku łacińskiego systemu graficznego, zwrócono również uwagę na potrzeby eksploracji ówczesnych tekstów białoruskich w takich obszarach, jak pamiętnikarstwo, piśmiennictwo religijne i urzędowe.

EN

The article is devoted to the problem of continuity between the old Belarusian period and the period of the new Belarusian literary language, as well as to Latin graphic texts of the 18th century. The most widespread opinion about the existence of a break in the written tradition of the Belarusian literary language was not the only one before, but now it is being critically analyzed. The article considers the linkages between the continuity of the Belarusian literary language and the problem of its periodization, the concept of Belarusian language history and the history of Belarusian literature. An attempt has been made to refute the stereotypical opinion about the small number of texts of the 18th century Belarusian literature by addressing the little known and recently discovered Latin graphic texts. Conclusions have been made concerning the reasons and aims of using the Latin graphic system for writing in the Belarusian language in the 18th century. An opinion concerning such research directions of the Belarusian texts of that time as memoirs, confessional and official writings has been given as well.

BE

Артыкул прысвечаны праблеме пераемнасці паміж старабеларускай і новай беларускай літаратурнай мовай, а таксама лацінаграфічным тэкстам XVIII ст. Пашыранае меркаванне аб існаванні перарыву пісьмовай традыцыі ў развіцці беларускай літаратурнай мовы не было адзіным і раней, а ў сучаснасці падлягае крытычнаму аналізу. У артыкуле разглядаецца сувязь праблемы пераемнасці беларускай літаратурнай мовы з праблемай яе перыядызацыі, канцэпцыі гісторыі беларускай мовы і гісторыі беларускай літаратуры. Робіцца спроба абвергнуць стэрэатыпнае меркаванне пра ма-лалікасць помнікаў беларускага пісьменства XVIII ст. праз апеляцыю да малавядомых і нядаўна адшуканых лацінаграфічных тэкстаў. Прыводзяцца высновы аб прычынах і мэтах выкарыстання ў XVIII ст. лацінскай графічнай сістэмы для пісьма па-беларуску, а таксама выказваюцца меркаванні адносна такіх напрамкаў для пошуку тагачасных беларускамоўных тэкстаў, як мемуарыстыка, канфесійнае і афіцыйна-справавое пісьменства.

15

Жанр мiнiяцюры ў творчасцi Янкi Брыля: ад “Жменi сонечных промняў” да “Парастка”

51%

Альштынюк А.

Białorutenistyka Białostocka

|

2016

|

tom 8

PL

W artykule mówi się o ewolucji gatunkowej i tematycznej krótkich utworów prozatorskich znanego pisarza białoruskiego Janki Bryla (1917–2006), nazywanych w terminologii białoruskiej „miniaturami lirycznymi”, które uprawiał w ostatnich czterdziestu latach życia. J. Bryl rozpoczyna od ulotnych zapisów swoich obserwacji i przemyśleń dotyczących życia codziennego i stopniowo zagłębia się w problematykę ogólnoludzką – losu, twórczości, przemijania, śmierci, przeznaczenia. W artykule podkreślono znaczenie i wpływ osobistych przeżyć Bryla na kształtowanie się jego pisarskiej osobowości oraz na sposoby ich wykorzystania w tego rodzaju prozie.

EN

The article discusses the genre and thematic evolution of short pieces of prose written by the famous Belarusian writer Yanka Bryl (1917–2006). They are known in the Belarusian terminology as “lyrical miniatures” and they were written in the last forty years of his life. Bryl begins with elusive records of his observations and thoughts about everyday life and gradually goes into general human issues, such as fate, creativity, passing of time, death, destiny. The article emphasizes the importance and influence of Bryl’s personal experience on his formation as a writer and on the way the experience is used in this genre of prose.

16

Шляхі фарміравання нацыянальнай ідэі ў беларускай літаратуры ХІХ стагоддзя

51%

Васілюк І.

Białorutenistyka Białostocka

|

2014

|

tom 6

RU

Iаанна Васiлюк - Беласток

PL

Artykuł jest poświęcony kształtowaniu się idei narodowej w okresie formowania nowej literatury białoruskiej (XIX w.). Konsolidacja etniczno-kulturalna ludu białoruskiego, kształtowanie się zrębów nacji białoruskiej, charakteryzujące się powrotem do historycznych korzeni narodowych, kultury i języka ojczystego przebiegało w trudnych warunkach społecznych i politycznych. Przywrócenie pamięci historycznej i duchowej spuścizny narodu białoruskiego było wyraźnym impulsem dla pisarzy, a ich twórczość z kolei kształtowała ideę narodową, świadome dążenie do „stania się narodem”. Poszerzone o dotychczas jakby „niczyje” teksty badania literaturoznawcze otwierały nowe możliwości wyznaczania kierunku kształtowania się idei narodowej.

