Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

O wyimku z prasowej dyskusji i autokomentarzu do „Astronautów" Stanisława Lema (z historii kształtowania się w Polsce teorii literatury fantastycznonaukowej po drugiej wojnie światowej)

100%

Mazurkiewicz A.

|

tom 9

19-37

EN

The article focuses on the discussion between Zofia Woźnicka, Ludwik Grzeniewski and Stanislaw Lem concerning his "The Astronauts" (1951), which was published in the Nowa Kultura [the New Culture] periodical. The author of the novel was both the commentator of his own work, as well as the polemist towards the critics. This discussion in one of the earliest attempts after the war (and definitely the most elaborate one) to explain the expectations of the science fiction – both aesthetic and non-artistic ones. These verbalized expectations of the “story of Tomorrow” allow the reconstruction of the contemporary genological awareness – which was quite faint – and the ways of “taming” the new literary phenomenon in the post-war culture. Critical approaches discussed in the article concerning Lem’s novel can be treated as the proof that the awareness of genological theory begun to develop. This relates both to the literary criticism and the author himself.

PL

Artykuł poświęcony jest dwugłosowi o powieści Stanisława Lema „Astronauci" (1951), który został zamieszczony na łamach periodyku „Nowa Kultura”. Uczestnikami dyskusji byli: Zofia Woźnicka, Ludwik Grzeniewski i Stanisław Lem, będący zarazem polemistą krytyków, jak i komentatorem własnej powieści. Dyskusja ta jest jedną z najwcześniejszych po wojnie (a z pewnością najbardziej rozbudowaną) prób eksplikacji postulowanych wobec fantastyki naukowej zobowiązań – zarówno estetycznych, jak i pozaartystycznych. Werbalizacja oczekiwań w stosunku do opowieści o „świecie Jutra” pozwala na rekonstrukcję ówczesnej – dość nikłej – świadomości genologicznej i sposobów „oswojenia” nowego w kulturze powojennej zjawiska literackiego. Omówione w szkicu głosy krytyczne dotyczące powieści Lema można traktować jako świadectwa kształtowania się teoretycznej świadomości genologicznej: zarówno krytyki literackiej, jak i samego pisarza.

2

Postmodernistyczna powieść w oczach szkolnego polonisty

100%

Kajtoch W.

|

tom 2

287-301

EN

The article is an analysis of the well-known and popular novel by Jerzy Sosnowski – “Apocrypha of Aglaya”. Although the problem of the unusual complexity of the story and the mystery of the sense within it is usually raised, the author of the article believes that the work can be examined with simple analytical tools, without resorting to analytical instruments more complex than those used at school. Obviously “Apocrypha of Aglaya” draws on various traditions and conventions, but it is generally based on known plot patterns. However, it is original and valuable, it contains important statements about the modern condition of man, without ceasing to be a romance and a thriller. The article is methodologically structuralist and opposes postmodern research trends.

3

Romantyczne science fiction. Przyszłość według Teodora Tripplina

80%

Mikołajczuk J.

|

tom 63

|

nr 2

EN

The present article aims to show the nineteenth century vision of the future in one of the first Polish science fiction novels, A Journey around the Moon (Podróż po Księżycu), written in 1858 by Teodor Tripplin. In the first (theoretical) part, the author characterizes the science fiction genre, highlighting a distinctive role of technological invention and scientific method, as well as locating the story in a future perspective. A concise description of the Polish science fiction genesis allows for relating Tripplin’s novel to a wider context and, hence, for considering it as a unique phenomenon in Polish literature. In the second part of the article, the author discusses Tripplin’s vision of the future, which is classified into three categories in the novel: 1) the future of technological inventions, 2) the future of medicine development, and 3) the future of society.

PL

Celem niniejszego artykułu będzie zaprezentowanie XIX-wiecznej wizji przyszłości, ukazanej w jednej z pierwszych polskich powieści fantastycznonaukowych – Podróży po Księżycu (1858) autorstwa Teodora Tripplina (1812–1881). W pierwszej, teoretycznej części artykułu przedstawiony zostanie gatunek science fiction, ze szczególnym uwzględnieniem dystynktywnej roli wynalazku technologicznego, metody naukowej oraz osadzenia fabuły w realiach przyszłościowych. Skrótowe omówienie początków polskiej fantastyki naukowej pozwoli na osadzenie Podróż po Księżycu w szerszym kontekście, a co za tym idzie uznanie jej za ewenement w literaturze krajowej. W drugiej części artykułu skupiono się na ukazaniu wizji przyszłości, wykreowanej przez Teodora Tripplina w Podróży po Księżycu w podziale na trzy kategorie obecne w utworze 1) przyszłość wynalazków technologicznych, 2) przyszłość w rozwoju medycyny, 3) przyszłość społeczeństwa.

