Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Władysław Nehring jako edytor tekstów staropolskich

100%

Peisert M.

|

tom 30

91 - 99

PL

Władysław Nehring is a distinguished researcher of old Polish writings and text editor. His most important works comprise a critical edition of the Polish parts of Psałterz floriański and Kazania gnieźnieńskie. His fundamental work, Altpolnische Sprachdenkmäler, is especially important for the history of the Polish language. He presents there a philological and critical survey and evaluation of so far known Polish literary monuments. His work with old Polish literary texts represents a very thorough, comprehensive and acute philological microanalysis, which is placed in a broad historical, cultural and literary background. His good knowledge of classical languages, of paleography, philosophy and theology, joined with exceptional perfectionism, precision, and hard-working skills, made his Altpolnische Sprachdenkmäler the first link in a long chain of knowledge about the history of the Polish language.

2

O Sposobie wychowania pieska panieńskiego słów kilka

100%

Zawilska K.

|

nr 14

287-295

EN

The aim of this article is the linguistic analysis of one of the best preserved texts Sposób wychowania pieska panieńskiego in the chronicle of Władysław Bieniecki’s (king’s butler) wife . The instructions of how to deal with puppies were written by an unknown writer in the first half of the 18th century. The orthography of the text implies that the letters are multifunctional and capital letters overused. The author showed good writing skills, but used some archaic syntactic forms. There are numerous diminutives in the text typical of writers from the eastern parts of the country. The persuasive function can be observed in the use of the verb trzeba and adverb zawsze.

3

Z historii polskich jednostek leksykalnych: kabała, stawiać kabałę i podobne

88%

Krótki Z. M.

|

tom 28

EN

The article presents the semantic changes of the Polish lexical item kabała ‘cabala’ and related units: kabalistyka ‘cabalism’, kabalista ‘cabalist, fortune-teller’, wpaść w kabałę ‘get oneself into a bad fix’, stawiać kabałę ‘to tell future’. With time, these items lost their links with their primary meanings and changed the semantic domain of application from religious (or even mystical) to colloquial. The study shows in what way these semantic shifts originated and were effected. The analysis has revealed not only the paths of semantic development of these word-forms, but also show the changes in the linguistic awareness (worldview) of the speakers of Polish.

PL

W artykule przedstawiono zmiany znaczeń słowa kabała oraz pokrewnych jednostek, takich jak kabalistyka, kabalista, wpaść w kabałę, stawiać kabałę. Zaobserwowano, że wskazane jednostki leksykalne z czasem straciły związek z prymarnie oznaczanym pojęciem i radykalnie zmieniły nacechowanie – z religijnego, wręcz mistycznego, na potoczne. W szkicu pokazano, w jaki sposób doszło do zasygnalizowanych modyfikacji semantycznych. Przeprowadzone analizy pozwoliły nie tylko zarysować drogi rozwoju treści wymienionych słowoform, ale również ukazały przemiany świadomości (postrzegania świata) użytkowników/nosicieli polszczyzny. Rzuciły również światło na przemiany społeczeństwa i jednostek, posługujących się polszczyzną.

4

Nekromancja w historii języka polskiego

75%

Krótki Z.

|

tom 15

183–194

PL

W artykule analizie poddano jednostki leksykalne wiązane z polem NEKROMANCJA. Pojęcie to bardzo dobrze poświadczone zostało w dawnej XV-/XVII-wiecznej polszczyźnie. Badaną kategorię reprezentowały bowiem zarówno jednostki o znaczeniu ogólnym, wiązane z białą lub z czarną magią (tj. np. czary, czarnoksięstwo, gusła), jak i zapomniane już wyrazy o znaczeniu odnoszącym się wyłącznie do przywoływania duchów w celu uzyskania wiedzy o przyszłości (tj. nigromancja, nigromancka nauka). Tekst stanowi zatem próbę syntetyzacji tych jednostek leksykalnych. Pokazuje również, jak zawiła była historia pojęcia NEKROMANCJA oraz jakie zmiany o charakterze semantycznym zachodziły w treściach przynależnych do niej elementów.

