A study was conducted on changes in the abundance and diversity of floristic composition in baulks and cultivated agrocenoses in the area of the village of Nowokornino, located on the outskirts of the Białowieża Forest. Within the geodesic area of the village, which covers approximately 1,100 ha, agricultural crops are grown under three farming systems: conventional farming, integrated farming and organic farming. In the study area, there are unique marginal ecosystems in the form of mid-field baulks on which various weed species of ecological importance occur. Three study plots were designated on the baulks, and three plots on field crops Floristic surveys were carried out in 2016, 2020 and 2022. The cover of individual species was estimated according to the 7-level Braun-Blanquette scale. A total of 91 plant species belonging to 6 phytosociological groups were found, with the Stellarietea mediae group having the highest species richness. The significance of differences in floristic richness between study and control plots was tested by one-way analysis of variance (ANOVA). Statistical analysis showed that the factors differentiating the floristic composition on the baulks were their location within the cultivated agrocenoses, natural soil abundance and interaction with fertiliser factors. The highest species abundance of plants defined as weeds, occurred in fields under the integrated farming system (58 species), the lowest in fields under the conventional system (39 species). The vegetation of the baulks and adjacent arable fields was dominated by plants representing mainly three types of ecological strategies: C, R and C-R.
2
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Celem niniejszej pracy jest podkreślenie wzrastającego znaczenia rolnictwa precyzyjnego oraz odpowiedź na pytanie, czy rolnictwo precyzyjne spełnia wymogi koncepcji zrównoważonego rozwoju. Artykuł przedstawia również dyskusję nad problemem jego wdrażania w gospodarstwach rolnych. Rozważania uzupełnia krótka analiza zmian, jakie zaszły w rolnictwie polskim na początku XXI wieku, która stanowi podstawę do postawienia hipotezy o dominującym znaczeniu największych gospodarstw w procesie wprowadzania zmodyfikowanych założeń. Praca ma charakter przeglądowo-teoretyczny, a w analizie wykorzystano podejście heurystyczne. Stanowi ona fragment szerszych badań prowadzonych w ramach projektu badawczego.
EN
Article concerns the problem of implementing the principles of sustainable development (SD) in agriculture. The study proved that the largest agricultural, commodity farms can not be excluded from the process of implementing the concept of SD. The capital resources of agricultural enterprises allow for introduction of technical progress. Modern technology and technology, in turn, can reduce material and energy intensity of agricultural production. Considerations confirmed that precision agriculture should be considered as a solution consistent with the idea of SD. Moreover, there is no universal concept of sustainable development for all farms – its assumptions should be adjusted to the needs of agricultural enterprises.
The aim of the study was to evaluate the use of agri-environment schemes in the years 2004-2006 and 2007-2013 by farmers south-eastern Poland. In this region are more implemented these packages sciences, which are less onerous. Most of the agri- -environmental programs implemented by farmers, puts great emphasis on the conservation and preservation of the rural landscape. Agri-environmental program increased environmental awareness among farmers who implement it and helps to inhibit the development of intensive agriculture. Simplification of the documentation related to the agri-environmental program, may affect the increase in the number of new farmers willing to implement these programs. In south-eastern region of Poland, the natural packages are realized more willingly, and receiving payments is the main incentive that convinces farmers to join agri- -environment program. Implementing the agri-environmental program on farms in this region of Poland contributed both to improvement of water quality, reduction of soil erosion on a farm, and on the other hand to reduction of the livestock population. Increased employment of agri-environment advisor, especially botanists and ornithologists, would facilitate farmer participation in environmental programs.
