Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Nieznany XVII – wieczny dokument do dziejów babimojskich kościołów

100%

Karczewska J.

|

tom 18

385-390

PL

Publikacja dotyczy przeszłości parafii i liczby kościołów w dawnym Babimoście. Publikowany dokument pochodzi z 1646 r. i pozwala poznać chronologię powstania i uposażenie babimojskiego kościoła pw. Najświętszej Marii Panny. Świątynia ta miała zapewne najdawniejszą genezę wśród babimojskich kościołów. Nie zachowała się w swej pierwotnej średniowiecznej postaci, ze względu na nietrwały budulec, lecz w miejscu pierwotnej lokalizacji stawiano kolejny budynek kościoła.

2

Organizacja kancelarii szwedzkiej Gustawa Adolfa wedle Porządku z 1626 roku

75%

Krawczuk W.

|

nr 55

719-735

EN

The article presents an important source on the organization of the Swedish chancellery of King Gustavus Adolphus, i.e., the Order of 1626 translated into Polish. It shows all the important tasks of this office. The source should serve as a point of reference and comparison for other similar central government offices in the Central Europe. The level of detail in describing the work of the office is high, it allows to solve many research problems regarding the activities of the institution.

PL

W artykule zaprezentowano istotne źródło dotyczące organizacji kancelarii szwedzkiej króla Gustawa II Adolfa, czyli Porządek z 1626 r. w tłumaczeniu na język polski. Ukazuje ono wszelkie istotne zadania tego urzędu. Źródło powinno służyć jako punkt odniesienia i porównania dla innych podobnych urzędów Europy Centralnej. Poziom szczegółowości w opisywaniu prac urzędu jest wysoki, umożliwia rozwiązanie wielu szczegółowych problemów badawczych odnośnie do działań instytucji.

3

Rzekomy dokument Konrada mazowieckiego dla biskupstwa płockiego z 1203 roku

63%

Deryło B.

|

tom 84

EN

Celem artykułu jest ustalenie, czy dokument Konrada mazowieckiego dla biskupstwa płockiego z 1203 r. jest falsyfikatem i kiedy został sporządzony. Analiza wykazała, że dokument powstał pod koniec XIV w., natomiast opisane w nim uposażenie biskupstwa płockiego pochodzi z początku XIII w. The purpose of the paper is to ascertain if the document of Konrad of Masovia is a forgery and when it was made. Its analysis showed that it was written up at the end of the 14th century, while the possessions of the bishopric of Płock described in it come from the beginning of the 13th century.

4

Zeměpanské konﬁrmační listiny pro slezská města do počátku 15. století

63%

Velička T.