EN

In the article there is an analysis of lexical units related to the field of NECROMANCY. The appearance of this term in the Polish language of the 15th to the 17th centuries is without doubt confirmed. The category in question was represented by the units both of a general meaning related to white or black magic (i.e., for example czary, czarnoksięstwo, gusła), and the forgotten words referring only to communicating with the dead in order to get some knowledge about the future. The text is an attempt to synthesise those lexical units. It also shows how complicated the history of the term was, and what semantic changes took place in the contents of the elements related to the term.

5

Próba periodyzacji dziejów polszczyzny biblijnej

75%

Koziara S.

|

nr 4

10-20

PL

Artykuł przedstawia propozycję periodyzacji dziejów polszczyzny biblijnej odwołującą się głównie do kryteriów filologicznych. Jego autor zaproponował wydzielenie trzech epok w historii tej odmiany stylowej języka polskiego, obejmujących: (1) okres kształtowania się właściwości polszczyzny biblijnej – od domniemanego Psałterza Kingi do przełomu XVI i XVII wieku; (2) okres utrwalania stylowych wyznaczników polszczyzny biblijnej – od przełomu XVI i XVII wieku do lat 70. XX stulecia – oraz (3) okres kontynuacji/przemian wzorca stylowego polszczyzny biblijnej – od lat 70. XX wieku do dziś. Zaproponowanej periodyzacji towarzyszy komentarz uzasadniający przyjęte cezury czasowe, a także wskazujący na czynniki mające wpływ na kształtowanie i utrwalanie tych cech i właściwości, które złożyły się na zbiór konstant stylowych biblijnej odmiany języka polskiego.

EN

The paper presents a proposition of periodisation of biblical Polish history, referring mainly to philological criteria. The author suggests distinguishing three periods in the history of this language style, including: (1) development of the properties of biblical Polish – from the alleged Psałterz Kingi to the turn of the 16th and 17th centuries; (2) consolidation of stylistic features of biblical Polish – from the turn of the 16th and 17th centuries to the 70s of the 20th century; and (3) continuation/transformation of the stylistic pattern of biblical Polish – from the 70s of the 20th century until today. Apart from the periodisation, the paper contains remarks on the assumed time lines, as well as factors which influenced the development and consolidation of these qualities and features, which make up a collection of stylistic constants of the biblical variety of Polish.

6

Wariantywność dziewiętnastowiecznych nazwisk piotrkowian

71%

Raszewska-Klimas A.

|

tom 59

169-179

EN

The anthroponymic material analyzed in this article comes from “The Dictionary of Surnames of Piotrków Trybunalski and its Surroundings Residents in the Nineteenth and Twentieth Centuries” edited by Elżbieta Piotrowicz, Agnieszka Raszewska-Klimas and Lidia Pacan-Bonarek. There are three main groups of anthroponyms among variative forms of surnames such as 1) morphological variants; 2) graphic variants; 3) phonetic variants. Both linguistic and non-linguistic phenomena influenced the use of various forms of the surnames. The anthroponymic variants developed under the influence of cultural factors – a sign of the interpenetration of cultures and different naming systems; historical factors – the reflection of orthography and spelling in the nineteenth century; dialectal factors – the impact of dialectal features belonging to different dialects; and onomastic factors.

7

Średnio- i nowopolskie nazwy dolegliwości kobiecych

63%

Krótki Z.

|

nr 13

74-86

EN

In the herein article the forty-four lexical units were analysed thoroughly by semasiological method. They were coupled with the middle and modern-Polish ‘women’s trouble’. The written material was gathered throughout based upon the formal structure of collected lexemes. It turned out that the investigated units concentrated around six fields: 1. Uterus, 2. Secretions, 3. Breath, 4. Pain, 5. Time, 6. Woman. The primary meaning of many analysed appellations were neutral, they were concerned mainly with the physical ailments. Around the 19th century the researched units were correlated with the hysteria. The ongoing and signalized semantic change was influenced by the socio-cultural factors. The fashion of that time contributed deeply to the manifestation of these supposed women’s maladies.

