Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Opisać czas: Joanna Szadura, Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2017, 438 s.

100%

Krzyżanowski P.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2019

|

tom 31

2

Kategoria punktu widzenia w instrumentarium badawczym młodych filologów. Punkt widzenia w literaturze, kulturze i języku, red. Elżbieta Muskat-Tabakowska et al., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015, 218 ss.

80%

Wysocka A. J.

Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia

|

2016

|

tom 34

|

nr 2

PL

Recenzja monografii wieloautorskiej: Muskat-Tabakowska, E. Borowski, G. Cierpich, A. Wąsala, K. (red.). (2015). Punkt widzenia w literaturze, kulturze i języku. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 218 ss.

3

Nazwy drogi we współczesnej polszczyźnie. Analiza leksykalno-semantyczna

80%

Smyk K.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2014

|

nr 9

PL

The author explicates the semantics of the concept of road in systemic data (etymology, dictionary definitions, semantic derivatives, compounds, collocations, and synonyms) on the basis of contemporary lexicographic data. She divides the analysis into two parts. In the first part, she presents successive constituents of the semantics of the road (156 altogether), in the second she reconstructs the cognitive structure of the linguistic image of the road as an element of space, the structure being presented in the following facets: hypernyms, functions, origin of the road, location, network, hierarchy of roads, parts, appearance, features, the road as the localizer of people (and plants and animals, beings from the sphere of the sacred as well as objects), actions, and emotions.

4

Na bezrybiu i rak ryba. Językowo-kulturowy obraz raka w polszczyźnie

60%

Rak M.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2017

|

tom 29

EN

The article attempts to reconstruct the Polish linguo-cultural image of rak ‘crayfish’ (Astacus astacus). Following the model of Dictionary of Folk Stereotypes and Symbols, the data taken into account include the word’s etymology, its lexicographic treatment (including phraseology) in dictionaries of contemporary Polish, in dialectal dictionaries and in dictionaries of former stages of Polish, texts of folklore, and ethnographic accounts. The following definition of the crayfish has been proposed accordingly “The crayfish (rak) is a small, hairless and featherless animal of little value, its body being protected by a carapace. It has long antennae, two prehensile and sharp chelipeds that are used for protection, many legs and eyes located in the back of the body. It lives in water (rivers and ponds), in holes it builds for itself. It isn’t known where it spends the winter. It can pinch, moves backwards in an ungainly and slow manner, makes no sound and kills its victims by biting into their bodies. It is closest to fish. Crayfish are sought for their meat, of which they have very little – they are then roasted or cooked. They are considered exquisite food. Parts of the crayfish’s body are used as medicine for various ailments. The crayfish is thought to be connected with the underworld”.

PL

Artykuł jest próbą rekonstrukcji językowo-kulturowego obrazu raka (Astacus astacus) w polszczyźnie. Wzorem Słownika stereotypów i symboli ludowych pod red. Jerzego Bartmińskiego wykorzystano informacje etymologiczne, a także dane zawarte w słownikach współczesnego języka polskiego, dawnej polszczyzny i gwarowych (w tym zasób frazematyki), teksty folkloru oraz przekazy etnograficzne. Na podstawie tak dobranego materiału udało się sformułować następującą definicję raka „Rak to czerwone stworzenie z ostrymi, służącymi do obrony szczypcami, a także długimi wąsami, małe i małowartościowe, pokryte pancerzem, nieowłosione i nieopierzone, o wielu odnóżach i oczach zlokalizowanych w tylnej części ciała, żyjące w wodzie (rzekach i stawach), w wykopanych przez siebie norach. Nie wiadomo, gdzie spędza zimę. Szczypie, porusza się wspak, niezgrabnie i powoli, nie wydaje głosu, wgryza się w ciało swojej ofiary, powodując jej śmierć. Najbliższa jest mu ryba. Raki dla mięsa, którego dostarczają w niewielkiej ilości, są poławiane przez ludzi, a następnie pieczone lub gotowane. Uchodzą za wykwintne pożywienie. Części ciała raka są lekarstwem na wiele chorób. Rakowi przypisuje się związki ze sferą podziemną”.

