Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Heretics as devil’s servants. The construction of religious otherness in Silesian historiographical sources from the late Middle Ages

100%

Radek D.

|

2022

|

tom 28

|

nr 1

17-36

PL

Już od czasów św. Augustyna społeczeństwo średniowieczne było głęboko przekonane o związku herezji z diabłem, a heretyków często uważano za członków civitatis diaboli. W środowisku śląskim z podobnie skonstruowaną tożsamością religijną częściej można się spotkać w późnym średniowieczu, kiedy społeczeństwo śląskie stanęło w obliczu zagrożenia husytyzmem. Powyższe znalazło odzwierciedlenie w pracach ówczesnych kronikarzy (np. Petera Eschenloera, Caspara Borgeniego, Johannesa Frobena i innych). Opisy heretyków tworzone były zgodnie z istniejącą już tradycją chrześcijańską i w przeważającej mierze składały się ze stereotypów i toposów związanych z herezją. Artykuł skupia się na analizie strategii narracyjnych stosowanych przez śląskich kronikarzy i stara się wyjaśnić, w jaki sposób kreowali oni obraz heretyków, z naciskiem na rolę, jaką w tych opisach odgrywał diabeł.

EN

Since the times of St Augustine, the medieval society was firmly convinced about the connection between heresy and the devil, and heretics were often considered members of the civitatis diaboli. In the Silesian milieu, a similarly constructed religious identity can be more often encountered in the late Middle Ages, when the society was facing the threat of Hussitism. This was reflected in the works of contemporary chroniclers (e.g., Peter Eschenloer, Caspar Borgeni, Johannes Froben, etc.). The descriptions of heretics were created in accordance with the already existing Christian tradition and predominantly consisted of stereotypes and topoi associated with heresy. The paper focuses on the analysis of narrative strategies used by Silesian chroniclers and endeavours to explain how the image of heretics was created, with an emphasis on the role the devil played in these descriptions, therefore it analyses the relationship between heretics and the devil.

2

Herezja jako czynnik rozwoju kultury. Rozważania na przykładzie działalności waldensów

100%

Ptaszek R. T.

|

nr 4

53-65

PL

Autor rozpoczyna tekst od uporządkowania kwestii terminologicznych. Wyjaśnia, czym w rozumieniu chrześcijaństwa jest herezja i czym różni się od schizmy. Odwołując się do książek Gilberta K. Chestertona, pokazuje także, jak współcześnie zmienia się sposób rozumienia oraz wartościowania pojęć „herezja” i „ortodoksja”. Następnie stawia i uzasadnia tezę, że herezje w sensie ścisłym nie są twórcze, to znaczy nie mogą przyczyniać się do postępu kultury, w ramach której funkcjonują. Podstawowy argument za taką tezą jest następujący: herezje nie rozwijają kultury, bo ich twórcy odrzucają jej dorobek (czyli dziedzictwo kulturowe) i za każdym razem próbują kształtować kulturę od nowa. Odwołując się do działalności ruchu waldensów, pokazuje, że herezje mogą być twórcze tylko pośrednio — to znaczy stanowiąc inspiracje do doskonalenia ortodoksyjnej religii. Doskonalenie to przejawia się w precyzowaniu dogmatów, a także w postaci modyfikacji sposobu funkcjonowania instytucji religijnych. Waldensi oddziałali na obu tych płaszczyznach. W kwestiach doktrynalnych ich rola polegała na tym, że pomogli Kościołowi katolickiemu wskazać i skrytykować te elementy doktryny katarów, które nie były zgodne z dogmatami chrześcijaństwa. Natomiast w kwestiach praktyczno-instytucjonalnych jako „ruch ubogich” przygotowali grunt pod działalność zakonów żebraczych.