EN

The article is devoted to the forming process of national idea in Belarusian literature (20th century). Ethnic-cultural consolidation of Belarusian people, shaping of Belarusian nation proceeded in rough conditions. The restoration of historical memory and spiritual heritage of the Belarusian nation was a clear impulse to writers whose literary works shaped national idea, conscious striving for becoming a nation. Literary studies extended by so called nobody’s texts opened new possibilities to set new directions in the field of national idea.

17

Charakterystyka głosek [t] i [d] w wydaniach teologii moralnej z XVIII wieku (na materiale tekstów z Supraśla, Uniowa i Poczajowa). Przyczynek do dyskusji na temat prostej mowy xviii wieku

51%

Getka J.

|

tom LXVII

85-103

PL

Artykuł prezentuje analizę graficznych realizacji głosek [t] i [d] w kolejnych edycjach bazyliańskiej, ruskojęzycznej teologii moralnej, które ukazały się w drukarniach bazyliańskich w Supraślu, Uniowie i Poczajowie w XVIII wieku. Wyniki analizy prowadzą do wniosku o występowaniu w XVIII wieku dwóch odrębnych tradycji ortograficznych – białoruskiej i ukraińskiej. W odniesieniu do analizowanych głosek potwierdza je zaznaczenie zjawisk dziekania, ciekania czy ukraińskiego stwardnienia [d] i [t]. Tym samym podważona zostaje teza o przerwaniu tradycji piśmienniczej na ziemiach białoruskich i ukraińskich w XVIII wieku i odrodzenia się białoruskiego i ukraińskiego języka literackiego na nowej – ludowej – bazie. W proponowanym ujęciu tezę tę należy zastąpić tezą o ewolucyjnym rozwoju literackich języków białoruskiego i ukraińskiego.

EN

This article presents an analysis of the implementation of the graphic sounds [t] and [d] in subsequent editions of Ruthenian language moral theology, which were published Basilians printing houses in Suprasl, Uniev and Pochayiv in the 18th century. The results of the analysis lead to the conclusion about the occurrence in the eighteenth century of two separate literary traditions – in Belarusian and Ukrainian languages. In relation to the analyzed sounds, this is confirmed by the marking of the phenomena (for Belarusian language): dzekannya or tsekannya or (for Ukrainian language): the process of hardening [d] and [t]. The thesis on the breaking of the literary tradition on the Belarusian and Ukrainian lands in the eighteenth and the revival of the Belarusian and Ukrainian literary language on the new – folk – base is thus undermined. In the proposed approach, this thesis should be replaced by a thesis about the evolutionary development of Belarusian and Ukrainian literary languages.

18

Фонавыя веды ў беларускамоўным навукова-гуманітарным дыскурсе (аргументалагічны аспект)

51%

Savtchouk T.

Acta Albaruthenica

|

2023

|

nr 23

73-94

PL

W artykule przedstawiono wyniki językowej analizy argumentacyjnej (opisowo-normatywnej) odwołującej się do wiedzy ogólnej w białoruskojęzycznym dyskursie humanistycznym. Zauważa się, że strategicznym celem włączenia wiedzy podstawowej do humanistycznej argumentacji naukowej jest promowanie zbliżenia emocjonalnego z adresatem, opartego na wspólnym doświadczeniu życiowym, wspólnym systemie ocen, przekonań i wartości. Wyróżnia się trzy grupy wiedzy ogólnej: 1) informacje o faktach współczesnego życia, 2) informacje retrospektywne, 3) wiedza kulturowa. Dla każdej grupy systematyzowane są techniki werbalizacji, określany jest potencjał pragmatyczny, wyjaśniane są warunki skutecznego zastosowania w naukowo-humanistycznej praktyce argumentacyjnej. Podkreślono rolę czynników kontekstowych i sytuacyjnych (tło społeczne, historyczne, kulturowe; aktualny model adresata) w interpretacji i rekonstrukcji wiedzy Implicytnej i ocen zawartych w informacjach ogólnych.

