Nowa wersja platformy, zawierająca wyłącznie zasoby pełnotekstowe, jest już dostępna.
Przejdź na https://bibliotekanauki.pl
Ograniczanie wyników
Czasopisma help
Lata help
Autorzy help
Preferencje help
Widoczny [Schowaj] Abstrakt
Liczba wyników

Znaleziono wyników: 22

Liczba wyników na stronie
first rewind previous Strona / 2 next fast forward last
Wyniki wyszukiwania
Wyszukiwano:
w słowach kluczowych:  cisplatyna
help Sortuj według:

help Ogranicz wyniki do:
first rewind previous Strona / 2 next fast forward last
1
Content available remote Związki metali jako potencjalne środki wspomagające promienioterapię
100%
EN
This review describes some current approaches in using metal compounds to modulate the response of tumors and normal tissues to cell killing byionizing radiation. It is known that many tumors contain necrotic, oxygen-defficient areas which show diminished radiation sensitivity. Normal tissues contain mostly oxic cells; so antihypoxia therapies should be relatively tumor-specific. The biochemical role of oxygen is in fixing , or making permanent, the damage done to the critical DNA target. Radiation can damage DNA either by direct interaction or indirectly by ionizing created in nearby water molecules. The resulting DNA state depends on a competition between oxygen for damage fixation and reducing species, such as hydrated electron or thiol compounds (-SH), for chemical restitution. (...) Metal complexes would appear to represent ideal candidates for studies of their potential sensitizing properties, but only few such studies have been carried out. Metal complexes which exhibit greater radiosensitizing properties in hypoxia may be divided into three classes: (1) cisplatin and related Pt complexes; (2) metal (mainly Pt, Ru, Rh) complexes of nitroaromatic radiosensitizeres; (3) complexes of early transition metal series which may act by electron affinity or thiol depletion.(...)
2
Content available remote Poszukiwanie nowych leków na bazie cisplatyny
75%
EN
Cancer therapy is one most the challenging tasks for medicine at the end of this century. The subject of discussion in this paper is cisplatin which about thirty years ago has awaked a hope for an effective treatment of cancer. The following problems have been reviewed : the effect of various substituents on the biological activity of the compounds : cis-PtAm2X2 (where Am is ammine or amine and X is an anionic group), the mechanism of action of cisplatin and the structures of its coordination compounds with DNA. The side effects of cisplatin therapy, in particular its nefrotoxicity and the attempts to establish the structure-activity relationship have been discussed. The second and third generation of platinum-based drugs are presented, including the cisplatin drugs which are joint with some biologically active compounds. They act as the vectors delivering the drug directly to the cancerous cells, hereby decreasing toxicity of these drugs.
4
Content available Rak szyjki macicy – czy zawsze chirurgia?
63%
EN
Worldwide, cervical cancer is the second most common genital malignancy in the females. Estimated number of women affected therewith reaches 1.4 million. In Poland, cervical cancer is the fourth most common cancer, preceded by breast cancer, lung cancer and endometrial cancer, and the fifth most common cause of cancer-related mortality. Cervical cancer usually affects women aged 45-59. Current standards of treatment of cervical cancer include surgery (still the basic modality at stages 0, IA, IB and IIA), radiotherapy, chemotherapy and radiochemotherapy, which are implemented at stages IB-IVB. Surgical treatment of cervical cancer patients is classified as follows: primary treatment, treatment of coexisting genital conditions prior to planned radiochemotherapy, treatment of recurrent cervical cancer and palliative treatment. Low efficacy of radiotherapy and chemotherapy as the sole treatment modalities in cervical cancer resulted in increased interest in radiochemotherapy, i.e. a technique combining radiation with cytotoxic drugs. Randomized trials revealed an improvement of 3-years’ survival by 10-18% and the drug used most often was cisplatin administered alone or combined with a 96-hours’ infusion of fluorouracil. Cervical cancer is currently considered one of the tumors, where multimodal treatment is a therapeutic standard.
PL
W skali świata rak szyjki macicy jest drugim co do częstości występowania nowotworem narządów płciowych u kobiet. Szacuje się, że liczba kobiet chorych na raka szyjki macicy na świecie sięga 1,4 miliona. W Polsce rak szyjki macicy zajmuje czwarte miejsce – po raku sutka, płuc i endometrium – oraz piąte miejsce jako przyczyna zgonów wśród kobiet z powodu nowotworów złośliwych. Rak szyjki macicy najczęściej rozwija się u kobiet pomiędzy 45. a 59. rokiem życia. Współczesne standardy leczenia raka szyjki macicy obejmują: leczenie chirurgiczne, które wciąż jest podstawą w stopniu 0, IA, IB, IIA, radioterapię, chemioterapię oraz radiochemioterapię, które stosuje się w stopniach od IB do IVB. Leczenie chirurgiczne u chorych z rakiem szyjki macicy dzieli się na następujące typy: leczenie pierwotne, leczenie współistniejących patologii narządów płciowych przed planowaną radiochemioterapią, leczenie nawrotów raka szyjki macicy i leczenie paliatywne. Niska skuteczność radioterapii i chemioterapii stosowanych samodzielnie w raku szyjki macicy spowodowała wzrost zainteresowania radiochemioterapią, czyli metodą łączącą leczenie promieniami i lekami cytotoksycznymi. W badaniach randomizowanych stwierdzono poprawę 3-letniego przeżycia o 10-18%, a lekiem najczęściej stosowanym jest cisplatyna podawana oddzielnie lub w skojarzeniu z 96-godzinnym wlewem fluorouracylu. Rak szyjki macicy należy obecnie do nowotworów, w których leczenie skojarzone stanowi standard terapeutyczny.
