Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Oddziaływanie spółgłosek płynnych na poprzedzaj ące je samogłoski wąskie nietylne (na materiale listów polskich z I połowy XVI wieku)

100%

Osiewicz M.

|

nr 69

185-198

PL

This article attempts to prove the hypothesis on the “processual homogeneity” of the changes iR (*ŕ̥ *ir *yr) ≥ eR i iL ≥ eL. The source material for the following analysis has been excerpted from letters written in Polish between 1525–1550. Within the specified time brackets, the most dynamic is the process of the extension of the groups iR ≤ *ŕ̥ , whereas the extended combinations eR ≤ *ir *yr are characterized by far lower intensity. The extensions within the groups of the type eL are not numerous and rare. Textual extensions of the combinations eR and eL show a significant convergence: forms with eL are to be found mostly in those letters that consistently demonstrate and provide evidence of the occurrence of the group eR; while they are virtually non-existent in the texts that document exclusively the combination iR. This fact confirms the hypothesis that combines both types of change into one process. The author does not associate the dependencies in the different pace of both phenomena and their different outcome with phonetic factors, but with the sensitivity to phonotactic and phonostatistical provisions and patterns, as well as with the morphological placement of the dyads under scrutiny. This interpretation, in turn, provides a new insight into the nature of the process of shaping linguistic norms: all the contributing processes have random (non-purposeful) origins, and their constraints involve a necessity to retain the necessary minimum of the internal balance.

2

O potrzebie opracowania dziejów kresowej polszczyzny nowogródzkiej

100%

Lewaszkiewicz T.

|

2023

|

nr 80/1

119-129

EN

The Polish dialect of Novogrudok is one of the variations that make up the North Borderlands Polish language, next to the Vilnius and Kaunas dialects, to name just two. A detailed study of this regional historical Polish dialect is important because of the history of the Polish language spoken in the North Borderland, and primarily due to the possible enrichment of the knowledge of the language used by Adam Mickiewicz. The article contains the names of authors and titles of 16th to 19th century works that might be useful in writing the history of the Polish dialect spoken in Novogrudok.

3

Nazwy marzeń sennych w historii języka polskiego

100%

Krótki Z.

Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej

|

2017

|

tom 52

EN

Names of dreams in the history of the Polish languageThis article analyzes old names of dreams. During the process of collecting and sorting of the material, etymological data were taken into consideration, which allowed to establish that all the investigated units concentrated around three fields: 1. words with the root: sen/sn-, 2. words with the root: mor-/mar-/marz-, 3. words with the root: widz-. The dominating method in this sketch is the analysis of contexts in which the words within the “dream field” appeared. Considering as evidence the usages of each word recorded in dictionaries of old Polish, I deduce its meaning value in particular periods. Nazwy marzeń sennych w historii języka polskiegoW artykule analizie poddano dawne nazwy marzeń sennych. Podczas porządkowania materiału pod uwagę wzięto dane etymologiczne, które pozwoliły ustalić, że wszystkie badane jednostki koncentrowały się wokół trzech pól: 1. o rdzeniu sen-/śn-; 2. o rdzeniu mor-/mar-/marz-; 3. o rdzeniu widz-. Metodą dominującą w szkicu jest analiza kontekstów, w których występowały wyrazy należące do pola marzenie senne. Na podstawie poświadczeń użycia danego wyrazu w słownikach rejestrujących polszczyznę dawną wnioskuję o jego wartości znaczeniowej w danym okresie.

4

Dawne słowniczki gwarowe jako źródło do historii języka

100%

Nowowiejski B.

|

nr 1

169-184

PL

Monolingual dictionaries of Polish as well as the old translation dictionaries which until the 19th century also fulfilled the function (in compliance with the intention of their authors) of general Polish dictionaries are traditionally regarded as fundamental sources of the history of the Polish language, especially its development and lexical resources. The collections of folk vocabulary which-more or less professionally-were narrowly used in the papers concerning the past periods of the Polish language aroused poor interest on the part of the historians of language. The article contends that small dialectal dictionaries should be treated equally with other sources of the history of the Polish language, especially lexicographical ones, for they provide a very interesting material for analysis and interpretation, not only linguistic.

