Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Staropolska leksyka z zakresu górnictwa solnego

100%

Horyń E.

|

nr 9

PL

This paper deals with the lexical material excerpted from Słownik staropolski (Old Polish Dictionary). The author analyzes words with the main morpheme -sól-//-sol-, as well as multiple-root forms, which are connected with salt mining, production and trade in terms of meaning. The collected vocabulary belongs to eight word groups: 1. names of the object of activity – salt and its varieties; 2. names of places – salt depots; 3. names of people who perform the activity – those who mine and produce salt, as well as those who trade in salt; 4. names of salt offices; 5. names of vessels and devices used for salt production; 6. names of taxes and payments made with salt; 7. names of salt measures; 8. other chosen names connected with salt trade. The presented lexicon constitutes interesting material useful in further studies on salt vocabulary.

2

Nazwy miejscowe w małopolskich rotach przysiąg sądowych z lat 1399-1418

88%

Przęczek-Kisielak S. , Czekańska K. , Gałkowska M. , Karpeta P. , Milaniak M. , Oracz K. , Ptak K. , Sarnowska-Frank A. , Stróżyk M.

Conversatoria Linguistica

|

2018

|

nr 12

195-226

PL

This article is in the form of a dictionary of local names contained in the Małopolska rotary court oaths from 1399-1418, from Bolesław Ulanowski's edition of Rota oath of Cracow from 1399 - 1418, Report of the Language Commission of the Academy of Skills, vol. III, Kraków 1884 (96 rot). This dictionary covers 107 units and is at the same time an attempt to determine the etymology of these names and their semantic classification, with a statistical summary of its results.

3

Астахина Людмила Ю., Слово и его источники : русская историческая лексикология : источниковедческий аспект .- Москва, 2006

75%

Witkowski W.

Rocznik Slawistyczny

|

2007

|

tom 56

116-118

4

Źródła a typy badań historycznojęzykowych

75%

Janowska A.

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego

|

2018

|

tom 74

71-80

PL

Artykuł poświęcony został zagadnieniom źródeł językowych, wykorzystywanych przez badaczy historii języka. Zachowana do naszych czasów dokumentacja historycznojęzykowa jest bardzo różnorodna. Pierwszy narzucający się podział dotyczy wiarygodności dokumentów pisanych i pewności faktu językowego. Drugi związany jest z typem tekstów: chodzi o tekst jako źródło materiału językowego i tekst o funkcji metajęzykowej. Językoznawca, przystępując do analizy historycznej, zawsze dokonuje wyboru, jeśli chodzi o ekscerpcję materiału. To kwestia nie tylko liczby źródeł poddanych obserwacji, ale także ich rodzaju. Za każdym razem wybór ten rzutuje na sposób przeprowadzanej analizy i na wysuwane wnioski.

EN

The article discusses the diversity of language data sources which are used in the research work of historical linguists. The extant historical linguistic documentation varies significantly. The first division that seems particularly salient concerns the reliability of written documents and the certainty of a linguistic fact. The second division is based on the different types of text: text as a source of language material and text about language. A researcher who engages in a historical linguistic analysis always makes a choice as far as the excerption of the material is concerned. Decisions concerning the number of sources which are examined and their type influence the manner in which the analysis is conducted as well as the conclusions that are drawn.

5

Obłęd czterech wieszczów – leksemy obłęd i obłąkanie oraz słowa powiązane słowotwórczo w tekstach Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego i Cypriana Norwida

75%

Pawelec R. R.

|

nr 5

90-106

EN

In the history of the Polish language, the words obłęd (‘madness’) and obłąkanie (‘insanity’) are etymologically associated with wandering. In the 19th century, these meanings were still alive; at the same time, meanings related to the mental sphere were also forming. In the literature of Romanticism, one can see elements that correspond to the content of the word obłęd used as a term in modern psychiatry. These include, first of all, the structure of delusions that accompany a compact, integrated personality. This is how we can interpret, for instance, the usage of the word in Mickiewicz’s translation of The Dream (the same is true, of course, also for Byron’s original), as well as in Czarne kwiaty by Norwid. Among the noteworthy linguistic facts associated with the studied words in the 19th century is their cognitive ambivalence: on the one hand, madness was associated with special cognitive abilities, on the other, stigmatization of the mentally ill was apparent. Finally, the progressive (also in the Modernist period) increase in the number of uses of these words can be observed, which is likely due to the growing interest in the human psyche in art and its study in medicine.