PL
Cisplatyna jest cytostatykiem stosowanym w terapii raka: jądra, jajnika, pęcherza moczowego, kolczystokomórkowego głowy i szyi, drobnokomórkowego i niedrobnokomórkowego płuca oraz szyjki macicy. Dla personelu medycznego jest dostępna w postaci ampułek 10 lub 50 mg z koncentratem do sporządzania roztworu do infuzji (1 mg cisplatyny/ml). Narażenie zawodowe na cisplatynę może wystąpić podczas produkcji oraz w czasie stosowania leku na oddziałach szpitalnych. Narażenie przy produkcji stanowi mniejszy problem, ponieważ dotyczy stosunkowo wąskiej grupy pracowników firm farmaceutycznych, podlegających wymogom dobrej praktyki wytwarzania i restrykcyjnej kontroli narażenia. Znacznie większą grupę osób zawodowo narażonych na cisplatynę stanowią pracownicy służby zdrowia (pielęgniarki, lekarze, farmaceuci, salowe, osoby sprzątające, pracownicy pralni) opiekujący się i mający kontakt z leczonym pacjentem. Źródłem narażenia dla personelu medycznego i pomocniczego może być przygotowywany i podawany lek oraz wydaliny i wydzieliny chorych. Głównymi drogami narażenia zawodowego w trakcie procesów produkcji cisplatyny są układ oddechowy i skóra. W warunkach szpitalnych to skóra stanowi główną drogę narażenia, chociaż nie można wykluczyć również narażenia inhalacyjnego, głównie na aerozole cisplatyny. Największe stężenia cisplatyny w powietrzu środowiska pracy wynosiły < 5,3 ng/m3, natomiast na różnych powierzchniach pomieszczeń aptecznych i szpitalnych, sprzęcie zabiegowym i rękawicach, stężenia nie przekraczały 110 ng/cm2. Brak jest danych ilościowych dotyczących wchłaniania cisplatyny przez skórę lub przez drogi oddechowe u ludzi, wiadomo natomiast, że związek może wchłaniać się tymi drogami, o czym świadczą wyniki badań prowadzonych wśród farmaceutów i personelu medycznego, u których stwierdzano istotnie większe stężenia platyny (Pt) w moczu w porównaniu z grupą kontrolną. Informacje dotyczące skutków zdrowotnych narażenia zawodowego na cisplatynę są bardzo nieliczne. Opisano jedynie przypadki alergii zawodowej objawiającej się pokrzywką. Dane dostępne w piśmiennictwie dotyczą głównie działań niepożądanych u pacjentów leczonych cisplatyną. Najczęściej zgłaszane działania niepożądane cisplatyny to zaburzenia: czynności nerek, hematologiczne, słuchu, żołądkowo-jelitowe oraz neuropatie. U około 1/3 pacjentów już po podaniu pojedynczej dawki cisplatyny (50 mg/m2) obserwowano skutki działania toksycznego związku na: nerki, szpik kostny i słuch. Skutki działania nefrotoksycznego, ototoksycznego i neurotoksycznego cisplatyny mogą mieć charakter długotrwały i nieprzemijający. W badaniach toksyczności cisplatyny na zwierzętach związek podawano wyłącznie dootrzewnowo lub dożylnie. Cisplatyna działała głównie na nerki zwierząt, wywołując zmiany biochemiczne (m.in. zwiększenie stężenia kreatyniny i azotu mocznikowego w surowicy), a w obrazie histopatologicznym martwicę w proksymalnych kanalikach nerkowych. Ponadto obserwowano zmiany aktywności enzymów wątrobowych, liczne ogniska zapalne oraz martwice wątroby, a także nieprawidłowości w rozmieszczeniu komórek wydzielniczych i aktywności enzymów bariery jelitowej oraz zmiany histopatologiczne w jelicie cienkim, które zaburzały procesy trawienne i prowadziły do zaburzenia łaknienia u zwierząt. Cisplatyna działała również ototoksycznie, prowadząc do utraty słuchu u gryzoni. Obserwowano ponadto zmiany w obrazie krwi i zaburzenia w obrębie układu krwiotwórczego. U narażanych zwierząt wystąpiły: leukopenia, zmniejszona liczba neutrofili, limfocytów oraz płytek, a także zahamowanie czynności szpiku kostnego. W testach neurobehawioralnych u zwierząt cisplatyna wywoływała zmniejszenie aktywności ruchowej. Cisplatyna działała mutagennie w testach na bakteriach oraz na komórkach ssaków, w tym na ludzkich limfocytach. Wywoływała wzrost częstości wymian chromatyd siostrzanych i aberracje chromosomowe. Odnotowano dodatnie wyniki testu kometowego oraz mikrojądrowego. Jednym z opisywanych działań ubocznych terapii cisplatyną jest jej działanie rakotwórcze. W literaturze opisano przypadki ostrej białaczki nielimfoblastycznej u pacjentek leczonych wyłącznie cisplatyną i karboplatyną 6 lat po zakończeniu chemioterapii. W dostępnym piśmiennictwie brak jest danych dotyczących przypadków zachorowania na nowotwory pracowników zawodowo narażonych wyłącznie na cisplatynę. Istniejące doniesienia dotyczą jednoczesnego narażenia na różne cytostatyki. U myszy i szczurów po podaniu dootrzewnowym cisplatyny wykazano jej działanie rakotwórcze. U myszy narażanych na cisplatynę obserwowano zwiększoną liczbę i częstość występowania gruczolaków płuc. Po narażeniu zwierząt na cisplatynę dootrzewnowo, a ponadto na olej krotonowy naskórnie, odnotowano brodawczaki skóry. U narażanych szczurów cisplatyna indukowała białaczki. W IARC zaklasyfikowano cisplatynę jako substancję prawdopodobnie rakotwórczą dla ludzi (grupa 2.A). W DECOS uznano ją za kancerogen genotoksyczny, również NTP klasyfikuje ją jako substancję potencjalnie rakotwórczą dla ludzi. Pomimo że cisplatyna nie została urzędowo zaklasyfikowana w UE i brak jej klasyfikacji zharmonizowanej, większość producentów klasyfikuje ten związek jako działający rakotwórczo kategorii zagrożenia 1.B. Nie ma w dostępnym piśmiennictwie danych o przypadkach klinicznych i wynikach badań epidemiologicznych dotyczących wpływu cisplatyny na płód i rozrodczość wskutek narażenia zawodowego na ten związek. Na podstawie opisanych przypadków ciężarnych leczonych cisplatyną wiadomo, że związek ten przenika przez łożysko oraz do mleka matki. U dzieci 20% pacjentek leczonych cisplatyną w pierwszym trymestrze ciąży oraz u 1% dzieci pacjentek leczonych w drugim i/lub trzecim trymestrze ciąży wystąpiły poważne wady rozwojowe. U mężczyzn przewlekłe podawanie cisplatyny wywoływało odwracalną azoospermię oraz dysfunkcję komórek Leydig’a. Spośród 61 kobiet chorych na raka jajnika poddanych zachowawczemu zabiegowi chirurgicznemu i chemioterapii cisplatyną w wieku rozrodczym 47% urodziło dzieci w okresie po terapii, a 87% starających się zaszło w ciążę. W badaniach na zwierzętach laboratoryjnych cisplatyna działała wysoce embriotoksycznie. Rzadziej obserwowano zmiany teratogenne. Cisplatyna wpływała także na aktywność jajników. Na podstawie dostępnych w piśmiennictwie danych dotyczących toksyczności cisplatyny u ludzi i zwierząt nie jest możliwe ustalenie zależności dawka-odpowiedź. Z analizy klasyfikacji leków stosowanych przez: ASHP, NIOSH, IACP, IPCS wynika, że wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) cisplatyny w środowisku pracy powinna mieścić się w granicach 0,001 ÷ 0,01 mg/m3. Biorąc pod uwagę ilościową ocenę rakotwórczości cisplatyny wykonaną przez ekspertów DECOS oraz akceptowalny poziom ryzyka zawodowego ustalony przez Międzyresortową Komisję ds. NDS i NDN (10-3 ÷ 10-4) dla kancerogenów, dopuszczalne stężenia cisplatyny w środowisku pracy powinny mieścić się w zakresie 0,005 ÷ 0,0005 mg/m3. W większości państw (w: USA, Belgii, Szwajcarii i na Węgrzech) ustalono wartości dopuszczalnych stężeń dla tego związku na poziomie 0,002 mg/m3. Zaproponowano wartość NDS cisplatyny na poziomie 0,002 mg/m3, a ponadto oznakowanie: Carc. 1B – substancja rakotwórcza kategorii zagrożenia 1.B; „Ft” – substancja działająca szkodliwie na płód oraz „skóra” – wchłanianie substancji przez skórę może być tak samo istotne, jak przy narażeniu drogą oddechową. Brak jest podstaw merytorycznych do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) oraz wartości dopuszczalnej w materiale biologicznym (DSB) dla cisplatyny.
