Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

About Meanders of Identification of Medieval River Names in the North-eastern and Eastern Mazovia Region

100%

Kowalczyk-Heyman E.

Onomastica

|

2019

|

tom 63

127-144

EN

About Meanders of Identification of Medieval River Names in the North-eastern and Eastern Mazovia Region In the paper, on the basis of several dozen examples of hydronyms from eastern and north-eastern Mazovia, the erroneous attribution of written sources and, as a consequence, their incorrect identification and location were shown. These kinds of mistakes can be found in toponymical, hydrographical and historical publications. It is the result of taking attestations from the context of the source, poor knowledge of the history and the geography of the studied area, as well as the poor knowledge of Latin and the lack of verification of hypotheses found in older literature.

2

Hydronim Szywra - efekt polsko-niemieckich kontaktów językowych

80%

Swoboda P.

Onomastica

|

2016

|

tom 60

273-285

EN

The hydronym Szywra refers to the small river in the Warta basin flowing in the central part of Greater Poland. Although its name remained unclear for most of the researchers, it was believed to be of Pre-Slavic or Balto-Slavic origin. The paper reveals that these hypotheses were based on the wrong interpretation of the source material, and provides a new etymology for the name Szywra. Based on the critical analysis of all of the reachable records of names referring to the river Szywra, it has been proven that its Polish name is an adaptation of the former German name Schieferbach. Such a process was possible due to the long-term bilingual situation in the region of Greater Poland.

3

Elektroniczny słownik nazw wodnych Polski

71%

Swoboda P.

Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji

|

2012

|

tom Vol. 23

407--417

PL

W artykule omawiam opracowywany w formie elektronicznej Słownik nazw wodnych Polski. Ma on na celu zebranie jak największej liczby obiektów wodnych (zarówno wód płynących, jak i stojących) mających współcześnie lub w przeszłości nazwę. Na artykuł hasłowy składają się następujące informacje: współczesna nazwa obiektu, dane fizyczne obiektu, lokalizacja geograficzna, chronologiczne zestawienie zapisów historycznych i etymologia nazwy. Stworzony na potrzeby słownika moduł elektroniczny (w założeniu dostępny w Internecie) pozwala na łatwą edycję haseł, a także na przeszukiwanie i sortowanie bazy danych, jaką stanowi omawiany słownik, według wielu kryteriów i filtrów. W artykule opisuję historię powstania słownika, sposób jego tworzenia i późniejszego wykorzystywania. Przy opisie tworzenia haseł zwracam uwagę na problemy, na jakie napotykamy przy pozyskiwaniu danych z różnych rejestrów geograficznych.

EN

In the article I present the electronic version of the dictionary of hydronyms in Poland. It aims to collect a wide amount of water facilities (both flowing and standing) that have a name (or had it in the past). Each entry in the dictionary consists of the following information: the contemporary name of an object, the physical properties of an object (length, area), the geographic location, the chronological summary of historical records and the etymology of each name. Electronic version of the dictionary (with the assumption of availability online) allows editing the entries, as well as searching and sorting in the database according to multiple criteria and filters. In the article I describe the process of creation of the dictionary and its subsequent use. I also pay attention to the problems we face with data acquisition from different geographic information databases.

4

Rozważania nad kreteńskim hydronimem Κυμαιος

71%

Kaczyńska E.

|

nr 3: Filologia klasyczna

5-16

PL

Antyczna nazwa wodna Κυμαιος, poświadczona na dwóch inskrypcjach opisujących granice pomiędzy kreteńskimi miastami-państwami Hierapytną i Lato, określała okresowy ciek wodny noszący w dobie współczesnej miano Kseropótamos (ngr. Ξεροπόταμος, dosłownie ‘sucha rzeka’) lub Fruzí Potamós (ngr. Φρουζή Ποταμός, dosłownie ‘rzeka Fruzisa’). Wywód starożytnego hydronimu od apelatywu gr. κῦμα (gen. sg. κύματος) n. (osnowa na -t-) ‘fala, bałwan’ wydaje się wątpliwy zarówno z punktu widzenia greckiego słowotwórstwa (rzekomy derywat nie wykazuje śladów tematycznej spółgłoski zębowej -t-), jak i z formalnych względów (rzeka nie płynie przez cały rok i nie niesie ‘falującej, wzburzonej’ wody). Za bardziej prawdopodobny należy uznać wywód od apelatywu greckiego κύμη f. ‘jakaś odmiana kapusty’. Florystyczne nazwy wodne cieszyły się popularnością zarówno w dobie starożytnej, jak i nowożytnej.