PL
Celem badania była ocena wykorzystania programów rolnośrodowiskowych w latach 2004-2006 i 2007-2013 przez rolników w południowo-wschodniej Polsce. W tym regionie są bardziej realizowane te pakiety przyrodnicze, które są mniej uciążliwe. Większość programów rolnośrodowiskowych, realizowanych przez rolników, kładzie bardzo duży nacisk na ochronę i zachowanie krajobrazu wiejskiego. Program rolnośrodowiskowy zwiększa świadomość ekologiczną wśród rolników, którzy go realizują i pomaga hamować rozwój intensywnego rolnictwa. Uproszczenie dokumentacji związanej z programem rolnośrodowiskowym, może wpłynąć na wzrost liczby nowych rolników chętnych do realizacji tych programów. W południowo-wschodnim regionie Polski naturalne pakiety realizowane są chętniej i otrzymywanie płatności jest głównym bodźcem, który przekonuje rolników, aby dołączyć do programu rolnośrodowiskowego. Realizacja programów rolnośrodowiskowych w gospodarstwach rolnych w tym regionie Polski przyczyniła się z jednej strony do poprawy jakości wód i zmniejszenia erozji gleby w gospodarstwie, natomiast z drugiej – do zmniejszenia populacji zwierząt gospodarskich. Zwiększenie zatrudnienia doradców rolnośrodowiskowych, a w szczególności botaników i ornitologów, ułatwiłoby przystępowanie rolników do pakietów środowiskowych.
The research was carried out on farms of the Bory Tucholskie Landscape Park near Tuchola. The aim of the research was to define the quantitative content of bacteria of Pseudomonas (the fluorescent subgroup), Arthrobacter, Azotobacter and the coryneform group in the rhizosphere of potato in different stages of its development. The Aster potato was grown in two farming systems: ecological and conventional. Microbiological analysis indicated that the bacteria of the coryneform group were the most numerous, and the next was Arthrobacter spp. More of investigated bacteria were isolated from the rhizosphere of potatoes grown in ecological farming system than in the conventional one. From the results obtained during three years study it is evident that the number of potentially antagonistic bacteria increased with the development of vegetation and was the highest in root zone area of the plants in harvest-mature tubers.
The aim of researches was to determine the influence of undersown crops plowed down in the autumn and left till spring in the form of mulch on mineral nitrogen content in the soil profile determined in autumn and in spring in conventional and organic farming systems. The field experiments were conducted at the Zawady Experimental Farm owned by the University of Natural Sciences and Humanities in Siedlce. The following treatments were examined: factor 1 – Undersown crop: control object (no undersown crop cultivation), an undersown crop – biomass ploughed down in autumn (white melilot, white melilot + westerwold ryegrass, westerwold ryegrass), an undersown crop with its biomass used as a spring-incorporated mulch (white melilot, white melilot + westerwold ryegrass, westerwold ryegrass). factor 2 – farming system: conventional and organic. Ammonium and nitrate nitrogen contents were determined in two soil layers (0–30 and 31–60 cm) twice, ie in autumn and spring. The results showed that the highest soil concentrations of ammonium and nitrate ions were determined on control object, and in spring following white melilot incorporation. The autumn and spring-determined soil contents of mineral nitrogen were significantly higher in the conventional in comparison with organic farming system. Mulching of the soil surface with undersown crops significantly reduced the mineral nitrogen content in soil in spring compared with the autumn-incorporated undersown crops.
PL
Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu wsiewek międzyplonowych przyoranych jesienią i pozostawionych do wiosny w formie mulczu na zawartość mineralnych form azotu oznaczonego w profilu glebowym jesienią i wiosną w konwencjonalnym i ekologicznym systemie produkcji. Badania polowe przeprowadzono w RSD w Zawadach należącej do Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. W doświadczeniu badano dwa czynniki. I. Wsiewka międzyplonowa: obiekt kontrolny (bez uprawy wsiewki międzyplonowej), wsiewka międzyplonowa - biomasa przyorana jesienią (nostrzyk biały, nostrzyk biały + życica westerwoldzka, życica westerwoldzka), wsieka międzyplonowa - biomasa pozostawiona do wiosny w formie mulczu (nostrzyk biały, nostrzyk biały + życica westerwoldzka, życica westerwoldzka). II. System produkcji: konwencjonalny, ekologiczny. Zawartość jonów amonowych i azotanowych oznaczono dwukrotnie, tj. jesienią i wiosną, w dwóch warstwach gleby (0-30 i 31-60 cm). Otrzymane wyniki badań pozwalają stwierdzić, że jesienią najwyższą zawartość mineralnych form azotu odnotowano na obiekcie kontrolnym, a wiosną po przyoraniu nostrzyku białego. W konwencjonalnym systemie produkcji zawartość azotu mineralnego oznaczonego w glebie zarówno jesienią, jak i wiosną była istotnie wyższa niż w ekologicznym systemie produkcji. Wsiewki międzyplonowe pozostawione do wiosny w formie mulczu spowodowały zmniejszenie zawartości azotu mineralnego w glebie wiosną w porównaniu do wsiewek międzyplonowych przyoranych jesienią.