EN
Cisplatin is a cytostatic used in the treatment of testicular, ovarian, cervix and bladder cancers, squamous cell carcinoma of a head and a neck, small cell and non-small cell lung cancer. For medical staff, it is available in ampoules of 10 or 50 mg with a concentrate for solution for infusion (1 mg cisplatin/ml). Occupational exposure to cisplatin may occur during production and drug use in hospital wards. Exposure during production is a minor problem because it concerns a relatively narrow group of employees of pharmaceutical companies, that are subjected to requirements of good manufacturing practice and restrictive exposure control. A much larger group of workers exposed to cisplatin are health professionals (nurses, doctors, pharmacists, cleaning service, laundry workers) who care for and have contact with treated patients. The source of exposure for medical and auxiliary personnel may be preparation and administration of drug and excretions and secretions of patients. The main routes of occupational exposure during cisplatin production processes are respiratory and skin. In hospitals, skin is the main route of exposure, although inhalation exposure cannot be excluded, mainly on cisplatin aerosols. The highest concentrations of cisplatin in the occupational environment air were < 5.3 ng/m3 , while on different surfaces of pharmacy and hospital rooms, surgical equipment and gloves, concentrations did not exceed 110 ng/cm2 . There are no quantitative data on the absorption of cisplatin through the skin or through the respiratory tract in humans, but it is known that the compound can absorb these routes, as demonstrated by studies conducted among pharmacists and medical personnel with significantly higher concentrations of platinum (Pt) in urine compared to the control group. There is little information on the health effects of occupational exposure to cisplatin. Only cases of occupational allergy manifesting by urticaria have been described. The data available in the literature refer mainly to adverse reactions in patients treated with cisplatin. The most commonly reported adverse effects of cisplatin are renal, haematological, hearing, gastrointestinal and neuropathic disorders. In about one third of patients, after the administration of a single dose of cisplatin (50 mg/m2 ), the toxic effects of the compound were observed on kidneys, bone marrow and hearing. The nephrotoxic, ototoxic and neurotoxic effects of cisplatin can be long-term and permanent. In animal toxicity studies with cisplatin, the compound was administered intraperitoneally or intravenously. Cisplatin affects mainly kidneys of animals, causing biochemical changes (including an increase creatinine and urea nitrogen levels in serum), and histopathological abnormalities, necrosis in the proximal renal tubules. Moreover, there were changes in liver enzymes activities, numerous inflammation and liver necrosis, and disorders in secretory cell distribution, intestinal barrier enzymes activities, and histopathological changes in the small intestine, which disturbed digestive processes and led to appetite disturbances in animals. Cisplatin is also ototoxic, leading to hearing loss in rodents. Changes in the blood parameters and disorders in the hematopoietic system have also been observed. Leukopenia, decreased number of neutrophils, lymphocytes and platelets, and bone marrow suppression occurred in exposed animals. In neurobehavioral tests in animals, cisplatin caused a decrease in physical activity. Cisplatin was mutagenic in tests on bacteria and on mammalian cells, including human lymphocytes. It evoked an increase in the frequency of sister chromatid exchanges and chromosomal aberrations. There were positive comet and micronucleus test results. One of the reported side effects of cisplatin therapy is its carcinogenic effect. The literature describes cases of acute non- -lymphoblastic leukemia in patients treated with cisplatin only and carboplatin 6 years after chemotherapy. In the available literature, there are no data on the incidence of cancer of workers professionally exposed only to cisplatin. The existing reports concern simultaneous exposure to various cytostatics. Cisplatin has been shown to be carcinogenic to mice and rats after intraperitoneal administration. In mice exposed to cisplatin an increased number and incidence of lung adenomas were observed. After exposure of animals to cisplatin intraperitoneally, and additionally to epidermal croton oil, skin papillomas were noticed. In the exposed rats, cisplatin induced leukemia. The cisplatin was classified by IARC experts as probably carcinogenic to humans (Group 2A). In DECOS, it was considered as genotoxic carcinogen, NTP also classifies it as a potentially carcinogenic substance for humans. Although cisplatin has not been officially classified in the EU and there is lack of its harmonized classification, most manufacturers classify this compound as a carcinogen 1B category. There is no data available in the literature on clinical cases and results of epidemiological studies on the effect of cisplatin on the fetus and reproduction due to occupational exposure to this compound. Based on the described cases of pregnant patients treated with cisplatin, this compound is known to cross the placenta and into breast milk. Serious malformations were observed in 20% of children of patients treated with cisplatin in the first trimester of pregnancy and 1% of children in patients treated in the second and/or third trimester of pregnancy. In men, chronic administration of cisplatin induced reversible azoospermia and Leydig cell dysfunction. Of the 61 women with ovarian cancer undergoing conservative surgery and cisplatin chemotherapy at reproductive age, 47% gave birth to children after treatment, and 87% of those trying to get pregnant, became pregnant. In laboratory animal studies, cisplatin was highly embryotoxic. Teratogenic changes were less frequently observed. Cisplatin also affected ovarian activity. Based on the cisplatin toxicity data available in humans and animals, it is not possible to determine the dose-response relationship. The analysis of the classification of drugs used by ASHP, NIOSH, IACP and IPCS shows that the cisplatin should have a permissible occupational exposure value within 0.001–0.01 mg/m3 . Considering the quantitative carcinogenicity assessment of cisplatin performed by DECOS experts and the acceptable level of occupational risk set by the Interdepartmental Commission on MAC (10-3–10-4 ) for carcinogens, acceptable concentrations of cisplatin in the work environment should be within 0.005 mg/m3–0.0005 mg/m3 . In most countries (in the USA, Belgium, Switzerland and Hungary), the occupational exposure limits for this compound were set at 0.002 mg/m3 . The maximum admissible concentration (MAC) value for cisplatin was proposed at 0.002 mg/m3 . It was proposed to label the substance as “Carc. 1B” – carcinogenic substance of category 1B, “Ft” – toxic to the fetus and “skin”, because absorption through the skin may be as important as inhalation. There are no substantive basis to establish the value of the short- -term (STEL) and permissible concentrations in biological material (DSB) for cisplatin.