5

Etnolingwistyka daleka i bliska

60%

Głaz A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2015

|

tom 27

EN

Lublin ethnolinguistics, its value and possibilities of promotion in a broader international context, must be seen against the backdrop of comparable approaches (not necessarily functioning under the same name) proposed in Western linguistics or drawing inspiration from Western scholarship. The latter is represented in the present volume by articles authored by Gary B. Palmer, Bert Peeters, Irena Vanková, and Przemysław Łozowski and Anna Włodarczyk-Stachurska, all being discussed in this introductory survey.Next, ideas are proposed for future action aimed at popularizing Lublin ethnolinguistics in the West, as well as establishing networks of collaborators from Western countries.

PL

Autor stwierdza, że sytuację lubelskiej etnolingwistyki, jej wartość i możliwość zaistnienia w szerszym kontekście międzynarodowym, należy postrzegać na tle zbliżonych koncepcji językoznawczych (niekoniecznie funkcjonujących pod tą samą nazwą) wypracowanych w świecie zachodnim lub czerpiących z zachodnich tradycji lingwistycznych. Reprezentują je publikowane w niniejszym tomie „Etnolingwistyki” (27) artykuły autorstwa Gary’ego Palmera, Berta Peetersa, Ireny Vankovej oraz Przemysława Łozowskiego i AnnyWłodarczyk-Stachurskiej, które autor omawia. Postuluje podjęcie działań mających na celu promocję myśli lubelskiej na Zachodzie oraz pozyskanie do współpracy badaczy stamtąd.

6

Nazwy drzew w śląskiej toponimii

57%

Lech-Kirstein D.

Onomastica

|

2015

|

tom 59

223-239

EN

The paper deals with geographical names in Silesia deriving from the names of tree species. An analysis of the names derived from appellatives, allows for a reconstruction of the categorization methods of the world, anthropological conceptualization, and a popular image of reality. Name creators choose names derived from the appellatives which are for certain reasons important and valuable for them, from the existing collection of names. For example, the following names of trees and shrubs become a productive toponymic base: oak, birch, alder; they belong to the basic categorization level and are important for the rural community due to their usable and practical significance (in construction and economy), as well as medicinal and ritual-religious significance. Suffixes, fulfilling the function of creating new words and names, indicate the methods of categorization; they draw attention to categories such as collectivity (e.g. Dębie, Buken), size (Brzezinke, Grabinka), description of the object (Lipica, Birkberg), place and direction (Na Jedlinie, Do Dęba).

7

Sakralne wymiary drogi

51%

Smyk K.

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2012

|

tom nr 17

122--137

PL

Artykuł jest analizą kulturowego obrazu drogi. Jego podstawą materiałową są dane z zakresu języka i kultury tradycyjnej, ze szczególnym uwzględnieniem werbalnych i niewerbalnych teksów folkloru i obrzędowości rodzinnej i dorocznej. W podsumowaniu autorka rekonstruuje obraz tradycyjnych rytuałów sakralizujących, wyznaczając takie zakresy, jak: przestrzeń sakralizacji, dynamiczność sakralizacji, czas, podmiot sakralizujący, przedmiot sakralizacji, uspołecznienie, zwrotność, natężenie, czas działania, krotność i kodowość sakralizacji. Na zakończenie zbiera strategie sakralizacji świata, znane polskiej kulturze tradycyjnej. Wyznacza postawę pasywną oraz postawę aktywną, kreującą rzeczywistość: działania wykorzystujące świętość chrześcijańską i działania ukierunkowane ku świętości kosmiczno-mitologiczno-obrzędowej. Taka propozycja stanowi nowe ujęcie charakterystyki drogi i sakralizacji świata w kulturze polskiej.