Farming systems strongly affect soil humus. In this study some humus characteristics were used to compare the humus quantity and quality under two different farming systems. The field experiment was established in 1990 on an Orthic Luvisols in Slovakia. A higher content of organic carbon (CT) in topsoil (13.1 g‧kg⁻¹) was recorded in soil under ecological farming where only organic manures were applied rather than in topsoil from integrated farming (12.5 g‧kg⁻¹) where both organic and inorganic fertilisers were applied. The quality of humus (HA : FA ratio) was similar in soils under both farming systems. Humic acids (HA) were isolated and analyzed for elemental composition, UV-VIS spectra and thermal properties. HA extracted from soil under ecological farming, as compared with HA from soil under integrated system, were characterised by a lower value of the H : C ratio and by a higher degree of internal oxidation. It shows that HA from ecological farming have higher aromaticity, humification degree and therefore are of a higher quality than HA from integrated farming. A higher aromaticity of humic acids from soil under ecological farming was confirmed by lower values of absorbance ratios (A2/6, A2/4 and A4/6) compared with the other HAs analyzed. The degree of aliphaticity determined thermogravimetrically was lower in HA from ecological farming, as compared with the integrated one, and it confirmed the results of spectral and elemental analyses referring to a higher humic acids quality in ecological farming.
PL
Sposób zagospodarowania wpływa istotnie na właściwości próchnicy gleb. W pracy określono właściwości substancji humusowych pochodzące z gleby o dwu systemach gospodarowania. Doświadczenie polowe założono na Słowacji w 1990 r. na glebie płowej (Orthic Luvisols). Wyższą zawartością węgla organicznego (CT) w warstwie powierzchniowej charakteryzowała się gleba, na której stosowano ekologiczny system gospodarowania (13,1 g‧kg⁻¹) z wykorzystaniem tylko nawozów organicznych w porównaniu z nawożeniem zintegrowanym - organiczno-mineralnym (12,5 g‧kg⁻¹). Jakość próchnicy (stosunek kwasów huminowych do fulwowych - HA : FA) była zbliżona w obu systemach gospodarowania. Dla wyseparowanych kwasów huminowych przeprowadzono analizy: składu pierwiastkowego, właściwości termicznego rozkładu oraz wykonano widma w zakresie UV-VIS. Kwasy huminowe ekstrahowane z gleby, na której stosowano ekologiczny system gospodarowania, w porównaniu z kwasami huminowymi gleby o zintegrowanym systemie zagospodarowania, charakteryzowały się niższą wartością stosunku H : C i wyższym stopniem utlenienia wewnętrznego. Kwasy huminowe pochodzące z gleby systemu ekologicznego charakteryzuj ą się wyższą aromatycznością, większym stopniem humifikacji oraz lepszą jakością w porównaniu z kwasami huminowymi gleby o zintegrowanym systemie gospodarowania. O wyższej aromatyczności kwasów huminowych gleby użytkowanej w systemie ekologicznym świadczą również otrzymane dla tych kwasów niskie wartości stosunków absorbancji (A2/4 A2/6 i A4/6) w porównaniu z pozostałymi analizowanymi kwasami huminowymi. Otrzymany na podstawie analizy termograwimetrycznej niski stopień alifatyczności kwasów huminowych gleby o ekologicznym gospodarowaniu w porównaniu z systemem zintegrowanym koreluje z otrzymanymi wynikami spektrometrycznymi i analizą składu pierwiastkowego, a tym samym wskazuje na wysoką jakość kwasów huminowych.