5

Poznańska szkoła językoznawstwa historycznego

100%

Migdał J. , Piotrowska-Wojaczyk A.

|

nr 1

153-168

PL

The article presents Poznań school of historical linguistics. The founder of the school is Władysław Kuraszkiewicz. The schools’ central idea is a scholarly attitude which is based on respect for material, philological akribeia (accuracy) and caution in drawing conclusions. The representatives of this school are characterised by aspiration for measurability of research results and understanding of the role of statistics. Research is conducted on the carefully selected, very extensive material taking into account numerous variable features: chronological, geographic, generic, stylistic or formal. Among the scholars who must be included in this school are the disciples of Professor Kuraszkiewicz: Zdzisława Krążyńska, Tadeusz Lewaszkiewicz, Leszek Moszyński, Wojciech Ryszard Rzepka, Tadeusz Skulina, Bogdan Walczak and Tadeusz Zdancewicz. Nowadays, their disciples form another generation of scholars connected with Poznań school of historical linguistics.

6

Z historii leksemów: gzić się, grzać się, parzyć się, bzykać się

100%

Krótki Z. M.

|

2016

|

nr 8

EN

From the history of the lexemes gzić się, grzać się, parzyć się, bzykać sięThe present article undertakes a semasiological analysis of four Polish vulgarisms associated with sexual intercourse: gzić się, grzać się, parzyć się, bzykać się. Taking is the point of departure their etymology, it investigates the changes in the meanings of these units.It was discovered that initially the analysed lexemes communicated a very wide range of content, far from their contemporary semantic structure. Successively, some of their senses were rearranged, causing these units to become attributed to animal copulation and later to human sexual intercourse. However, it was until the mid-20th century that the analysed verbs have come to play the role of vulgarisms. Z historii leksemów: gzić się, grzać się, parzyć się, bzykać sięW artykule poddano analizie semazjologicznej cztery polskie wulgaryzmy wiązane ze stosunkiem seksualnym, tj.: gzić się, grzać się, parzyć się i bzykać się. Wychodząc od etymologii, badano zmiany w znaczeniach tych jednostek.Okazało się, że analizowane leksemy początkowo posiadały bardzo szerokie treści, dalekie ich współczesnej strukturze semantycznej. Sukcesywnie dochodziło jednak do przeszeregowania niektórych sensów, na skutek czego badane jednostki wpierw zaczęto odnosić do zwierzęcej kopulacji, natomiast nieco później do ludzkiego współżycia. Rolę wulgaryzmów analizowane czasowniki zaczęły odgrywać jednak dopiero w połowie XX wieku.

7

Dawne polskie intensyfikatory wywodzące się od staroczeskiego "přieliš"

100%

Mitrenga B.

|

tom 56

PL

Artykuł poświęcony jest historycznojęzykowej analizie odpowiedników staroczeskiego přieliš, czyli wyrazów bezlisz, brzezlisz, przelisz, przezlisz i przylisz w dawnej polszczyźnie. Autorka przytacza najważniejsze opinie badaczy o wymienionych wyrazach, ich pochodzeniu i znaczeniu. Na podstawie analizy materiału językowego formułuje wnioski dotyczące budowy słowotwórczej staroczeskich odpowiedników přieliš w języku polskim, ich frekwencji w zabytkach literatury polskiej od staropolszczyzny do końca XVI w., znaczenia i statusu tych wyrazów w polszczyźnie, a także przypuszczalnych przyczyn ich zaniku. W artykule przedstawiono przykłady potwierdzające funkcjonowanie wspomnianych wyrazów zarówno w zabytkach języka polskiego m.in. w Biblii królowej Zofii z połowy XV w. i Biblii Jana Leopolity z 1561 r., jak i w słownikach języka polskiego. Ponadto autorka przywołuje informacje o staroczeskim i porównuje równoległe wersety przekładów Biblii na język polski i czeski.

EN

This article is devoted to a historical-linguistic analysis of the equivalents of the Old Czech přieliš in historical Polish: the words bezlisz, brzezlisz, przelisz, przezlisz and przylisz. The study refers to key findings of researchers about these words, their origins and meaning. On the basis of analysis of linguistic material the author formulates conclusions about word-formation of the equivalents of přieliš in Polish, their frequency in monuments of Polish literature from the Old Polish period to the end of the sixteenth century, their meaning and status in Polish, as well as presumable causes of their disappearance from the language. The paper presents examples that confirm their functioning in monuments of the Polish language, such as Biblia królowej Zofii [Queen Sophia’s Bible] from the mid-fifteenth century and Biblia Jana Leopolity [John Leopolita’s Bible] from 1561, as well as in dictionaries of Polish. The study also considers information about Old Czech and compares parallel verses of Polish and Czech Bible translations.