4

Four catastrophes and two evolutions: The place of „The Invincible” in Stanisław Lem’s work

80%

Kukulak S. P. , Kukulak S. P.

|

2018

|

nr 3

5

Między sacrum a symulakrum. Przestrzeń chaosu w Katedrze Jacka Dukaja

80%

Leś M. M.

|

nr 2

89-108

PL

The author of the article analyses Jacek Dukaj’s science fiction novella The Cathedral (2000), which inspired the famous animated short film released under the same title in 2002. The eponymous pseudo-building was founded on the grave of Izmir Predú, a man who has sacrificed himself to save his travel companions’ lives. It is built using programmed nanoparticles and has formed itself – chaotically – into a cathedral-like asymmetrical, fractal structure. The novella’s main character, a Catholic priest, has been sent onto a planetoid to validate rumours about Predú’s holiness. The author of the article argues that the process of incarnating the protagonist into the Cathedral’s body leads him to the point of holistic transformation of the body, psyche and knowledge, similar to technological singularity, which is indistinguishable from a mystical, religious act. It is limited to earthly life, though, and brings the risk (as a transhuman act) of losing humanity. Jacek Dukaj offers the reader a few clues, but they are inconclusive. The reader’s interpretative hesitance therefore mirrors the protagonist’s ambiguous transformation. There is no reason to name the novella a religious one, although transhuman messianism plays an important role in it.

6

Zmierzch antropomorfizmu (na podstawie literatury fantastycznej)

80%

Tomalak B.

|

nr 2(21)

95-106

EN

The article scrutinises exomimetic literature – both science fiction and fantasy – a genre which developed in the 20th century and appropriated traditional science fiction by creating hybrid forms, whose common denominator was the logic of presented world which exceeded the traditional physics. In the case of science fiction it is new physics, meta-physics, which is followed by nuclear physiology and cellular nuclear physics. It is also assumed that the behavior of the matter (also living matter) can be controlled by quantum physics on the level of nanometers. The feature shared by both, science fiction and fantasy, is the ability to trespass typically human limitations. They steer towards multiplied, intensified humanity. Towards non-human. In this respect both genres illustrate the decline of traditional humanity and of ordinary man.

7

Historicizing Contemporary Capitalism: Future Retrospection and Temporal Estrangement in Kim Stanley Robinson’s New York 2140 and Nora K. Jemisin’s Emergency Skin

80%

Gilarek A.

|

nr 11

37-50

PL

Celem artykułu jest analiza historyzującej perspektywy przyjętej w dwóch opublikowanych w ostatnich latach tekstach fantastycznonaukowych: powieści Kima Stanleya Robinsona New York 2140 (2017) i noweli Nory K. Jemisin Emergency Skin (2019). W obydwu tych tekstach teraźniejszość autorów ukazana jest z punktu widzenia przedstawionej w nich przyszłości i postrzegana jako historyczna przeszłość rzeczywistości przedstawionej. Hipotetyczny dystans czasowy ma umożliwić zakwestionowanie i rekalibrację sposobu postrzegania przez czytelnika współczesnego kapitalizmu. Opierając się na tekstach Robinsona i Jemisin, artykuł omawia historyzm i mimetyczny potencjał literatury fantastycznonaukowej, przejawiający się w sposobie, w jaki sytuuje ona teraźniejszość jako element procesu historycznego. Zabieg ten ma na celu uzyskanie lepszego zrozumienia współczesnych trendów i przewidywanych trajektorii ich rozwoju. W obu tekstach dychotomii między wyobrażoną przyszłością a pozaliteracką teraźniejszością odpowiada dialektyka utopijno-dystopijna, w której rzeczywistość późnego kapitalizmu jest jednoznacznie identyfikowana jako dystopijna. Połączenie perspektywy utopijnej i fantastycznonaukowej daje efekt wyobcowania poznawczego, który pociąga za sobą odnowę percepcyjną w odniesieniu do kapitalizmu, którego rzekomo niepodważalny status jest zakwestionowany przez ujawnienie jego historycznej zmienności. Celem analizy jest wykazanie, że uhistorycznianie współczesnego kapitalizmu w ramach science fiction może podważyć ideologiczną hegemonię neoliberalizmu, obnażyć jego dystopijne cechy i wskazać możliwości przekształcenia systemu, który opiera się na założeniu, że nie ma wobec niego alternatyw. Taka historyzacja może wywołać epistemiczną przemianę w postrzeganiu przez czytelnika współczesnej rzeczywistości społeczno-gospodarczej, podkreślając zarówno jej niedostrzegane dotąd defekty, jak i jej (r)ewolucyjny potencjał.

