Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Wyrazy obcojęzyczne jako podstawa motywacyjna polskich toponimów w świetle ich etymologii ludowych

100%

Rogowska-Cybulska E.

Język Polski

|

2014

|

tom 94

|

nr 3

219-227

PL

Artykuł dotyczy etymologii ludowych (inaczej: asocjacyjnych, naiwnych, nienaukowych, potocznych, synchronicznych, pseudoetymologii, reinterpretacji etymologicznych) polskich toponimów, w których wtórnym etymonem jest wyraz obcojęzyczny. Autorka prezentuje na wybranych przykładach kilka podtypów takich pseudoetymologii: etymologie powstałe na obszarach mieszanych etnicznie (np. Bytów, Chojnice), etymologie odwołujące się do prestiżu łaciny (np. Kościerzyna, Donaborów), etymologie odwołujące się do wiedzy miłośników regionu o lokalnej historii (np. Strabla), etymologie erudycyjne powstałe w wyniku poszukiwań słownikowych (np. Łomża), zniekształcenia etymologii naukowych (np. Warszawa), reinterpretacje obcojęzycznych wersji polskich toponimów (np. Warsaw).

EN

The article is concerned with folk etymologies (in other words: associative, unscientific, colloquial, synchronized, pseudoetymologies, etymological reinterpretations) of Polish toponyms, in which a foreign word is the secondary etymon. The author presents, on the basis of selected examples, a few subtypes of such pseudoetymologies as: etymologies created in areas varied ethnically (e.g. Bytów, Chojnice), etymologies referring to the prestige of Latin (e.g. Kościerzyna, Donabrów), etymologies referring to the knowledge of local history enthusiasts (e.g. Strabla), erudite etymologies created as a result of dictionary search (e.g. Łomża), the distortion of scientific etymologies (e.g. Warszawa), foreign reinterpretations of Polish toponyms (e.g. Warsaw).

2

Obraz księdza w etymologiach ludowych nazw polskich miejscowości

100%

Rogowska-Cybulska E.

|

nr 42

209-230

PL

Artkuł poświęcony jest wizerunkowi kapłanów zawartemu w etymologiach ludowych nazw miast, miasteczek, osad i wsi, czyli w błędnych z naukowego punktu widzenia objaśnieniach pochodzenia jakiegoś wyrazu, opartych na podobieństwie jego formy do innych wyrazów lub na innych swobodnych skojarzeniach. Okazuje się, że obraz księdza odtworzony na podstawie wtórnych wykładni semantycznych wybranych nazw miejscowych nie jest zbyt bogaty, nie zawiera bowiem wielu istotnych cech składających się na ogólne wyobrażenie kapłana katolickiego, takich jak odprawianie mszy świętych, udzielanie sakramentów świętych innych niż chrzest, głoszenie kazań, prowadzenie katechezy, troska o sprawy finansowe parafii, mimo że motywy te można często spotkać w podaniach historycznych nieodnoszących się do pochodzenia nazwy miejscowej. Jednak z drugiej strony, twórcy podań etymologicznych stosunkowo dokładnie scharakteryzowali kapłanów w zakresie innych cech. W świetle poddanych analizie etymologii ludowych do zadań księży należą: udzielanie sakramentu chrztu świętego, krzewienie i obrona wiary, osobista pobożność, autorytet moralny, inicjowanie założenia i rozwoju danej miejscowości. Ponadto podania etymologiczne zwracają uwagę na pewne charakterystyczne materialne aspekty życia dawnych kapłanów: strój (komża), miejsce zamieszkania (plebania), sposób podróżowania (bryczka) oraz rozrywki (uczty i polowania).

EN

The article describes the image of priests presented in folk etymologies of the names of the cities, towns and villages, that is in explanations of the origins of words which are incorrect from the scholarly point of view, being based on the similarity of their form to other words. It turns out that the image of the priest which is created on the grounds of secondary semantic interpretations of selected places is not especially rich, since it does not refer to many of the essential activities which constitute the general image of a Catholic priest, such as saying mass, administering other sacraments such as baptism, preaching, giving religious instruction, looking after the financial issues of the parish. However, all these motifs can often be found in historical legends which do not refer to the origins of the place names. On the other hand, the makers of legends described priests relatively precisely in terms of other features. In the light of the analysed folk etymologies, priests are responsible for giving the sacrament of baptism, propagating and defending the faith, setting an example of personal piety and moral authority, initiating the creation and development of the place and its surroundings. Furthermore, the legends focus attention on certain characteristic material aspects of priests’ lives, such as vestments (surplice), place of residence (presbytery), means of transport (britzka) and entertainment (feasts and hunting).

3

Etymologie ludowe nazw miejscowości zawarte w Legendach i podaniach Kurpiów

84%

Rogowska-Cybulska E.

|

nr XXI/2

139–159

EN

The article presents the folk etymologies of names of villages and cities, which are contained in book Legendy i podania Kurpiów (selection and editing I. Choroszewska-Zyśk, M. Samsel, M. Grzyb, Ostrołęka 2008), especially the names of villages and cities situated in Kurpie and near Kurpie: Chudek, Dobry Las, Jazgarka, Jednorożec, Mały Płock, Ostrołęka, Serafin, Szwed, Tatary, Wykrot and Zbójna. The author juxtaposes all the folk etymologies of these names and compares them structurally and semantically with their scientific etymologies.

