Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Empiryzm a teoria

100%

Leśkiewicz I. , Leśkiewicz Z.

Zeszyty Naukowe. Prace Instytutu Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw / Uniwersytet Szczeciński

|

1998

|

tom Nr 36

17-34

EN

In the paper one tried to analyse the methodological views in the context of relations between theory and empiricism. The point of issue to the analysis is rational action and the purpose of science is true with Tarsky's conventionality. These premises causes a number of the cognitive methodological complications. To point out these complications and some solutions are main purpose of this paper.

2

W obronie panpsychizmu. Uwagi polemiczne do tekstu Roberta Poczobuta „Panpsychizm a teoria emergencji: Leibniz vs Popper”

100%

Jarocki J.

Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria

|

2018

|

nr 1

3

U podstaw sekularyzacji: przyczyny teologiczno-filozoficzno-kulturowe z aspektem edukacyjnym

94%

Pasierbek W.

Horyzonty Polityki

|

2018

|

tom 9

|

nr 27

11-23

EN

RESEARCH OBJECTIVE: The main objective of the article is to present theological, philosophical and cultural causes in the perspective of the postmodernist analysis. THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: The research issue focuses on indicating genuine, considerable influence of postmodernist and empirical ideas on creating human religiousness. Two methods relying on text analysis and a synthesis of conclusions will be applied. THE PROCESS OF ARGUMENTATION: In the beginning, philosophical ideas referring to epistemology of modernism and postmodernism with the influence of empirical cognition will be presented. Then, on the basis of the analysis by Benedict XVI and other thinkers, we will be seeking scientific responses (relating to philosophy and theology) to the secularisation of European societies. RESEARCH RESULTS: Despite an uncompromising attitude of postmodernists, there is a possibility of agreement between reason and faith in the existential and transcendent dimension. CONCLUSIONS, INNOVATIONS AND RECOMMENDATIONS: The existing problem of secularisation needs to be solved on the basis of epistemological conceptions, and simultaneously, on the appropriate anthropological conception. These results are, most of all, recommended to communities of ardent thinkers.

PL

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest przedstawienie przyczyn teologiczno-filozoficzno-kulturowych w perspektywie postmodernistycznej analizy. PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problem badawczy dotyczyć będzie wykazania realnego wpływu idei postmodernistycznych i empirycznych na kształtowanie religijności człowieka. Zastosowana zostanie metoda analizy tekstów oraz syntezy wniosków. PROCES WYWODU: Najpierw przedstawione zostaną idee filozoficzne z zakresu epistemologii modernizmu i postmodernizmu z wpływami empirycznego poznania. Następnie na podstawie analizy nauczania Benedykta XVI i innych myślicieli będziemy szukać odpowiedzi nauki (filozofii i teologii) na zarysowującą się sekularyzację społeczeństw europejskich. WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Wbrew stanowczemu stanowiskupostmodernistów istnieje możliwość zgodności wiary i rozumu w wymiarze egzystencjalno-transcendentnym. WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Powstały problem sekularyzacji należy rozwiązywać na bazie właściwych założeń epistemologicznych i jednocześnie właściwej koncepcji antropologicznej. Niniejsze wyniki rekomendowane są przede wszystkim środowiskom rzetelnych myślicieli.

4

„Niezdeterminowanie” granic poznania w znaturalizowanym relatywizmie pojęciowym W.V.O. Quine’a

84%

Kubić A.

Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio I – Philosophia-Sociologia

|

2018

|

tom 43

|

nr 2

EN

The article presents a naturalized conceptual relativism of W.V.O. Quine in the perspective of the limits of knowledge. Quine was at the same time a conceptual relativist (we have many equivalent epistemological conceptual systems) and an empirical naturalist (he adopted a naturalistic concept of empirical content reduced to the stimuli received by our sensory surfaces as a part of linguistic behaviorism). Quine also directly addressed the issue of the limits of knowledge, but his main intention – as he points out – was above all the analysis and modification of the title problem, not the attempt to answer them. In short, according to Quine, this problem can be reduced to the linguistic context.

PL

W artykule opisano znaturalizowany relatywizm pojęciowy W.V.O. Quine’a w perspektywie problematyki granic wiedzy. Quine był jednocześnie relatywistą pojęciowym (mamy do wyboru wiele równoważnych pod względem epistemologicznym systemów pojęciowych) i empirycznym naturalistą (przyjmował naturalistyczną koncepcję treści empirycznej zredukowanej do pobudzeń odbieranych przez nasze powierzchnie sensoryczne w ramach behawioryzmu lingwistycznego). Ponadto bezpośrednio podejmował zagadnienie granic wiedzy, jednak jego główną intencją – jak sam zaznaczył – była przede wszystkim analiza i modyfikacja tytułowego problemu, a nie próba udzielenia na niego odpowiedzi. Krótko mówiąc, zdaniem Quine’a zagadnienie to można zredukować do kontekstu językowego.

5

„Есть ли в моей жизни такой смысл, который не уничтожался бы неизбежно предстоящей мне смертью?” (Исповедальные размышления Льва Толстого о смерти)

84%

Łucewicz L.

Slavica Wratislaviensia

|

2018

|

tom 167

191-203

EN

“Does my life have a meaning that wouldn’t be destroyed by my inevitably approaching death?” Confessional reflections on death of Leo Tolstoy The search for the meaning of life, contributing to the dramatic changes that have occurred in the philosophy and work of Leo Tolstoy, has been reflected in his Confession (1879–1882). The theme of death first appears in the third chapter of the Confession, among the episodes that represent memoirs, and then expands, occupying the main space in the IV–VII chapters. In his memoirs, trying to get a trustworthy answer to the question that tortures him, the writer uses methods of experiential and theoretical sciences. As a result, he comes to the conclusion that life is meaningless and creates a four-part typology. Only taking the path of “irrational knowledge” that is faith, and having experienced a deep religious understanding, he creates a doctrine that makes the sense of life.