EN
In this work, we present the results of our study over the expected lifetime of the patients diagnosed with relapsed squamous cell lung cancer (SCC) treated by cis-platinum. We developed the mathematical model which consist of cells sensitive and resistant to cis-platinum. The performed simulations suggest that the best strategy to prolong the patient lifetime after diagnosis is to keep the sensitive cells subpopulation at the constant level instead of killing all of them.
PL
W niniejszej pracy przedstawiamy wyniki naszych badań nad przewidywanym czasem życia pacjentów ze zdiagnozowanym nawrotowym rakiem płaskonabłonkowym płuc, który jest podtypem niedrobnokomórkowego raka płuc, leczonych cis-platyną. Opracowaliśmy model matematyczny składający się z komórek wrażliwych i odpornych na cis-platynę. Przeprowadzone symulacje sugerują, że najlepszą strategię przedłużenia czasu życia pacjentów jest utrzymanie subpopulacji komórek wrażliwych na stałym poziomie zamiast doprowadzania do śmierci ich wszystkich.
PL
Wykorzystanie nanotechnologii, dokładniej nanocząstek złota, stało się ostatnio obiektem wielu badań. Nanomateriały te oprócz szerokiego spektrum zastosowania charakteryzują się m.in.: biokompatybilnością, możliwościami akumulacji w komórkach nowotworowych, łatwą modyfikacją powierzchni. Cechy te powodują, że nanocząstki złota mogą zostać wykorzystane jako nośniki w systemach celowanego dostarczania leków. Stabilne związanie na powierzchni nanozłota, np. powszechnie stosowanej cisplatyny, może pozwolić na ograniczenie poważnych efektów ubocznych wywoływanych brakiem selektywności działania leku i skutkować zwiększeniem efektywności chemioterapii.
EN
The usage of nanotechnology, especially gold nanoparticles, has become the object of extensive research. Apart from a wide range of applications, these nanomaterials can be characterized by biocompatibility, a possibility to accumulate in cancer cells and a simplicity of their surface modification, among others. Due to the mentioned features gold nanoparticles can play the role of carriers in targeted drug delivery systems. The stable binding of the frequently used cisplatin, for example, on the nanogold surface may contribute to the reduction of the severe side effects of the therapy caused by the lack of selectivity of the drug’s action and may result in the increased effectiveness of chemotherapy.
8
63%
EN
Cisplatin is a classical Pt-based anticancer drug that is widely used for the treatment of a broad spectrum of tumors. Its cytotoxicity is mediated mainly through interactions with DNA and inhibition of DNA synthesis and replication by formation of bifunctional interstrand and intrastrand cross links. Despite its success, the clinical usefulness of cisplatin is limited by its severe side eff ects such as dose-dependent nephrotoxicity, nausea and vomiting, ototoxicity, neurotoxicity, and myelosuppression. While there has been some success in lowering the toxicity of platinum drugs (carboplatin) and limited success in overcoming acquired cisplatin resistance (oxaliplatin) there has been little success in developing drugs that show activity in cancer cell lines that have a natural resistance to cisplatin and carboplatin. The need for alternatives to cisplatin has consequently inspired further work towards the development of novel platinum-based drugs with improved and or complementary properties. Some strategies have been applied during synthesis of new platinum drugs, such as the use of diff erent ligands (pikoplatin or satraplatin), in order to reduce side eff ects or increase the cytotoxicity potential of the drug. Another strategy is the synthesis of dinuclear or trinuclear platinum complexes (BBR3464 and berenil complexes of platinium(II)) which may decrease the action of the cellular repair machinery by forming different types of complex-DNA adducts.
PL
Istotną grupą leków przeciwnowotworowych są koordynacyjne związki platyny. Cisplatyna jest najstarszym przedstawicielem leków przeciwnowotworowych zawierających w swej strukturze platynę. Jej cytotoksyczność wynika przede wszystkim z kowalencyjnego wiązania do DNA, co w konsekwencji prowadzi do hamowania syntezy i replikacji DNA poprzez formowanie wewnątrz- i międzyniciowych wiązań krzyżowych. Przeciwwskazaniem do jej stosowania jest wysoka toksyczność leku, która powoduje występowanie licznych działań niepożądanych, takich jak wymioty, neuro- i nefrotoksyczność, ototoksyczność czy supresja szpiku kostnego zależna od dawki. Leki drugiej generacji, takie jak karboplatyna i oksaplatyna w ograniczonym stopniu zmniejszyły toksyczność i nabytą odporność niektórych nowotworów na pochodne platyny. Potrzeba posiadania leku o działaniu analogicznym do cisplatyny, jednak wywołującego mniej działań niepożądanych i wykazującego szersze spektrum działania, powoduje stały rozwój prac nad nowymi przeciwnowotworowymi kompleksami platyny. Zmianę właściwości biologicznych można osiągnąć modyfi kując otoczenie koordynacyjne w kompleksach platyny. Wprowadzenie grupy 2-metylopirydyny w pikoplatynie czy też obecność cykloheksyloaminy w satraplatynie doprowadziło do otrzymania związków o wysokiej aktywności w stosunku do nowotworów cisplatynoopornych. Inną strategią jest synteza dwurdzeniowych i trzyrdzeniowych kompleksów platyny, takich jak BBR3464 i berenilowe kompleksy platyny (II). Zakłada się, że wielordzeniowe kompleksy platyny wiążące się w odmienny sposób niż cisplatyna z DNA będą posiadały szerokie spektrum aktywności przeciwnowotworowej przy niskiej toksyczności.