Badania prowadzono w latach 2009-2012, metodą wywiadu bezpośredniego w wybranych 22 gospodarstwach rolnych województwa wielkopolskiego i zachodniopomorskiego, zlokalizowanych na terenie powiatów pilskiego, czarnkowskotrzcianeckiego oraz wałeckiego prowadzących produkcję w systemie zrównoważonym oraz ekologicznym. Gospodarstwa te zostały wybrane z grupy gospodarstw rolnych realizujących inwestycje ze wsparciem kredytów inwestycyjnych z dopłatą Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa do oprocentowania, na realizację inwestycji w gospodarstwach rolnych, zakładających perspektywiczne powiększanie areału użytków rolnych. W grupach gospodarstw zakwalifikowanych do wymienionych systemów wykazano zróżnicowaną ich intensyfikację produkcji, a wraz z nią również wyposażenie w ciągniki i maszyny rolnicze, w tym specjalistyczne do prac na trwałych użytkach zielonych (TUZ). Areał użytków rolnych badanych gospodarstw był znacznie zróżnicowany, od 14,3 do 169,9 ha w systemie zrównoważonym oraz od 25,3 do 138,4 ha w systemie ekologicznym. Większość gospodarstw zrównoważonych nie posiadała specjalistycznego sprzętu przeznaczonego do prac na TUZ, posiadała natomiast dostateczne wyposażenie w sprzęt związany z uprawą zbóż i rzepaków. Gorsze wyposażenie miały gospodarstwa ekologiczne, jednak znacznie lepiej wyposażone były w sprzęt specjalistyczny do prac na TUZ. Większość gospodarstw zrównoważonych posiadała dwa, a nawet cztery ciągniki rolnicze, przekraczając tym samym swoje potrzeby pod względem nasycenia mocą.
EN
Over the years 2009-2012 the study with the use of direct interview method was conducted in 22 farms from wielkopolskie and zachodniopomorskie provinces, located in districts: pilski, czarnkowsko-trzcianecki and wałecki, farming in sustainable and organic system. Surveyed farms were chosen from group of farms implementing the investments with the support of investment credits and subsidized by the Agency for Restructuring and Modernization of Agriculture (ARMA) assuming in perspective an enlargement of area of agricultural land. In farm groups qualified to the mentioned systems a diversified intensification of production and diverse equipment of the tractors and farm machinery, including specialized machinery to work on permanent grassland (PG) were shown. The area of agricultural lands of surveyed farms was significantly diversified, from 14.3 to 169.9 ha in sustainable system and from 25.3 to 138.4 ha in organic system. Majority of sustainable farms do not have specialized equipment designed to work on PG, but they have adequate equipment for cultivation of cereals and rape. Machinery equipment of organic farms was worse, but they had much better equipment in specialized machinery to work on PG. Most sustainable farms had two or four tractors, thus exceeding their needs in terms of power saturation.
The survey was performed with the method of direct interviewing in the years 2009-2014 in 160 randomly selected both organic and conventional farms participating in the agro-environmental programme PROW 2007-2013. The farms were situated in Czarnkowo-Trzciana, Piła and Złotów counties of Wielkopolska Province and in Wałcz County of Zachodniopomorskie Province. Farm size, the structure of agricultural lands, crop structure in arable lands and the area of orchards were determined based on performed interviews. The number of agro-environmental packages realised in farms and the amount of financial support obtained by this way were analysed. There were markedly more farms realising organic farming package. Organic farms had the area of agricultural lands similar to that in conventional farms. Permanent grasslands had a significant share in the structure of agricultural lands of farms in both production systems. The share of permanent grasslands increased with the area of agricultural lands and reached 50% in the largest organic farms. Remarkable differences were found in the crop structure of arable lands. Fodder crops and orchards dominated in organic farms and cereals - in conventional farms. Oil and tuber crops were important in the largest conventional farms. Analysis of the number of realised agro-environmental programmes did not show quantitative differences but revealed clear qualitative variability. In organic farms, the organic farming package was accompanied by “biological” packages like grassland management and preserving endangered genetic resources of plants in agriculture while in conventional farms - sustainable agriculture and soil and water protection with substantial contribution of “biological” packages associated with grassland management. Performed studies showed a higher interest in the organic farming package among farmers participating in agroenvironmental programme and a greater support obtained through realisation of the programme within this package.