BE

Прадстаўлены вынікі лінгвааргументалагічнага (дэскрыптыўна-нарматыўнага) аналізу апеляцыі да фонавых ведаў у беларускамоўным дыскурсе гуманітарных навук. Адзначаецца, што стратэгічная мэта ўключэння фонавых ведаў у гуманітарную навуковую аргументацыю – спрыяць эмацыйнаму збліжэнню з адрасатам, абапіраючыся на агульны жыццёвы досвед, агульную сістэму ацэнак, перакананняў, каштоўнасцей. Вылучаюцца тры групы фонавых ведаў: 1) звесткі аб фактах сучаснага жыцця, 2) рэтраспектыўная інфармацыя, 3) культуралагічныя веды. Для кожнай групы сістэматызуюцца прыёмы вербалізацыі, вызначаецца прагматычны патэнцыял, эксплікуюцца ўмовы эфектыўнага прымянення ў навукова-гуманітарнай аргументатыўнай практыцы. Падкрэсліваецца роля кантэкстуальна-сітуацыйных фактараў (сацыяльны, гістарычны, культурны фон; актуальная мадэль адрасата) у інтэрпрэтацыі і рэканструкцыі імпліцытных ведаў і ацэнак, якія ўтрымліваюцца ў фонавай інфармацыі.

EN

The article represents the results of the linguistic-argumentological (descriptive-normative) analysis of the appeal to background knowledge in the Belarusian-language discourse of the humanities. It is noted that the strategic goal of including background knowledge in humanitarian scientific argumentation is to promote emotional rapprochement with the addressee, based on common life experiences, a common system of assessments, beliefs, and values. Three groups of background knowledge are distinguished: 1) information about the facts of modern life, 2) retrospective information, 3) cultural knowledge. Verbalization techniques are systematized for each group, pragmatic potential is determined, conditions of effective application in scientific and humanitarian argumentative practice are explained. The role of contextual and situational factors (social, historical, cultural background; current model of the addressee) in the interpretation and reconstruction of implicit knowledge and assessments contained in the background information is emphasized.

19

Konfrontatywna refleksja nad kategorią rodzaju gramatycznego rzeczownika w języku polskim i białoruskim

51%

Siwirska A. B.

Acta Albaruthenica

|

2023

|

nr 23

243-258

PL

Artykuł jest poświęcony przedstawieniu podobieństw i różnic w kategoriach rodzaju gramatycznego rzeczownika w języku polskim i białoruskim. Autorka w kolejnych częściach tekstu przedstawia zasady klasyfikacji rzeczowników na poszczególne rodzaje gramatyczne ze względu na kryterium morfologiczne i semantyczne, a także uwzględniając semantyczne cechy żywotności i osobowości. W końcowej części artykułu wyszczególnione są różnice w wydzielaniu i nazywaniu kategorii rodzaju gramatycznego rzeczownika w języku białoruskim i polskim oraz zostają zaproponowane zmiany, które można byłoby wprowadzić w opisie kategorii rodzaju rzeczowników w języku białoruskim.

BE

Артыкул прысвечаны падабенствам і адрозненням ў граматычнай катэгорыі роду назоўнікаў у польскай і беларускай мовах. Аўтарка падае правілы прыналежнасці назоўнікаў да граматычнага роду па марфалагічным і семантычным крытэрыям. У заключнай частцы артыкула пералічваюцца адрозненні ў вылучэнні і найменні катэгорый граматычнага роду назоўнікаў у беларускай і польскай мовах і прапаноўваюцца змены, якія можна было б унесці ў апісанне катэгорый роду назоўнікаў у беларускай мове.

EN

The article dedicated to the presentation of similarities and differences in terms of grammatical gender of nouns in Polish and Belarusian. In the following parts of the text, the author presents the rules for classifying nouns into particular grammatical genders due to morphological and semantic criteria, as well as taking into account the semantic characteristics of liveliness and personality. In the final part of the article, the differences in separating and naming the categories of noun gender in Belarusian and Polish are listed, and changes that could be introduced in the description of the gender category of nouns in Belarusian are proposed.

20

Obraz wody we frazeologii i paremiologii polskiej i białoruskiej

44%

Wysoczański W.

Studia Białorutenistyczne

|

2020

|

tom 14

EN

The issues associated with the vision of water in the Slavic languages are prominent. The linguistic perception of water in the Polish language, especially in folk Polish, has been explored from many sides. Also noted is the linguistic representation of water in the Belarusian language. The object of this article is to present the representation of water, fixed in the language, in the light of phraseological and paremiological profiling as applied to Polish and Belarusian dictionary units within the plan of interlingual comparison. The gathered material allows to recognise the fundamental perspectives in the vision of water in the building of its linguistic representation and to distinguish the elementary profiles together with their many specifying facets. The analysis reveals the colloquial description of water as such and – especially – the connections between water and various concepts, particularly the links to the human being. Reflected is the indication where water comes from, specified its amount in particular expressions, provided information about water at a given time and in a given place as well as about its availability. Portrayed is life underwater and on the water. Recorded are the attributes of water and its impact on some objects, the water’s quality of being fit or unfit to drink or harmful, as well as relating water to something else. The value and qualities of water are noted. The presence of water in the functioning of the human being and in the life of animals is recorded. Presented is the demand for water. The reconstruction of the linguistic representation of water performed in comparative terms on Polish and Belarusian phraseological and paremiological material illustrates the prevalent analogies and fairly considerable dissimilarities.