|

tom 82

PL

Dokumenty konﬁrmacyjne władców dla miast śląskich do początku XV wiekuStreszczenieCelem artykułu jest przedstawienie przeglądu i opracowania dokumentów konﬁrmacyjnych (czyli dotyczących potwierdzania wcześniejszych dokumentów) wystawionych przez władców Śląska dla należących do nich miast do początku XV w. Jeżeli chodzi o procedurę konﬁrmacji, opierać się trzeba na bardzo ubogich przekazach źródłowych. Zgodnie z dotychczasowymi badaniami, wystawianie tego rodzaju dokumentów wiązać należy przede wszystkim ze zmianami osoby lub statusu władcy, a także ugodę z miastem, problemy z pieczęcią albo wewnętrzne potrzeby samego miasta. Konﬁrmację trudno pod pewnymi względami zasadniczo odróżnić od wystawiania innych przywilejów. Cechą charakterystyczną przy konﬁrmacji było przedkładanie do oceny potwierdzanych dokumentów. Za potwierdzenie odbiorca musiał złożyć wystawcy opłatę kancelaryjną, której wysokość jest jednak poświadczona tylko w nielicznych przypadkach. Dokument konﬁrmacyjny mógł przybierać różne formy: z insertem potwierdzanego dokumentu lub dokumentów, z uzupełnieniem dodatkowych postanowień (tzw. półkonﬁrmacja). Dokumenty potwierdzające dla miast śląskich pojawiają się po 1300 r., a ich liczba wzrasta zwłaszcza w latach czterdziestych XIV w., po czym kolejne dziesięciolecia przynoszą jej zmniejszenie. Jako ich wystawcy występują nie tylko liczni ksiażęta śląscy, ale także królowie czescy i ich starostowie. Największą liczbę tego rodzaju dokumentów wystawili książę Bolesław III legnicko-brzeski oraz król Wacław IV. Z kolei rządzący długie lata Bolko II świdnicko-jaworski wystawiał je rzadko. Wśród odbiorców dominuje miasto Wrocław. Przypada nań prawie 20% wszystkich dokumentów potwierdzających wystawionych dla miast śląskich. Wiele uwagi poświęcono w artykule formularzowi badanych pism, przy czym możliwości badawcze ograniczone są z powodu braku pełnego tekstu wielu dokumentów. Tylko w przypadku Wrocławia i Legnicy dało się stwierdzić zależności formularzowe między wystawianymi dla nich dokumentami konﬁrmacyjnymi. Obydwa te miasta spełniały mianowicie konieczne warunki dla takiego stewierdzenia, a więc istnienie tego samego rodzaju konﬁrmacji (przeważnie ogólnego potwierdzenia), dobry stan zachowania średniowiercznego archiwum miejskiego i ten sam język odpowiednich dokumentów. W badanych dokumentach rzadko zamieszczano inserty starszych dokumentów. Występują one częściej tylko w dokumentach konﬁrmacyjnych Wacława IV, księżnej Agnieszki świdnicko-jaworskiej oraz księcia Henryka IV wrocławskiego. Najczęściej potwierdzane były dokumenty Bolka II świdnickiego. Odbiorcy przedkładali zazwyczaj do potwierdzenia dokumenty wydane stosunkowo niedawno, nie było zwyczajem zabieganie o aprobatę wyraźnie starszych aktów. Większość dokumentów potwierdzających powstawała zazwyczaj w mieście, które było ich odbiorcą. Co się tyczy języka, to łaciny używano w dokumentach konﬁrmacyjnych dłużej niż w reszcie śląskiej produkcji dokumentowej, ale od lat osiemdziesiątych XIV w. także i tu zaczął dominować niemiecki. Z punktu widzenia odbiorców wyróżniać należy konkretne regiony (księstwa), w których kształtowały się odmienne zwyczaje w zakresie potwierdzania czynności prawnych władców. W księstwie wrocławskim pewna tradycja istniała już od końca XIII w. To samo dotyczy miast księstwa legnickiego. Na przeciwległym biegunie znajdowały się miasta księstwa świdnicko-jaworskiego i ziemi nysko-otmuchowsko-grodkowskiej, w których taka tradycja się nie wykształciła. Die landesherrlichen Bestätigungsurkunden für schlesische Städte bis zum Anfang des 15. JahrhundertsZusammenfassungIn der Studie wird der Versuch unternommen, eine Übersicht über den Bearbeitungsstand der landesherrlichen Bestätigungsurkunden, die für schlesische Städte bis zum Anfang des 15. Jahrhunderts ausgestellt wurden, vorzulegen. Was den eigentlichen Bestätigungsvorgang anbelangt, stehen uns nur spärliche Quellenzeugnisse zur Verfügung. Als Ursache für die Ausstellung entsprechender Urkunden konnten, im Einvernehmen mit den bisherigen Forschungen, vor allem Statusund Personalwechsel der regierenden Landesherren, darüber hinaus Versöhnungen mit einer Stadt, Probleme mit der Besiegelung sowie innerstädtische Bedürfnisse ausgemacht werden. Der Konﬁrmationsvorgang hat sich in mancher Hinsicht nicht grundsätzlich von der Ausstellung eines beliebig anderen Privilegs unterschieden. Eine Besonderheit der Bestätigungsurkunde war die vorherige Vorlage der zu bestätigenden Urkunden zwecks ihrer Überprüfung. Für die Bestätigung mußte ihr Empfänger eine Kanzleitaxe entrichten – ihre Höhe ist nur in einigen Fällen zu ermitteln. Die Bestätigungsurkunde konnte verschiedene Formen aufweisen: mit dem Insert der bestätigten (Vor)urkunde(n) oder mit ergänzenden Verfügungen. Privilegienbestätigungen für städtische Empfänger kommen in Schlesien nach 1300 auf, ihre Anzahl steigt besonders in den 40er Jahren des 14. Jahrhunderts an. In den folgenden Jahrzehnten geht ihre Zahl dann wieder zurück. Als Austeller erscheinen nicht nur viele schlesische Fürsten, sondern auch böhmische Könige und deren Hauptleute. Boleslaw II. von Liegnitz-Brieg und Wenzel IV. haben die größte Anzahl von Bestätigungsurkunden ausgestellt. Der sehr lange regierende Bolko II. von Schweidnitz-Jauer hingegen stellte nur relativ selten solche Urkunden aus.Unter den Empfängern von Bestätigungsurkunden dominiert die Stadt Breslau, auf die allein knapp 20% aller für schlesische Städte ausgestellten Konﬁrmationen entfallen. Besondere Aufmerksamkeit wurde dem Formular der Urkunden gewidmet. Der Formularuntersuchung waren jedoch durch die unvollständige Überlieferung vieler Urkunden enge Grenzen gesetzt. Nur im Fall der Urkunden für die Städte Breslau und Liegnitz konnte eine Formularabhängigkeit ihrer Bestätigungsurkunden untereinander festgestellt werden. Denn nur diese beiden Städte verfügten über die erforderlichen Voraussetzungen für diesbezügliche Rückgriﬀe: die Existenz eines Privilegientypus (meistens in Form der allgemeinen Privilegienbestätigung), der gute Zustand des mittelalterlichen Stadtarchivs und dieselbe Urkundensprache. In die untersuchten Urkunden wurden nur selten Inserte eingefügt – meistens kommen diese in den von Wenzel IV., Agnes von Schweidnitz-Jauer und Heinrich V. von Breslau ausgestellten Bestätigungsurkunden vor. Am häuﬁgsten wurden die Urkunden Bolkos II. von Schweidnitz-Jauer bestätigt. Die Empfänger haben gewöhnlich zu Beginn des Konﬁrmationsvorganges die zeitlich jüngsten Urkunden vorgelegt. Die Approbation wesentlich älterer Dokumente war nicht üblich. Die meisten Bestätigungsurkunden wurden in der Stadt ausgestellt, für die sie bestimmt waren. In den Konﬁrmationsurkunden wurde die lateinische Sprache länger benutzt als in anderen schlesischen Urkundentypen. Jedoch löste seit den 1380er Jahren auch hierbei die deutsche die lateinische Sprache ab. Angesichts der unterschiedlichen Empfänger müssen konkrete Regionen (Fürstentümer) unterschieden werden, in denen sich auch, was die Bestätigung der Rechtsakte der Landesherren durch ihre Nachfolger anbelangt, verschiedene Konﬁrmationsgewohnheiten entwickelten. Im Breslauer Fürstentum war diese Tradition bereits am Ende des 13. Jahrhunderts vorhanden. Dasselbe gilt für die Städte des Liegnitzer Fürstentums. Einen Gegensatz bildeten die Städte der Fürstentümer Schweidnitz-Jauer sowie im Neiße-Ottmachauer und im Grottkauer Land, wo sich diese Tradition gar nicht herausgebildet hat. Conﬁrmatory documents of rulers for Silesian towns until early 15th centuryAbstractThe subject of the paper are the documents in which the ruler conﬁrms older documents for a given town. The ﬁrst part deals with conﬁrmatory documents in general, their origins, content and typology. The second part deals with Silesian documents. The author gives a chronological survey, identiﬁes their groups depending on the issuers and receivers, analyses formularies, discusses various types of conﬁrmatory documents, uncovers the connections of places of issue with the itineraries of rulers, and studies the language of the documents. The problem of speciﬁc features of those documents in particular towns is also treated at length. The ﬁnal part summarises the results and attempts a comparison with the situation in Bohemia and Moravia.