EN
Aim of paper: Analysis of clinical course of 1st line chemotherapy acc. to paclitaxel/cisplatin protocol in women over 70 with ovarian cancer. Secondary endpoint was treatment-related toxicity in this population of patients. Material and method: This retrospective study included 25 patients over 70 with confirmed diagnosis of ovarian cancer at the beginning of their therapy (study group) and 25 patients under 70 continuing their therapy (control group). All patients underwent primary surgery and received adjuvant chemotherapy (paclitaxel 135 mg/m2 and cisplatin 75 mg/m2). Treatmentrelated toxicity was assessed using Common Terminology Criteria for Adverse Events v. 3.0 (CTCAE). Results: Patients in both groups did not differ significantly in clinical stage of their disease. Women in the study group presented a significantly higher proportion of poorly differentiated ovarian cancer as compared with controls. Baseline mean CA-125 level was similar in both groups. No significant intergroup differences occurred concerning the number of chemotherapy cycles delivered or mortality rate during the therapy. Proportion of patients requiring delay or cessation of treatment was similar in both groups. No significant difference was observed in remission rates between study and control groups. Incidence of hematologic complications, renal failure, neurotoxicity and hepatotoxicity was similar in both groups. No cardiologic complications were noticed in this population of patients and proportion of patients who required blood transfusion was similar in both groups. Conclusions: Course of treatment, toxicity and clinical response are not age-dependent in patients with ovarian cancer receiving paclitaxel/cisplatin protocol.
PL
Cel: Analiza przebiegu chemioterapii I rzutu z wykorzystaniem schematu paklitaksel/cisplatyna u kobiet powyżej 70. roku życia chorujących na raka jajnika. Dodatkowo oceniano toksyczność tego leczenia w badanej grupie pacjentek. Materiał i metody: Badaniem retrospektywnym objęto grupę 25 pacjentek z rozpoznanym rakiem jajnika, które miały ponad 70 lat w momencie rozpoczęcia terapii (grupa badana), oraz grupę 25 pacjentek w wieku poniżej 70 lat w trakcie trwania terapii (grupa kontrolna). Pacjentki z obu grup zostały poddane pierwotnemu zabiegowi operacyjnemu i następowej chemioterapii: paklitakselem (135 mg/m2) i cisplatyną (75 mg/m2). Toksyczność terapii oceniano według Common Terminology Criteria for Adverse Events v. 3.0 (CTCAE). Wyniki: Pacjentki z obu grup nie różniły się znamiennie w odniesieniu do stopnia klinicznego zaawansowania. U kobiet z grupy badanej odnotowano istotny wzrost odsetka raka jajnika o niskim stopniu histologicz nego zróżnicowania w porównaniu z grupą kontrolną. Średnie stężenie markera CA-125 przed rozpoczęciem leczenia było podobne w obu grupach. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy grupami w odniesieniu do liczby podanych cykli chemioterapii oraz odsetka zgonów w trakcie terapii. Odsetek pacjentek wymagających czasowego przerwania terapii lub odstąpienia od jej kontynuowania był podobny w obu grupach. Wśród pacjentek z grupy badanej w porównaniu z grupą kontrolną nie wykazano znamiennej statystycznie różnicy w odniesieniu do odsetka pacjentek, które osiągnęły remisję. Częstość występowania powikłań hematologicznych, niewydolności nerek, neurotoksyczności i hepatotoksyczności była podobna w obu grupach. W obu grupach nie stwierdzono występowania powikłań kardiologicznych. Odsetek pacjentek wymagających transfuzji krwi w obu grupach był podobny. Wnioski: Przebieg i toksyczność terapii oraz odpowiedź kliniczna nie są czynnikami zależnymi od wieku pacjentki podczas stosowania schematu paklitaksel/cisplatyna w leczeniu raka jajnika.
PL
Leki cytostatyczne są specyficzną grupą leków stosowanych w chemioterapii, których szkodliwe działanie na pacjentów poddawanych leczeniu jest stosunkowo dobrze poznane. Brak jest jednak danych o szkodliwych skutkach oddziaływania tych substancji chemicznych na osoby narażone podczas przygotowywania i stosowania cytostatyków. Celem badań było opracowanie metody umożliwiającej oznaczanie frakcji wdychalnej aerozolu cisplatyny (CP) w powietrzu środowiska pracy na poziomie 0,2 ug/m3, tj. około 1/10 proponowanej przez American Conference of Governmental Industrial Hygienists (ACGIH) wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS), która wynosi 2 ug/m3. Metoda polega na wyodrębnieniu frakcji wdychalnej aerozolu cisplatyny (CP) z powietrza na filtrze z włókna szklanego, ekstrakcji analitu wodą destylowaną, a następnie, po przeprowadzeniu w pochodną z dietylotiokarbaminianem sodu (NaDDTC), analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Do oznaczania zastosowano metodę wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją ektrofotometryczną. Analizy prowadzono w układzie faz odwróconych (faza ruchoma – metanol: woda) z zastosowaniem kolumny analitycznej wypełnionej modyfikowanym żelem krzemionkowym (C18). Na podstawie wyników przeprowadzonych badań ustalono zakres pomiarowy metody 0,03 ÷ 10 µg/ml, co dało 0,18 ÷ 62,5 µg/m3 przy pobieraniu 960 l oraz 0,25 ÷ 83,3 µg/m3 przy pobieraniu 720 l powietrza. W tym zakresie pomiarowym uzyskana krzywa kalibracji miała przebieg liniowy, o czym świadczy współczynnik regresji na poziomie 0,996. Całkowita precyzja badania wynosiła 6,25%, a niepewność rozszerzona metody była na poziomie 27,71. Uzyskane wyniki i parametry walidacyjne potwierdzają przydatność nowo opracowanej metody oznaczania cisplatyny do oznaczania stężeń tej substancji chemicznej w powietrzu na stanowiskach pracy w celu oceny narażenia zawodowego w szerokim zakresie stężeń 0,03 ÷ 10 µg/ml. Opracowana metoda oznaczania została zapisana w postaci procedury analitycznej (zamieszczonej w załączniku) w zakresie pomiarowym 0,03 ÷ 0,5 µg/ml, co odpowiada 0,1 ÷ 1,6 wartości NDS przy pobieraniu 960 l powietrza oraz 0,125 ÷ 2 wartości NDS przy pobieraniu 720 l powietrza.