8

Dawna ROZKOSZ – o rozumieniu i wartościowaniu pojęcia na podstawie użyć leksemu "rozkosz"

100%

Raszewska-Żurek B.

|

tom 56

PL

Artykuł poświęcony jest rekonstrukcji sposobu pojmowania i wartościowania pojęcia ROZKOSZ w dobie staro- i średniopolskiej i później, do początków XX w., kiedy ustaliło się jego współczesne rozumienie. Analiza skupia się na kontekstowych użyciach leksemu rozkosz. Ujawniła ona dychotomiczny charakter dawnego pojęcia – od staropolszczyzny aż do przełomu oświeceniowego istniała ROZKOSZ DUCHOWA – motywowana religijnie i wartościowana pozytywnie oraz ROZKOSZ CIELESNA, zmysłowa, sprowadzana do grzechu i obarczona negatywną oceną. Od renesansu pojęcie powoli rozszerzało się na różne sfery życia, co po przełomie oświeceniowym stało się wyraźniejsze – rozkosz zaczęła dotyczyć sfery społecznej, estetycznej, intelektualnej i traciła umocowanie religijne – wraz z tym procesem zanika wartościowanie i dychotomia pojęcia.

EN

This article is devoted to the reconstruction of the manner of understanding and evaluation of the concept ROZKOSZ (PLEASURE, DELIGHT) in the Old, Middle and subsequent periods of the development of the Polish language, until the early twentieth century, when the modern understanding of this concept was established. The analysis focuses on the contextual uses of the lexeme rozkosz and reveals the dichotomous nature of the early concept: from the Old Polish period until the breakthrough of the Enlightenment there was the ROZKOSZ DUCHOWA (SPIRITUAL DELIGHT), motivated in a religious way and evaluated positively, and the ROZKOSZ CIELESNA (CARNAL, SENSUAL PLEASURE), reduced to sin and burdened with a negative evaluation. From the Renaissance period the concept slowly expanded to cover various spheres of life, and after the breakthrough period of the Enlightenment it became more marked: rozkosz came to refer to the social, aesthetic and intellectual sphere and it began to lose its religious basis. This process was accompanied by the decline of the evaluation and the dichotomy of the concept.

9

Spójnik zaś – przyczynek do opisu leksykalizacji struktur (wyrażeń) składniowych w polszczyźnie

100%

Sikora K.

|

tom 58

PL

Autor przedstawia hipotetyczne mechanizmy zmian semantycznych, które doprowadziły do przekształcenia psł. frazy przyimkowej *za + sę w przysłówek temporalny, a potem w partykułę i spójnik parataktyczny przeciwstawny i w rezultacie do powstania homonimicznego leksemu zaś (I, II, III). W jego rozważaniach kluczowe znaczenie ma metafora kognitywna, osadzająca przestrzeń zajmowaną przez człowieka doświadczającego ukierunkowanego ruchu (podmiot poznawczy – relacja przód : tył) w domenie temporalnej (przyszłość : przeszłość). Omawiana fraza traci z czasem pierwotne cechy deiktyczne (zaimek *sę identyfikuje przestrzennie podmiot kognitywny, por. spojrzał za siebie vs spojrzał przed siebie), zyskuje własności anaforyczne i specjalizuje się znaczeniowo w polszczyźnie (konfrontacja z tym, o czym była mowa wcześniej). Poza gwarami ogranicza też swoją polifunkcyjność gramatyczną. Coraz częściej bywa zastępowana przez leksem znów/znowu.