EN

The paper is a cultural analysis of the image of the road. Data collected from traditional culture and language, particularly from verbal and nonverbal folk texts as well as from family and annual rituals, have become the basis of the report. In the summing up, the author reconstructs the picture of traditional sacralizing rituals, defining such scopes as the space of sacralization, dynamism of sacralization, time, the sacralizing subject, the object of sacralization, socialization, reflexivity, intensity, duration of functioning, one-timeness/ multiplicity, and codedness of sacralization. In the conclusion, the author assembles the strategies for sacralization of the world. She defines the passive attitude and the active attitude that creates changes in the reality (actions that use Christian sanctity to a greater extent and actions oriented towards cosmic-mythological-ritualistic sanctity). This proposal is a new approach to the description of the road and the sacralization of the world in Polish culture.

8

To nie moja wina… – obraz oskarżonego usprawiedliwiającego się w tekstach protokołów przesłuchań

51%

Marszałek J.

Rozprawy Komisji Językowej ŁTN

|

2016

|

tom LXIII

69-86

PL

Celem niniejszej pracy była próba opisania językowych sposobów usprawiedliwiania się oskarżonych; opis ten stanowi podstawę rekonstrukcji obrazu oskarżonego w tekstach protokołów przesłuchań. Analizowany materiał językowy pochodzi z akt spraw prowadzonych w Wydziale II Karnym Sądu Rejonowego w Krośnie. W artykule omówiono teoretyczne zagadnienia istotne dla językoznawczej analizy materiału – odniesiono się m.in. do problematyki językowego i tekstowego obrazu świata oraz pojęcia tekstu. Z analizy wynika, że sposoby usprawiedliwienia się w tekstach protokołów przesłuchań są zróżnicowane: oskarżeni wymieniają prowokację, wpływ osób trzecich i kolegów współsprawców, zdarzenia i okoliczności zewnętrzne, na które nie mają wpływu, pragnienie zemsty, szczególną sytuację rodzinną czy niewiedzę o przestępczym charakterze czynu, jak również fakt, że ich czyn nie wywarł negatywnych skutków oraz że zdarzył się im po raz pierwszy. Szukają więc winy w okolicznościach zewnętrznych, poza sobą, co tworzy ich obraz jako osób biernych i niesamodzielnych.

EN

The aim of this study was to describe ways of justification in the language of the accused. This description is the basis for the reconstruction of the image of the accused in the texts of the interrogation protocols. The analyzed material comes from the language of case files from the Department II of Criminal District Court in Krosno. The article discusses the theoretical issues as far as they are relevant to the linguistic analysis of the material – inter alia, the issues of language and text vision of the world and the concept of text. The analysis shows that the methods of justification in the texts of the interrogation protocols are varied: the accused tend to mention the provocation, the influence of third parties and friends accomplices, events and external circumstances, which they do not control, the desire for revenge, the particular situation of their family or ignorance about the criminal character of their action, as well as the fact that their action had no negative effects, and that it happened fo the first time. They put the blame on external circumstances, beyond them, that creates their image as people passive and dependent.

9

Gwarowa etykieta językowa i religia

51%

Sikora K.

Gwary Dziś

|

2021

|

tom 14

247-263

EN

The article presents a relationship between prayer formulas of everyday etiquette used frequently in peasant dialects and traditional peasant religiosity, in which a model of rural politeness and a system of values and moral norms are embedded. An analysis of selected forms of address (quasi-religious welcomes, farewells and greetings at meal times and at work) shows that they originate from the cultural mechanism of the religious axiologisation of various spheres of life, scripts, gestures of culture, and from adding a sacral dimension to farming and all areas of human activity related to it. The analysed forms of address are part of the “kind word” culture that sees a wish as a tangible gift that, with the help of God, provides prosperity, good health and luck in all spheres of private and social life (including food and alcohol consumption). The paper follows the anthropological-cultural research trends in dialectology.

PL

W artykule podjęto próbę przedstawienia zależności pomiędzy licznie obecnymi w gwarze modlitewnymi formułami codziennej etykiety a tradycyjną chłopską religijnością i osadzonymi w niej: modelem wiejskiej grzeczności oraz systemem wartości i norm obyczajowych. Jak dowodzą analizy wybranych formuł grzecznościowych (quasi-religijnego powitania, pożegnania, powitania przy pracy i jedzeniu posiłków), mają one początek w kulturowym mechanizmie religijnej aksjologizacji rozmaitych sfer życia, skryptów, gestów kultury, oraz w sakralizacji pracy na roli i wszystkich obszarów związanej z nią aktywności człowieka. Należą one jednocześnie do kultury „dobrego słowa”, traktującej życzenie jako realny dar, zapewniający odbiorcy, z pomocą Boga, pomyślność, zdrowie i szczęście we wszelkich okolicznościach życia prywatnego i społecznego (nie wyłączając jedzenia i spożywania alkoholu). Artykuł reprezentuje antropologiczno-kulturowy nurt badań w dialektologii.