8

Magister, mistrz, majster – o drogach przenikania wyrazów łacińskich do polszczyzny

63%

Jaśińska K. , Piwowarczyk D. R.

|

tom 75

45-58

PL

Niniejszy artykuł porusza kwestię dróg przenikania wyrazów łacińskich do polszczyzny. Za egzemplum rozważań przyjęto łaciński wyraz magister. Stanowi on źródło siedmiu wyrazów funkcjonujących w języku polskim: magister, mistrz, majster, maestro, metr, mister, master. Każdy z podanych rzeczowników został zapożyczony do polszczyzny poprzez pośrednictwo różnych języków. W artykule przedstawiono pochodzenie łacińskiego wyrazu magister, jak również omówiono jego odpowiedniki w języku polskim w postaci pożyczek bezpośrednich (magister, maestro, metr) oraz pośrednich (mistrz, majster, master, mister). W rozważaniach nad poszczególnymi wyrazami zwrócono uwagę zarówno na medium, przez które dany wyraz przeniknął do polszczyzny i czas jego pojawienia się w polszczyźnie, jak również na adaptację fonetyczną oraz semantyczną pożyczek.

EN

This article deals with the ways in which Latin words entered the Polish language. The Latin word magister is discussed as an example of such a case. It is the source of 7 words that function in contemporary Polish: magister, mistrz, majster, maestro, metr, mister, master. Each of the quoted nouns was borrowed into Polish through the medium of various languages. The article discusses the origins of the Latin word magister, along with its corresponding forms in Polish in the form of direct (magister, maestro, metr) and indirect (mistrz, majster, master, mister) loans. In a discussion of the quoted loans, attention is given to the medium through which each of these words entered Polish, to the time of their appearance in the recipient language, as well as to the phonetic and semantic adaptation of the loanwords.

9

GRYMASY W HISTORII JĘZYKA POLSKIEGO

63%

Krótki Z.

|

nr 2(22): Literatura i Język

3-15

EN

The article analyzes twenty-five lexical units meaning in old Polish ‘behavior expressing discontent, usually unjustified’. The material was collected based upon the formal structures of the gathered lexemes. It turns out that the oldest names for that behavior date back to the 17th and 18th centuries. Many of these appellations were adopted from French. The aristocracy of that time and place in history had a huge influence not only upon fashion but also habits of the whole Europe. Similarly to the French names, the Polish words related to fuss-making concentrated around five semantic fields; 1.The breath of a fussy person, 2.Their body language, 3. A-logical behavior, 4.The electrolyte imbalance in the body, 5. Delusions. From among the collected lexical units mentioned above, only six have been preserved, i.e. grymasy, kaprysy, humory, wydziwiania, dąsy, chimery. All these lexemes have undergone lexicalization.

10

Analiza zmienności znaczeń wyrazu kwiat

63%

Matuszczyk B.

|

nr 4

95-103

EN

The article is mainly concerned with issues related to semantic changes in the Polish language. The lexeme kwiat (eng. flower) have been described based on material from historical and modern Polish dictionaries. The word kwiat has been in the Polish language since the 15th century, initially meaning ‘colored stain’. The first definition transformed into a botanical meaning (kwiat as a plant or part of a plant). The pre-Slavic botanical meaning of the word *cvětъ gave rise to the next definitions, which have formed over the years. Kwiat means among others: ‘best thing’, ‘best part of something’, ‘youth’, ‘purity, innocence’, ‘menstruation’, ‘pustules’. However, not all of these meanings have endured to the present time. Nowadays, the potted plant is called kwiat.