PL

Problematyka oglądu wody w językach słowiańskich jest zauważalna. Wielostronnie przybliżone zostało językowe postrzeganie wody w polszczyźnie, zwłaszcza ludowej. Zaznaczone jest też językowe przedstawienie wody w języku białoruskim. Przedmiotem niniejszego artykułu jest przedstawienie utrwalonego w języku obrazu wody w świetle wyprofilowania frazeologicznego i paremiologicznego na materiale jednostek słownikowych języka polskiego i języka białoruskiego w planie konfrontacji międzyjęzykowej. Zebrany materiał pozwala dostrzec w budowaniu językowego obrazu wody zasadnicze perspektywy jej oglądu i wyróżnić podstawowe profile z wieloma specyfikującymi je fasetami. Analiza ukazuje potoczne opisanie wody jako takiej oraz – w szczególności – powiązań wody z różnorodnymi pojęciami, zwłaszcza związków z człowiekiem. Odzwierciedlone jest wskazanie, skąd się bierze woda, precyzowana jest ilość wody w określonych przejawach, są informacje o wodzie w danym czasie i miejscu oraz o jej dostępności. Odtworzone jest życie w wodzie i nad wodą. Zarejestrowane są atrybuty wody i jej oddziaływanie na niektóre obiekty, zdatność, niezdatność bądź szkodliwość wody, a także odniesienie wody względem czegoś. Odnotowywana jest wartość i walory wody. Utrwalona jest woda w funkcjonowaniu człowieka i życiu zwierząt. Ukazane jest zapotrzebowanie na wodę. Dokonana rekonstrukcja językowego obrazu wody w ujęciu porównawczym na materiale frazeologiczno-paremicznym języka polskiego i języka białoruskiego unaocznia przeważające zbieżności i dość znaczne odmienności.

RU

У славянскіх мовах вобраз вады зарысаваны мовазнаўцамі даволі выразна. Моўная карціна вады ў польскай мове, асабліва ў дыялектах, дачакалася шматбаковага аналізу. Моўнае катэгарызацыя вады ў беларускай мове таксама была прадметам даследавання. Мэтай гэтага артыкула з’яўляецца выяўленне замацаванага ў мове вобразу вады ў святле фразеалагічнага і парэміялагічнага прафілявання (спосабу ўспрымання канкрэтнага суб’екта) на матэрыяле слоўнікавых адзінак польскай і беларускай моў у плане міжмоўнай канфрантацыі. Сабраны матэрыял дазваляе ў мадэлі моўнай карціны вады прасачыць асноўныя перспектывы яе ўспрымання і дапамагае распазнаць асноўныя профілі/ідэалагічныя варыянты са шматлікімі катэгорыямі/прыкметамі, якія іх вызначаюць. Праведзены аналіз выявіў наіўныя веды пра ваду, а таксама ўзаемадачыненні вады з іншымі паняццямі, у першую чаргу з чалавекам. У матэрыяле знайшлі адлюстраванне наступныя характарыстыкі: адказ на пытанне адкуль бярэцца вада, удакладненне колькасці вады, інфармацыя пра ваду ў гэты час і ў гэтым месцы, а таксама даступнасць да яе. Паказана жыццё ў вадзе і над вадой. Выяўлены атрыбуты вады і яе ўздзеянне на некаторыя аб’екты, прыдатнасць/непрыдатнасць/шкоднасць вады, а таксама супастаўленне вады з нечым іншым. Звернута ўвага на тое, што вада разглядаецца як каштоўнасць. Падкрэслена значэнне вады ў жыцці чалавека і жывёл і, у сувязі з гэтым, адзначана запатрабаванне на ваду. Рэканструкцыя моўнай карціны вады ў параўнальным аспекце на фразеалагічна-парэміялагічным матэрыяле польскай і беларускай моў наглядна паказала, у першую чаргу, пераважную колькасць агульных рыс, але выявіла таксама і даволі істотныя адрозненні паміж даследаванымі мовамі.