EN

The article presents hypothetical mechanisms of semantic changes that led to the transformation of the Proto-Slavic prepositional phrase *za + sę into a temporal adverb and then into a particle and a coordinating adversative conjunction, resulting in the emergence of the homonymous lexeme zaś (I, II, III). As analysed in the study, a crucial role was performed by a cognitive metaphor that grounds the space occupied by a person experiencing directed motion (cognitive subject – front : back relationship) in the temporal domain (future : past). The phrase under discussion gradually lost its original deictic features (the pronoun *sę spatially identifies the cognitive subject, e.g. spojrzał za siebie ‘he looked behind himself’ vs spojrzał przed siebie ‘he looked ahead’), gained anaphoric properties, and became semantically specialised in the Polish language (it came to express contrast to what has been mentioned earlier). Except for dialects, its grammatical polyfunctionality became limited. It is also increasingly replaced by the lexeme znów/znowu.

10

Profesor Tadeusz Skulina – historyk języka i onomasta

88%

Pihan-Kijasowa A.

|

tom 25

|

nr 1

263-271

EN

Professor Tadeusz Skulina (1929–1992) was born in Katowice but from the Second World War he was connected with Great Poland. Also in Poznań, he studied Polish Studies and following his graduation became employed at Adam Mickiewicz University in Poznań where he completed the consecutive stages of his scholarly career. As a disciple of Professor Władysław Kuraszkiewicz he conducted research on the Polish language of the Old-Polish era and of the 16th century. His doctoral thesis (1964) was devoted to historical phonetics and historical dialectology but soon he changed his scholarly interests and entered the field of Slavic studies, especially East-Slavic languages. In his habilitation thesis he discussed the question of the Old-Ruthenian anthroponymy. This thesis, published in 1973, was the first original, so extensive and detailed thesis about the Old-Ruthenian names. As we know, in the period following the receipt of his habilitation degree Professor Tadeusz Skulina had plans to prepare a monograph about Polish feminine onomastics. He had pursued this for years, however, unfortunately, never managed to prepare a synthesis. He only left an unfinished editorial draft of this book. Apart from research activities, Professor Skulina was involved in didactics and also performed responsible administrative functions at the Institute of Polish Philology, was a member of numerous scholarly societies. For his achievements, he received many awards and honours. Professor Tadeusz Skulina died in 1992 after a long and emaciating illness. The scholarly achievements he has left inspire the successive generations of researchers. He also left unfinished written works and ideas which he never managed to realize.

11

O zrodzić (się) i czasownikach rodzenia w perspektywie historycznej

88%

Piela A.

|

2022

|

tom 796

|

nr 7

79-89

EN

The aim of this paper is to present the semantic history of the verb zrodzić (się) in the Polish language against other names describing the act of giving birth or being born, most of which have a common root, e.g. rodzić (się), porodzić (się), narodzić (się), urodzić (się). It turns out that despite the fact that nowadays the discussed word is not a synonymous equivalent of either rodzić (się) or urodzić (się), it can still be found in the living speech in this meaning (e.g. zradzać potomstwo (to give birth to off spring)). Lexicographic sources document the characterised verb in one content only, cf. zrodzić ‘to originate something; to cause, create, induce’, zrodzić się ‘to be originated, to result, to arise from something; to come into being’ (e.g. konflikt, pomysł zrodził się (a conflict, idea was born); idea, inicjatywa zrodziła się (an idea, initiative was born)). The archaic content of the title verb fossilised in texts of prayers and in phraseology.

12

Kwalifikatory ekspresywne a identyfikacja słownictwa nacechowanego emocjonalnie w źródłach leksykograficznych

88%

Mitrenga B.

|

nr 2

209-230

EN

Expressive qualifiers and the identification of emotionally marked vocabulary in the lexicographic sources The article compiles and compares the signaling or qualifying expressive vocabulary methods in 13 early and contemporary lexicographic sources. The author refers to the findings of researchers to date, including on the history and scope of use of qualifiers, in particular expressive qualifiers (e.g. piesz., lekcew., pog., wulg., żart.), and other ways of signaling by lexicographers of expressive marking of words, e.g. in the form of terms used in the definition (e.g. „expressively about...”, „with pity about...”, „offensive word”). Based on the collected material, she formulates conclusions about the possibilities and difficulties in the excerption of expressively characterized vocabulary from the lexicographic sources in a diachronic approach. It justifies that in studies of expressive lexis, it is necessary to observe colloquialisms as well as diminutive and bold words. He also draws attention to the possibility of using electronic dictionaries in quantitative and qualitative research on expressively characterized words.

