Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Deprefiksacja czasownikowa w języku litewskim

100%

Ostrowski N. I.

|

tom 38

172-181

EN

This paper discusses the development of several Lithuanian prefixal verbs (su-bradžióti ‘to do a wrong thing’, iš-skìlti ‘to strike spark’, at-vérti / už-vérti ‘to open / to close’, iš-réikšti ‘to express’, ap-àkti ‘to go blind’) and their relation to simplex forms (bradžióti ‘wade; do a wrong thing’, skìlti ‘to strike spark’, vérti ‘to thread; to prick; to open; to close’, réikšti ‘to express, to mean’, àkti ‘to go blind’). What these forms have in common is deprefixation, a kind of retrograde derivation exemplified by subradžióti → bradžióti.

PL

Artykuł omawia rozwój kilku czasowników prefigowanych w języku litewskim (su-bradžióti ‘czynić źle’, iš-skìlti ‘rozpalać ogień’, at-vérti / už-vérti ‘otwierać / zamykać’, iš-réikšti ‘wyrażać coś, znaczyć’, ap-àkti ‘oślepnąć’) oraz ich stosunek do form nieprefigowanych (bradžióti ‘brodzić; postępować źle’, skìlti ‘rozpalać ogień’, vérti ‘nawlekać; przebijać; otwierać; zamykać’, réikšti ‘wyrażać; mieć znaczenie’, àkti ‘ślepnąć’). Cechą wspólną omawianej grupy jest deprefiksacja, rodzaj derywacji wstecznej ilustrowanej przez parę su-bradžióti → bradžióti. W jej wyniku czasownik nieprefigowany rozszerza swój zasób znaczeń o nowe pojęcie, pierwotnie ograniczone tylko do czasownika przedrostkowego.

2

Lubotsky’s and Beekes’ laws, PIE *(H)r-, *(H)i(V)-, *a and some other laryngeal matters

100%

Werner H.

|

tom 16

|

nr 1

151-187

EN

A recent bimoraic analysis of the properties of (late) PIE laryngeals supports Rix’s theory of PIE CRHC (with implications for CRHV) in Greek and Beekes’ law of laryngeal vocalization following initial resonant. Beekes’ difficulties involving PIE *r are eliminated by demonstrating that Latin and Vedic, unlike Hittite, Greek and Armenian, always distinguish between PIE *rHC- and PIE *HrHC-. Lubotsky’s partly related law of laryngeal loss in Indo-Iranian is found to be supported by twelve (partly amended) etymologies out of Lubotsky’s original fourteen plus one new one. Alternatives are essayed for etymologies containing PIE *a proposed in refutation of these laws. Accentually conditioned voicing by *h3 is further promoted.

3

On the Origin of the Neo Indo-Aryan Pahādī Language of Utarakhand and Western Nepal Himalaya

100%

Joshi M.

|

2010

|

tom 52

|

nr 2

51-65

EN

Drawing on epigraphical sources the present paper purports to trace the origin and development of the neo Indo-Aryan Pahādī language of western Nepal, Kumaon and Garhwal. The methodology involves diachronic study of inscriptions found in the above-mentioned three regions, and their inter-area relationship with one another especially in terms of palaeography, orthography, contents, diction, syntax and vocabulary. Certain linguistic uses peculiar to the entire zone under reference were noticed in the very earliest inscriptions, some of which have survived to date. These records show the existence of proto Pahādī and proto Hindi (precursor of Avadhī, and Braja/Saurasenī) languages in the eleventh-thirteenth century AD and fully developed Pahādī from the fourteenth century AD onwards. In conclusion, epigraphy, can add considerably to our knowledge of history of language, and help us deconstruct myths related to philology.

4

Zwyczaj palenia tytoniu w słownictwie i frazeologii języka polskiego

100%

Piela A. , Uniwersytet Śląski w Katowicach

|

tom 048

EN

The tobacco smoking custom in the Polish lexis and phraseology Polish phraseology contains a large number of lexical units reflecting old customs of Polish people. Among them, one can find those which originate either from the tobacco smoking custom or the habit of taking snuff. The article deals with the lexis and phraseology from the so-called “tobacco circle”. The semantic field of the names under examination is treated in a broader scope; thus it contains not only lexemes: cigar, pipe, cigarette, snuff, tobacco, but also the names of accessories and people connected with a tobacco industry such as: cigar-holder, pipe maker, cigarette manufacturer, cigarette-case, snuff-box, and the verbs describing smoking tobacco actions such as puff, drag, toke, fume, smoke.