EN

The ancient river name Κυμαῖος, attested in two inscriptions describing the boundaries of the Cretan cities Hierapytna and Lato, referred to a seasonal stream which is today called Kseropótamos (Mod. Gk. Ξεροπόταμος, literally ‘dry river’) or Fruzí Potamós (Mod. Gk. Φρουζή Ποταμός, literally ‘Fruzis’ river’). It is impossible to derive the ancient hydronym from the Greek appellative κῦμα (gen. sg. κύματος) n. (t-stem) ‘wave, billow’ because of formal reasons (it is not ‘a seething river’) as well as some problems connected with Ancient Greek word-formation (no traces of a t-stem are visible in the river name under analysis). The derivation from the Ancient Greek noun κύμη f. ‘a kind of cabbage’ is the most probable explanation. River names derived from plants were widespread in both ancient and modern times.

5

O arabskiej genezie wyrazu nowogreckiego κατσαμπας

71%

Kaczyńska E.

Roczniki Humanistyczne

|

2017

|

tom 65

|

nr 6: Językoznawstwo

33-53

PL

Apelatyw κατσαμπάς dokumentuje w gwarach nowogreckich dwa znaczenia (1. ‘studnia’; 2. ‘rodzaj żurawia’). Badacze greccy wywodzą ów dialektyzm z języka tureckiego, por. tur. kasaba ‘miasteczko’, dial. ‘kanał nawadniający’. Jednak wywód nowogreckiego wyrazu bezpośrednio ze źródła arabskiego wydaje się bardziej prawdopodobny, por. arab. qaṣaba ‘forteca, twierdza; przedmieście’, qaṣabä(t) ‘rura, tchawica’. Wyraz arabski został najpierw zapożyczony przez Kreteńczyków podczas arabskiej okupacji wyspy Krety (ok. 824-961) i za pośrednictwem dialektu kreteńskiego zaadaptowany przez inne lokalne gwary nowogreckie w dobie bizantyńskiej (961–1204). Dialektyzm nowogrecki κατσαμπάς nie został poświadczony w słownikach dialektu kreteńskiego, chociaż w kreteńskiej hydronimii i toponimii występuje pospolicie jednostka onimiczna Κατσαμπάς. Ludowy charakter i ograniczona dystrybucja nowogreckiego apelatywu jest potwierdzona przez dane leksykalne. Na wyspie Karpathos, leżącej nieco na wschód od Krety, termin κατσαμπάς oznacza ‘studnię’. Odmienne znaczenie ‘rodzaj żurawia wodnego’ zostało zarejestrowane na wyspach Kos, Rodos i Cyprze. Dwie przesłanki przemawiają za bezpośrednim zapożyczeniem ze źródła arabskiego. Po pierwsze, język arabski zawiera dwa homonimiczne słowa qaṣaba ‘forteca, twierdza; przedmieście’ oraz qaṣabä(t) ‘rura, tchawica’. Do tego ostatniego znaczenia nawiązuje dialektyzm nowogrecki. Po drugie, względy chronologiczne przemawiają za hipotezą, że Kreteńczycy zapożyczyli wyraz arabski bezpośrednio od Arabów okupujących wyspę Kretę w latach 824-961. Cristoforo Buondelmonti, autor dzieła Descriptio insule Crete (napisanego w 1417 r.), informuje o studni (łac. puteus), położonej ok. 1,5 km na wschód od Kandii, stolicy Krety w dobie panowania weneckiego (ob. Iráklio). Woda pitna z tej studni był sprzedawana mieszkańcom miasta: [...] puteus est Cazamba dictus. Aquam cuius pueri per Candiam civitatem ferentes vendunt magnis vocibus exclamantes „[…] znajduje się studnia zwana Cazamba. Wodę z tej studni chłopcy roznoszą po całym mieście Kandii i sprzedają głośno krzycząc”. Piętnastowieczna nazwa studni (łac. Cazamba, ngr. Κατσαμπάς) z całą pewnością nie została zapożyczona za pośrednictwem tureckim, jako że armia osmańska podbiła Kretę dopiero w połowie XVII stulecia (1645-1669), czyli dwa wieki później. Co więcej, kreteński ojkonim Κατσαμπάς został poświadczony już w 1279 roku. Najprawdopodobniej studnia zwana Katsabás została zbudowana i nazwana przez Arabów, którzy niedaleko zbudowali twierdzę Rabdh al-Khandáq (ob. Iráklio), późniejszą stolicę wyspy.