13

Poznańskie album civium – charakterystyka właściwości graficznych i językowych dokumentu

75%

Banderowicz K.

|

nr 1

75-88

PL

The present article, though far from being exhaustive, makes a contribution to support the standpoint, expressed by many researchers, that there is the growing need for an inclusion of elements of paleography to studies on the history of the Polish language. The article should be viewed as an attempt at an examination of the graphical and linguistic properties of the text under scrutiny (libri iuris civilis or alba civilia of the city of Poznan from the years 1575–1793) that constitutes onomastic material excerpted from historical sources. The present article demonstrates typical characteristics of linguistic features of the document; diversity of the texts is highlighted, writing ductus instantiated in the flow of writing the text is discusses, as well as individual styles of handwriting and the tendency of the city’s scribes to differentiate letters and signs graphically (multifunctionality of signs, the influence of non-Polish handwriting styles, abbreviations).

14

Metaforyzacja wartości w dawnej polszczyźnie – konwencjonalność ujęć na przykładzie metafory POJĘCIE TO UBRANIE

71%

Raszewska-Żurek B.

|

tom 39

29-43

EN

In this article, the object of analysis is the metaphorical representation of concepts-values from the mental sphere in the Old Polish and Middle Polish periods. In Old Polish and Middle Polish texts, abstract concepts are approached in a metaphorical manner, and some source domains recur relatively frequently. Such metaphors are used in reference to concepts which belong to various spheres. The analysis takes into con-sideration metaphors which are clearly discernible in short fragments, metaphors which are linguistically marked by words semantically associated with the source domain, metaphors which are at the same time in the close vicinity of the lexeme representing a given value, and metaphors which recur in texts by various authors. The present article is devoted to metaphorical representations of concepts-values in the Old Polish and Middle Polish periods in the category of clothing, a source domain which is drawn from the world of culture, e.g. Bo ieszcze ten każdy jest wzdy dobrey nadzieie / Kto nad insze vbiory cżnotą sie odżieie (RejJoz G2; SXVI); Znamienity ubior cnota./ Lepszy niźli bryła złota (Petr.Ek.18; L). In the early Polish language, concepts belonging to various spheres of life were expressed by the means of the category of clothing: ethical and social values, as well as anti-values (negatively marked concepts which have to do especially with the sphere of morality) therefore the metaphor A CONCEPT IS CLOTHING was used to represent concepts regardless of their evaluation presented in a text. The choice of clothing as the source domain to represent concepts from the mental sphere is justified biologically by basic human need and culturally by its presence in the Bible and its social function. It seems that it is a conceptual metaphor in the sense of cognitive linguistics, one that is deeply rooted in the human way of thinking and culturally corroborated. Its use in the representation of concepts which are not very clearly defined in the Old Polish and Middle Polish periods was supposed to portray these concepts and to popularize them, especially in the case when such language was used in moralistic writings. The article is an attempt to answer the question about the connection between metaphorisation and the axiological dimension of concepts.

PL

Niniejszy artykuł poświęcony jest metaforycznym przedstawieniom pojęć-wartości ze sfery mentalnej w dobie staro- i średniopolskiej. Pojęcia abstrakcyjne są w dawnych tekstach ujmowane metaforycznie, a pewne domeny źródłowe powtarzają się stosunkowo często. W analizie wzięto pod uwagę jedynie metafory wyraziście widoczne w krótkich fragmentach, zaznaczone językowo przez wyrazy związane semantycznie z domeną źródłową, będące jednocześnie w bliskim sąsiedztwie leksemu reprezentującego daną wartość i powtarzające się w tekstach różnych autorów. Przedmiotem analizy są metaforyczne ujęcia dawnych pojęć-wartości w kategorii odzieży, domeny źródłowej zaczerpniętej ze świata kultury, np. Bo ieszcze ten każdy jest wzdy dobrey nadzieie / Kto nad insze vbiory cżnotą sie odżieie (RejJoz G2; SXVI); Znamienity ubior cnota./ Lepszy niźli bryła złota (Petr.Ek.18; L). W dawnej polszczyźnie metafora POJĘCIE TO UBRANIE była stosowana do przedstawienia pojęć z różnych sfer mentalnych niezależnie od ich oceny. Wybór odzieży jako domeny źródłowej metafor ma podwójne uzasadnienie – z jednej strony biologiczne, wynikające z podstawowej potrzeby człowieka, z drugiej zaś kulturowe – ubiór pełni funkcję społeczną, ugruntowaną długą tradycją. Zastosowanie głęboko zakorzenionej w ludzkim sposobie myślenia i potwierdzonej kulturowo metafory ubioru do przedstawienia pojęć niezbyt jasno zdefiniowanych w czasach staro- i średniopolskich miało na celu ich zobrazowanie i przybliżenie, zwłaszcza w pismach moralizatorskich. Metafora POJĘCIE (wartość lub antywartość) TO UBRANIE należy do mniej trwałych – dość popularna dawniej, współcześnie niemal nie występuje, a większość realizujących ją leksemów wyszła lub wychodzi z użycia. Artykuł jest także próbą odpowiedzi na pytanie o wpływ metafory na wartościowanie pojęć – czy metafora może nadawać wartość pojęciu, czy jedynie podkreśla wartość już ustaloną.