5

Jakutische Elemente in tungusischen Sprachen X-XII: Jakutisches im Urulga-Ėwenki (X), Barguzin-Ėwenki (XI) und Nānaj (XII) (nach S. M. Širokogorovs “Tungus Dictionary”)

88%

Knüppel M.

|

tom 17

|

nr 2

89-100

EN

The following article deals with Yakut elements in Nānaj and two Ėwenki dialects (Urulga-Ėwenki and Barguzin-Ėwenki) as well as some Yakut-Tungus “parallels”, and it is based on the material included in S. M. Širokogorov’s “Tungus Dictionary”.

6

Zwyczaj picia kawy i herbaty odzwierciedlony w polskim słownictwie i frazeologii

88%

Piela A.

|

2015

|

nr 19

141-152

XX

The paper shows that it is not just the habit of drinking coffee and tea that has changed over the centuries, but also the lexicon of the related semantic circle. Polish preserves the basic vocabulary pertaining to the culture of coffee and tea drinking; some units have undergone a semantic metamorphosis and remained in the language, others did not withstand the test of time and faded into oblivion. It should be emphasized that the analysed lexical layer is constantly evolving, as is proven by new names for our stimulants, such as lura ‘weak tea’, słomka ‘weak tea’, pistoletówka ‘black coffee’, szatan ‘strong black coffee’ etc.

7

On the origins of the Turkic directive suffixes -jar(y) and -sar(y)

88%

Stachowski M.

|

nr 3

127-135

EN

This study is devoted to the problem of the interrelationship between Turkic syŋar ‘direction’ and jak ~ jan ‘side’ on the one hand, and the Khakas, Shor and Oyrot directive suffixes -jar(y) ~ -sar(y) ~ -sāra, and so on, on the other. The paper seeks to answer four questions: (1) Are jak ‘side’ and jan id. two derivatives ultimately of the same root *√ja?; (2) How do jak ‘side’ and sak id. compare?; (3) If it is true that jar, sar < *jagar, *sagar, how, then, should the final vowel in jary, sara, etc. be explained?; (4) How do Old Tkc. syŋar ‘direction’ (also used as a directive postposition) and sar ~ jar compare?

8

Z historii nazw demonów domowych rejestrowanych w dobie staro- i średniopolskiej

75%

Krótki Z.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2017

|

tom 16

175-187

PL

W artykule analizie poddano dawne, XV-, XVI-, XVII- oraz XVIII-wieczne nazwy demonów domowych. Zebrany ze wszystkich dostępnych źródeł leksykograficznych materiał uzupełniony został o fragmenty dzieł literackich, w których pojawiły się nazwy tych demonów. Okazało się, że jednostki, które pod koniec doby średniopolskiej posiadały znaczenie ‘duchy- -opiekunowie domu’, w XVI i XVII wieku charakteryzowały najczęściej ‘dżina’ lub ‘diabła’. Na charakter tych wierzeń ogromny wpływ wywarła literatura z czasów kontrreformacji. Doprowadziła ona do przemieszania wyobrażeń dawnych, mitycznych sprzymierzeńców ludzi z wyobrażeniami diabła i jego pomocników. Na początku doby nowopolskiej natomiast, pod wpływem kultury zachodniej, analizowane jednostki utraciły negatywne nacechowanie.

EN

The article presents the names of the domestic demons registered in the 15th to 18th centuries. The material, collected from all the accessible lexicographical sources was supplemented with the fragments of the literary works in which the names of these demons occurred. It has turned out that the lexical units which in the late Middle Polish period had the meaning of a ‘protective household spirit’, in the 16th and 17th centuries characterized most frequently a ‘genie’ or a ‘devil’. These beliefs were immensely affected by the Counter Reformation literature. It caused the confusion of the notions of the ancient mythical human allies with the notions of the devil and his helpers. In the early New Polish period the analysed lexical units lost their negative markedness under the influence of the Western culture.

9

Nazwy demonów powietrznych w historii języka polskiego

75%

Krótki Z.

|

tom 16

EN

The analysis was undertaken concerning the ancient names of air ghosts and spirits in this article. The written material gathered from all available lexicographical sources registered the ’lexis’ to the end of 18th century. The author used the old texts and literature for example: Postępek prawa czartowskiego przeciwko narodowi ludzkiemu and Pogrom czartowskie błędy, latawców zdrady i alchemickie zdrady jako rozpłasza. As was evidenced the vintage names of air spirits were structured as a form of three ’pictures’ such as: 1. ‘given to fly’, 2. ‘given to whistle’, 3. ‘the fire in the sky’ the key figure among these creatures was latawiec who was taken as a satan’s helper other demons were treated as an entities who plagued the human kind with bad meteorological aura. Some of them took a revenge on the people for disturbance of their peace and quiet (for instance – południca). Others were the creatures who did a penance. Some characters existed to teach people how to do a husbandry. The author took a notice that there’s no way to reconstruct the full measure of meanings because of the gaps in the written text.