PL

„Czy jest w życiu mem cel, któregoby nie zniszczyła nieunikniona, czekająca śmierć?” — rozmyślania Lwa Tołstoja o śmierci Poszukiwanie sensu życia, będące przyczyną kardynalnych zmian, jakie nastąpiły wświatopoglądzie i twórczości Lwa Tołstoja, znalazło swoje odzwierciedlenie w jego Spowiedzi (1879–1882). Temat śmierci po raz pierwszy pojawia się w III rozdziale dzieła, w części mającej charakter pamiętnikarski, a następnie rozwija się, stanowiąc zasadniczą treść rozdziałów IV–VII. Pisarz, starając się uzyskać wiarygodną odpowiedź na dręczące go pytanie, w swoich rozważaniach ucieka się do metod nauk empirycznych i spekulatywnych. W efekcie dochodzi do wniosku obezsensowności życia i tworzy czteroczęściową typologię. Dopiero po wejściu na ścieżkę „wiedzy nierozsądnej” — wiary, doświadczając głębokiego doznania religijnego, Tołstoj tworzy doktrynę, zgodnie z którą odnajduje sens życia.

6

The Secularism of Modern Political Science Research : Is the Interpretative-Empirical Alliance a Possibility?

84%

Młyńczyk Ł.

Athenaeum. Polskie Studia Politologiczne

|

2020

|

tom 68

57-71

PL

Współcześnie obserwujemy proces, który określać będziemy sekularyzmem nauk o polityce. Oczywiście można to pojęcie rozumieć na dwa sposoby. Pierwszy to sekularyzm instytucjonalny, który w założeniu eliminuje wpływ religii, a szerzej ideologii, na przebieg teoretycznych ustaleń dzisiejszych badaczy. Ten punkt widzenia narzucany jest przez dyskurs liberalny, a więc nie powinno umknąć naszej uwadze, iż jest to stanowisko motywowane ideologicznie. Powyższe ujęcie ma konsekwencje nie tylko dla separacji humanities oraz social science, ale również w uszeregowaniu i pozycji dyscyplin naukowych w światowym obiegu wiedzy, czego polskim przykładem jest włączenie religii do nauk o kulturze według nowego administracyjnego podziału dyscyplin naukowych. Drugi sposób rozumienia pojęcia określić możemy sekularyzmem naukowym, wywodzącym swoje credo z neopozytywizmu (empiryzmu logicznego), i ten będzie punktem odniesienie dla tekstu artykułu. Efektem jego stała się silna demarkacja, skoncentrowana na wyłączeniu pewnego obszaru teoretycznych badań politologicznych, które uznaje się często w anglosaskiej literaturze za filozofię polityczną (political philosophy), w Polsce zaś nadaje się im miano spekulacji. Celem artykułu jest metateoretyczna analiza programu badawczego politologii pod kątem cech potencjalnie łączących zróżnicowany dorobek i metody wnioskowania współczesnych politologów.

EN

Nowadays, we are eye-witnesses of the process which we shall refer to as the secularism of political science. Obviously, this concept can be construed in two ways. One is institutional secularism, which eliminates the influence of religion, or more broadly put – ideology, on the theoretical work of contemporary researchers. Such a viewpoint is imposed by the liberal discourse so we must be mindful of the fact that it is a viewpoint motivated ideologically. Such a perspective results not only in the separation of humanities from social science but also the ranking and positioning of scientific disciplines in the global knowledge circulation, exemplified by the Polish inclusion of religion into the category of science of culture under the new administrative division of scientific disciplines. The other one can be denominated as scientific secularism, with its credo originating from logical positivism (logical empiricism), and it will be the reference point for the text of this article. Its effect is the demarcation focused on the exclusion of the theoretical content of political science research, which is often regarded as political philosophy in the English-language literature and speculation in Poland. The aim of this article is the meta-theoretical analysis of the political science research programme from the perspective of the features potentially linking the varied academic achievements and the inference methodology of contemporary political scientists.

7

The Modern Idea of Progress by Jean A. Condorcet

84%

Podgórski R.

Studia Warmińskie

|

2017

|

nr 54

59-67

PL

Wiek XVIII otwiera się na postęp poznawczy (epistemologia), który staje się rdzeniem postępu historycznego. Sprecyzował je bliżej Robert Turgot (1727-1781). Wiele wniósł w pojęcie „postępu” odczyt Turgota pt. Discours sur l´histoire universalle z 1750 r., w którym przedstawił szeroki program badań historycznych, przedmiotem którego jest ludzkość zmierzająca do doskonałości. Program Turgota realizował zaprzyjaźniony z nim Jean Antoine de Condorcet (1743-1794). Wykładnię swojego programu postępu historycznego zawarł w E squisse d´un tableau historique des progrés de l´esprit humain (Szkic obrazu postępu ducha ludzkiego poprzez dzieje). Był to rok 1794 i w tym roku Condorcet został uwięziony. J.A. de Condorcet zaproponował świecki mechanizm postępu, który miał się odbywać poprzez rozwój wiedzy i nauki. W swym zarysie rozwoju ludzkości Condorcet podkreślał, że postęp ludzkości następuje dzięki wysiłkom ludzi bez ingerencji czynników boskich. Człowiek bowiem posiada zdolność do doskonalenia się dzięki własnemu rozumowi. Dzieje ludzkości rysują się w jego filozofii jako proces linearny, ciągły, przebiegający po wznoszącej się linii, przy czym opis postępu obejmuje nie tylko czasy minione, ale również przyszłość. W ten sposób Condorcet przedstawił perspektywę dalszego rozwoju ludzkości w kierunku ustroju zgodnego z prawem natury i całkowitej eliminacji cierpień. Właśnie ten pogląd Condorceta będzie przyświecał Augustowi Comte’owi (1798-1857) przy budowaniu „filozofii pierwszej” oraz Claude’owi Adrienowi Helvétiusowi (1715-1771) i Paulowi Henry’emu d´Holbachowi (1723-1789).