EN
Cytostatic drugs are a specific group of chemotherapy drugs whose toxicity for patients undergoing treatment is reasonably well understood. However, there is no data on the harmful effects of the impacts of these chemicals on exposed persons during preparation and application of anticancer drugs. The aim of this study was to develop a method for determining an inhalable aerosol fraction of cisplatin in workplace air at the level of 0.2 mg/m3, which is 1/10 of allowable concentration level of 2 ug/m3proposed by the ACGIH.This method is based on sampling of inhalable fraction of cisplatin from the air on the filter glass fiber. After extracting with distilled water, derivative with sodium diethyldithiocarbamate (NaDDTC) was analyzed with high performance liquid chromatography with spectrophotometric detection. Analysis was performed on reverse phase (mobile phase– methanol: water) using an analytical column with modified silica gel column (18). On the basis of performed studies, measuring range of 0.03–10 mg/ml was determined which gave 0.18–62.5 ug /m3when downloading 960 L of air and 0.25–83.3 ug/m3when downloading 720 L of air. The resulting calibration curve was linear as demonstrated by the regression coefficient of 0.996. The overall precision of the study was 6.25% and expanded uncertainty of the method was 27.71.The results and validation parameters confirm the usefulness of newly developed method for determining cisplatin to determine concentrations of this substance in workplace air to evaluate occupational exposure in a wide concentration range of 0.03–10 ug/ml. The developed method of determining cisplatin in workplace air has been recorded as an analytical procedure for measuring range of 0.03–0.5 mg/ml which corresponds to 0.1–1.6 NDS value when downloading the 960 L of air and from 0.125–2 when downloading 720 L of air.
EN
Intraperitoneal chemotherapy (IP) in the treatment of ovarian cancer became lately an attractive alternative to standard intravenous chemotherapy. This was a consequence of publication in 2006 of phase III trials indicating that this approach provided clinical benefit as compared with traditional approach in terms of progression-free survival (24 vs. 18 months) and overall survival (66 vs. 50 months, respectively). The present paper reviews theoretical basis of IP, recapitulates milestones of research leading to introduction of IP as first-line therapeutic option and discusses IP-associated adverse effects. Discussion includes impact of IP on patients’ quality of life and effectiveness of other protocols, e.g. those replacing cisplatin by carboplatin. The authors highlight several problems associated with a more widespread use of IP in the treatment of ovarian cancer and indicate novel trends in research, heralded by publications concerning once-weekly administration of paclitaxel. At present, IP as first-line therapy is indicated in FIGO stages II-IV, with residual disease of less than 1 cm after primary cytoreduction. Side effects associated with this therapeutic modality may be classified as drug-dependent and catheter-dependent. The may be minimized by proper selection of patients and port-care. At present, several clinical trials are underway, testing other dosage regimens and chemotherapy protocols. Concomitantly, clinical trials being performed, enable inclusion of patients after IP chemotherapy.
PL
Chemioterapia dootrzewnowa (intraperitoneal chemotherapy, IP) w raku jajnika stała się w chwili obecnej alternatywną strategią leczenia do standardowej dożylnej chemioterapii. Jest to efektem opublikowanych w 2006 roku wyników badania III fazy, które wykazały, że IP w porównaniu ze standardową chemioterapią wydłuża czas do wystąpienia progresji (odpowiednio 24 vs 18 miesięcy) oraz całkowity czas przeżycia (odpowiednio 66 vs 50 miesięcy). W pracy autorzy przedstawiają podstawy teoretyczne chemioterapii dootrzewnowej, historię badań, które doprowadziły do wprowadzenia IP jako alternatywy w leczeniu pierwszorzutowym, oraz objawy uboczne charakterystyczne dla chemioterapii dootrzewnowej. Omówiono również wpływ IP na jakość życia oraz stosowanie innych schematów, w tym zastąpienie cisplatyny karboplatyną. W dyskusji autorzy wskazują na problemy związane z szerokim wprowadzeniem IP do leczenia raka jajnika oraz na nowe kierunki badań związanych z publikacjami dotyczącymi podawania paklitakselu co 7 dni. W chwili obecnej zaleceniem do stosowania IP jako leczenia I rzutu powinna być choroba od II do IV stopnia według FIGO z resztkami nieprzekraczającymi 1 cm po pierwotnej cytoredukcji. Objawy uboczne związane są z rodzajem podawanego dootrzewnowo cytostatyku oraz cewnikiem i można je zminimalizować poprzez właściwy dobór pacjentów i dbałość o port. W chwili obecnej trwa kilka badań klinicznych, które testują inne dawki i schematy podawania cytostatyków. Równocześnie większość prowadzonych obecnie badań klinicznych umożliwia włączanie pacjentów po chemioterapii IP.