PL

Słowa obłęd i obłąkanie w historii języka polskiego są związane z błądzeniem. W XIX wieku te ich znaczenia są nadal żywe, zarazem kształtują się też znaczenia związane ze sferą psychiczną. W literaturze romantyzmu można dostrzec elementy zbieżne z treścią słowa obłęd jako terminu we współczesnej psychiatrii, przede wszystkim należy do nich struktura urojeń, pojawiających się przy zwartej, zintegrowanej osobowości – tak można interpretować użycia np. w Mickiewiczowskim tłumaczeniu The Dream (oczywiście też w oryginale Byrona) i w Czarnych kwiatach Norwida. Godne odnotowania fakty językowe związane z badanymi słowami w XIX wieku to ich ambiwalencja poznawcza – obłęd był kojarzony także ze szczególnymi zdolnościami poznawczymi, równocześnie: widoczna stygmatyzacja osób chorych psychicznie, wreszcie: postępujący (także w epoce modernizmu) wzrost liczby użyć tych słów, powiązany z zainteresowaniem ludzką psychiką w sztuce i jej badaniem w naukach medycznych.

6

O czystość mowy polskiej? Dyskusje o zapożyczeniach na łamach „Języka Polskiego” w latach 1913–1939

75%

Przęczek-Kisielak S.

|

2020

|

tom 100

|

nr 1

24-46

PL

Artykuł został poświęcony analizie dyskusji o zapożyczeniach, toczonej na łamach „Języka Polskiego” w latach 1913–1939. Autorka dzieli swoje rozważania na trzy zasadnicze części. W pierwszej omawia dzieje czasopisma „Język Polski” w latach 1913–1939 oraz dokonuje skrótowej analizy jego zawartości w tym okresie. W drugiej przygląda się pewnej tendencji w latach po odzyskaniu niepodległości, mianowicie wyrzucaniu wyrazów obcych z języka różnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego, jak geografia, geologia, technika, chemia, handel, rzemiosło, film itp., wyrażającej się w wielu artykułach, opracowaniach i słownikach polskich odpowiedników zapożyczeń, zwłaszcza germanizmów i rusycyzmów. Autorka przechodzi następnie do analizy stosunku autorów i redakcji „Języka Polskiego” do wyrazów obcych, wyrażonego w 50 pracach opublikowanych w 24 rocznikach czasopisma w latach 1913–1939. Omawia najważniejsze artykuły z tego zakresu, a następnie przygląda się wyraźnemu propagowaniu zastępowania zapożyczeń wyrazami rodzimymi, o czym świadczy liczba wyrazów obcych, którym zaproponowano na łamach „Języka Polskiego” odpowiednik polski istniejący już w słownikach (152) bądź neologizm, przede wszystkim słowotwórczy (43). Te ostatnie poddaje dokładnemu oglądowi ze względu na mechanizmy tworzenia spolszczeń. W konkluzji jednak zaznacza, że poza dwoma neologizmami notowanymi w Słowniku języka polskiego W. Doroszewskiego (niebotyk zamiast obcego drapacza chmur oraz życian zamiast witaminy) propozycje spolszczeń omawiane na łamach „Języka Polskiego” nie przyjęły się w ogóle w języku ze względów formalnych i znaczeniowych, które również zostały poddane krótkiej analizie.