EN

The 18th century is the opening to cognitive progress (epistemology) which becomes the core of historical progress. They were defined more precisely by Robert Turgot (1727-1781). Turgot’s lecture entitled Discours sur l´histoire universalle of 1750 significantly contributed to the notion of “progress”. The lecture presented a broad programme of historical studies whose object was humanity striving for perfection. Turgot’s programme was implemented by his friend Jean Antoine de Condorcet (1743-1794). He contained the interpretation of his programme of historical progress in Esquisse d´un tableau historique des progrés de l´esprit humain (A sketch of the picture of progress of human spirit through the ages). It was 1794 and in that year Condorcet was imprisoned. Jean Antoine de Condorcet proposed a secular mechanism of progress which was to take place through development of knowledge and science. In his outline of the development of humanity, Condorcet emphasised that the progress of humanity occurs because of efforts of people without interference of divine factors. Man is able to improve due to his own mind. The history of humanity is presented in his philosophy as a linear, continuous process taking place along a rising line, whereas the description of progress includes both past times and the future. In this way, Condorcet showed the perspective of further development of humanity in the direction of a system consistent with the law of nature and the complete elimination of suffering. This view of Condorcet motivated August Comte (1798-1857) when he built the “first philosophy”, and Claude Adrien Helvétius (1715-1771) and Paul Henry d´Holbach (1723-1789).

8

The Cartesianism and Anti-Cartesianism of Locke’s Concept of Personal Identity

83%

Grzeliński A.

Roczniki Filozoficzne

|

2020

|

tom 68

|

nr 2

195-212

EN

This article focuses on the relationship between the conceptions of personal identity presented by Descartes and by Locke. Contrary to common readings, I claim that the difference between them cannot be reduced to a simple contrast between rational substantialism and genetic empiricism. Locke does not resign from the substantialist position but delimits the two spheres: natural cognition with its foundation in experience and philosophical speculations, in which he tries to present a rational interpretation of religious dogmas which is consistent with his epistemological programme. Locke’s criticism is directed against the Cartesian notion of a thinking thing as a substance independent of the body and his description of the differentiation of experience and his depiction of human subjectivity is expanded in relation to Cartesian philosophy: personal identity gains explication at four complementary levels: psychological, biological, socio-legal, and religious.

PL

Kartezjanizm i antykartezjanizm locke’owskiej koncepcji tożsamości osobowej Niniejszy artykuł koncentruje się na zależnościach pomiędzy Locke’owskim i kartezjańskim pojmowaniem tożsamości osobowej. Wbrew częstym odczytaniom, różnica pomiędzy nimi nie daje się sprowadzić do prostego przeciwstawienia substancjalizmu i empiryzmu. Locke nie rezygnuje ze stanowiska substancjalistycznego, jednakże rozgranicza dwie sfery - naturalnego, bazującego na doświadczeniu poznania oraz filozoficznych spekulacji, w których stara się przedstawić racjonalną i zgodną ze swym programem epistemologicznym interpretację dogmatów religijnych. Krytyka Locke’a dotyczy możliwości istnienia rzeczy myślącej jako substancji istniejącej niezależnie od ciała, natomiast rozbudowaniu w stosunku do filozofii kartezjańskiej ulega opis różnicowania się doświadczenia i ludzkiej subiektywności, zaś pojęcie tożsamości osobowej zyskuje eksplikację na czterech uzupełniających się poziomach: psychologicznym, biologicznym, społeczno-prawnym i religijnym.

9

The strange case of Francis Dolarhyde and the Dragon: Alternating narrative points of view and the source of knowledge in Thomas Harris’ Red Dragon

67%

Stiepanow J.

Beyond Philology: An International Journal of Linguistics, Literary Studies and English Language Teaching

|

2018

|

nr 15/4

47-68

EN

This paper investigates the narrative voice employed by Thomas Harris in Red Dragon as a source of knowledge about the fictional universe, more particularly about the main villain, Francis Dolarhyde. Confronting important epistemological notions (knowledge, justification and their sources) with literary theoretical concepts (narrative voice and points of view), I analyse alternating modes of representation. Harris’ narrator shifts between three modes: the quasi-perceptual one – sense-based, rich in descriptive elements; the quasi-introspective narration carried out from a close subjective angle, using free indirect speech or stream of consciousness; and the testimonial mode – telling (rather than showing) the story through exposition resting on the principle of cause and effect. Employing a vast array of inter-textual pragmatics, the narrative remains ambiguous. In consequence, any proposition about Dolarhyde can be empirically and rationally challenged and all propositional knowledge regarding the character is merely fragmentary.