10

Czy krzewy mają „płeć”? O rodzaju gramatycznym nazw wybranych krzewów w polszczyźnie ludowej

51%

Kielak O.

|

nr 4

77-90

PL

W artykule podjęto rozważania dotyczące rodzaju gramatycznego ogólnopolskich nazw krzewów. Zadano pytanie, czy o przynależności nazw krzewów do określonych klas rodzajowych decyduje jedynie czynnik morfologiczny, czy także czynnik semantyczny, tj. związek z ich utrwaloną w kulturze „płcią” („kulturowym” rodzajem naturalnym). Analizując łącznie dane leksykalne, folklorystyczne i etnograficzne, pokazano korelacje między zjawiskami językowymi i zjawiskami kulturowymi i udowodniono, że przysługujący poszczególnym nazwom krzewów rodzaj gramatyczny nie jest kwestią przypadku, lecz wiąże się z ich „kulturowym” rodzajem naturalnym („płcią”). Autorka opowiada się tym samym za hipotezą, zgodnie z którą kategoria rodzaju, przynajmniej w pewnym zakresie, jest przejawem animistycznego spojrzenia na świat i tendencji do postrzegania wszystkich rzeczy jako ożywionych.

EN

The article discusses the grammatical gender of shrub names in Polish. The author examines whether the classification of shrub names into a specific gender category is determined solely by their lexical morphology, or also by their semantics, i.e. the connection with their culturally entrenched “gender” (“culture-mediated” natural gender). By analysing lexical, folklore and ethnographic data together, the author demonstrates the correlation between linguistic and cultural phenomena and proves that the grammatical gender attributed to individual shrub names is not arbitrary but rather linked to their “culture-mediated” natural gender. The author thus advocates the hypothesis that the category of gender, at least to some extent, is a manifestation of an animistic view of the world and a tendency to see all things as animate.

11

Percepcja rzeczywistości a proces nominacyjny (na przykładzie ludowych nazw roślin Podhalan)

51%

Kulak I.

Prace Językoznawcze

|

2017

|

nr XIX/3

153-168

EN

The article presents a great role of perception in creating folk botanical lexis. The analysis has been developed on the basis of the material collected in the villages located in Podhale region. All the gathered folk plant names belong to seven groups categorised on the basis of such properties as colour, form, smell, quality, sound and motion. Category membership of the examined lexical items was decided on the basis of a secondary semantic motivation of names (folk etymology). The analysis indicates that cognition through senses has a great influence on the nomination process and folk phytonyms reflect categorization, conceptualization as well as valuation of elements of the real world.

12

Kulturemy gwarowe, polskie i słowiańskie – zarys problematyki

51%

Rak M.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2021

|

tom 33

25-37

EN

This article surveys Polish publications on culturemes and discusses the research procedure for identifying them. The following units have been recognized as dialectal culturemes: robota ‘work’, ziymia ‘earth’, biyda ‘poverty’, głód ‘hunger’, śleboda ‘freedom’, honór ‘honour’, krzyz ‘cross’, Pán Bóg ‘God’, Pán Jezus ‘Lord Jesus’, Matka Boská ‘Mother of God’, ksiondz ‘priest; father’, pán ‘lord, master’, gorzáłka ‘vodka’, and chlyb ‘bread’. Polish culturemes include: Pan Bóg ‘God’, Pan Jezus ‘Lord Jesus’, Matka Boska ‘Mother of God’, krzyż ‘cross’, praca ‘work’, honor ‘honour’, bohaterstwo ‘heroism’, odwaga ‘courage’, prawość ‘righteousness’, wolność 'freedom', Polska ‘Poland’, Wisła ‘the Vistula river’, Częstochowa ‘the city of Częstochowa’, Kraków ‘the city of Cracow’, Warszawa ‘the city of Warsaw’, bieda ‘poverty’, chleb ‘bread’, and wódka ‘vodka’. Slavic culturemes are the least numerous: Pan Bóg, Pan Jezus, Matka Boska, krzyż, praca, wolność, honor, chleb, Słowianin ‘Slav’ and wódka.