EN

The article is devoted to the analysis of the discussion on loanwords in the magazine "Język Polski" between 1913–1939. The author divides her views into three basic parts. In the first one she discusses the history of the Język Polski magazine between 1913–1939 and makes an abridged analysis of its contents in that period. In the second part she looks at a certain tendency in the years after regaining independence, namely eliminating foreign words from the language connected with different areas of social, economic and cultural life, such as geography, technology, chemistry, trade, craft, film, etc. which manifests itself in many articles, studies and dictionaries of Polish equivalents of loanwords, especially from German and Russian languages. Next, the author passes to the analysis of the attitude of authors and editing groups of "Język Polski" to foreign words, visible in 50 studies published in 24 annuals of the magazine between 1913–1939. It discusses the most important articles from the area and then observes a clear promotion of substituting the loanwords with native words, the proof of which is the number of foreign words which were offered Polish equivalents in the "Język Polski" magazine, already existing in the dictionaries (152) or neologisms, first of all word-formative ones (43). The latter ones became the subject of close scrutiny due to the mechanisms of creating Polonized words. However, in the conclusion of the article the author emphasizes the fact that apart from two neologisms noted in the "Słownik języka polskiego" by W. Doroszewski (niebotyk instead of drapacz chmur ‘skyscraper’ and życian instead of witamina ‘vitamin’) the proposals of Polonized words discussed in "Język Polski" did not take root at all in the language for formal and semantic reasons, a phenomenon which has also become the topic of a short analysis.

7

Od średniowiecznej do współczesnej polszczyzny, czyli o stałości w języku

75%

Walczak B.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2012

|

tom 11

209-220

EN

The articel consists of an elaboration and support for a thesis that the history of language and its condition can be understood in terms of dialectic action of the change and the constant. the change is what attracts most attention of linguistis, but it is the constant that decides to the largest extent about the language's identity.

8

Siatkowska Ewa, Szkice z dziejów literackich języków słowiańskich .- Warszawa, 2004

75%

Mańczak W.

Rocznik Slawistyczny

|

2007

|

tom 56

111-116

9

Pomiędzy konwencją a żywiołem. Tendencje imiennicze w dawnej Łodzi (XVII–połowa XIX wieku)

71%

Zarębski R.

Onomastica

|

2016

|

tom 60

91-106

EN

In the article the author discusses the practice associated with name-giving among the residents of Łódź (only Catholics of Polish origin) during the period from the beginning of the seventeenth century to the first half of the nineteenth century. The material was collected from official documents. Habits associated with the first names were treated as a kind of linguistic behaviour that implements a specific communication need of the given community. Observations of these habits show that they oscillate - like any linguistic behaviour - between automatism (and convention) and spontaneity. Conventional measures that should be considered: the use of a limited collection of names that indicate a high degree of stability in subsequent periods and against the background of habits of name-giving in the region and other territories of the former Poland (especially the most popular names of women, e.g. Marianna, Katarzyna, Agnieszka and names of men, e.g. Józef, Jan, Franciszek) and inheritance of names. In contrast, a large number of rare names (names of women, e.g. Idalia, Jokasta, Kasylda, and of men, e.g. Bonawentura, Wit, Witalis) and a visible preference in some families for the usage of rare names, e.g. Damazy, Feliks, Lubomira (including Slavic first names, e.g. Bolesław, Władysław, Bronisław) were included as spontaneous factors. Analysis of the material reveals a tendency to differentiate names depending on the social status of the inhabitants (the representatives of the noble families often used rare names). The author also draws attention to the problem of the diversity of names in Łódź (both in the context of different collections of names and different practices) depending on parameters such as the religion (Catholics, Protestants, Jews) and nationality (Poles, Germans, Czechs) of residents of the city.

10

Dawne polskie ekspresywizmy pochodne od „chełpić się”, „chlubić się”, „chwalić się”

63%

Krótki Z.

Język Polski

|

2015

|

tom 95

|

nr 4

354-365

PL

Artykuł powięcony jest sposobom tworzenia ekspresywizmów pochodnych od „chełpić się”, „chwalić się”, „chlubić się”. Materiał liczący pięćdziesiąt siedem słowoform, wyekscerpowany ze wszystkich dostępnych źródeł leksykograficznych rejestrujących słownictwo historyczne, zaprezentowany został w postaci gniazd słowotwórczych. Celem analiz było pokazanie wewnętrznej struktury relacji motywujących pomiędzy centrami gniazd (chełpić się, chwalić się, chlubić się) a grupą wyrazów o różnym stopniu pochodności. W artykule wskazano najważniejsze tendencje słowotwórcze właściwe dla polszczyzny wieków minionych.