PL

Artykuł ten poświęcony jest analizie sposobu narracji zastosowanej przez Thomasa Harrisa w Czerwonym smoku przy założeniu, że stanowi ona źródło wiedzy o świecie przedstawionym, a w szczególności dostarcza informacji o jednym z głównych bohaterów – Francisie Dollarhyde. Analiza zmiennego punktu prezentacji świata przedstawionego prowadzona jest poprzez nałożenie na siebie kluczowych pojęć epistemologicznych (wiedza, jej uzasadnienie czy ich źródła) oraz terminów literackich (perspektywy i głos narracji). Narrator Harrisa oscyluje pomiędzy trzema trybami: pseudo-percepcyjnym – bogatym w elementy opisowe pokazywaniem wydarzeń poprzez odniesienia do poznania zmysłowego; pseudo-introspekcyjnym – ukazującym świat przedstawiony z bliskiej subiektywnej perspektywy, wykorzystującym mowę pozornie zależną i strumień świadomości; oraz w trybie oświadczenia – wspartego na zasadzie skutku i przyczyny opowiadania o wydarzeniach (a nie ich pokazywania). Używając szerokiego wachlarza wewnątrztekstowych środków językowych narracja ta buduje bardzo wieloznaczny obraz rzeczywistości przedstawionej. W konsekwencji zastosowanego sposobu narracji jakikolwiek sąd logiczny będący konkluzją czytelniczą można podważyć a, co za tym idzie, główny bohater wymyka się poznaniu w epistemologicznym tego słowa znaczeniu.

10

Dwie tradycje naukowego poznawania świata. Studium przypadku powstania i recepcji mechaniki kwantowej w latach 1925–1927, na podstawie dyskusji Wernera Heisenberga i Alberta Einsteina

67%

Krajniak W.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2014

|

tom R. 59, nr 3

7--36

EN

The purpose of this article is the analyses of discussion between Albert Einstein and Werner Heisenberg in the period 1925-1927. Their disputes, relating to the sources of scientific knowledge, its methods and the value of knowledge acquired in this way, are part of the characteristic for the European science discourse between rationalism and empirism. On the basis of some sources and literature on the subject, the epistemological positions of both scholars in the period were reconstructed. This episode, yet poorly known, is a unique example of scientific disputes, whose range covers a broad spectrum of methodological problems associated with the historical development of science. The conducted analysis sheds some light on the source of popularity of logical empirism in the first half of the 20th century. A particular emphasis is placed on the impact of the neopositivist ideas which reflect Heisenberg's research program, being the starting point for the Copenhagen interpretation of quantum mechanics. The main assumption of logical empirism, concerning acquisition of scientific knowledge only by means of empirical procedures and logical analysis of the language of science, in view of the voiced by Einstein arguments, bears little relationship with actual testing practices in the historical aspect of the development of science. The criticism of Heisenberg's program, carried out by Einstein, provided arguments for the main critics of the neopositivist ideal and contributed to the bankruptcy of the idea of logical empirism, thereby starting a period of critical rationalism prosperity, arising from criticism of neopositivism and alluding to Einstein's ideas.

11

Doświadczenie estetyczne w metafizyce naturalizmu empirycznego Johna Deweya

67%

Rachoń N.

Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej

|

2010

|

tom R. 51 nr 4 (183)

225-246

PL

Artykuł poświęcony jest zagadnieniu związków deweyowskiej koncepcji doświadczenia estetycznego z szerszymi, metafizycznymi poglądami Amerykanina. Głównym celem prowadzonej argumentacji jest określenie roli, jaką pełni kategoria doświadczenia estetycznego w ramach empirycznego naturalizmu, stanowiska filozoficznego, jakie sformułował Dewey w późnym okresie swojej twórczości. Zaproponowana w artykule interpretacja deweyowskiej kategorii doświadczenia ujawnia zasadnicze implikacje metafizyczne, które w konsekwencji prowadzą do wyróżnienia wysublimowanej formy doświadczenia estetycznego i uznania jej za centralny element całej teorii. Wedle tego stanowiska doświadczenie estetyczne wyraża istotę rozwoju natury, siłę kreatywną wypływającą ze szczególnej, rytmicznej koordynacji wymian wzajemnego oddziaływania pomiędzy organizmem a jego otoczeniem. Według Deweya sztuka, której istotą jest doświadczenie estetyczne, wyraża najgłębsze zasady rozwijającego się życia i stanowi najwyższy przejaw natury. Autor niniejszego artykułu dowodzi, że proponowane przez Deweya stanowisko naturalizmu empirycznego, chociaż wyraźnie zmienia tradycyjne znaczenie metafizyki, to jednak nie marginalizuje jej jako dziedziny filozofii. Przeciwnie, rozwija przed nią nowe zagadnienia i ciekawe perspektywy.

EN

The article deals with the issue of relations between Dewey’s idea of aesthetic experience and his account of metaphysics. The main aim of argumentation presented is to determine the role of the aesthetic experience in the field of natural empiricism, developed by Dewey in his late works. The interpretation of deweyan concept of experience, as proposed by the author, discloses the fundamental metaphysical implications, which in the long run entails distinguishing and favoring of the sublime form of aesthetic experience and regarding it as a central element of his whole theory. According to this position, the aesthetic experience expresses the essence of nature and the deepest spirit of its progress. It becomes the creative power originated from the specific sort of rhythmical coordination of mutual interactions between organism and its surroundings. From deweyan point of view, art expresses the deepest principles of advancing life and is seen as the highest manifestation of nature; as its climax. Author argues, that Dewey’s position of natural empiricism, however significantly changes the traditional meaning of metaphysics, it takes no efforts to push it aside as a philosophic discipline. On the contrary, Dewey’s processual metaphysics of experience raises new issues and proposes interesting perspective of reflection.