PL

We wstępnej części artykułu przybliżono polskie prace dotyczące kulturemów i wskazano procedurę badawczą umożliwiającą typowanie tych jednostek etnolingwistycznych. W pierwszej części jako kulturemy gwarowe wskazano: robotę, ziymię, biydę, głód, ślebodę, honór, krzyz, Pana Boga, Pana Jezusa, Matkę Boską, ksiyndza, pana, gorzáłkę i chlyb. Do kulturemów ogólnopolskich zaliczono: Pana Boga, Pana Jezusa, Matkę Boską, krzyż, pracę, honor, bohaterstwo, odwagę, prawość, wolność, Polskę, Wisłę, Częstochowę, Kraków, Warszawę, biedę, chleb i wódkę. Jeśli idzie o kulturemy słowiańskie, to jest to zasób najuboższy: Pan Bóg, Pan Jezus, Matka Boska, krzyż, praca, wolność, honor, chleb, Słowianin i wódka.

13

Etnolingwistyczna analiza leksemów koloru niebieskiego w językach polskim i włoskim w ujęciu diachronicznym i synchronicznym

51%

Skuza S.

Prace Językoznawcze

|

2015

|

nr 17/2

91-111

EN

This work focuses on the significance of the colour blue in the culture and history of two nations (Polish, beginning with the times of the Slavs who used to inhabit the present-day territories of Poland, and Italian, from the period of the Roman Empire) by means of studying the symbolism of colour in Christianity. This part of the work also includes a diachronic analysis of the condition of language and semantics associated with niebieski and azzurro. Moreover, Polish and Italian toponyms connected with colours, as well as an analysis of myths, legends and old sayings provide much information, which makes it possible to determine which colours were most significant in ancient times. Red (porpora) was the dominating colour for the Romans, while for the Slavs – according to many myths and tales – the dominating colour was (surprisingly) blue (siny – a lexeme which in present-day Polish has been degraded to a colour referring to somatic features). Blue (caeruleus and its hues) was completely spurned by the Romans and associated with strangeness or envy.

14

Man and Illness: A Picture of Fight Recorded in the Word

51%

Marczewska M.

Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N – Educatio Nova

|

2018

|

nr 3

EN

In the article, the author discusses the relationship that refers to people and illness that is recorded in various language data. Based on folk material, the author recalls, above all, folk magic formulas, called “orders”. The magical healing ritual is perceived as a whole, in which the word accompanies certain activities taking place at a given time and place, using specific attributes. In a very specific existential situation, which is illness, the most basic mechanisms of thinking about the reality are revealed. Hence, the healing ritual reveals perceptions and judgements referring to illness, based on one’s own body experiences. These judgements can be observed through specific materialization obtained through the language/text manifested in a specific executive situation. The analysis of linguistic/text data allows one to discover the significance of performed actions in the process of magical healing, as these actions complement the word. They are also strongly associated with beliefs about illness in general and they constitute a characteristic testimony of human struggle with illness

PL

W artykule omawiam utrwaloną w różnorodnych danych językowych relację, która dotyczy człowieka i choroby. Bazuję na materiale folklorowym, przywołuję przede wszystkim ludowe formuły magiczne, zwane zamówieniami. Magiczny rytuał leczniczy postrzegam jako całość, w której słowo współtowarzyszy określonym czynnościom, odbywającym się w wyznaczonym czasie, w wyznaczonym miejscu, przy zastosowaniu określonych atrybutów. W bardzo specyficznej sytuacji egzystencjalnej, jaką jest choroba, ujawniają się najbardziej elementarne mechanizmy myślenia o rzeczywistości, stąd też rytuał leczniczy ukazuje oparte na własnym doświadczaniu ciała wyobrażenia i sądy dotyczące choroby. Sądy te można obserwować dzięki swoistej materializacji, jaką uzyskują za pośrednictwem języka/tekstu objawiającego się w konkretnej sytuacji wykonawczej. Analiza danych językowych/tekstowych pozwala na odkrycie właściwego sensu czynności wykonywanych w procesie magicznego uzdrawiania; działania te stanowią dopełnienie słowa, są też silnie powiązane z wierzeniami na temat choroby w ogóle i stanowią charakterystyczne świadectwo walki człowieka z chorobą