EN

The article deals with the varied formations of expressivisms stemming from "chełpić się", "chwalić się", "chlubić się". The written material containing 57 word-forms was excerpted from all available lexicographical sources recording historical vocabulary. It was presented in the form of a word formation nest. The purpose of the analysis was to show the inner structure of interconnectedness and the motivating factors between the centers of nests (chełpić się, chwalić się, chlubić się) and the group of words with a different background. In the article the most important combinatory tendencies typical of the Polish language in previous centuries were indicated.

11

Nazwy powinności i danin w XVI–XVIII w. (na materiale ksiąg sądowych wiejskich Jadownik, Maszkienic, Iwkowej i Uszwi)

63%

Horyń E.

Prace Językoznawcze

|

2009

|

nr 11

65-79

EN

Thirty two names of the duties and tributes have been considered in the article. The lingual material comes from the Jadownik, Maszkienice, Iwkowa and Uszwia judiciary-rural books, which are treated as Polish regional Monuments of the Brzesko region in the XVI and XVIII centuries. The analysed names are part of five-word groups: general names, obligations and money tributes’ names, obligations and tributes’ names provided in kind, obligations and tributes provided in labour, as well as names of other obligations and tributes. With regard to their structure, the names are not uniform. Some of them were lexemes created from various rudiments to formatives e.g. -izna (robocizna), -ina (danina, dziesięcina), -ek (podatek), -ość (powinność) and -ø (osep, najem, pobór). Words such as oprawa, posługa and powaba were created from verbal rudiments with the -a formative. They belong to the group of nouns which were created on the way to the change of paradigm from verbal into substantival. There is also a group of the so called nominalized neuter adjectives. These adjectives were created by means of certain formatives, for example the -ne formative (komorne, meszne, pamiętne, podymne, pogłówne, rękawiczne, robotne, stróżne) and the -owe formative (dymowe, korcowe, łanowe, serowe). In the gathered material most obligations and tributes’ names are indigenous words. Four of them (czynsz, popłatek, kanon and stacyja) have foreign etymology. The gathered vocabulary provides an interesting depiction of the region and its social-economic relations.

12

Błąd czy innowacja? Problematyka poprawnościowa z perspektywy historyka języka

63%

Siuciak M.

|

tom 96

|

nr 1

36-44

PL

Autorka podejmuje ciągle aktualny problem klasyfikacji zjawisk językowych niezgodnych z obowiązującą normą. Wydawnictwa poprawnościowe najczęściej zaliczają wszelkie wykroczenia przeciwko normie do błędów językowych, wartościowanych negatywnie. Wprowadzają też drugą istotną kategorię – innowacji językowej, która bywa waloryzowana pozytywnie. Rozgraniczenie między błędem a innowacją nie jest proste i jednoznaczne, a sami autorzy podręczników z zakresu kultury języka nie zajmują w tej kwestii jasno określonego stanowiska. Z perspektywy diachronicznej opis omawianych zjawisk jest bardziej zobiektywizowany, gdyż za innowację uznajemy takie zjawisko, które na trwałe weszło do języka. Nie zmienia to faktu, że każda innowacja była na pewnym etapie rozwoju polszczyzny błędem językowym. Doskonale obrazują to przykłady z XIX-wiecznych opracowań, w których jako rażące błędy piętnowano wiele form, które po latach weszły na stałe do zasobu polszczyzny i są ze współczesnego punktu widzenia oceniane jako zmiany korzystne.