15

Magister, mistrz, majster – o drogach przenikania wyrazów łacińskich do polszczyzny

63%

Jaśińska K. , Piwowarczyk D. R.

|

tom 75

45-58

PL

Niniejszy artykuł porusza kwestię dróg przenikania wyrazów łacińskich do polszczyzny. Za egzemplum rozważań przyjęto łaciński wyraz magister. Stanowi on źródło siedmiu wyrazów funkcjonujących w języku polskim: magister, mistrz, majster, maestro, metr, mister, master. Każdy z podanych rzeczowników został zapożyczony do polszczyzny poprzez pośrednictwo różnych języków. W artykule przedstawiono pochodzenie łacińskiego wyrazu magister, jak również omówiono jego odpowiedniki w języku polskim w postaci pożyczek bezpośrednich (magister, maestro, metr) oraz pośrednich (mistrz, majster, master, mister). W rozważaniach nad poszczególnymi wyrazami zwrócono uwagę zarówno na medium, przez które dany wyraz przeniknął do polszczyzny i czas jego pojawienia się w polszczyźnie, jak również na adaptację fonetyczną oraz semantyczną pożyczek.

EN

This article deals with the ways in which Latin words entered the Polish language. The Latin word magister is discussed as an example of such a case. It is the source of 7 words that function in contemporary Polish: magister, mistrz, majster, maestro, metr, mister, master. Each of the quoted nouns was borrowed into Polish through the medium of various languages. The article discusses the origins of the Latin word magister, along with its corresponding forms in Polish in the form of direct (magister, maestro, metr) and indirect (mistrz, majster, master, mister) loans. In a discussion of the quoted loans, attention is given to the medium through which each of these words entered Polish, to the time of their appearance in the recipient language, as well as to the phonetic and semantic adaptation of the loanwords.

16

GRYMASY W HISTORII JĘZYKA POLSKIEGO

63%

Krótki Z.

|

nr 2(22): Literatura i Język

3-15

EN

The article analyzes twenty-five lexical units meaning in old Polish ‘behavior expressing discontent, usually unjustified’. The material was collected based upon the formal structures of the gathered lexemes. It turns out that the oldest names for that behavior date back to the 17th and 18th centuries. Many of these appellations were adopted from French. The aristocracy of that time and place in history had a huge influence not only upon fashion but also habits of the whole Europe. Similarly to the French names, the Polish words related to fuss-making concentrated around five semantic fields; 1.The breath of a fussy person, 2.Their body language, 3. A-logical behavior, 4.The electrolyte imbalance in the body, 5. Delusions. From among the collected lexical units mentioned above, only six have been preserved, i.e. grymasy, kaprysy, humory, wydziwiania, dąsy, chimery. All these lexemes have undergone lexicalization.

17

Nazwa miejscowa Swolszewice, dawniej Swodziszewice

63%

Witczak K. T.

|

nr 1

184-202

EN

The article deals with the origin of the names of two Polish villages: Swolszewice Duże and Swolszewice Małe (near Wolbórz, central Poland), attested as Swodziszewice (maior and minor) in the 15th and 16th centuries. The development of the form Swodziszewice to Swolszewice should not be treated as an onomastic enigma. The following series of phonological processes may be posited: Swodziszewicze > (1) *Swodźszewice > (2) *Swoćszewice > (3) *Swojszewice > (4) Swolszewice [sfolʃeˈv́iʦe]. The article explains all the changes which have occurred in the place name under discussion, namely (1) a syncope of the vowel [i] caused by a change of the Old Polish stress; (2) a loss of voiced character of phoneme dź [ʥ] before the voiceless sibilant sz [ʃ]); (3) an anticipation of softness, motivating the change of ć [ʨ] to j [j] before a sibilant; (4) a regional (folk) assimilation of [j] to [ľ] > [l] in the dialect of the Wolbórz area (cf. Old Polish place name Wojboŕ, now Wolbórz).