11

Kształtowanie się znaczenia parametrycznego przymiotnika ogromny – ogląd diachroniczny

63%

Pastuch M. , Mitrenga B.

|

nr 4

32-44

PL

Celem artykułu jest przedstawienie procesu kształtowania się współczesnego znaczenia parametrycznego przymiotnika ogromny. Badania mają charakter historycznojęzykowy, to znaczy punktem wyjścia są dla autorek dane etymologiczne oraz materiał pozyskany ze źródeł dokumentujących dawną polszczyznę. Analizy wykorzystują zarówno metody semantycznohistoryczne, jak i słowotwórczohistoryczne. Dopełnieniem są informacje odnoszące się do użycia analizowanej jednostki w tekstach historycznych oraz jej obecności w innych językach słowiańskich. Przeprowadzone analizy doprowadziły między innymi do następujących konkluzji: wartość parametryczna przymiotnika ogromny jest wtórna – ukształtowała się w trakcie rozwoju polszczyzny; dominującym mechanizmem, który doprowadził do powstania znaczenia parametrycznego jest leksykalizacja, a wyznacznikiem w tym przypadku jest blaknięcie znaczenia pierwotnego oraz zatarcie się granic morfologicznych.

EN

The article concentrates on the development of the Polish adjective ogromny which, in contemporary Polish, has a parametric meaning only. The research is conducted in a historical frame which means that the starting point were the etymological and historical word formation data. We treat the information referring to the use of this adjective in the old texts and its presence in other Slavonic languages as complementary. Our analyses led, inter alia, to the following conclusions: the parametric value of the adjective ogromny is secondary – it took shape during the history of Polish language; the main mechanism in the development of parametric value of ogromny is lexicalization. Its determinant is, in that case, the semantic fading and blurring of morphological boundaries.

12

O r frykatywnym (ř) i śladach r frykatywnego (ř) w historii języka polskiego, w polskich gwarach etnicznych oraz w polszczyźnie południowo- i północnokresowej

63%

Lewaszkiewicz T.

|

tom 15

101-117

EN

The author discusses and compares the views of Polish linguists on the origin and development of the fricative r (ř) in Old Polish and the development of the fricative r (ř) in various regional dialects of the Polish language. It cannot be ruled out that some researchers mistakenly confused the sound ř with rž. Therefore, a proposal is put forward to analyse the existing recordings of Polish and Kashubian dialects by means of more modern computer software. The similarities and differences in the realization of ř in the Czech language and in some Polish and Kashubian dialects should also be investigated.

PL

Autor omawia i porównuje poglądy językoznawców polskich na temat powstania i rozwoju r frykatywnego (ř) w języku staropolskim i rozwoju r frykatywnego (ř) w różnych odmianach języka polskiego. Nie można wykluczyć, że niektórzy badacze mylili brzmienie ř z rž. Dlatego postuluje się przebadanie istniejących nagrań gwar polskich i kaszubskich z wykorzystaniem nowszych programów komputerowych. Należy również ustalić podobieństwa i różnice w realizacji ř w języku czeskim i w niektórych gwarach polskich oraz kaszubskich.

13

Obrazowość jako cecha stylistyczna szesnastowiecznego pamfletu politycznego Uwagi o Acrostichis własnego wyobrażenia Kniaża Wielkiego Moskiewskiego Walentego Neothebela

63%

Rejter A.

|

nr 15

204-212

EN

The main subject of the study is to point out the language and text exponents of picturesqueness as a style feature of historical pamphlet of XVI th. century. The observations were made on the example of the work Acrostichis własnego wyobrażenia Kniaża Wielkiego Moskiewskiego by Walenty Neothebel. One can indicate a few determinants of picturesqueness, they are: discontinuous words structures, proverbs and idioms, comparisons, enumerations and large and extensive description contexts. In general distinguished devices are not imaginative or exquisite, frequently being allied to simple, even colloquial language. In that the analyzed text is clearly vivid and evocative. The applied devices serve pragmatic effectiveness of the work, wich is its most important component. In the analyzed piece of work one can distinguish the features of more than one literary genre, e.g. pamphlet, morality play or dialogue, but the pragmatic aspect leads primarily to critical texts of political subject which are close right to the pamphlet. Furthermore, one can mark that Walenty Neothebel due to negative picture of tsar Ivan the Terrible presented in Acrostichis preserved the negative stereotype of Russians in Polish language and culture.