EN

At the beginning of the text, the author sets in order some terminological issues. He explains how heresy is conceived on the ground of Christianity and how it differs from schism. He also shows contemporary changes in meaning and evaluation of concepts of “heresy” and “orthodoxy”. For that purpose, he refers to Gilbert K. Chesterton’s books. Then he proposes and proves the thesis that heresies in strict sense are not constructive, i.e. they cannot contribute to the progress of culture within which they exist. The main argument is as follows: heresies do not develop culture because their authors reject its achievements (i.e. cultural heritage) and try to shape the culture anew according to completely different principles. Referring to activity of the Waldenses movement, the author shows that heresies can be constructive only indirectly—as inspiration to improve the orthodox religion. This improvement consists in making dogmas more precise and also in modification of functioning of religious communities and institutions. The Waldenses had an influence on these two areas. On the matter of doctrine their role was that they helped the Catholic Church to point at and criticize these elements of Catharism which were in disagreement with Christian dogmas. When it comes to practical and institutional issues, as “the movement of the poor”, they prepared a ground for the mendicant orders.

3

Ortodoksja i herezja w relacjach ludzi i zwierząt

100%

Dietl A.

|

nr 1(18) Herezja

179-203

PL

Dyskurs o ludzko-zwierzęcych relacjach w ciągu ostatnich lat istotnie nabrał na znaczeniu. Media reprezentujące różne światopoglądowo podejścia przyjęły w tym obszarze mocne i wzajemnie wykluczające się perspektywy. To społeczne zjawisko jest okazją do poszukiwania nowego teoretycznego podejścia do analizy socjologicznej. Artykuł ma charakter teoretyczno-empiryczny. W warstwie teoretycznej pokazuje, jak kategorie herezji i ortodoksji można wykorzystać, poza obszarem ścisłej teologii, do socjologicznego badania zjawisk społecznych. Przedstawiony zarys dyskursu herezjologicznego wykorzystany jest do wskazania nowych wymiarów wyjaśniających zmieniające się relacje ludzi i zwierząt. Uwaga nakierowana jest na prześledzenie sposobów przedstawiania siebie i własnej doktryny jako ortodoksji, a oponentów i głoszonych przez nich doktryn jako heretyków i herezji. W pracy analizowane są numery specjalne czasopism opiniotwórczych poświęcone tematyce zwierząt („Newsweek Polska”, „Polonia Christiana”, „Tygodnik Powszechny”), opublikowane w latach 2017–2019. Na podstawie materiału empirycznego widać, jak relacyjność wpisana w parę pojęć herezja–ortodoksja pozwala wydobyć istotę sporu dotyczącego „właściwego” sposobu postrzegania zwierząt i kształtowania ludzko-zwierzęcych relacji. Takie podejście pozwala pogłębić analizę współwystępowania odmiennych poglądów o aspekty ich wzajemnych odniesień oraz prześledzić proces uznawania ich za prawdziwe lub fałszywe. Uwzględnienie dyskursu herezjologicznego umożliwia lepsze zrozumienie dynamiki rywalizacji o zwycięstwo w przekazie symbolicznym.

EN

The discourse on the human–animal relationship has recently received wider attention in Poland. Periodicals with different ideological backgrounds have taken strong and mutually exclusive positions. This social phenomenon provides an opportunity to apply a novel theoretical approach to sociological analysis. In regard to theory, this paper shows how categories of heresy and orthodoxy can be applied beyond theology. The proposed outline of Christian heresiological discourse is used to indicate aspects worth considering in analyses of the changing relationships between humans and animals. In particular, the focus is on how people present themselves and their doctrine as orthodox while viewing their opponents as heretics holding heretical principles. The empirical analysis covers the special issues on animals published by influential Polish periodicals between 2017 and 2019. These periodicals (Newsweek Polska, Polonia Christiana, and Tygodnik Powszechny) were chosen for their different world-views. The paper demonstrates how relationality, inherent in the heresy–orthodoxy pair of concepts, allows to bring out contradictory narratives regarding the postulated way of perceiving animals and shaping human–animal relationships. The paper provides an in-depth analysis of the present conflicting views and spill-over effects, as well as of the dynamic process of recognising these views as true or false. Considering the heresiological discourse makes it possible to better understand the competition for cultural dominance.