15

Kim jest nauczyciel? Językowo-kulturowy obraz pedagoga widziany oczami uczniów

51%

Kubiak M.

Świat i Słowo

|

2021

|

tom 37

|

nr 2

225-238

EN

The article presents the cultural - linguistic image of a teacher. To make an investigation of this phenomena, the ethnolinguistic system S-A-T has been used. This system, created by Jerzy Bartmiński, is one of the foremost instruments to collect research resources. The S-A-T triad was built from three components: (S) - dictionary data, (A) - survey data and (T) - selected texts from culture. In the beginning, the teacher lexeme will be shown in terms of philosophy, history, pedagogy and didactics. Then, the information collected from data acquired from several dictionaries: etymological, Polish, phraseological and synonyms dictionary will be presented before the survey’s evaluation placed in the end of the article. Students were obligated to give answers for questions related to broadly defined topic of teaching in the context of teacher as a person with synonymous and idiomatic expressions associated with. Next, respondents had to explain who, to their minds, the teacher is. Further questions referred to features of a perfect pedagogue (in primary and secondary school student’s eyes) and justice at school. They were also asked for giving some writings (from literature, cinema and music), where the character of a good teacher can be found.

PL

Artykuł prezentuje językowo-kulturowy obraz nauczyciela. Do zbadania tego zjawiska wykorzystano etnolingwistyczny system S-A-T, autorstwa Jerzego Bartmińskiego, który stanowi jedno z czołowych instrumentów gromadzenia zasobów badawczych. Triada S-A-T została zbudowana z trzech komponentów: (S) danych słownikowych, (A) danych ankietowych oraz (T) wybranych tekstów kultury. Na początku przedstawiony zostanie leksem nauczyciel w ujęciu filozoficznym, historycznym, pedagogicznym i dydaktycznym. Później zaprezentowane zostaną wiadomości o nauczycielu zebrane na podstawie danych wyekscerpowanych ze słowników: etymologicznego, języka polskiego, frazeologicznego i synonimów, a na końcu wyniki ankiet. Zadaniem uczniów było udzielenie odpowiedzi na pytania dotyczące szeroko pojętego tematu nauczania w kontekście osoby nauczyciela, w tym wyrazów bliskoznacznych oraz związków frazeologicznych z nim związanych. Następnie respondenci musieli wyjaśnić, kim, ich zdaniem, jest nauczyciel. Kolejne pytania dotyczyły cech idealnego pedagoga (zarówno w oczach uczniów szkół podstawowych, jak i średnich), a także sprawiedliwości w szkole. Respondenci musieli również podać teksty kultury (z zakresu literatury, filmu, piosenki), w których pojawia się postać dobrego nauczyciela.

16

Kupno i sprzedaż zwierząt domowych w polskiej kulturze ludowej

51%

Kielak O.