EN

The author discusses the still current issue of classifying linguistic phenomena inconsistent with the established norm. Most frequently, publications dealing with correctness include all offences against the norm into the category of language errors, which are always valued negatively. However, they also introduce another significant category, that is, language innovation; this phenomenon is at times valued positively. Differentiating between error and innovation is neither simple nor unequivocal, and the authors of textbooks about the culture of language themselves do not take a unified stance on the problem. From a diachronic perspective, the discussion of the aforementioned phenomena is more objectified, for what we treat as innovation is any phenomenon that has permanently entered language. It does not, on the other hand, change the fact that at some point in the development of the Polish language each innovation is a language error. This is perfectly exemplified by 19th-century publications, which marked many forms as glaring mistakes that with time became an integral part of the Polish language and that from a contemporary standpoint are viewed as positive changes.

13

Nowa zmiana jakościowa w funkcjonowaniu literackiego języka kaszubskiego. Pisane po kaszubsku naukowe książki o kaszubszczyźnie

63%

Popowska-Taborska H.

Rocznik Slawistyczny

|

2015

|

tom 64

107-114

EN

The year 2014 saw the publication of two books written in Kashubian: Jerzy Treder’s Spòdlowô wiedza o kaszëbiznie ("Basic knowledge about Kashubian") and Hanna Makurat’s Interferencjowé przejinaczi w gôdce bilingwalny spòlëzny Kaszub ("Processes of interference in the bilingual speech of the Kashubian community"). Both books are written in the Kashubian literary language, which is now taught at schools in the Kashubia, yet the language is still in an emerging state. This paper provides an analysis of the linguistic material from these two books. It investigates the literary and regional variants of the Kashubian language as well as interactions between Kashubian and Polish. The analysis is used to present changes that have occurred in the Kashubia in the last fifty years and to reflect on the linguistic future of the area.

PL

Rok 2014 przyniósł nam dwie książki naukowe napisane po kaszubsku: Jerzego Tredera, Spòdlowô wiedza o kaszëbiznie („Podstawowa wiedza o kaszubszczyźnie”) i Hanny Makurat Interferencjowé przejinaczi w gôdce bilingwalny spòlëzny Kaszub („Procesy interferencyjne w mowie bilingwalnej społeczności Kaszub”). Obie książki napisane są kaszubskim językiem literackim, nauczanym obecnie w szkołach na Kaszubach, wciąż jednak jeszcze będącym in statu nascendi. Zanalizowany w tych książkach materiał językowy, tyczący kaszubszczyzny regionalnej i literackiej oraz wzajemnych oddziaływań kaszubsko-polskich, posłużył autorce artykułu do ukazania zmian, które nastąpiły na Kaszubach w ostatnim pięćdziesięcioleciu oraz skłonił ją do refleksji na temat językowej przyszłości tego obszaru.

14

Od „proszę łaski pana” do „proszę pana”

63%

Sikora K.

Język Polski

|

2013

|

nr 4

287-298

PL

W artykule autor przedstawia swój pogląd na pochodzenie we współczesnym języku polskim wykrzykników adresatywnych typu „proszę pana/pani”. Dowodzi, że wywodzą się one z formuły performatywnej prośby o wybaczenie za sprawiany rozmówcy kłopot: „proszę łaski wielmożnego pana/wielmożnej pani” (jak w wypadku niem. entschuldigung /entschuldigen Sie, ang. excuse me itp.). Wywody swoje opiera na analizie źródeł leksykograficznych i przykładów z polskiej literatury pięknej XIX i XX wieku.

EN

In the article the author presents his view on the origin of the forms of address like "proszę pana/pani". He proves they were initially performative utterances to beg pardon for causing the interlocutor some trouble: "proszę łaski wielmożnego pana / wielmożnej pani" (compare German "entschuldigung / entschuldigen Sie", English "excuse me" etc.). The conclusions are based on an analysis of lexical sources and examples from the Polish 19th and 20th century belles-lettres.

15

Kilka uwag o wybranych niegdysiejszych pomocach do nauczania polszczyzny w środowisku frankofońskim

63%

Zarębski R.