EN
INTRODUCTION: The typical treatment strategy used for ovarian cancer is surgery followed by chemotherapy using cytostatic drugs, including cisplatin. Unfortunately, the majority of patients experience a relapse of the disease, the main reason for which is the development of cisplatin resistance. Due to this, new treatment strategies are being sought, including combination therapy, an example of which is the simultaneous treatment of cells with a cytostatic drug and hyperthermia. The aim of the study was to assess the occurrence of phenotypic and functional changes in ovarian cancer cells treated with cisplatin and/or moderate hyperthermia. MATERIAL AND METHODS: Ovarian cancer cell lines SKOV-3 and TOV-21G were stimulated to apoptosis using cis-diammineplatinum(II) dichloride. Subsequently, the cells were subjected to hyperthermia by placing them in temperatures of 39°C, 40°C and a standard temperature of 37°C. Phenotypic changes within the cells were verified by fluorescent staining with acridine orange, ethidium bromide and DAPI (4′,6-diamidino-2-phenylindole). Functional changes related to in vitro cell migration were analyzed with the wound healing assay. RESULTS: It was shown that the effect of cisplatin on the cells led to death by apoptosis, whereby the effect of potentiating the action of the cytostatic agent by the use of moderate hyperthermia was noticed. In addition, in the case of cells of the SKOV-3 line treated with the aforementioned agents, a statistically significant decrease in cell migration was observed in relation to the population of control cells. CONCLUSIONS: The obtained results indicate that the treatment of ovarian cancer cells with cisplatin and moderate hyperthermia leads to the appearance of phenotypic changes in these cells, characteristic of apoptotic processes. In addition, the application of both agents induces such changes in the cells that reduce cell migration, thereby reducing the metastatic potential of ovarian cancer cells.
PL
WSTĘP: Typową strategią leczenia raka jajnika jest operacja chirurgiczna oraz podawana po niej chemioterapia wykorzystująca leki cytostatyczne, w tym cisplatynę. Niestety u większości pacjentek dochodzi do nawrotu choroby, którego głównym powodem jest wykształcanie przez komórki nowotworowe oporności na cisplatynę. Z tego względu intensywnie poszukuje się nowych rozwiązań terapeutycznych, m.in. terapii skojarzonej, której przykładem jest jednoczesne traktowanie komórek lekiem cytostatycznym oraz hipertermią. Celem pracy była ocena zmian fenotypowych oraz funkcjonalnych w komórkach raka jajnika poddanych działaniu cisplatyny i/lub umiarkowanej hipertermii. MATERIAŁ I METODY: Linie komórek raka jajnika SKOV-3 [ATCC: HTB-77] oraz TOV-21G [ATCC: CRL-11730] stymulowano do apoptozy z wykorzystaniem dichlorku cis-diamino platyny (II). Następnie komórki poddawano działaniu umiarkowanej hipertermii poprzez umieszczenie w temperaturach 39°C i 40°C oraz w temperaturze standardowej 37°C. Zmiany fenotypowe w obrębie badanych komórek weryfikowano z wyko-rzystaniem barwienia fluorescencyjnego z użyciem oranżu akrydyny, bromku etydyny oraz DAPI (4′,6-diamidyno-2-fenyloindol). Zmiany funkcjonalne odnoszące się do migracji in vitro komórek analizowano te-stem zarastania rany (wound healing assay). WYNIKI: Wykazano, że działanie na komórki cisplatyną indukowało śmierć komórek o charakterze apopto-tycznym, przy czym zauważono efekt potencjalizacji działania cytostatyku na komórki poprzez zastosowanie umiarkowanej hipertermii (39°C oraz 40°C). Dodatkowo, w przypadku komórek linii SKOV-3 traktowanych wspomnianymi czynnikami, zaobserwowano istotny statystycznie spadek migracji komórek in vitro w odnie-sieniu do populacji komórek kontrolnych. WNIOSKI: Traktowanie komórek raka jajnika cisplatyną oraz umiarkowaną hipertermią prowadzi do zmian fenotypowych, charakterystycznych dla procesów apoptozy. Dodatkowo zastosowanie obu tych czynników indukuje takie zmiany w komórkach, które zmniejszają migrację komórek, a tym samym wpływają na zmniejszenie potencjału metastatycznego komórek raka jajnika.
16
Content available Cisplatyna – lek z przypadku
51%
EN
The paper is an overview of metal-containing compounds, i.e. platinum derivatives, used to create extremely active oncologic drugs. Platinum derivatives are in use for about 40 years in the treatment of most (nearly 80%) malignant tumors. Among metal-containing drugs, platinum derivatives are longest in use; they are very active tumor-destroying agents, have a potent antitumor effect and are the basis of several multidrug protocols. Unfortunately, apart of their antitumor effect, cisplatin has also considerable toxicity manifesting in many organ systems. Second- and third-generation platinum derivatives are being developed, aiming at reduction of these unfavorable effects while preserving or even enhancing its antitumor activity. In order to reduce platinum-related toxicity, such modalities as cytoprotection, pharmacogenetics and molecular biology are resorted to, aiming at isolation of active genes participating in the development of drug resistance. The aim of cytoprotection is to protect and strengthen normal tissues against deleterious impact of chemotherapy by rapid regeneration of healthy tissue, with no reduction of activity of cytostatic drugs. Pharmacogenetics aims at discovery of genes, their interactions and responses to particular cytostatic agents used in oncology. The goal is to point-out patients most at risk of developing unacceptable toxicity, even before application of the drug. History of use of cisplatin in the treatment of tumors indicates that improvement of treatment outcomes is the sum-total of inputs of interdisciplinary teams: chemists, biologists and oncologists.
PL
W artykule przedstawiono pochodne metali – związki platyny, które posłużyły do stworzenia niezwykle aktywnych leków onkologicznych. Leki z grupy platynowców stosowane są od 40 lat w leczeniu około 80% nowotworów złośliwych. Spośród leków zwanych metalowcami związki platyny wykorzystuje się najdłużej. Są one niezwykle aktywne w procesie niszczenia nowotworów, wykazują najsilniejsze działanie przeciwnowotworowe i są stosowane w wielu programach wielolekowych. Niestety, oprócz dużej aktywności onkologicznej cisplatyna przejawia także bardzo silne własności toksyczne w stosunku do wielu narządów. Powstające kolejne, drugie i trzecie generacje leków – pochodnych platyny – mają zmniejszyć właśnie te niekorzystne efekty przy zachowaniu aktywności, a może nawet ją zwiększać. W celu ograniczenia toksyczności wykorzystuje się także cytoprotekcję, farmakogenetykę i biologię molekularną, dążąc do wyodrębnienia aktywnych genów uczestniczących w procesie lekooporności. Celem cytoprotekcji jest ochrona i wzmocnienie zdrowych tkanek przed negatywnym działaniem chemioterapii poprzez szybką odnowę zdrowych tkanek bez zmniejszenia aktywności leków cytostatycznych. Farmakogenetyka ma na celu poznanie genów i ich wzajemnych powiązań oraz oddziaływań na stosowane leki cytostatyczne wykorzystywane w onkologii. Służy wyselekcjonowaniu chorych, u których mogą wystąpić silne efekty toksyczne wskutek stosowania określonych leków, jeszcze przed ich zastosowaniem. Historia stosowania cisplatyny w leczeniu nowotworów pokazuje, że poprawa wyników leczenia onkologicznego jest sumą działania zespołów interdyscyplinarnych: chemików, biologów i onkologów.