4

Ortodoksja jako droga twórczego rozwoju dziecka w "Panarionie" Epifaniusza z Salaminy

100%

Gilski M. , Wysocki M.

|

tom 83

205-220

EN

The article deals with the issue of a child in Epiphanius of Salamis’ Panarion. The paper consists of three main parts: the first shows the meaning of childhood according to Epiphanius, the second presents the negative attitudes of heretics towards children, and in the last the Christ’s childhood is analysed. As a result of analysis we can state that according to Epiphanius 1. Childhood is an important stage in the life of every person and the human kind, and should be creatively developed. It is a mistake to try to distance oneself from the values obtained in childhood; 2. In Panarion there is no details of the childhood of heresiarchs with few exceptions; 3. The image of a child closely related to orthodox theology emerges from the pages of the catalogue of heresies. Negative attitudes towards children are related to the activities of heretics; 4. Panarion is a proof that in the first centuries, in the time of persecution and the rise of various heresies, many Christian families failed in religious education as their children did not persist in the orthodox faith in which they were raised.

PL

Artykuł podejmuje problematykę dziecka w Panarionie Epifaniusza z Salaminy. Składa się z trzech części: pierwsza ukazuje znaczenie dzieciństwa, w drugiej prezentowane są negatywne postawy sekt wobec dzieci, w ostatniej analizie poddano dzieciństwo Zbawiciela. Do najważniejszych wniosków płynących z analiz należą: 1. Dzieciństwo jest ważnym etapem w życiu pojedynczego człowieka i całej ludzkości, który należy twórczo rozwinąć. Błędem są próby odcinania się od wartości otrzymanych w dzieciństwie; 2. Brak jest w Panarionie, poza nielicznymi wyjątkami, szczegółów na temat dzieciństwa herezjarchów; 3. Z kart katalogu herezji wyłania się obraz dziecka ściśle związany z poprawną teologią. Negatywne postawy względem dzieci są związane z działalnością sekt; 4. Panarion jest dowodem na to, że w pierwszych wiekach, w epoce prześladowań i powstawania wielu herezji, wiele chrześcijańskich rodzin poniosło wychowawczą porażkę. Ich dzieci nie wytrwały w wierze, w której zostały wychowane.

5

Czy pedagogika religii daje się sekularyzować? O ortodoksjach, herezjach i religioznawczych perspektywach rozwoju subdyscypliny

100%

Humeniuk M.

Ars Educandi

|

2021

|

tom 18

51-65

EN

Reconstructing semantic and functional contexts of using categories of orthodoxy and heresy in selected sociological concepts allows to build and include their theoriotic potential in the field of general pedagogy and pedagogy of religion. The pedagogy of religion in Poland is usually reserved for pedagogical-theological thinking within the Christian tradition. This type of approach resonates strongly with the classical theories of religious studies situating itself in the current of the so-called. It does not, however, seem to exhaust the spectrum of possibilities offered to the pedagogy of religion by contemporary critical religious studies, which no longer links the problems of religion so closely with the problems of theology. On the contrary, it detaches the phenomenon of religion from theology, "secularizes" it, which results in an extraordinary diversity of theories of religion, often linking them with such "non-religious" subjects as ecologies, ideologies, sports or urban movements. In this paper, starting from the presentation of selected findings from my own research on the categories of orthodoxy and heresy, I will try to outline this underestimated by the pedagogy of religion, inspired by critical religious studies, theoretical potential for its development.

PL

Rekonstruowanie znaczeniowych i funkcjonalnych kontekstów zastosowania kategorii ortodoksji i herezji w wybranych koncepcjach socjologicznych pozwala budować i włączać ich teoriotwórczy potencjał w obszar pedagogiki ogólnej i pedagogiki religii. Uprawiana w Polsce pedagogika religii bywa zwykle rezerwowana dla myślenia pedagogiczno-teologicznego w ramach tradycji chrześcijańskiej. Ujęcie tego typu silnie rezonuje z klasycznymi teoriami religioznawczymi sytuującymi się w nurcie tzw. ,,rewaloryzacji religii”, nie wyczerpuje jednak, jak się wydaje, spektrum możliwości, jakie przed pedagogiką religii stawia współczesne krytyczne religioznawstwo, które nie wiąże już tak ściśle problemów religii z problemami teologii. Przeciwnie, odrywa fenomen religii od teologii, ,,sekularyzuje” go, co skutkuje niezwykłą różnorodnością teorii religii wiążąc je często z tak ,,niereligijnymi” tematami jak ekologie, ideologie, sport czy ruchy miejskie. W przygotowanym referacie, wychodząc od zaprezentowania wybranych ustaleń z zakresu badań własnych nad kategoriami ortodoksji i herezji, spróbuję zarysować ów niedoszacowany przez pedagogikę religii, inspirowany krytycznym religioznawstwem teoretyczny potencjał jej rozwoju.