|

2019

|

tom 63

|

nr 4-5

95-108

PL

W tradycyjnej kulturze polskiej zwierzęta z najbliższego otoczenia człowieka (bydło, konie i świnie) były towarem najczęściej kupowanym i sprzedawanym, a echa dawnych transakcji handlowych pobrzmiewają do dziś w gwarowej leksyce (por. ogonowe, rogowe, kopytkowe). Rekonstrukcja kupna i sprzedaży zwierząt domowych w polszczyźnie byłaby jednak niemożliwa bez sięgnięcia po dane przyjęzykowe (wierzenia i praktyki), które pokrywają się i uzupełniają ze zdawkowymi informacjami na temat transakcji, utrwalonymi w języku. Ze sprzedażą i kupnem zwierząt wiązał się bowiem szereg zabiegów wykonywanych przed i po transakcji, mających na celu ułatwić sprzedaż oraz zapewnić sprzedającemu i kupującemu pomyślność w hodowli. W artykule, wykorzystując metodologię wypracowaną na użytek lubelskiego Słownika stereotypów i symboli ludowych, przyglądam się kulturowym mechanizmom transakcji kupna-sprzedaży zwierząt. Ich analiza pozwala mi ukazać miejsce, jakie w świecie ludowych wartości zajmowały zwierzęta domowe.

EN

In the traditional Polish culture, animals from the closest human environment (cattle, horses and pigs) were the most frequently bought and sold goods. The echoes of old commercial transactions can still be heard in the dialect (“tail”, “horn”, and “hoof” animals). However, it would not be possible to reconstruct the purchase and sale of domestic animals in the Polish language without using the co-linguistic data (beliefs and practices) which coincide with and complement the perfunctory information on transactions recorded in language. The sale and purchase of animals was connected with a number of procedures performed before and after the transaction, aimed at facilitating the sale and ensuring the seller’s and buyer's success in breeding. Using the methodology developed for Lublin Dictionary of Stereotypes and Folk Symbols, I look at the cultural mechanisms of selling and purchasing animals. This analysis enables me to show the place occupied by domestic animals in the world of folk values.

17

„Bydło tej nocy mówiło między sobą ludzkiem językiem i w polskiej mowie”. Głosy zwierząt domowych w polszczyźnie potocznej i ludowej

51%

Kielak O.

Język Polski

|

2019

|

tom 99

|

nr 1

66-80

PL

Przedmiotem artykułu jest „mowa” wybranych zwierząt domowych w języku polskim i polskiej kulturze ludowej, opracowana zgodnie z metodologią lubelskiego Słownika stereotypów i symboli ludowych(koncepcja całości i red.:J. Bartmiński,zastępca red.:S. Niebrzegowska-Bartmińska). Autorka,przyjmując zaproponowany przez Aleksandra Gurę schemat opisu zwierząt w słowiańskiej kulturze tradycyjnej, wyodrębniła dwa rodzaje charakterystyki akustycznej–charakterystykę zwierzęcych głosów, tj. dźwięki i głosy wydawane przez zwierzęta (pokrywającą się z fasetą GŁOS ZWIERZĘCIA),oraz charakterystykę mowy, tj. ludzką mowę w wykonaniu zwierząt (pokrywającą się z fasetą ZWIERZĘ JAKO ROZMÓWCA I ADRESAT).

EN

The article analyses the “speech” of selected domestic animals in the Polish language and Polish folk culture. The analysis is conducted in accordance with the methodology of the Lublin “Słownik stereotypów i symboli ludowych” [Dictionary of Folk Stereotypes and Symbols] (concept developer and editor: J. Bartmiński, vice-editor: S. Niebrzegowska-Bartmińska). Following the model of describing animals in Slavic traditional culture proposed by Aleksander Gura, the author distinguishes two types of acoustic characteristics – the characteristics of animal voices, i.e. sounds and voices produced by animals (consistent with the facet VOICE OF ANIMAL) and the characteristics of speech, i.e. human speech performed by animals (consistent with the facet ANIMAL AS AN INTERLOCUTOR AND ADDRESSEE).

18

Historia mówiona a etnolingwistyka

51%

Niderla A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2010

|

tom 22

13-27

PL

W artykule wskazano cechy historii mówionej (HM), które łączą ją z dialektologią i folklorystyką, oraz zaprezentowano elementy, które zbliżają HM do etnolingwistyki. Autorka przypomina genezę programu HM, omawia jej metodę badawczą oraz sytuuje ją w relacji do przedmiotu badań i celów etnolingwistyki. Przypomina amerykańskie początki tej metody datujące się na połowę XX wieku, także niektóre inicjatywy europejskie, w tym polskie. W samym Lublinie są aż trzy tego typu ośrodki: Ośrodek Brama Grodzka -- Teatr NN, Radio Lublin oraz UMCS. W tekście poruszony został także problem roli badań narratologicznych w programie HM. Zwrot ku narracji jako przedmiotowi badań, ogarniający dziś wiele dziedzin naukowych, zauważalny jest również w etnolingwistyce.