EN
Platinum drugs belong to one of the oldest [2] and best investigated groups of cytotoxic drugs. On account of their high efficacy and alkylating-like action [14] they are used in a treatment of various types of neoplasms [3–5]. Despite investigators’ best efforts survival time of patients diagnosed with cancer is still short. Responsible for the fact is high toxicity of used therapeutic methods and development of resistance to them [3–5, 19]. In this paper authors review reasons behind decreased sensitivity of neoplastic cells to platinum treatment and discuss the newest promising trends in its overcoming. Due to different properties of neoplastic cells, availability of a chemotherapeutic agent inside a tumour is limited [9–12]. Moreover continuous development of resistance to platinum drugs further decreases their cellular concentration and inactivates their functions. Also owing to increased activity of DNA repair systems, higher tolerance to genome deformations and numerous mechanisms that lead to impaired apoptosis, drug efficacy is reduced [3-5, 19]. In order to increase a potency of platinum agents new therapeutic strategies are investigated. Coadministration with resistance modulators [20, 22, 23] and combination therapy with other antineoplastic drugs [8, 24–30] have already proved their effectiveness. Additionally, newer generations of platinum drugs are developed [15–18]. Mostly platinum(IV) prodrug complexes often releasing axial ligands with their own pharmacological action [5, 6, 31], but also multi-nuclear platinum compounds that form more complex DNA-adducts [32–35]. Other strategies include the development of innovative dosage forms such as single walled carbon nanotubes (SWCNTs), multiwalled carbon nanotubes (MWCNTs) [38, 39] or encapsulation [36, 37]. Finally utilisation of oncolytic viruses could be a way to selectively destroy neoplastically transformed cells [40].
EN
INTRODUCTION: The typical treatment strategy used for ovarian cancer is surgery followed by chemotherapy using cytostatic drugs, including cisplatin. Unfortunately, the majority of patients experience a relapse of the disease, the main reason for which is the development of cisplatin resistance. Due to this, new treatment strategies are being sought, including combination therapy, an example of which is the simultaneous treatment of cells with a cytostatic drug and hyperthermia. The aim of the study was to assess the occurrence of phenotypic and functional changes in ovarian cancer cells treated with cisplatin and/or moderate hyperthermia. MATERIAL AND METHODS: Ovarian cancer cell lines SKOV-3 and TOV-21G were stimulated to apoptosis using cis-diammineplatinum(II) dichloride. Subsequently, the cells were subjected to hyperthermia by placing them in temperatures of 39°C, 40°C and a standard temperature of 37°C. Phenotypic changes within the cells were verified by fluorescent staining with acridine orange, ethidium bromide and DAPI (4′,6-diamidino-2-phenylindole). Functional changes related to in vitro cell migration were analyzed with the wound healing assay. RESULTS: It was shown that the effect of cisplatin on the cells led to death by apoptosis, whereby the effect of potentiating the action of the cytostatic agent by the use of moderate hyperthermia was noticed. In addition, in the case of cells of the SKOV-3 line treated with the aforementioned agents, a statistically significant decrease in cell migration was observed in relation to the population of control cells. CONCLUSIONS: The obtained results indicate that the treatment of ovarian cancer cells with cisplatin and moderate hyperthermia leads to the appearance of phenotypic changes in these cells, characteristic of apoptotic processes. In addition, the application of both agents induces such changes in the cells that reduce cell migration, thereby reducing the metastatic potential of ovarian cancer cells.
PL
WSTĘP: Typową strategią leczenia raka jajnika jest operacja chirurgiczna oraz podawana po niej chemioterapia wykorzystująca leki cytostatyczne, w tym cisplatynę. Niestety u większości pacjentek dochodzi do nawrotu choroby, którego głównym powodem jest wykształcanie przez komórki nowotworowe oporności na cisplatynę. Z tego względu intensywnie poszukuje się nowych rozwiązań terapeutycznych, m.in. terapii skojarzonej, której przykładem jest jednoczesne traktowanie komórek lekiem cytostatycznym oraz hipertermią. Celem pracy była ocena zmian fenotypowych oraz funkcjonalnych w komórkach raka jajnika poddanych działaniu cisplatyny i/lub umiarkowanej hipertermii. MATERIAŁ I METODY: Linie komórek raka jajnika SKOV-3 [ATCC: HTB-77] oraz TOV-21G [ATCC: CRL-11730] stymulowano do apoptozy z wykorzystaniem dichlorku cis-diamino platyny (II). Następnie komórki poddawano działaniu umiarkowanej hipertermii poprzez umieszczenie w temperaturach 39°C i 40°C oraz w temperaturze standardowej 37°C. Zmiany fenotypowe w obrębie badanych komórek weryfikowano z wykorzystaniem barwienia fluorescencyjnego z użyciem oranżu akrydyny, bromku etydyny oraz DAPI (4′,6-diamidyno-2-fenyloindol). Zmiany funkcjonalne odnoszące się do migracji in vitro komórek analizowano testem zarastania rany (wound healing assay). WYNIKI: Wykazano, że działanie na komórki cisplatyną indukowało śmierć komórek o charakterze apoptotycznym, przy czym zauważono efekt potencjalizacji działania cytostatyku na komórki poprzez zastosowanie umiarkowanej hipertermii (39C oraz 40C). Dodatkowo, w przypadku komórek linii SKOV-3 traktowanych wspomnianymi czynnikami, zaobserwowano istotny statystycznie spadek migracji komórek in vitro w odniesieniu do populacji komórek kontrolnych. WNIOSKI: Traktowanie komórek raka jajnika cisplatyną oraz umiarkowaną hipertermią prowadzi do zmian fenotypowych, charakterystycznych dla procesów apoptozy. Dodatkowo zastosowanie obu tych czynników indukuje takie zmiany w komórkach, które zmniejszają migrację komórek, a tym samym wpływają na zmniejszenie potencjału metastatycznego komórek raka jajnika.
first rewind previous Strona / 2 next fast forward last
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.