14

Brzechwy lekcja dawnego języka polskiego (na przykładzie zbioru Sto bajek)

63%

Piela A.

|

tom 19

309-324

EN

The basic purpose of this article is to demonstrate the archaic and anachronistic language forms contained in the collection of poetry by Jan Brzechwa Sto bajek. It turns out that the poet, as one of the precursors of the linguistic poetry for children, deliberately introduced into his poems some historical words, their forms and meanings, e.g.: androny, dziatwa, gawiedź, Piotrowa, sążeń, starościna, świekra, taradajka, żupa. Brzechwa’s vocabulary proves that his poetry is a historic, cultural, and linguistic curiosity to both the younger and older generations of readers.

PL

Podstawowym celem artykułu jest prezentacja archaicznych i anachronicznych form językowych zawartych w zbiorze poetyckim Jana Brzechwy Sto bajek. Okazuje się, iż autor, jako jeden z prekursorów nurtu poezji lingwistycznej dla dzieci, świadomie wprowadzał do swych utworów niektóre historyczne wyrazy, ich formy i znaczenia, np. androny, dziatwa, gawiedź, Piotrowa, sążeń, starościna, świekra, taradajka, żupa. Słownik Brzechwy udowadnia, że twórczość poety stanowi zarówno dla młodszej, jak i starszej generacji czytelników ciekawostkę historyczno-kulturowo-językową.

15

Z historii rodziny leksykalnej rzeczownika „cacko”

63%

Krótki Z.

|

tom 97

|

nr 2

60-69

PL

W artykule analizie poddano zebrane z całej historii języka polskiego jednostki leksykalne należące do rodziny wyrazowej rzeczownika „cacko”. Główny kierunek analiz wyznaczano za pomocą metody semazjologicznej. Wychodząc od etymologii, badano, jakimi drogami poszczególne jednostki nabywały nowych sensów, określano charakter tych przesunięć oraz cel, któremu modyfikacje te służyły. Okazało się, że badane jednostki leksykalne sytuowały się w wielu, na pozór dalekich znaczeniowo kategoriach semantycznych, tj. „zabawa”, „ozdoby i dekoracje”, „dobra przemijające”, „uroda”, „praca”, „pieszczota”, „erotyzm”, „obietnica”. Zmiany, jakie na przestrzeni wieków zaszły w ich treściach, dokonywały się bardzo szybko, najczęściej pod wpływem analogii względem dominujących cech desygnatu lub na skutek personifikacji. Ich skutkiem był rozpad semantycznej jedności analizowanej rodziny leksykalnej oraz leksykalizacja wielu jej elementów.

EN

In the article lexical units collected from historical sources of Polish language attributed to the word-family of the noun “cacko” (‘kickshaw’) were investigated. The key element of analysis was determined by the sema-siological (semantic) method. Starting with etymology it was studied in which ways the particular units acquired new senses, also the character and the function of those shifts as well as the goal of those modifications were ascertained. The above-mentioned lexical units were found to be present in a few semantic categories, seemingly far in the meaning, for example: “play”, “trinkets and decoration”, “passing goods”, “good looks”, “work”, “caress”, “eroticism”, “promise”. The changes that occurred over the years in their core meanings were very fast, most often under the influence of the analogy with the dominating features of the desig¬nation or personification. As a consequence of those alterations the decay of semantic unity of the analyzed lexical family followed as well as lexicalization of its many elements.

16

Metaforyzacja wartości w dawnej polszczyźnie – konwencjonalność ujęć na przykładzie metafory POJĘCIE TO UBRANIE

51%

Raszewska-Żurek B.