EN

The article lists the characteristics of spoken history, which link it with dialectology and folklore studies. It also presents elements through which spoken history approaches ethnolinguistics. The author reviews the origin of the spoken history research, its methods and relationship to the subject matter and the goals of ethnolinguistics. She recalls the American beginnings of the field from the mid-20th c., as well as certain European, including Polish, initiatives. Three centres of this kind can be found in Lublin alone: the “Grodzka Gate – NN Theatre” Centre, Radio Lublin and Maria CurieSkłodowska University. Another problem is the role of narration studies in relation to spoken history. A “narrative turn” present in many disciplines can also be recognized in ethnolinguistics.

19

O związkach między frazeologią a słowotwórstwem historycznym na przykładzie pojęcia kąt – ogólnosłowiańska analiza porównawcza

51%

Jakubowicz M.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2023

|

tom 35

45-57

PL

Celem mojego artykułu było zestawienie kąta widzianego przez pryzmat frazeologii z możliwościami derywacyjnymi, jakie dają realizujące to pojęcie leksemy. Z uwagi na charakter badań etnolingwistycznych skupiłam się na tych derywatach, które ukazują aksjologiczne nacechowanie badanego pojęcia. Przegląd materiału z różnych języków słowiańskich wykazał, że we frazeologii zdecydowanie dominuje negatywne nacechowanie kąta. Jednak to właśnie te mniej liczne pozytywnie nacechowane frazeologizmy związane z wyprofilowaniem kąta jako części domu, czy nawet symbolizującego cały dom, wyraźnie korespondują z derywatami, które od podstawy ze znaczeniem ‘kąt’ tworzą nazwy pomieszczeń. Zarysowana w artykule droga rozwoju semantycznego pokazuje, że aspekt wartościujący jest obecny również w derywacji. Na podstawie porównania przedstawionego w artykule materiału z badaniami Nikity Iljicza Tołstoja należy uznać, że wyraźnej obecności pojęcia kąt w warstwie językowej nie można oddzielać od jego roli w kulturze ludowej.

EN

This article relates to the work of Nikita I. Tolstoy on the concept of corner in folk beliefs. It covers the intersection of two linguistic fields: phraseology and historical word formation, with elements of etymology. There are two Slavic etymons reconstructed for that concept: *kotъ ‘angle’ and *ogъlъ ‘corner’. In contemporary Slavic languages, continuants of either one or both can be preserved. The concept corner (similarly to others concepts related to elements of the house) is rich in connotations. This study presents an analysis of phraseological units with the components kąt ‘angle’ or węgieł ‘corner’ (and their counterparts in other Slavic languages), as well as an etymological and semantic analysis. The etymological analysis concerns the continuants of the Slavic *kot’a ‘house’, derived from *kotъ ‘angle’. The article points to phraseological and etymological connections between the concepts corner and house.

20

EUROJOS: Eine Darstellung des Potentials von kognitiver Definition anhand der Konzepte ARBEIT und DEMOKRATIE

51%

Szulc-Brzozowska M.

tekst i dyskurs - text und diskurs

|

2020

|

nr 13

123–147

EN

The purpose of the paper is to present theoretical and methodological aspects of the research project EUROJOS, which is anchored and developed in Lublin ethnolinguistics. It aims to create the cognitive definition of the selected concepts, regarded as values in the European culture. The cognitive definition is based on 3 types of data: lexicographical sources, surveys and text corpora, with the latest playing a crucial role at profiling the concepts. The methodological criteria are indicated as validated by the description of chosen results from other research papers regarding the concept WORK in some languages and the concept DEMOCRACY in Polish and German. Whereas the study of the concept WORK objects to demonstrate the all-embracing definition of the concept, its universal meaning aspects, the example of DEMOCRACY shows the relevancy of profiling, thus also of the role of public discourse and the media.