10

Gniazda słowotwórcze w badaniach historycznojęzykowych (na materiale polskiej leksyki animalistycznej)

63%

Waśkowski K. , Uniwersytet Śląski w Katowicach , Krzysztof Waśkowski. Doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa. Specjalizuje się w badaniach historycznojęzykowych z. w. s. n. d. p. z. w. W. o. s. z. l. s. u. p. z. s. h. , waskowski.krzysztof@gmail.com

|

2015

|

tom 4

EN

The article presents a proposal for the use of nests word formation for the diachronic research. By using derivatives from the base KOŃ, we reconstructed panchronic nest formative, so that we could get to know the dynamics of lexis. We pointed derivations of varying degrees fixation in the history of Polish - derivatives stable, lost and new, as well as we trying to define the characteristic features of the derivation of this fragment vocabulary.

PL

W artykule przedstawiono propozycję zastosowania słowotwórstwa gniazdowego do badań o charakterze historycznojęzykowym. Wykorzystując derywaty od bazy KOŃ, zrekonstruowano panchroniczne gniazdo słowotwórcze, na podstawie którego można było orzekać o dynamice słownictwa. Wskazano wiec wyrazy pochodne o różnym stopniu utrwalenia w dziejach polszczyzny – derywaty stabilne, zaginione oraz nowe, jak również próbowano określić charakterystyczne cechy derywacji omawianego fragmentu słownictwa.

11

Latinismy ve španělštině — nástin problematiky a stručná historie

63%

Krinková Z.

Časopis pro moderní filologii (Journal for Modern Philology)

|

2015

|

tom 97

|

nr 2

203-209

EN

The paper provides basic information about the concept of Latinism (lexical elements derived from Latin) in Romance languages with the focus on Spanish. It deals especially with the history of penetration of Latinisms (and partly also Hellenisms) into Spanish between the 13th and 20th centuries. Each defined period of time is characterised by specific tendencies regarding the popularity of Latinisms, the way they were adopted into in Spanish and the semantic fields from which they come. The paper is based on secondary literature.

12

Typologie vs linguistique générale : un essai

63%

Fagard B.

Svět literatury – Časopis pro novodobé literatury (World of Literature – Journal for Modern Literatures)

|

2015

|

tom Special Issue: Le monde de la litérrature

225-235

EN

In this paper, I take up the case of quotative evidentials and their (non-?)existence in Romance languages, in an attempt to illustrate the fact that the dialogue between typological linguistics and general linguistics is essential. I review briefly the case of grammaticalization from a typological point of view, and the category of evidentiality, before discussing the case of discourse markers specialized in the introduction of reported speech, in Romance languages.

13

Z historii językowego obrazu świata wartości prezentowanego w czasopismach dla dzieci

63%

Bajerowa I.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2009

|

tom 21

205-234

PL

Autorka opisuje różnice między obrazami świata wartości u końca XIX i XX wieku, zawartymi w języku czasopism dla małych dzieci: „Światełku” (z końca XIX w.) i „Misiu” (z k. XX w.). Podstawą materiałową są wyrazy nacechowane wartościująco, zaczerpnięte z tych czasopism. Autorka klasyfikuje je w zależności od rodzaju wartości, której dotyczy dany leksem, wyróżniając wartości poznawcze, estetyczne, moralne, obyczajowe, witalne, rodzinne, odczuciowe, obiektów posiadania, obiektów różnej aprobaty, transcendentne. Porównanie danych z obu źródeł w ramach poszczególnych kategorii pozwala ustalić podobieństwa i różnice, traktowane jako sygnały zmian diachronicznych. Najwyraźniej zarysowują się następujące różnice: zespół wartości zawartych we współczesnym języku kierowanym do dzieci jest bardziej wewnętrznie urozmaicony, bogatszy, zwłaszcza dzięki rozbudowie kategorii poznawczej (wzrost liczby zapożyczeń, np. pojawiają się nieznane dotąd postaci ludzi z dawnych epok czy ze współczesnych krain egzotycznych). Zubożenie jednak jest widoczne w zanikaniu kategorii transcendentnych (wyeliminowanie wartości religijnych – brak obecnych dawniej postaci świętych) i cofaniu się kategorii moralnej (zmniejszenie frekwencji nazw odnoszących się do takich wartości, jak dzielność, dobroć, szczerość, i antywartości, jak łakomstwo, zuchwalstwo; zupełny zanik pola charytatywnego, przedstawiającego ludzką nędzę materialną i pomoc niesioną ubogim) oraz w ograniczaniu kategorii rodzinnej (ginie pole krewnych bocznych, zaciera się obraz matki, pojawiają się postacie zastępcze – „przyszywani” wujkowie i ciocie). Zaobserwowane zmiany językowego obrazu świata wartości – zdaniem autorki – sygnalizują zmianę celów wychowawczych na przestrzeni ostatnich stu lat.