PL
Badania ankietowe metodą wywiadu bezpośredniego przeprowadzono w latach 2009-2014 w wylosowanych 160 gospodarstwach rolnych, uczestniczących w programie rolnośrodowiskowym w ramach PROW 2007-2013, prowadzących gospodarstwa zarówno w ekologicznym oraz konwencjonalnym systemie produkcji. Wylosowane gospodarstwa zlokalizowane były na terenie powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego, pilskiego i złotowskiego w województwie wielkopolskim oraz powiatu wałeckiego w województwie zachodniopomorskim. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu określono wielkość gospodarstw, strukturę użytków rolnych, strukturę zasiewów na gruntach ornych oraz powierzchnie sadów. Przedmiotem analizy była również liczba realizowanych w gospodarstwach rolnych pakietów rolnośrodowiskowych oraz wysokość uzyskiwanego z tytułu ich realizacji wsparcia finansowego. Stwierdzono wyraźnie większy udział gospodarstw realizujących pakiet rolnictwo ekologiczne. Gospodarstwa ekologiczne dysponowały zbliżoną powierzchnią użytków rolnych w porównaniu z gospodarstwami konwencjonalnymi. W strukturze użytków rolnych gospodarstw obu systemów produkcji znaczący udział miały TUZ-y, których udział wzrastał wraz ze wzrostem powierzchni UR, osiagając w grupie największych gospodarstw ekologicznych poziom zbliżony do 50% . Stwierdzono również znaczne różnice w strukturze upraw na gruntach ornych. W gospodarstwach ekologicznych dominowały uprawy paszowe i sadownicze a w konwencjonalnych zboża. W grupie największych gospodarstw konwencjonalnych duże znaczenie miała uprawa oleistych i okopowych. Analiza ilości realizowanych pakietów programu rolnośrodowiskowego nie wykazała wyraźnych różnic w sensię ich ilości, jednak widać wyraźne zróżnicowanie co do ich rodzaju. W gospodarstwach ekologicznych z pakietem rolnictwo ekologiczne, występowały pakiety „przyrodnicze” związane z gospodarką łąkarską oraz pakiet zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie, podczas gdy w gospodarstwach konwencjonalnych: rolnictwo zrównoważone i ochrona gleb i wód ze znaczącym udziałem pakietów „przyrodniczych” związanych z gospodarką łąkarską. Przeprowadzone badania wykazały większe zainteresowanie pakietem rolnictwo ekologiczne wśród rolników uczestniczących w programie rolnośrodowiskowym oraz wiekszą wysokość wsparcia uzyskiwanego z tytułu realizacji programu w tym pakiecie.
Celem pracy było określenie systemów produkcji rolniczej oraz ponoszonych nakładów i efektów ekonomicznych, badanych w ramach projektu badawczego NCBiR nr NR 12 0043 06/2009 w 46 gospodarstwach rodzinnych. System produkcji określano na podstawie punktowej metody Kopcia. Gospodarstwa te zostały podzielone na trzy grupy. Pierwsza grupa to gospodarstwa ekstensywne o intensywności organizacji produkcji <300 punktów, kolejna grupa to gospodarstwa konwencjonalne, którym przyznano 301-500 punktów i ostatnia gospodarstwa intensywne >501 punktów. Dokonano charakterystyki gospodarstw w poszczególnych grupach. Zbadano wpływ systemu produkcji rolniczej na wyniki ekonomiczne gospodarstw oraz związki między nakładami materiałowo-energetycznymi a wielkością produkcji wyrażonej w jednostkach zbożowych. Wykazano duże zróżnicowanie w obsadzie zwierząt w poszczególnych grupach i produkcji towarowej netto wyrażonej w JZ·ha–1 UR. Wykazano również zróżnicowanie pod względem zaangażowania pracy własnej i najemnej oraz nakładów na techniczne i obrotowe środki produkcji.
EN
The study aimed at determination of agricultural production systems, the expenditures born and economic effects obtained in 46 family farms surveyed under NCBiR research project No. 12 0043 06/2009. Production system determination was based on the Kopec’s random sampling method. The farms were divided into three groups. First group included extensive farms of the production organization intensity up to 300 points, second group consisted of conventional farms within the range of 300-500 points; the intensive farms of above 500 points, belonged to the last group. Farms in particular groups were characterized by the influence of agricultural production system on economic farming results; relationships between material and energy expenditures and size of production, expressed in the cereal units (CU), were also measured. Great diversity was revealed in particular farm groups in the livestock density, as well as in net commercial farming, expressed in cereal units (CU) per 1 ha AL. Differentiation was also observed in respect of own labour and hired work engagement, and in the inputs on technical and current production assets, too.