5

Paszporty w ostatnich latach dawnej Rzeczypospolitej. Problem genezy, formy i funkcje

63%

Łosowski J.

|

nr 10(12)

25-51

PL

Artykuł dotyczy paszportów wymaganych przy odbywaniu podróży od konstytucji sejmowej z 15 XII 1789 r. do końca istnienia Rzeczypospolitej. Wydawały je komisje porządkowe cywilno-wojskowe, kancelarie grodzkie, władze miejskie oraz administracje majątków ziemskich. Tekst został opracowany na podstawie akt komisji lubelskiej, łukowskiej oraz chełmskiej i stanowi wstępne rozpoznanie tego problemu. Zawiera informacje o treści paszportów, ich formie i praktyce sporządzania oraz wykorzystywania.

EN

The article concerns passports required for travels, issued in period from the Seym constitution from December 15th 1789 until the end of the Republic. Passports were issued by civil and military public order commissions, municipal chanceries, city administration and manor administration. The article was based on records of commissions from Lublin, Łuków and Chełm, and is an initial insight into this problem. The article comprises information on the content of passports and their form, as well as manners of production and use.

6

Kancelaria administracji zbiurokratyzowanej. Przedmiot – zakres – model badawczy

63%

Górak A.

|

nr 55

335-350

EN

The article is an attempt to analyze and define the concept of a bureaucratic office as a subject of research. Over the last hundred years, the office has been a subject of lively interest of Polish science, first for the needs of archival science, and finally also for diplomacy and history of administration. The author analyzes the phenomenon of the office in terms of the organization of office activities, the functions of the organization, and as a document service system (the office system). An important point of reference for recognizing this subject of research is the theory of the document life cycle. The summary of the considerations is the outline of the monograph model of the office.

PL

Artykuł jest próbą analizy i zdefiniowania pojęcia kancelarii zbiurokratyzowanej jako przedmiotu badań. Przez ostatnie sto lat kancelaria była przedmiotem ożywionego zainteresowania nauki polskiej najpierw na potrzeby archiwistyki, a ostatecznie także dyplomatyki i historii administracji. Autor analizuje zjawisko kancelarii pod względem organizacji czynności kancelaryjnych, funkcji organizacji oraz jako system obsługi dokumentowej (system kancelaryjny). Ważnym punktem odniesienia do rozpoznania tego przedmiotu badań jest teoria cyklu życiowego dokumentu. Podsumowaniem rozważań jest zarys modelu monografii kancelarii.