EN

The article compares the world of values presented in journals for small children: Światełko (the end of the 19th c.) and Miś (the end of the 20th c.). The data are evaluative terms used in these publications. They are classified depending on the kind of value inherent in a term, such as esthetic, moral, transcendental, to do with life, family, feelings, possessions, desired objects or acquisition of knowledge. A comparison of data from both sources within categories allows one to establish similarities and differences, treated as signals of diachronic changes. The following differences come to the fore: the values contained in present-day Polish are internally more diverse, richer, especially thanks to an elaboration of the category of learning and acquisition of knowledge (more borrowings, e.g. references to figures from former epochs or contemporary exotic places). However, one may also observe an impoverishment of certain categories of values (an elimination of religious values – no references to saints, once common) and a regress of the moral category (a lower frequency in the use of terms referring to such values as courage, goodness or frankness, as well as to anti-values, such as gluttony, audacity; a disappearance of the domain of charity, poverty and help for the poor). The category of the family is also more restricted (second cousins are not mentioned, the image of the mother is vague, „external” aunts and uncles appear). The changes in the linguistic picture of values, according to the author, signal a change in educational goals over the last century.

14

K otázce tzv. akuzativního se v češtině: pohled (nejen) diachronní

51%

Pergler J.

Slovo a slovesnost: časopis pro otázky teorie a kultury jazyka (Slovo a slovesnost: A journal for the theory of language and language cultivation)

|

2016

|

tom 77

|

nr 2

102-122

EN

This article deals with the Czech reflexive form se and its categorization from both diachronic and synchronic perspectives. It is argued that in Old Czech, the reflexive was clearly a pronoun because it could be used in a number of contexts that are indicative of its having a syntactic function, e.g. in the context of coordination. Since then, however, the reflexive se has been gradually losing its pronominal nature, being replaced in pronominal contexts by the (originally genitive) form sebe. This process has not been completed yet, hence in contemporary Czech, the reflexive has both pronominal features and features of a morpheme/particle. It thus cannot be discretely categorized; such a categorization would be an inadequate oversimplification because it would necessarily ignore some of the features of the reflexive. Therefore, instead of asking whether the form se is a pronoun or a morpheme/particle in contemporary Czech, I try to answer the question of what pronominal and what non-pronominal features it has.

15

Эволюция оценочной антропонимики в русском языке XVII-XIX веков

44%

Mirzoeva /Мирзоева L. Л. Ю.

Studia Rossica Gedanensia

|

2014

|

nr 1

21-37

RU

В статье рассматриваются проблемы восприятия и понимания специфического разряда собственных имен, требующих знания закрепленных за ними оценочных смыслов (позитивных или негативных). Данные имена, ориентированные на квазистереотип, несут в себе заряд лингвокультурологической информации, поэтому очевидна необходимость анализа их в аспекте эволюции, в системе координат «пространство – время». В ходе исторического развития, как это показано в данной работе, существенно меняется и спектр этих оценочных средств, и принципы их использования.

EN

The article deals with a wide range of problems related to perception and interpretation of emotive proper names which existed in the Russian Language of 17–19 centuries. This type of language units requires special background knowledge in the sphere of emotive meanings which can be positive, negative or ambivalent. Emotive proper names are based on national stereotypes; that is why they are capable to render lingua-cultural information containing typical evaluations. In order to understand the evaluative system represented in Russian language, linguists should analyze emotive proper names from the aspects of space and time, and these principles of analysis enable us to expose evolutionary processes both in the range of emotive proper names and in the manner of their use.

PL

Artykuł omawia problematykę percepcji i interpretacji antroponimiki nacechowanej (pozytywnie, negatywnie bądź ambiwalentnie), funkcjonującej w języku rosyjskim w XVII-XIX w. Imiona własne są zorientowane na quasi-stereotypy, zawierają ładunek informacji lingwokulturologicznej. Autorka postuluje lingwostylistyczną analizę w aspekcie ewolucji, w modelu czasoprzestrzeni. Udowadnia, iż w toku rozwoju historycznego zmieniają się zarówno spektrum narzędzi oceny lingwistycznej, jak i zasady ich zastosowania.