CS

Tento článek se věnuje původu názvu dvou polských vesnic: Swolszewice Duże a Swolszewice Małe (blízko města Wolbórz ve středním Polsku), které jsou v 15. a 16. století doloženy jako Swodziszewice (maior a minor). Změna názvu Swodziszewice na Swolszewice není žádnou onomastickou záhadou. Předpokládaná série fonologických procesů je následující: Swodziszewicze > (1) *Swodźszewice > (2) *Swoćszewice > (3) *Swojszewice > (4) Swolszewice [sfolʃeˈv́iʦe]. Článek vysvětluje všechny změny, které v daném názvu proběhly, konkrétně (1) synkopa samohlásky [i], ke které došlo vlivem změny přízvuku ve staré polštině; (2) ztráta znělosti fonému dź [ʥ] před neznělou sykavkou sz [ʃ]); (3) předpoklad změkčení, který motivoval změnu ć [ʨ] na j [j] před sykavkou; (4) regionální asimilace [j] na [ľ] > [l], která proběhla v nářečí oblasti města Wolbórz (srov. staropolský název Wojboŕ, nyní Wolbórz).

18

Miejsce glottodydaktyki w językoznawstwie polonistycznym

51%

Miodunka W. T.

|

nr 2

7-21

PL

Autor wychodzi od pokazania językoznawstwa stosowanego w Polsce, uprawianego przez neofilologów, a dość rzadko przez polonistów. To właśnie lingwistyka stosowana do nauczania języków obcych dała w Polsce początek glottodydaktyce, rozumianej jako teoria i praktyka nauczania i uczenia się języków obcych. Glottodydaktyka polonistyczna, znajdująca się przez wiele lat na peryferiach językoznawstwa polonistycznego, po roku 2000 zaczęła zajmować coraz ważniejszą pozycję. Autor omawia relacje glottodydaktyki z tradycyjnymi działami językoznawstwa polonistycznego, takimi jak gramatyka opisowa czy historia języka polskiego, a także zwraca też uwagę na rolę nauk o komunikacji, pragmalingwistyki, psycholingwistyki, socjolingwistyki i polityki językowej w jej obecnym uprawianiu.

EN

The author of the article begins by presenting applied linguistics in Poland, a field of study chosen mainly by experts in modern language studies, but not very popular among specialists in Polish studies. In Poland it was applied linguistics for foreign language teaching that gave rise to the emergence of glottodidactics, understood as the theory and practice of foreign language teaching and learning. Polish glottodidactics, which had been for many years on the periphery of Polish linguistics, began to gain importance after the year 2000. The author discusses the relationships between glottodidactics and traditional areas of study in Polish linguistics, such as descriptive grammar or the history of the Polish language, but he also pays attention to the role of communication sciences, pragmalinguistics, psycholinguistics, sociolinguistics and the current language policy.

19

Wariantywność dziewiętnastowiecznych nazwisk piotrkowian

51%

Raszewska-Klimas A.

|

tom 59

169-179

EN

The anthroponymic material analyzed in this article comes from “The Dictionary of Surnames of Piotrków Trybunalski and its Surroundings Residents in the Nineteenth and Twentieth Centuries” edited by Elżbieta Piotrowicz, Agnieszka Raszewska-Klimas and Lidia Pacan-Bonarek. There are three main groups of anthroponyms among variative forms of surnames such as 1) morphological variants; 2) graphic variants; 3) phonetic variants. Both linguistic and non-linguistic phenomena influenced the use of various forms of the surnames. The anthroponymic variants developed under the influence of cultural factors – a sign of the interpenetration of cultures and different naming systems; historical factors – the reflection of orthography and spelling in the nineteenth century; dialectal factors – the impact of dialectal features belonging to different dialects; and onomastic factors.