PL

Artykuł przedstawia ludowe podania etymologiczne nazw wsi i miast zawarte w książce Legendy i podania Kurpiów (wybór i redakcja I. Choroszewska-Zyśk, M. Samsel, M. Grzyb. Ostrołęka 2008), w szczególności artykuł dotyczy nazw wsi i miast znajdujących się na Kurpiach i w ich okolicy: Chudek, Dobry Las, Jazgarka, Jednorożec, Mały Płock, Ostrołęka, Serafin, Szwed, Tatary, Wykrot i Zbójna. Autorka zestawia wszystkie ludowe etymologie tych nazw i porównuje je strukturalnie i semantycznie z etymologią naukową

4

Принципы описания и адаптации «чужой» культуры языковыми средствами «своей» традиции

67%

Белова О. В.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2008

|

tom 20

201-213

PL

Autorka podjmuje problematykę adaptacji obcej kultury poprzez wykorzystanie językowych środków własnej tradycji, a głównie leksyki i frazeologii. Rozpatrywanym zagadnieniem szczegółowym jest tu funkcjonowanie ludowej terminologii Słowian i Żydów. W relacjach między tymi etnosami autorka zauważa tendencję do nazywania wielu zjawisk obrzędowych czy zwyczajowych z zakresu kultury żydowskiej terminami własnej, słowiańskiej leksyki. Zjawisko to rozpatrywane jest poprzez charakterystykę następujących zagadnień: (1) wykorzystanie osobnych terminów dla opisu obcych realiów, np. окóпысько termin wydzielony dla nazwania tylko żydowskich miejsc pochówku; (2) użycie własnych terminów do określania elementów kultury obcej, np. cerkiew i kaplica dla nazwania także żydowskich budowli sakralnych; (3) adaptację obcego terminu do własnej tradycji, co autorka ilustruje takimi przykładami jak maca, szabas itp.; (4) wykorzystanie ludowej etymologii jako mechanizmu swoistego przekładu tekstów z obcej kultury, czego przykładem jest zapisana w polskiej wersji językowej nazwa święta żydowskiego jako lizowki wg ludowej etymologii nazwa ta powstała od zlizywania; (5) zastosowanie leksemu jako „zwiniętej” nazwy dla całego ludowego tekstu, co dokumentują ukraińskie przykłady typu Ґамана określenie pieczywa obrzędowego jako identyfikacja żydowskiego święta Purim. Analizowany materiał pochodzi z obszarów Polesia, Podola, Podlasia, terenów przykarpackich, Bukowiny i Zachodniej Białorusi.

EN

The author deals with the problem of adapting a foreign culture through linguistic means from one’s own tradition, mainly lexis and phraseology. Specifically, she deals with the folk terminology of Slavs and Jews and observes that Jewish rituals or customs may be referred to by means of Slavic, i.e. “one’s own” lexis. The following issues are discussed: (1) the use of distinct terms to describe foreign reality, e.g. окóпысько (the term used only in reference to Jewish burial places); (2) the use of familiar terms to refer to elements of the foreign culture (e.g. cerkiew ‘orthodox church’ or kaplica ‘chapel’ used in reference to Jewish temples); (3) adaptation of a foreign term to one’s own tradition (maca ‘matzah’, szabas ‘the Sabbath’); (4) the use of folk etymology as a mechanism of a peculiar kind of translation of texts from a foreign culture (e.g. a Jewish festival was called lizówki, which according to folk etymology came from lizać ‘lick’); (5) the use of a lexeme as a shortened form of a whole folk text (e.g. the Ukrainian Ґамана ‘bread used for the Purim holiday’). The data for the analysis come from Polesia (today’s Belarus, Ukraine and Poland), Podolia (today’s Ukraine), Podlachia (today’s eastern Poland and western Belarus), the vicinity of the Carpathians, Bukowina (today’s Ukraine) and western Belarus.

5

Nazwy własne w przestrzeni społeczno-komunikacyjnej. Uwagi językoznawcy

67%

Rutkiewicz-Hanczewska M.

Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji

|

2012

|

tom Vol. 23

355--363

PL

Artykuł poświęcony jest problematyce funkcjonowania nazw własnych w kontekście społeczno-komunikacyjnym. Podkreśla konieczność rozdzielenia procesów tworzenia i funkcjonowania onimów, ze względu na to, że w użyciu nazwa własna obrasta w nowe konotacje, staje się przyczyną generowania nowych motywacji, które są tworzone z reguły podświadomie. Te motywacje ujawniają się w postaci tzw. reinterpretacji nazewniczych zewnętrznych i wewnętrznych. Pierwsze dotyczą przekształceń dokonywanych w świadomości użytkownika, a zatem bez naruszenia formy nazewniczej. Mechanizm drugiego typu przekształceń pozwala na dokonywanie zmian w obrębie leksykalnym onimu.

EN

This paper deals with proper names functioning issues in the social-communicative context. It underlines the necessity to divide creating and functioning names processes, because while using the proper names receive new connotations, and becomes a reason for generating new motivations, which are usually created subconsciously. These motivations come to the light in the shape of so called outward and inward onomastic (name) reinterpretations. The first concern transformations taking place in the user’s awareness, thus without reshaping a name. Mechanism of the other type of transformations allows making changes within lexical name.