6

Epiphanius of Salamis’ Polemic with Angelological Heresies

100%

Drzyżdżyk S. , Gilski M.

|

tom 88

99-112

EN

The article presents the polemic of Epiphanius of Salamis with angelological heresies. Its purpose is therefore not only to present errors but is also an apology of correct faith. The article consists of four parts: the first concerns the existence of angels, the second focuses on their origins, the third deals with the question of their operation, and the fourth analyzes the role of angels in the afterlife of man. The most important conclusions from the analysis include: 1. Angelology was of interest not only in pre-Christian heresies (derived from Judaism) but also in heresies that emerged from Christianity. However, this topic does not appear when discussing the Greek schools of philosophy. 2. The author of Panarion does not always clearly present errors related to angelology. He himself points out that it was often not easy for him to precisely indicate the nature of a given heresy. 3. Epiphanius criticizes the angelological heresies on the basis of biblical and rational arguments, undermining their sources and reducing some theses to absurdity. He also uses the argument from authority, referring to the fathers (Clement, Irenaeus, Hippolytus).

PL

Artykuł prezentuje polemikę Epifaniusza z Salaminy z herezjami angelologicznymi. Jego celem nie jest więc tylko prezentowanie błędów, ale i apologia poprawnej wiary. Artykuł składa się z czterech części: pierwsza dotyczy istnienia aniołów, druga koncentruje się na ich pochodzeniu, trzecia podejmuje kwestię ich działania, a czwarta analizuje rolę aniołów w pośmiertnym życiu człowieka. Do najważniejszych wniosków płynących z analiz należą. 1. Angelologia była przedmiotem zainteresowania nie tylko herezji przedchrześcijańskich (wywodzących się z judaizmu), ale i herezji, które wyłoniły się z chrześcijaństwa. Ta tematyka nie pojawia się natomiast przy okazji omawiania greckich szkół filozoficznych. 2. Autor Panarionu nie zawsze jasno prezentuje błędy związane z angelologią. Sam bowiem zaznacza, że niejednokrotnie nie było mu łatwo precyzyjnie wskazać naturę danej herezji. 3. Epifaniusz poddaje herezje angelologiczne krytyce w oparciu o argumenty biblijne, rozumowe, podważając ich źródła, sprowadzając niektóre tezy do absurdu. Odwołuje się także do argumentu z autorytetu, powołując się na ojców (Klemens, Ireneusz, Hipolit).

7

Un abbé voyageur à travers la France hérétique (1659)

100%

Desaive J.-P.

|

2015

|

tom 7

187-198

PL

Katolicki ksiądz Jean Le Laboureur towarzyszył jako sekretarz Renee du Bec-Crespin, wdowie po marszałku de Guebriant, w podróży do granicy hiszpańskiej, gdzie negocjowano pokój pirenejski. We wrześniu 1659 r. Renee du Bec-Crespin niespodziewanie zmarła w Perigueux, ale podróż kontynuowano. Na czele wyprawy stanęła młoda żona markiza Vardes, kapitana towarzyszącego wyprawie królewskiego regimentu Cent Suisses. Wśród wielu komentarzy na temat prowincji, przez które powoli przejeżdżali podróżni, w rękopisie odnotowano uwagi na temat starożytnych zabytków (Bordeaux, Nimes), sławnych miejsc pielgrzymkowych (Sainte-Baume) oraz niezwykłych zamków i parków (Cadillac). Jako katolik autor był wstrząśnięty ogromnymi zniszczeniami kościołów i klasztorów spowodowanymi w trakcie niedawnych wojen religijnych przez „heretyków” (jak określał protestantów). Niepokoiła go również żywotność licznych i potężnych społeczności protestanckich, szczególnie na południowym zachodzie i południowym wschodzie królestwa.