16

Etymologické dublety v španielčine a slovenčine

44%

Ulašin B.

Časopis pro moderní filologii (Journal for Modern Philology)

|

2016

|

tom 98

|

nr 2

254-267

EN

In Spanish, so-called learned words, derived from Latin, form etymological doublets with popular words, both of them tracing their origin to the same Latin etymon. While popular words have undergone many acoustic and sometimes semantic changes, learned words have been subject to only minor formal and, to a lesser extent, semantic alterations. Learned words are used mostly in specialized and technical terminology, sometimes in literary style. In Slovak there are very few etymological doublets because the main source of loanwords was neither its preceding Paleoslavic stage, nor Old Slavonic, or any other Slavic language. On the other hand, in Russian we can observe many loanword doublets consisting of popular words alongside Old Church Slavonic lexis.

17

Structurele toekomst, predicties, natijdigheid en emergente grammatica: Een bijdrage tot de discussie over panchronie

44%

Konvička M.

Roczniki Humanistyczne

|

2016

|

tom 64

|

nr 5: Neofilologia. Numer specjalny

63-82

NL

In dit artikel onderzoek ik twee theoretische concepten met betrekking tot de aard van grammaticale structuren. Ten eerste bespreek ik het begrip panchronie als een niet-reductief alternatief voor de structurele dichotomie van diachronie versus synchronie. Ten tweede introduceer ik een emergentistische benadering van taal die de idee van taal als een statisch, stabiel systeem verwerpt. Daarna laat ik zien hoe een panchronische taalvisie de emergentistische benadering ten goede komt. Hierbij zal ik het belang van structurele posterioriteit benadrukken die in traditionele grammaticamodellen vaak wordt verwaarloosd en in emergentistische alleen geïmpliceerd. De opkomende aard van de taal, zoals ik ga aanvoeren, kan alleen worden beschreven als ook rekening wordt gehouden met structurele voorspellingen van de sprekers. Afgezien van het combineren van de structurele anterioriteit, d.w.z. diachronie, en structurele contemporaneïteit, d.w.z. synchronie, moet ook rekening worden gehouden met de structurele posterioriteit. In dat geval bouwt elke spreker in elke uitspraak voort op vroegere taalkundige ervaring en vormt daardoor, in zekere mate, toekomstige uitspraken.

PL

W artykule badam dwie teoretyczne koncepcje odnoszące się do rodzajów struktur gramatycznych. Na początku omawiam pojęcie panchrony (panchronii) jako nieredukcjonistycznej alternatywy dla strukturalnej dychotomii diachronii vs. synchronii. Kolejno krótko wprowadzam podejście emergentystyczne do języka, które odrzuca pomysł języka statycznego, inaczej mówiąc — ideę języka jako systemu stabilnego. Następnie pokazuję, jak panachroniczny obraz języka wpływa na podejście emergentystyczne. Mianowicie odkreślam wagę strukturalnej posteriority (późniejszości), która jest często pomijana w tradycyjnych modelach gramatycznych, a rozumiana tylko w tych emergentystycznych. Emergentną naturę języka można określić tylko wtedy, gdy strukturalne przewidywania osoby mówiącej też są brane pod uwagę, co zresztą podważam. Oprócz łączenia strukturalnego anteriority (pierwszeństwa), tj. diachronii, strukturalnej contemporaneity (teraźniejszość), tj. synchronii, musi też zostać wzięta pod uwagę strukturalna późniejszość. W tym przypadku przecież każdy mówca w każdej wypowiedzi opiera się na swoich wcześniejszych doświadczeniach językowych, a tym samym — do pewnego stopnia — tworzy swoje przyszłe wypowiedzi.

EN

In this article, I investigate two theoretical concepts pertaining to the nature of grammatical structures. Firstly, I discuss the notion of panchrony as a non-reductionist alternative to the structuralist dichotomy of diachrony versus synchrony. Secondly, I shortly introduce the emergentist approach to language that rejects the idea of language as a static, stable system. Afterwards, I am going to show how a panchronic view of language benefits the emergentist approach. Namely, I am going to stress the importance of the structural posteriority which is often neglected in traditional grammar models and only implied in emergentist ones. The emergent nature of language, as I am going to argue, can only be described if the speakers’ structural predictions are taken into account as well. Apart from combining the structural anteriority, i.e. diachrony, and structural contemporaneity, i.e. synchrony, structural posteriority has to be taken into account as well. In that case, every speaker in every utterance builds upon their earlier linguistic experience and thereby—to some degree—forms their future utterances.