Roczniki Humanistyczne

|

2022

|

tom 70

|

nr 6

233-252

EN

The author has reviewed selected textbooks written in the second half of the 19th century and the beginning of the 20th century and meant for the learning of Polish by French-speaking people. Attention is drawn to both the external (historical, social and institutional context) and internal determinants (the structure of the textbooks, the choice of themes, the type and quality of examples). These determinants seemed to be important in the description of sources belonging to the historical methods of teaching and learning foreign languages. The suggested way of describing old sources could result in a holistic approach to old textbooks and could be helpful in securing a proper place for them in the history of the Polish language.

PL

W artykule dokonano charakterystyki wybranych dawniejszych (powstałych w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku) podręczników do nauki języka polskiego przeznaczonych dla publiczności frankofońskiej. Zwrócono uwagę na uwarunkowania zewnętrzne (kontekst historyczny, społeczny, instytucjonalny) i wewnętrzne (struktura podręczników, dobór treści tematycznych, rodzaj i jakość materiału egzemplifikacyjnego), które wydają się istotne w opisie tego typu źródeł z zakresu glottodydaktyki historycznej. Postawiono tezę, że zaproponowany sposób opis dawnych źródeł może skutkować holistyczną wizją dawnych podręczników i być pomocny w zapewnieniu im właściwego miejsca w historii polszczyzny.

16

Hazard i hazardzista w historii języka polskiego

63%

Klimek-Grądzka J.

Język Polski

|

2023

|

tom 103

|

nr 3

114-125

PL

Przedmiotem oglądu w artykule jest historia leksemu hazard, wyznaczającego centrum pola semantycznego obejmującego nazwy czynności gry, osób grających, typów gier, miejsca gier. W toku badań słownikowych, uzupełnionych analizą z użyciem narzędzi lingwistyki korpusowej, ustalono siatkę leksykalną skupioną aż do XVII wieku wokół słów: igracz, kostarz, kostyra i szuler, nazywających osoby ryzykownie i/lub oszukańczo grające w kości lub karty, w historycznym rozwoju poszerzoną o hazard w prymarnym znaczeniu ‘przypadek, los’ i oparte na nim leksemy hazardzista, hazardowny, hazardować (się), a wreszcie ustabilizowaną w końcu XX wieku wokół sensu ‘gra na pieniądze’. Dopełnieniem rozważań z zakresu historii słownictwa jest analiza kontekstowa hazardu, ujawniająca jego niezmienne w czasie otoczenie semantyczne i społeczne postrzeganie.

EN

Subject to investigations in this article is the historical development of the Polish lexeme hazard, which marks the centre of the semantic field that covers onomastic expressions for names of gambling activities, people engaged in gambling, types of games, and venues where gambling was arranged. Dictionary research supplemented with corpus linguistic study allowed drawing a lexical map that up until the 17th century gravitated around the lexemes igracz, kostarz, kostyra and szuler, all of which were names of players taking risks and cheating in dice or cards. Through historical development this initial network was expanded to cover the word hazard in its primary meaning of ‘incident, fate’, accompanied with related forms such as hazardzista, hazardowny, hazardować (się). Finally, in the late 20th century, the notion of ‘gambling for money’ was institutionalised as another semantic variant. The lexicographic explorations in the article are completed with the context analysis of the phenomenon of gambling, disclosing its temporally unchangeable semantic context and social perception.

17

Gramatykalizacja francuskich i bułgarskich konstrukcji kauzatywnych. Niektóre aspekty diachroniczne i rozwojowe

63%

Bezinska Y. , Novakova I. , Chevrot J.-P.

Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia

|

2018

|

tom 36

|

nr 1

EN

The present article deals with the processes of grammaticalization from a diachronic and developmental point of view. To compare grammatical changes in history and acquisition, we focus on the French and Bulgarian causative constructions (e.g. Fr. faire travailler qn vs. Blg. karam njakogo da raboti – ‘to make someone work’). A total of 113 French speakers (71 children and 42 adults) and 96 Bulgarian speakers (56 children and 40 adults) took part in this cross-linguistic study. Children were aged 3 to 6 years at the time of the study. Results show that historically, the French causative construction evolves from analytic devices to synthetic forms. As a compact structure, the faire + Vinf complex predicate requires argument rearrangement and clitic raising. These specificities explain why its acquisition is difficult and occurs at a late stage in French-speaking children. The Bulgarian causative construction evolves in the opposite direction, from synthetic devices to less grammaticalized structures. As an analytic form including two predicates followed by their own arguments, the karam NP da + Vpres periphrastic causative seems easier to acquire and its full command by children is achieved earlier. Finally, we suggest that there are some similarities between language history and language acquisition with regard to the stages of competition between two causative mechanisms and the stabilization of the new construction.

PL

Niniejszy artykuł zajmuje się procesami gramatykalizacji z diachronicznego i rozwojowego punktu widzenia. Aby porównać zmiany gramatyczne w historii i nabywaniu języka, koncentrujemy się na francuskich i bułgarskich strukturach kauzatywnych (np. fr. faire travailler qn vs błg. karam njakogo da raboti – ‘aby ktoś pracował’). W tym międzyjęzykowym badaniu wzięło udział 113 mówiących po francusku (71 dzieci i 42 dorosłych) i 96 mówiących po bułgarsku (56 dzieci i 40 dorosłych). Dzieci były w wieku od 3 do 6 lat w momencie badania. Wyniki badań pokazują, że historycznie francuskie konstrukcje przyczynowe ewoluują od struktur analitycznych do syntetycznych form. Złożony predykat fr. faire + Vinf wymaga przestawienia argumentów i powstania klityk. To wyjaśnia, dlaczego jego przyswojenie jest trudne i występuje na późnym etapie u dzieci francuskojęzycznych. Bułgarska konstrukcja kauzatywna ewoluuje w przeciwnym kierunku, od form syntetycznych do struktur mniej gramatycznych. Jako forma analityczna zawierająca dwa predykaty, którym towarzyszą ich własne argumenty, peryfrastyczna konstrukcja kauzatywna błg. karam NP da + Vpres wydaje się łatwiejsza do nauczenia, a jej pełne opanowanie przez dzieci osiągane jest wcześniej. Na koniec sugerujemy, że istnieją pewne podobieństwa między historią języka a nabywaniem języka w związku z okresem konkurowania między dwoma mechanizmami kauzatywnymi i stabilizacją nowej konstrukcji.

18

O tajemniczej staropolskiej potrawie – giejślic (siódma woda po kisielu?)

63%

Przęczek-Kisielak S.

|

tom 101

|

nr 4

60-74

PL

Artykuł jest studium leksykologicznym staropolskiej nazwy potrawy giejślic, jednostki notowanej w Słowniku staropolskim i opatrzonej w kartotece tego słownika komentarzem: „Wyraz być może niemiecki”. Autorka, sięgając głównie do niemieckiej literatury językoznawczej i historyczno-kulturowej (brak w zasadzie opracowań polskojęzycznych na ten temat), stara się odpowiedzieć na trzy zasadnicze pytania: czym był giejślic, czy wyraz ten jest rzeczywiście germanizmem, jaka jest w ogóle jego etymologia oraz czy giejślic, żur i kisiel to tożsame potrawy. Efektem tych poszukiwań językoznawczo-historycznych jest prawdopodobnie ogólnosłowiański, a potem również staropolski leksem kisielica, nienotowany w SStp, a zapożyczony przez Niemców w postaci leksemu geislitze z wariantami graficzno-fonetycznymi: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, geislazn, geesliz, przejętego następnie przez język polski w postaci leksemu giejślic, oznaczającego potrawę nieco inną jednak niż żur i kisiel. Źródłem zaś frazeologizmu siódma woda po kisielu nie są – jak twierdzi się w wielu opracowaniach – popłuczyny w naczyniu po kisielu, ale fakt, że ów kisiel gotowano kilka razy, dolewając do starego zakwasu wodę, rozrzedzając więc ów kisiel kilkakrotnie.