12

Teoria inteligentnego projektu nie wypowiada religijnych twierdzeń o sferze nadnaturalnej

67%

Luskin C.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2009/2010

|

tom 6-7

93-116

PL

Teoria inteligentnego projektu (ID) jest alternatywną wobec darwinizmu próbą wyjaśnienia genezy życia na Ziemi, głoszącą, że życia nie da się wyjaśnić bez odwołania do inteligentnego projektanta. W zamyśle jej twórców i rzeczników ma to być teoria naukowa. Krytycy zarzucają jednak, że teoria ID mówi o nadnaturalnym projektancie, a więc jest w istocie zawoalowaną formą kreacjonizmu, uważanego za doktrynę religijną. Autor odpowiada na ten zarzut wskazując, że teoria ID przestrzega wymogów naukowości – zwłaszcza naturalizmu metodologicznego oraz empirycznego ugruntowania wniosków – i że nie można zaklasyfikować jej jako odmianę kreacjonizmu, gdyż nie wypowiada się na temat religijnych pytań o sferę nadnaturalną. Teoretycy ID badają obiekty naturalne, posiłkując się wiedzą o skutkach działania istot inteligentnych, jakimi są ludzie. Starają się w ten sposób dociec, czy u źródeł obiektów naturalnych leży działanie inteligentnej przyczyny. Autor przekonuje, że teoria ID nie może rozstrzygać o naturze ewentualnego projektanta takich obiektów, o ile ma respektować granice dociekań naukowych. Na identyfikację projektanta nie pozwalają aktualne świadectwa empiryczne, które według teoretyków ID wskazują tylko na to, że powstanie pewnych struktur biologicznych wymagało udziału bliżej nieokreślonej inteligencji. Wielu rzeczników ID, takich jak Michael Behe czy Phillip Johnson, utożsamia projektanta z Bogiem chrześcijańskim, zastrzegają oni jednak, że nie jest to wniosek wypływający z teorii ID, a jedynie ich osobiste przekonanie. Wskazują ponadto, że teoria ID jest zgodna wieloma światopoglądami, nie tylko z chrześcijańskim, i nie musi nawet zakładać, że projektant jest istotą nadnaturalną.

EN

Intelligent design theory (ID) is an alternative – to Darwinism – explanation of the origin of life on earth, according to which life is unexplainable without invoking an intelligent designer as its cause. From the point of view of its founders and advocates, it is a scientific theory. Critics, however, object that ID theory speaks of supernatural designer and thus it is a veiled form of creationism which is believed to be a religious doctrine. Author answers this objection indicating that ID theory respects scientific criteria – especially methodological naturalism and empirical grounding of conclusions – and that it cannot be classified as a form of creationism due to fact that it does not address religious claims about the supernatural. ID theorists’ research are natural objects and they conduct research using knowledge about the effects of actions of intelligent beings. In this way they try to inquire whether the action of some intelligent cause is responsible for the existence of natural objects. Author argues that ID theory cannot determine the nature of the potential designer of such objects if it want to stay within the bounds of scientific investigations. The identification of the designer is impossible in the light of presently accumulated evidence which, according to ID theorists, indicate just that the origin of certain biological structures required involvement of some closer unidentified intelligence. Many ID advocates, such as Michael Behe or Phillip Johnson, identify the designer with Christian God, but making a proviso that this conclusion is not a logical consequence of ID theory and that it is only their personal belief. Furthermore, they argue that ID theory is compatible with many worldviews, not only with Christian one, and that it must not assume that the designer is a supernatural being.

13

Przekonania towarzyszące, ideologia i nauka

67%

van der Meer J. M.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2016

|

tom 13

153-194

PL

Powszechny stał się pogląd, że nie tylko fakty, ale i osobiste oraz wspólne przekonania stanowią element wiedzy naukowej. Rodzi to dwa ważne pytania. Jak ludzie mający bardzo odmienne systemy przekonań mogą wspólnie uprawiać naukę? Czy wiedzy naukowej można ufać, skoro jest kształtowana i niekiedy zniekształcana przez przekonania funkcjonujące na zapleczu nauki? Zacznę od wskazania, że uczeni, którzy wierzą w istnienie rzeczywistości niezależnej od umysłu, mają moralny obowiązek przeciwstawiania się zniekształcaniu ich wiedzy o zjawiskach przyrodniczych. Następnie wyjaśniam, dlaczego przekonania towarzyszące są konieczne do formułowania teorii w nauce. Argumentuję, że przekonania towarzyszące niekoniecznie zniekształcają wiedzę naukową, ponieważ Bóg stworzył obiektywnie istniejącą rzeczywistość, która opiera się zniekształceniu. Gdy dochodzi do zniekształceń, nauka dysponuje standardowymi sposobami ich wykrywania. Sposoby te to między innymi zbieżność wzajemnie niezależnych linii danych empirycznych prowadzących do tego samego wyjaśnienia, możliwość odłączenia przekonań towarzyszących od wyjaśnień naukowych oraz autodestrukcyjność przekonań towarzyszących prowadzących do dogmatyzmu. Później pokazuję, że w swojej pracy naukowcy w istocie przeciwstawiają się własnym przekonaniom towarzyszącym. Zgodnie z moim wnioskiem przekonania towarzyszące naukowców nie dyktują treści wiedzy naukowej, zaś ludzie mający odmienne systemy przekonań, w tym chrześcijanie, mogą wspólnie prowadzić badania naukowe. Nie opowiadam się jednak za powrotem do chrześcijańskiej formy neopozytywizmu, ponieważ w pełni biorę pod uwagę to, czego dowiedzieliśmy się przez ostatnie kilkadziesiąt lat o tym, w jakim stopniu nauka osadzona jest w kontekście społeczno-kulturowym.