EN

Jean Le Laboureur, a Catholic priest, accompanies Renee du Bec-Crespin, the widow of Marshal de Guebriant, as her secretary on a journey towards the Spanish border where the Treaty of the Pyrenees is being negotiated. She dies unexpectedly in Perigueux in September 1659, but the journey goes on, now headed by the young wife of the Marquis of Vardes, captain of the Royal Regiment of the Cent Suisses, who follows the court. Among the many comments about the provinces through which the travellers slowly proceed, the manuscript contains remarks about antique monuments (Bordeaux, Nimes), famous pilgrimage destinations (Sainte-Baume) as well as remarkable castles and parks (Cadillac). As a Catholic the author is shocked by the huge destruction of churches and monasteries caused, during the recent religious wars, by the “heretics” as he refers to the Protestants. He is also concerned by the vitality of the Protestant communities, which remain numerous and powerful, especially in the south-west and south-east of the kingdom.

8

Jan Hus – 600 lat później

80%

Grygiel J.

|

tom 66

237-243

PL

W dniu 14 stycznia 2016 roku w holu Biblioteki Jagiellońskiej otwarto wystawę Jan Hus – 600 lat później, zorganizowaną przez Czeskie Centrum w Warszawie oraz Bibliotekę Jagiellońską. Otwarciu towarzyszył polsko-czeski panel dyskusyjny. Wzięli w nim udział ze strony czeskiej dr Petr Janyška i mgr Jakub Smrčka, a ze strony polskiej dr Paweł Nowakowski oraz dr Tomasz Graff. Ilustracje stanowiące ekspozycję wraz z tekstami w wersji polskiej i angielskiej umieszczono na 18 tablicach, ukazujących życie i działalność Jana Husa, jego edukację, aktywność uniwersytecką, pisarską, kaznodziejską i śmierć na stosie w roku 1415.

EN

The exhibition entitled Jan Hus 600 years later – organized by the Czech Center in Warsaw – was opened at the Jagiellonian Library on 14th January 2016. It was followed by a discussion panel, the Czech part of which was represented by Petr Janyška Ph.D. and Jakub Smrčka M.A., while the Polish part was represented by Paweł Nowakowski Ph.D. and Tomasz Graff Ph.D. The exhibition consisted of illustrations with explanatory notes in Polish and Czech placed on 18 boards showing the life and work of Jan Hus, i.e. his studies, his academic and literary career, his preaching and his death at the stake in 1415.

9

Świat duchowy Josefa Váchala w pryzmacie roku 1920

61%

Sosnowska D.

|

tom 20

PL

Artykuł prezentuje duchowe poszukiwania jednego z najbardziej oryginalnych czeskich artystów XX wieku. Materiałem interpretacyjnym są zarówno teksty literackie autora, jak i jego prace plastyczne. W pierwszej części tekstu przedstawiono ogólny zarys poglądów autora na sprawy Boga, Szatana, katolicyzmu, Kościoła, natury, okultyzmu, mistyki. Podkreślono radykalne zwroty światopoglądu Váchala, a także aporie i niekonsekwencje jego przekonań. Ważnym wątkiem w tej części tekstu jest ukazanie związków spirytualnych wierzeń i lęków Váchala z krytyką współczesnej cywilizacji. W drugiej części artykułu uwaga autora skupiła się na jednym roku z życia artysty. Powstałe w 1920 dzieła plastyczne i literackie tworzone były z niezwykłą intensywnością i w ogromnym napięciu moralnym wynikłym z nawiązania pozamałżeńskiego związku z kochanką. Nie obniżyło to ich literackiej i malarskiej jakości. Poza przybliżeniem czytelnikowi tych niezwykłych dzieł druga część artykułu poddaje szczegółowej analizie postawę Váchala jako krytyka „nowoczesnego” człowieka: bezmyślnego i destrukcyjnego wobec natury, okrutnego wobec zwierząt. Prezentuje też kontrkulturowy projekt artysty związany z ideą Księgi jako czytelniczego labiryntu, przemierzanego powoli, z pokorą i wysiłkiem, na przekór cywilizacji rządzonej przez bożka pośpiechu.