EN

The appellative κατσαμπάς is attested in the Modern Greek dialects in two different meanings (1. ‘well’; 2. ‘a kind of well-sweep’). The Greek linguists believe that it was borrowed directly from Turkish kasaba ‘country town’, dial. ‘irrigating channel’. It is suggested that the Modern Greek appellative is of Arabic origin, cf. Arab. qaṣaba ‘fortress, citadel; suburb’, also qaṣabä(t) ‘pipe, windpipe’. The Arabic word was first adopted by the Cretan Greeks during the Arabic occupation of the island of Crete (ca. 824-961 AD) and later the Cretan borrowing was gradually distributed in the Byzantine Greek world. The Modern Greek appellative κατσαμπάς, which is very well attested in the Cretan toponymy and hydronymy, is not registered in any dictionary of the Cretan dialect. However, a folk character and a limited distribution of the word in question is confirmed by lexical data collected in some regions of Hellas and Cyprus. The term κατσαμπάς means ‘well’ in Karpathos, the island lying near Crete. A different meaning ‘a kind of well-sweep’ is attested in Rhodes, Cos and Cyprus. According to Greek linguists, the Modern Greek noun denoting ‘well’ (or ‘a kind of well-sweep’) was directly borrowed from Turkish kasaba ‘country town’, dial. ‘irrigating channel’. Of course, the Turkish appellative is of Arabic origin, cf. Arab. qaṣaba ‘fortress, citadel’, also ‘suburb’. I cannot agree with this explanation for two reasons. Firstly, the Arabic language contains two homonymic words: qaṣaba (1) ‘fortress, citadel; suburb’ and qaṣabä(t) (2) ‘pipe, windpipe’. The Modern Greek dialectal form κατσαμπάς m. ‘well; well-sweep’ seems to derive from the latter Arabic appellative (and not the former one). Secondly, the Cretans had to borrow the Arabic word during the Arabic occupation of the island (ca. 824-961 AD). Cristoforo Buondelmonti, the author of Descriptio insule Crete (written in 1417), gives a strong mention on the important well (Lat. puteus), which was located away from Candia, the capital of Crete during the Venetian rule (now Herakleion). The drinking water from this well was sold to town’s inhabitants (v. 734-736): [...] puteus est Cazamba dictus. Aquam cuius pueri per Candiam civitatem ferentes vendunt magnis vocibus exclamantes “there is a well called Cazamba. Some boys sell its water, bearing it into the city Candia and crying there with great voices”. The 15th-century name of the extra-Candian well (Lat. Cazamba, Mod. Gk. Κατσαμπάς) could not be borrowed by the Turkish mediation, as the Ottoman army conquered Crete in the middle of 17th century (1645-1669), i.e. two centuries later. What is more, the Cretan toponym Κατσαμπάς is registered as early as in 1279 AD. It is highly probable that the well called Κατσαμπάς in Candia was created and named by the Arabs.

6

Współczesne problemy badawcze hydronimii polskiej*

71%

Biolik M.

Prace Językoznawcze

|

2018

|

nr XX/2

25-38

PL

Analiza nazw wodnych obiektów leżących na terenie Polski północno-wschodniej sprawia wiele problemów. W ich analizie etymologicznej ważna jest lokalizacja, ukształtowanie terenu i konieczność interpretacji hydronimów w ich lokalnym kontekście onimicznym. Ważne w ustalaniu etymologii są zapisy nazw, zebrane z dokumentów historycznych oraz wiedza na temat stosunków osadniczych panujących na danym terenie. Pomocne w analizie strukturalno-typologicznej jest powiązanie nazwy ze słownictwem apelatywnym i kontekstem proprialnym. Tylko kompleksowe opracowanie wszystkich hydronimów i ich wariantów umożliwi dalsze prace porównawcze i pozwoli na ich wykorzystanie do szerszych analiz językoznawczych.