EN

The notion that not only facts but also personal and communal beliefs contribute to scientific knowledge has become commonplace. It raises two important questions. How can people with very different belief systems work together in science? Can scientific knowledge be trusted if it is shaped and sometimes distorted by beliefs operating in the background of science? I begin by pointing out that scholars who believe in the existence of a mind-independent reality have the moral calling to oppose distortion in their understanding of natural phenomena. I then explain why background beliefs are required for the construction of theories in science. I argue that background beliefs do not necessarily distort scientific knowledge because God created an objectively existing reality that resists distortion. When distortion occurs, science has standard ways of detecting that distortion. These include convergence of mutually independent lines of evidence on the same explanation, the possibility to disconnect background beliefs from scientific explanation, and the self-destruction of background beliefs that assume a dogmatic function. Next I show that in their work scientists, in fact, do sometimes oppose their personal background beliefs. The conclusion is that the background beliefs of scientists do not dictate the content of scientific knowledge, and that people with different belief systems, including Christians, can work together in scientific research. This is not to suggest a return to a Christian form of neopositivism because it fully incorporates what has been learned over the last decades about the extent to which science is embedded in a sociocultural context.

14

Locke and Leibniz on Perception

67%

Grzeliński A.

Roczniki Filozoficzne

|

2017

|

tom 65

|

nr 2

167-183

EN

In his critique of the Lockean concept of perception as presented in Nouveaux essais, Leibniz reproaches Locke for neglecting the role of minute perceptions in experience and reducing all mental operations to the sphere of consciousness. However, the critique seems to be the result of the differences of their philosophical standpoints: Leibniz’s idealistic metaphysics, and Locke’s commonsensical empiricism rather than of the different understanding of perception itself. The descriptions of the process of perceiving provided by them seem to be surprisingly similar, whilst the difference between their stances is for the most part no more than terminological. The dispute is rooted in their different approaches to the role of psychological investigations, which for Locke are autonomous and quite independent from the claims of metaphysics.

PL

W swej krytyce Locke’owskiego pojęcia percepcji, przedstawionej w Nouveaux essais, Leibniz zarzuca angielskiemu filozofowi, że nie uwzględnił istnienia “minute perceptions” i redukuje wszystkie operacje mentalne jedynie do sfery świadomości. Wydaje się jednak, że krytyka ta wynika z odmienności stanowisk filozoficznych—idealistycznej metafizyki i zdoroworozsądkowego empiryzmu—a nie z różnicy w rozumieniu samej percepcji. Przedstawiony przez obu filozofów psychologiczny opis procesu percypowania wydaje się być zaskakująco podobny, różnica zaś stanowisk ma charakter w dużej mierze terminologiczny, a spór wynika zarówno z faktu, że w przeciwieństwie do Leibniza Locke traktuje opis psychologiczny w sposób do pewnego stopnia autonomiczny i uniezależnia go od twierdzeń metafizyki.

15

Harmonia i dysonans. Wizje życia etycznego Isaiaha Berlina i Leszka Kołakowskiego

67%

Polanowska-Sygulska B.

Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej

|

2021

|

nr 3(28)

95-106

EN

The aim of the article is to carry out a parallel analysis of Isaiah Berlin’s and Leszek Kołakowski’s ethical visions. Special attention is given to the ideas developed by both thinkers in their early two essays, both published in 1958, though their later works are also taken into account. Juxtaposition of several threads inherent in their essays, backed by appropriate excerpts from their work, leads to the following conclusions. Both philosophers draw stunningly similar visions of moral life. Both of them dissociate themselves from ethical monism and from ethical relativism. However, Berlin’s standpoint, named by him value pluralism, is of strictly empiricist and thus anti-metaphysical character, while Kołakowski claims that in ethics there is no escape from metaphysics.

PL

Przedmiotem artykułu jest analiza wizji rzeczywistości etycznej, nakreślonych przez Isaiaha Berlina i Leszka Kołakowskiego. Bazę do przeprowadzenia porównania stanowią wybrane prace obu filozofów, ze szczególnym uwzględnieniem ich dwóch wczesnych esejów, opublikowanych w tym samym roku 1958. Zestawienie ze sobą poruszonych przez obu myślicieli wątków i konkretnych fragmentów ich przemyśleń prowadzi do następujących wniosków. Obaj filozofowie kreślą uderzająco podobne wizje życia etycznego. Obaj stanowczo dystansują się zarówno od monizmu etycznego, jak i od etycznego relatywizmu. Niemniej stanowisko Berlina, określane przez niego mianem pluralizmu wartości, ma pryncypialnie empirystyczny, a tym samym antymetafizyczny charakter. Perspektywa Kołakowskiego zaś, który uważał że w etyce nie ma ucieczki od metafizyki, jest w tym aspekcie krańcowo odmienna.

16

Epistemologiczny antropocentryzm Locke’a

59%

Misztal D.