EN

The article presents the spiritual search of one of the most original Czech artists of the 20th century. The first part of the text presents a general outline of the author’s views on the matters of God, Satan, Catholicism, the Church, Nature, Occultism, and Mysticism. The radical changes in Váchal’s worldview and the aporias of his concepts are emphasized. An important thread in this part of the text is to show the spiritual connections between Váchal’s beliefs and fears on the one hand and criticism of contemporary civilization on the other. In the second part of the article, the author’s attention was focused on one year of the artist’s life. The art and literary works produced in 1920 were created with unusual intensity and in great moral tension resulting from the fact that he had started an extramarital relationship, but this did not diminish their quality. Apart from introducing the reader to these extraordinary works, the second part of the article examines in detail Váchal’s attitude as a critic of ‘modern’ man: thoughtless and destructive towards nature, cruel towards animals. It also presents the artist’s countercultural project related to the idea of the Book as a literary labyrinth that should be traversed slowly with humility and effort, in spite of the endless rush of modern culture.

10

L’islam, une religion d’ascendance abrahamique?

61%

Younès M.

|

2015

|

nr 2

275-293

FR

La lecture du Coran et des hadiths, paroles attribuées à Muhammad, procure généralement un sentiment contrasté. D’un côté on peut être frappé par la proximité entre ces textes et les traditions juives et chrétiennes. D’un autre côté, on perçoit des différences majeures, voire des traces d’une rupture catégorique. Selon la tradition musulmane, la proximité entre les religions dites révélées provient donc de la finalité inscrite dans le projet divin de création. Ce qui est commun vient de l’unique source divine, transmise fidèlement par Muhammad, la différence provient de l’oubli ou de la déviation. Qu’en est-il de l’approche chrétienne? Quel est le statut théologique de l’islam au regard de la foi chrétienne: est-ce une hérésie chrétienne ou bien une religion intimement liée au dessein salvifique de l’unique Dieu? Cet article examine les différentes positions et évalue leur portée théologique.

PL

Lektura Koranu i Hadisów (słów przypisywanych Mahometowi) prowadzi do sprzecznych wniosków. Z jednej strony uderza analogia pomiędzy przesłaniem tych tekstów a tradycjami judaistyczną i chrześcijańską. Z drugiej zaś zadziwia fakt istotnych różnic, a nawet kategorycznego rozłamu pomiędzy wspomnianymi tradycjami. Według tradycji muzułmańskiej, podobieństwa pomiędzy religiami objawionymi wynikają z Bożego planu stworzenia. Źródłem zbieżności i jednomyślności tych religii jest sam Bóg – o czym wiernie pouczył Mohammed. Różnice pomiędzy religiami wynikają z ludzkich błędów i zaniedbań. Jakie stanowisko reprezentuje w tym względzie chrześcijaństwo? Jaki status przyznaje ono islamowi? Czy jest on chrześcijańską herezją czy też religią ściśle powiązaną z Bożym planem zbawienia? Niniejszy artykuł przeprowadza ewaluację poszczególnych stanowisk i analizę ich teologicznego znaczenia.

EN

Study of the Quran and the Hadiths (sayings attributed to the Islamic prophet Muhammad) may lead to opposite conclusions. On the one hand, they contain striking similarities to the Judaistic and Christian holy texts. On the other hand, however, there are such profound differences that set the other two worlds apart. According to the received Muslim wisdom, the former are part of God’s plan for His creation. The latter are the result of human errors and negligence. Whatever the three religions have in common had come directly from God and was faithfully transmitted by the prophet Muhammad. What is the Christian stance on it? What is Islam in the Christian scheme of things? A christian heresy? Or a true religion, an integral part of God’s plan of salvation? This article provides an assessment of various opinions on the matter and their theological implications.