|

tom 39

29-43

EN

In this article, the object of analysis is the metaphorical representation of concepts-values from the mental sphere in the Old Polish and Middle Polish periods. In Old Polish and Middle Polish texts, abstract concepts are approached in a metaphorical manner, and some source domains recur relatively frequently. Such metaphors are used in reference to concepts which belong to various spheres. The analysis takes into con-sideration metaphors which are clearly discernible in short fragments, metaphors which are linguistically marked by words semantically associated with the source domain, metaphors which are at the same time in the close vicinity of the lexeme representing a given value, and metaphors which recur in texts by various authors. The present article is devoted to metaphorical representations of concepts-values in the Old Polish and Middle Polish periods in the category of clothing, a source domain which is drawn from the world of culture, e.g. Bo ieszcze ten każdy jest wzdy dobrey nadzieie / Kto nad insze vbiory cżnotą sie odżieie (RejJoz G2; SXVI); Znamienity ubior cnota./ Lepszy niźli bryła złota (Petr.Ek.18; L). In the early Polish language, concepts belonging to various spheres of life were expressed by the means of the category of clothing: ethical and social values, as well as anti-values (negatively marked concepts which have to do especially with the sphere of morality) therefore the metaphor A CONCEPT IS CLOTHING was used to represent concepts regardless of their evaluation presented in a text. The choice of clothing as the source domain to represent concepts from the mental sphere is justified biologically by basic human need and culturally by its presence in the Bible and its social function. It seems that it is a conceptual metaphor in the sense of cognitive linguistics, one that is deeply rooted in the human way of thinking and culturally corroborated. Its use in the representation of concepts which are not very clearly defined in the Old Polish and Middle Polish periods was supposed to portray these concepts and to popularize them, especially in the case when such language was used in moralistic writings. The article is an attempt to answer the question about the connection between metaphorisation and the axiological dimension of concepts.

PL

Niniejszy artykuł poświęcony jest metaforycznym przedstawieniom pojęć-wartości ze sfery mentalnej w dobie staro- i średniopolskiej. Pojęcia abstrakcyjne są w dawnych tekstach ujmowane metaforycznie, a pewne domeny źródłowe powtarzają się stosunkowo często. W analizie wzięto pod uwagę jedynie metafory wyraziście widoczne w krótkich fragmentach, zaznaczone językowo przez wyrazy związane semantycznie z domeną źródłową, będące jednocześnie w bliskim sąsiedztwie leksemu reprezentującego daną wartość i powtarzające się w tekstach różnych autorów. Przedmiotem analizy są metaforyczne ujęcia dawnych pojęć-wartości w kategorii odzieży, domeny źródłowej zaczerpniętej ze świata kultury, np. Bo ieszcze ten każdy jest wzdy dobrey nadzieie / Kto nad insze vbiory cżnotą sie odżieie (RejJoz G2; SXVI); Znamienity ubior cnota./ Lepszy niźli bryła złota (Petr.Ek.18; L). W dawnej polszczyźnie metafora POJĘCIE TO UBRANIE była stosowana do przedstawienia pojęć z różnych sfer mentalnych niezależnie od ich oceny. Wybór odzieży jako domeny źródłowej metafor ma podwójne uzasadnienie – z jednej strony biologiczne, wynikające z podstawowej potrzeby człowieka, z drugiej zaś kulturowe – ubiór pełni funkcję społeczną, ugruntowaną długą tradycją. Zastosowanie głęboko zakorzenionej w ludzkim sposobie myślenia i potwierdzonej kulturowo metafory ubioru do przedstawienia pojęć niezbyt jasno zdefiniowanych w czasach staro- i średniopolskich miało na celu ich zobrazowanie i przybliżenie, zwłaszcza w pismach moralizatorskich. Metafora POJĘCIE (wartość lub antywartość) TO UBRANIE należy do mniej trwałych – dość popularna dawniej, współcześnie niemal nie występuje, a większość realizujących ją leksemów wyszła lub wychodzi z użycia. Artykuł jest także próbą odpowiedzi na pytanie o wpływ metafory na wartościowanie pojęć – czy metafora może nadawać wartość pojęciu, czy jedynie podkreśla wartość już ustaloną.

17

Polskie leksemy o rdzeniu czel-/czoł- wywodzące się od czoło

51%

Krótki Z.

|

tom 35

131-145

EN

In this article were considered 46 lexical units derivated from the word -czoło. The above written text (the written material) was arranged in the form of word-creating nest. This composition of the process showed the motivating relation between the centre of the nest and a word-group with a different origin. As was evidenced the analyzed lexemes oscillated around 5 semantic fields which contained the meanings such as: the anatomical substance, the meaning - ‘front’, ‘the humbleness’, ‘the perfection’ and ‘pride’. The assignation of the word to the particular semantic sphere was not arbitrary so far. So we may say that the language is not a continuum (sequence) with consequently manifested rules. In the process of nomination the main point is the creativity of the people.