Diametros

|

2013

|

nr 37

107-126

PL

Odczytywanie filozoficznego przedsięwzięcia Locke’a przede wszystkim jako krytyki kartezjańskiego natywizmu przysłania zwykle napięcia, jakimi obciążona jest myśl Anglika oraz skutkuje przemilczeniem sporej części stojących za nią motywów. Choć nie zamierzam w prezentowanym tekście całkowicie zerwać z tą popularną wykładnią, chciałbym zaproponować ujęcie wolne od właściwych jej uproszczeń. Dzięki temu możliwe będzie ukazanie złożoności stosunku filozofii Locke’a do podstawowych idei natywizmu, wydobycie sprzecznych interesów, które Locke chciałby dzięki swojej refleksji pogodzić, oraz zasygnalizowanie w zakończeniu znaczenia wypracowanych przez niego rozwiązań dla późniejszych form antropologicznego dyskursu.

EN

Reading Locke’s philosophy mainly as criticism of the Cartesian innatism results in disguising its tensions and motives. Although the article is not completely free of this popular strategy of interpretation, it aims at avoiding its simplifications. This allows to show the complexity of the relation of Locke’s philosophy to the fundamental ideas of innatism and to bring out contradictory interests he hopes to reconcile.

17

"Słownik historyczny i krytyczny" Pierre‘a Bayle i jego brytyjscy czytelnicy

51%

Grzeliński A.

Kultura i Wartości

|

2015

|

nr 15

DE

Der Artikel rekonstruiert den Einfluss der Gedanken des französischen Philosophen und Historiker Pierre Bayle (1647–1706) auf die Philosophen und Literaten der britischen Aufklärung. Dieser Einfluss war sehr breit, wozu die weiteren englischen Ausgaben seines Hauptwerkes – des Historischen und kritischen Wörterbuchs (1697) – beigetragen haben. Bayle übte einen sehr starken Einfluss sowohl auf die Freimaurer und die Deisten (Toland, Shaftesbury, Mandeville, Collins), als auch auf die führenden britischen Empiristen (Locke, Berkeley und Hume) aus, obwohl es dabei oft zu Verfälschungen seiner Ansichten gekommen ist.

EN

The article reconstructs the influence the thought of Pierre Bayle (1647–1706), the French philosopher and historian, had on British enlightenment philosophers and men of letters. The reason of his deep impact was the success of three succcessive English editions of his greatest work, namely Historical and critical dictionary (1697). To Bayle’s thought indebted were both eighteenth-century freethinkers and deists (Toland, Shaftesbury, Mandeville, Collins) and most eminent British empiricists (Locke, Berkeley, Hume), though its reception was frequently accompanied by various misunderstandings. Summarised by Adam Grzeliński

PL

Artykuł rekonstruuje wpływ myśli francuskiego filozofa i historyka Pierre’a Bayle’a (1647–1706) na filozofów i literatów brytyjskiego Oświecenia. Wpływ ten był bardzo szeroki, do czego przysłużyły się kolejne angielskie edycje jego najważniejszego dzieła, jakim był Słownik historyczny i krytyczny (1697). Bayle bardzo silnie oddziałał zarówno na wolnomyślicieli oraz deistów (Tolanda, Shaftesbury’ego, Mandeville’a Collinsa), jak i czołowych brytyjskich empirystów (Locke’a, Berkeleya i Hume’a), choć bardzo często dochodziło przy tym do przeinaczania jego poglądów.

18

Spór o naukowość filozofii. O Zdzisława Cackowskiego dyskusji z fenomenologią

42%

Dębowski J.

Filozofia i Nauka

|

2018

|

tom 6

231-249

EN

In the article I analytically reconstruct Zdzisław Cackowski’s basic ways of the understanding character of philosophy and science. I emphasize that according to Cackowski philosophy is a science (a nomothetic one) but simultaneously it is the most general science. Philosophy, like other sciences, satisfies conditions and criteria of being science. Besides its cognitive function, philosophy, like other sciences, plays practical functions; especially it is a basis of worldviews and ideologies. According to Cackowski, the specific character of philosophy arises from its universalistic aspirations and consists in a very high level of generality of discovered principles; those principles refer to the objective reality and knowledge on it. The specificity of philosophy also consists in-according to Cackowski-revealing the nature of qualitative jumps between basic segments of the real world, e.g. between quantum objects and macroscopic ones, between non-organic and organic nature; between neuronal processes and mind process etc. However, tending to not break the link between philosophy and reality, Cackowski grounds philosophical synthesis in scientific discoveries, results, and scientific praxis. Cackowski’s way of understanding of philosophy is, on the one hand, close to positivistic, scientific and Marxist concepts of philosophy, and on the other hand, it is opposite to the phenomenological concept of philosophy. Cackowski’s reservations and objections to the phenomenological project of philosophical investigations appear continuously in his works (they change only slightly in the course of time), and they refer to: (1) the scope and the meaning of the autonomy of sciences, (2) the rule of assumptionless standpoint (regardless of the level of its radicalism), (3) Husserl’s “rule of the all rules” as a basic methodological principle, (4) the phenomenological concept of direct experience, (5) the possibility and the range of eidetic knowledge, (6) the idea of transcendentalism and the concept of pure consciousness, (7) the essential fundamental position, motivated by Descartes’s ideas and irrational longing to discover the metaphysical and epistemological absolute.