EN

The paper looks at the historicizing approach adopted in two recent science-fiction books: Kim Stanley Robinson’s novel New York 2140 (2017) and Nora K. Jemisin’s novella Emergency Skin (2019). In both, the authors’ present is approached from the vantage point of a speculatively posited future and looked upon as the historical past of the text. The hypothesized temporal distance is meant to challenge and recalibrate the reader’s perception of contemporary capitalism. Based on Robinson’s and Jemisin’s narratives, the paper discusses the historicity and mimetic potential of science fiction, manifested in the genre’s ability to situate the present as part of a historical process for an enhanced understanding of contemporary trends and their projected trajectories. In the two texts, the dichotomy between the envisioned future and the present-as-past is paralleled by a utopian/dystopian dialectic, wherein the reality of late capitalism is unequivocally identified as dystopian. The utopian and science-fiction perspectives combined produce the effect of cognitive estrangement, which entails a perceptual renewal with regard to capitalism, whose alleged incontestable status is challenged by the exposure of its historical mutability. The aim of the analysis is to demonstrate that historicizing contemporary capitalism within science fiction may challenge the ideological hegemony of neoliberalism, expose its dystopian features, and indicate possibilities for the transformation of a system that proclaims to have no alternatives. Such historicization may produce an epistemic shift in the reader’s perception of the contemporary socioeconomic reality, by emphasizing both its unrecognized flaws and its (r)evolutionary potential.

8

Znikomek wśród innobytów. Przyczynek do anatomii Leśmianowskiej wyobraźni

61%

Michałowski P.

|

nr 7

177-193

EN

The article is an attempt to situate the world of peculiar creatures created in the ballads of Bolesław Leśmian with other bestiaries drawn from mythology and literary creations in the field of science fiction, fairy tales and grotesque, creativity for children and popular culture, by, for instance, Jorge Luis Borges, Stanisław Lem, Konstanty Ildefons Gałczyński, Maciej Wojtyszko. Against this background, the distinctiveness of Leśmian’s imagination makes us call it a fantastic ontology and references to the category of “other-beings”. Leśmian creates his characters in an anti-anthropocentric perspective as an alternative existence. Their appearance remains undetermined as the residual characteristics dispersed in the narrative focus primarily on their existence marginalized with regard to the real world. An overviewof the most important Leśmian creatures closes with a detailed interpretation of the ballad Znikomek from the collection Napój cienisty (Shadowy Drink).

PL

Artykuł jest próbą usytuowania świata osobliwych stworów kreowanych w balladach Bolesława Leśmiana wobec innych bestiariuszy wywiedzionych z mitologii oraz literackich kreacji w zakresie: science fiction, baśni i groteski, twórczości dla dzieci i kultury popularnej, m.in. Jorge Luisa Borgesa, Stanisława Lema, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Macieja Wojtyszki. Na tym tle odrębność wyobraźni Leśmiana skłania do nazwania jej ontologią fantastyczną i odniesienia do kategorii „innobytu”. Leśmian kreuje swe postaci w perspektywie anty-antropocentrycznej – jako istnienia alternatywne. Ich wyglądy pozostają niedookreślone, gdyż szczątkowe charakterystyki rozpraszone w narracji skupiają się przede wszystkim na ich marginalizowanej wobec świata realnego egzystencji. Przegląd ważniejszych Leśmianowskich stworów zamyka szczegółowa interpretacja ballady Znikomek ze zbioru Napój cienisty.