XX

The article is a lexicological study of an Old Polish dish giejślic, an entry listed in Słownik staropolski with the comment in the dictionary file: “The word may be German”. The author, referring mainly to German linguistic and historical-cultural literature (there are generally no Polish-language studies on this subject), tries to answer three basic questions: what was giejślic, is this word really a Germanism, what is in general its etymology and whether giejślic, sour soup and jelly are identical dishes. The result of this linguistic and historical search is probably the all-Slavic, and later also the Old Polish unit kisielica, not listed in Słownik staropolski, and borrowed by the Germans in the form of the geislitze lexeme with graphic and phonetic variants: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, geislazn, geesliz, adopted by Polish later on in the form of the lexeme giejślic, yet meaning a dish slightly different than sour soup and jelly. The source of the idiomatic expression siódma woda po kisielu ‘the seventh water after jelly’ is not – as many sources claim – the slops in a jelly dish, but the fact that the jelly was boiled several times, adding water to the old leaven, so the jelly was thinned several times.

19

Nagromadzenia leksemów współfunkcyjnych jako element stylu XVI-wiecznej prozy pamiętnikarskiej (na materiale diariusza Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła)

63%

Zarębski R.

Rozprawy Komisji Językowej ŁTN

|

2015

|

tom LXI

281-296

PL

W artykule zwrócono uwagę na jedną z ważniejszych cech stylowych dawnej prozy pamiętnikarskiej, jaką jest występowanie ciągów synonimicznych. Kryterium genetyczne pozwoliło wyodrębnić szeregi złożone z: 1) jednostki leksykalnej pochodzenia obcego (łacińskiego, włoskiego, orientalnego itd.) i rodzimego, np. bonaccia – ucichnienie wiatru; 2) dwóch leksemów rodzimych, np. odnoga morska – jezioro; 3) leksemu rodzimego i obcego, np. grosz – majdyn oraz 4) dwóch leksemów obcych, np. caurus – magistro. Typ pierwszy tworzą zazwyczaj wyrazy równoznaczne, natomiast leksemy należące do pozostałych grup są zwykle bliskoznaczne. Omawiane szeregi, objaśniając sens wielu wyrazów nieznanych polszczyźnie końca XVI wieku, pełnią najczęściej funkcję semantyczną. Niekiedy mają także charakter ozdobny, a sporadycznie – ekspresywny. Zwrócono także uwagę na wielość formuł metajęzykowych wprowadzających wyrazy synonimiczne: to jest, po naszemu, po łacinie, po włosku, zową, rozumie się, objaśnienia z łącznikiem wyzerowanym.

EN

The article mentioned one of the most important stylistic feature of the old diarist prose, that is the occurrence of synonymic series. The genetic criterion made it possible to distinguish series composed of: 1) lexemes of foreign origin (Latin, Italian, Oriental etc.) and native, such as: bonaccia – ucichnienie wiatru; 2) two native lexemes, such as: odnoga morska – jezioro; 3) native and foreign lexemes, such as: grosz – majdyn and 4) foreign lexemes, such as: caurus – magistro. The first type of lexemes is characteristic of words of equivalent meaning, whereas lexemes which belong to three other types are usually synonymous. The series discussed, while explaining the meaning of a lot of words not known to 16th-century Polish, usually perform the semantic function. Sometimes they also have the ornamental character and, sporadically, the expressive character. Attention was also devoted to the multiplicity of metalinguistic formulae which introduce synonymic words: jest, po naszemu, po łacinie, po włosku, zową, rozumie się, explanations without the copula.

20

"My z Nich" – (za)pisany pomnik mistrzów polskiego językoznawstwa

63%

Pacuła J.

Świat i Słowo

|

2022

|

tom 39

|

nr 2

493-500

EN

"My z Nich" – an (in)scribed monument to the masters of Polish linguistics The text refers to the publishing series entitled "My z Nich" – it concerns a series of publications presenting the heritage of Polish linguists. The author of the review presents the value of the publication: he emphasizes that the authors of the articles in each volume resemble the achievements of the late masters, but also present a critical look at their scientific achievements and contribution to the development of the discipline.