PL

W artykule dokonuję rekonstrukcji i krytycznie omawiam (analizuję) podstawowe zręby Zdzisława Cackowskiego sposobu rozumienia filozofii i nauki. Podkreślam, iż według Cackowskiego filozofia jest nauką (i to nauką nomotetyczną), choć zarazem jest to nauka ze wszystkich najogólniejsza. Filozofia bowiem, podobnie jak nauki szczegółowe, spełnia wszystkie najważniejsze, tak jak je określa Cackowski, warunki i kryteria naukowości. Filozofia ponadto, podobnie jak każda inna nauka, prócz funkcji poznawczej, pełni również istotne funkcje praktyczne, w szczególności światopoglądowo-ideologiczne. Natomiast specyfika (swoistość) filozofii wynika z jej aspiracji uniwersalistycznych i według Cackowskiego polega na bezprecedensowo wysokim (najwyższym) stopniu ogólności odkrywanych przez nią prawidłowości - prawidłowości dotyczących obiektywnie istniejącej rzeczywistości i jej poznania. O specyfice filozofii przesądza zdaniem Cackowskiego również to, że usiłuje ona zgłębić naturę jakościowych skoków pomiędzy podstawowymi segmentami świata realnego, np. pomiędzy obiektami kwantowymi i korpuskularnymi, przyrodą nieorganiczną i organiczną, procesami neuronalnymi i umysłowymi itp. By jednak nie oderwać się od rzeczywistości, zdaniem Cackowskiego, filozoficzne syntezy każdorazowo winny być zakotwiczone w wyspecjalizowanych badaniach nauk szczegółowych, w konkretnych wynikach tych badań oraz w szeroko pojętej praktyce naukowej i społecznej, czyli w sferze praxis. Sposób rozumienia filozofii przez Cackowskiego czyni ją zatem, z jednej strony, zasadniczo zbieżną z pozytywistyczną, scjentystyczną i marksistowską koncepcją filozofii, z drugiej zaś strony - sytuuje ją w wyraźnej opozycji do fenomenologicznej jej koncepcji. Zastrzeżenia i sprzeciw Cackowskiego wobec fenomenologicznego projektu badań filozoficznych były w jego twórczości względnie stałe (z biegiem lat zmieniały się tylko nieznacznie) i z reguły dotyczyły: (1) zakresu i sensu ich autonomii wobec nauk szczegółowych, (2) zasady bezzałożeniowości (i to bez względu na stopień jej radykalizmu), (3) Husserlowskiej „zasady wszelkich zasad” jako głównego metodologicznego principium, (4) fenomenologicznej koncepcji bezpośredniego doświadczenia, (5) możliwości i zakresu poznania ejdetycznego, (6) idei transcendentalizmu i koncepcji czystej świadomości oraz (7) zasadniczej postawy fundamentalistycznej, motywowanej zarówno wątkami kartezjańskimi, jak i, zdaniem Cackowskiego, całkowicie irracjonalną tęsknotą do odkrycia absolutu metafizycznego i epistemologicznego.

19

Epistemiczna wartość doświadczenia zmysłowego. Wilfrid Sellars versus John McDowell

42%

Bochen M. P.

Kultura i Wartości

|

2019

|

nr 27

DE

Der Artikel bildet einen Versuch, über den epistemischen Wert der sinnlichen Erfahrung nachzudenken. Indem ich als Beispiel den Begriffsinhalt der Wahrnehmung bei John McDowell nehme, versuche ich nachzuweisen, dass die von Wilfrid Sellars ausgeübte Kritik des Empirismus nicht vollständig den Sinn der Idee einer fundamentalistischen Epistemologie verneint. Ich glaube damit, dass es möglich ist, den Wert der Wahrnehmung in der Rechtfertigung des Wissens nach der Umformulierung des Entwurfs der sinnlichen Erfahrung zu rehabilitieren. Wenn wir nämlich die Idee des Begriffsinhalts der Wahrnehmung und ihre Folgen in Gestalt von potentieller Propositionalität des Erfahrungsinhalts annehmen, gelingt es uns aufzuzeigen, dass die Wahrnehmung ein rationales (und nicht ausschliesslich kausales) Verhältnis mit den Überzeugungen des Subjekts eingehen kann. Dies rechtfertigt hingegen die Ideen der fundamentalistischen Epistemologie von einer äusseren und epistemisch wertvollen Grundlage des Wissens.

EN

The author reflects on the epistemic value of perceptual experience. Quoting John McDowell’s conceptual content of perception as an example, he argues that Wilfrid Sellars’ criticism of empiricism is not tantamount to negating the meaningfulness of the epistemological foundationalist idea entirely. He concludes that rehabilitating the value of perception in justification of knowledge is therefore possible after reformulating the notion of perceptual experience. For by accepting the idea of conceptual content of perception and its consequence in the shape of a potential propositional content of experience it could be proved that perception can be engaged in a rational (and not only causal) relationship with a subject’s beliefs. And that justifies the epistemological foundationalist idea that knowledge has indeed an external and epistemically valuable footing.

PL

Artykuł jest próbą refleksji nad epistemiczną wartością doświadczenia zmysłowego. Biorąc za przykład pojęciową treść percepcji Johna McDowella, staram się wykazać, że krytyka empiryzmu dokonana przez Wilfrida Sellarsa nie neguje całkowicie sensowności idei fundacjonalistycznej epistemologii. Uważam tym samym, że możliwe jest zrehabilitowanie wartości percepcji w uzasadnieniu wiedzy po przeformułowaniu koncepcji doświadczenia zmysłowego. Jeżeli bowiem przyjmiemy ideę pojęciowej treści percepcji oraz jej konsekwencję w postaci potencjalnej propozycjonalności treści doświadczenia, uda się nam wykazać, że percepcja może wchodzić w racjonalny (a nie wyłącznie przyczynowy) stosunek z przekonaniami żywionymi przez podmiot. To zaś uzasadnia idee fundacjonalistycznej epistemologii zgodnie z którymi, wiedza posiada zewnętrzne oraz epistemicznie wartościowe ugruntowanie.