EN

There are many research problems in an analysis of the names of water bodies lying on the territory of north-eastern Poland. The important factors in their etymological analysis are: their location, shape of the terrain and the interpretation of the hydronisms in their local onimic context. Determining the etymology of a hydronym crucially depends on records in historical documents and the knowledge of settlement relations in a given area. In order to make a structural and typological analysis it is helpful to link nomina propria with nomina appellativa and onymic context. Only a thorough study of all hydronyms and their variants will allow for further comparative work and its application in broader linguistic analyses.

7

Europejski program badan nazw wodnych

71%

Jakus-Borkowa E.

|

tom 02

77-94

8

Praindoeuropejski rdzeń *h2engh- ‘krzywić się, kręcić, wić się’ oraz inne rdzenie fonetycznie i semantycznie zbliżone w apelatywach i nazwach rzek na obszarze germańskim, bałtyckim i słowiańskim

43%

Biolik M. , Duma J.

Prace Językoznawcze

|

2020

|

nr XXII/2

5–22

PL

Celem artykułu jest próba analizy etymologicznej wybranych nazw wodnych, przede wszystkim rzecznych, powiązanych etymologicznie z praindoeuropejskim rdzeniem *h2engh-/*h2gh- ‘krzywić, kręcić, wić się’ wraz z podobnymi fonetycznie i semantycznie innymi rdzeniami, które zostały utrwalone w apelatywach i nazwach rzek na obszarze germańskim, bałtyckim i słowiańskim. Mogły one powstawać w okresie przemieszczania się słabo jeszcze zróżnicowanych językowo praindoeuropejskich grup etnicznych. Przedstawiono najbardziej prawdopodobne etymologie nazw rzek takich jak: Angerbach, Angelbach, Unkenbach, Węgorapa, Wągra, Wiar itp. na szerszym tle apelatywnym i proprialnym. Wykazano, że w sferze apelatywnej rdzeń *h2engh- i rdzenie podobne, np. *h2enk- ‘krzywy, wygięty’, *eng- ‘unikać, omijać, uchylać się, wykręcać się’ znajdują poświadczenia także w wyrazach pospolitych na terenach, gdzie używano języków słowiańskich, bałtyckich i germańskich, a także w grece i innych językach indoeuropejskich. W artykule przyjęto metodologie wypracowane w ramach strukturalizmu, wychodząc z założeń przyjętych na gruncie niemieckim, że stare nazwy wodne nie należą do żadnego ze współczesnych języków indoeuropejskich, zostały utworzone przed rozwojem historycznych języków poświadczonych na danym obszarze w pierwszym tysiącleciu n.e.

EN

The article attempts to perform an etymological analysis of selected water names, mainly river names, etymologically related to the pre-Indo-European core *h2engh- /*h2gh- ‘curl, twist, wind’ and with other phonetically and semantically similar cores, e.g. *h2enk ‘to turn around, wind, bend’, *eng- ‘bypass’ etc. They were recorded in appellatives and river names in the Germanic, Baltic and Slavic territories. They could have been formed during the period of the movement of pre-Indo-European ethnic groups which were poorly linguistically differentiated. The article presents the most probable etymologies of the names of rivers such as: Angerbach, Angelbach, Unkenbach, Węgorapa, Wągra, Wiar etc. against a broader appellative and proprial background. It has been determined that in the appellative sphere, the core *h2engh- and similar cores, e.g. *h2enk- ‘crooked, bent’, *eng- ‘avoid, bypass, evade, twist’ are also found in common words in the areas were not only Slavic, Baltic and Germanic, but also Greek and other Indo-European languages were used. This article adopts methodologies developed within structuralism, based on the assumptions adopted in Germany that the old water names do not belong to any of the modern Indo-European languages and were created before the development of historical languages found in a given area in the first millennium AD.