W latach 70. ubiegłego wieku dostrzeżono i zdefiniowano związki pomiędzy wzrostem gospodarczym, rozwojem stosunków społecznych a środowiskiem i zasobami naturalnymi, czego wyrazem była Deklaracja Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie środowiska człowieka, przyjęta w Sztokholmie w 1972 r. W jej wyniku podjęto prace nad zdefiniowaniem tzw. rozwoju zrównoważonego, którego sens i znaczenie odnosi się dziś do wszystkich obszarów działalności człowieka, zarówno politycznych, ekologicznych, ekonomicznych, jak i społecznych, powiązanych ze środowiskiem naturalnym [Fotyma, Krasowicz 2007]. Prawie 20 lat później w Paryżu, na zjeździe pierwszego kongresu założycielskiego European Society of Agronomy określono główne założenia rolnictwa zrównoważonego. Dzisiaj ta definicja rozszerza swoje znaczenie w poszczególnych elementach składających się na zrównoważone rolnictwo, czego dowodem jest podjęcie przez państwa UE wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów.
EN
In the 70's of last century the connections among the economic progress, development of social relations, environment and the natural resources were detected and defined. This information was a basis for Declaration of the United Nations Conference dealing with the human environment, accepted in Stockholm, 1972. Declaration specified the idea of sustainable development. Nowadays, this definition is related to all areas of human activities, such as politics, ecology, economy and social aspects connected with the natural environment. Nearly 20 years later, in Paris, at the first Congress of the European Society of Agronomy, the basic rules of sustainable agriculture were defined. Actually, this definition extended its meaning in particular elements composing the sustainable agriculture. It may be seen now in common activity of the EU member countries concerning the sustainable application of pesticides.
The climatic, soil, ecological and economic features of the natural landscapes in the Krasnodar Krai were analyzed. The land structure of cultivated land in Western Ciscaucasia was given; the current state of soils in the Krasnodar Krai was analyzed. The changes in the content of humus in the arable layer over the century were considered. The qualitative state of agricultural lands, such as the susceptibility to erosion, the content of humus, and indicators of the nutrients balance in the soil was shown. A conclusion the existing zonal agriculture systems do not use the landscape diversity of the region was drawn. The need for switching to the adaptive landscape system of agriculture was substantiated. Using the GIS technologies, the boundaries of the natural landscapes in the Krasnodar Krai and the areas of agricultural land was determined by types and the degree of the manifestation of erosion processes. An eco-economic assessment of the field crop rotations adapted to the natural landscape by cultivated lands was made.
In this paper we report on comparison of microbial and biochemical properties of a loamy-sandy soil that 10 years earlier had been treated for 17 years with different rates of slurry or mineral fertilizers. Long-term fertilization of the soil with different doses of cattle slurry significantly improved microbial (biomass, respiration, numbers), biochemical (activity of dehydrogenase and phosphatases) as well as chemical properties (C and N contents, pH) of the soil as compared to the NPK-treated soil. Results of our study indicate that slurry application may cause long-lasting, beneficial changes in biological and physicochemical characteristics of soil.
The main purpose of agricultural activity, which also applies to other economic activities, is to obtain economic benefits. Economic outcome of agricultural activity is a result of the production potential of the farm, organisation of agricultural production as well as various types of financial support to agricultural producers. At the same time, farm’s organisation determines its scope and scale of natural environment effect. The aim of the article is to establish the diversification of the changes in production potential and production and economic results of farms that affect to varying degrees the natural environment. The research covers the period between 2004 and 2013.
PL
Podstawowym celem działalności rolnej, tak jak ma to miejsce także w przypadku innych działalności gospodarczych, jest uzyskanie korzyści ekonomicznych. Wynik gospodarowania jest efektem potencjału produkcyjnego gospodarstwa, organizacji produkcji rolnej, a także różnego rodzaju wsparcia finansowego skierowanego do producentów rolnych. Organizacja gospodarstwa warunkuje także zakres i skalę jego oddziaływania na środowisko przyrodnicze. Celem artykułu jest ustalenie zróżnicowania zmian potencjału produkcyjnego oraz wyników produkcyjno-ekonomicznych gospodarstw rolnych oddziałujących w różnym zakresie na środowisko przyrodnicze. Okres badań obejmuje lata 2004-2013.