18

Metaforyzacja wartości w dawnej polszczyźnie – konwencjonalność ujęć na przykładzie metafory pojęcie to roślina wyrażonej leksemem korzeń (z derywatami)

51%

Raszewska-Żurek B.

|

tom 36

77-94

EN

In the present article the object of analysis is the metaphorical representation of concepts-values from the mental sphere in the Old Polish and Middle Polish periods. In Old Polish and Middle Polish texts abstract concepts are approached in a metaphorical manner, and some source domains recur relatively frequently. Such metaphors are used in reference to concepts which belong to various spheres. The analysis takes into consideration metaphors which are clearly discernible in short fragments, metaphors which are linguistically marked by words semantically associated with the source domain, metaphors which are at the same time in the close vicinity of the lexeme representing a given value and metaphors which recur in texts by various authors. The present article is devoted to metaphorical representations of concepts-values in the Old Polish and Middle Polish periods in the category of a plant – a source domain which is drawn from the world of nature on the basis of attestations which contain the lexeme korzeń [root], e.g. Tyś prawey czystoty korzeń XV p. pr. (R XIX 42 – Sstp); Bowiem dobrych ſpraw chwálebny vżytek/ y ktory nie ginie korzeń mądrośći (Leop Sap 3/15; SXVI. In the early Polish language concepts which belong to various spheres of life were embraced by the means of the category of a plant – ethical and rustic (or vital) values, as well as anti-values – negatively marked concepts which have to do especially with the sphere of morality – therefore the metaphor a concept is a plant was used to represent concepts regardless of the evaluation which was ascribed to them. The choice of a plant as the source domain to present concepts from the mental sphere is justified by man’s day-to-day experience of nature. It seems that it is a conceptual metaphor in the sense of cognitive linguistics, one that is deeply-rooted (nomen omen) in the human way of thinking and culturally corroborated by the presence in the Bible. Its use in the representation of concepts which are not so clearly defined in the Old Polish and Middle Polish periods was supposed to portray these concepts and to familiarise people with them, especially in the language that way used in moralistic writings. Due to the development of culture, the changes in the thinking about the world and the changes of the external word itself, of the reality in which man lives, not only did the way the lexemes used in the metaphor a concept is a plant and the frequency of these lexemes change but also the plant itself as a source domain continues to thrive in the Polish language.

19

Metaforyzacja antywartości w dawnej polszczyźnie – konwencjonalność ujęć na przykładzie metafory ANTYWARTOŚĆ TO CHOROBA

51%

Raszewska-Żurek B.

|

tom 38

147-165

EN

In the present article the object of analysis is the metaphorical representation of concepts- negative values in the Old Polish and Middle Polish periods. In Old Polish and Middle Polish texts abstract concepts are ap-proached in a metaphorical manner, and some source domains recur relatively frequently. Such metaphors are used in reference to concepts which belong to various spheres. The analysis takes into consideration metaphors which are clearly discernible in short fragments, metaphors which are linguistically marked by words semantically associated with the source domain, metaphors which are at the same time in the close vicinity of the lexeme representing a given value and metaphors which recur in texts by various authors. The present article is devoted to metaphorical representations of concepts- negative values in the Old Pol-ish and Middle Polish periods in the category of a disease - a source domain which is drawn taken from the life experience of each person on the basis of attestations which contain the lexeme choroba, niemoc, zaraza [disease, illness, epidemic], and other, e.g.: Co iefliże nas famych one fzkodliwychpożądliwośći choroby trapią (ModrzBaz 67v; SXVI); Grzech ieft zarazą iako morowe powietrze (Starow.Kaz. 1649, s. 330; ESXVII/XVIII). In the early Polish language anti-values - negatively marked concepts which have to do especially with the sphere of morality and social sphere, were embraced by the means of the category of a disease. Due to the development of culture, the changes in the thinking about the world and the changes of the external word itself, of the reality in which man lives, not only did the way the lexemes used in the metaphor a concept is a disease and the frequency of these lexemes change but also the disease itself as a source domain continues to thrive in the Polish language.