Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Tropowane „Gloria” z mszy „De Beata Virgine” w Mszale Jagiellonów z Jasnej Góry. Przyczynek do badań śpiewów postgregoriańskich

100%

Wiśniewski P.

Seminare. Poszukiwania naukowe

|

2016

|

tom 37

|

nr 2

155-162

EN

A study of liturgical music codexes proves that, apart from the fact that they contain typical Gregorian chants, a considerable significance is attached in them to later chants, based on Gregorian patterns as well as to the ones defined by medievalists as “post-gregorian” by. Plausible examples here are the so-called tropes which constitute additions of new texts and music to the pre-existing compositions. The issue raised in the present paper refers to one of such chants (Gloria from the mass de Beata Virgine) noted down in Missale Paulinorum in the beginning of the 16th century. Troping of this Gloria consists in inserting in the original text six additional short texts. The fact that the trope appeared in the Jagiellonian Missal proves that the so-called Marian Gloria was very popular. Although its use in the liturgy was banned, long after the Council of Trent it still had to be reminded that singing Marian Gloria on the feasts of the Mother of God was forbidden and that only the chants accepted by the Roman liturgy were allowed.

PL

Studium ksiąg liturgiczno-muzycznych dowodzi, iż klasycznego repertuaru gregoriańskiego ważne miejsce zajmują śpiewy postgregoriańskie, a wśród nich m.in. tropy, stanowiące dodatki tekstowe i melodyczne do kompozycji oryginalnych. Podjęte w artykule zagadnienie dotyczy jednego z tego rodzaju śpiewów, zawartego w Missale Paulinorum z początku XVI w. Notuje go hymn Gloria z mszy De Beata Virgine. Jego tropowanie polega na rozbudowaniu oryginalnego tekstu o sześć krótkich fraz. Obecność tego tropu w Mszale Jagiellonów potwierdza jednak fakt, iż tzw. Gloria maryjne było niezwykle popularne. Mimo, iż spotkało się ono ze zdecydowanym zakazem stosowania w liturgii, to jednak jeszcze przez długi czas po Soborze Trydenckim przypominano, iż w święta Matki Bożej nie wolno posługiwać się Gloria maryjnym, tylko przyjętym przez liturgię rzymską. Tego typu średniowieczna monodia stanowi niezbity dowód na to, iż w każdej epoce istniała silna potrzeba tworzenia nowych śpiewów na użytek konkretnej liturgii. Dzięki tego rodzaju twórczości można jednak dziś odtworzyć po części obraz tego, co wykonywano w liturgii późnego średniowiecza, czy jeszcze w następnych wiekach. Mszał Jagiellonów jest w tym zakresie ważnym źródłem wiedzy.

2

„Ne transgrediaris terminos antiques". Stałość i zmienność w tradycji chorału gregoriańskiego

100%

Bernagiewicz R.

|

tom 44

419-431

IT

Negli ultimi anni sono apparse due concezioni della trasmissione del canto gregoriano: 1. „tradizionale" - il canto gregoriano e stato trasmesso attraverso la tradizione scritta dai tempi di Carlo Magno (D. Hughes, K. Levy); 2. „moderna" - il canto gregoriano e stato trasmesso attraverso la tradizione puramente orale invece i libri liturgici con la scrittura musicale comprendono solo „gli esempi" degli esecuzioni di brani musicali (L. Treitler, P. Cutter, H. Hucke). La concezione moderna e basata sull'instabilita della trasmissione del canto romano (ROM). Invece l'articolo ci fa vedere chiaramente la stabilita della tradizione di ROM.

3

Razem czy osobno? O pewnym aspekcie modalności antyfon Officium Divinum

100%

Grajewski C.

|

nr 47

177-188

PL

Autor analizuje zjawisko porządkowania antyfon Oficjum Godzin według tonacji gregoriańskich (modi). Zasadniczą kwestią jest pytanie: czy antyfony ad Magnificat, ad Nunc dimittis oraz ad Benedictus należy postrzegać jako część szeregu modalnego antyfon, czy też nie. Załączone przykłady są, zdaniem autora, potwierdzeniem tezy o włączeniu tych trzech antyfon do szeregu uporządkowanych antyfon.

EN

The author examines the phenomenon of arranging antiphons of the Liturgy of the Hours by Gregorian tones (modi). The central question is whether or not the antiphons ad Magnificat, ad Nunc dimittis and ad Benedictus should be seen as part of a series of antiphons in modal order. According to the author, the accompanying examples confirm the thesis of those three antiphons being part of a series of modal order.

4

Ewa Bielińska-Galas, Introity o świętych w polskiej tradycji średniowiecznej, Lublin 2017, Wydawnictwo Norbertinum, ss. 559. ISBN 978-83-7222-606-8

84%

Wiśniewski P.

|

tom 63

|

nr 1

126-130

5

12thCentury Pontificale Plocense as a Source for the Study of Gregorian Monody

84%

Wiśniewski P.

|

tom 65

|

nr 13: Muzykologia

69-80

EN

As a liturgical and music book, the pontifical reflects the temporal transformations and so allows us to become acquainted with the register of episcopal functions connected with celebrating the sacraments and sacramentals. The object of the study is a detailed list of strictly musical content of the 12thcentury Pontificale Plocense (Płock Pontifical). The musical layer of this code was revealed through the gleaning of texts accompanied with a melody (over 200 text pieces with added melodies). Sometimes these are single words, incipits, psalm differentiation, and sometimes the musical notation covers the entire liturgical content of the work. Dominated by the cheironomic record of the melody, the manuscript seems to confirm its foreign origin. This notation is especially consistent in the case of the Preface melody. Therefore, it could be argued that the cheironomic record of Pontificale Plocense was imported from a foreign centre.

PL

Pontyfikał, jako księga liturgiczno-muzyczna, stanowi odbicie przeobrażeń czasowych pozwalających zorientować się w rejestrze funkcji biskupich przy sprawowaniu sakramentów i sakramentaliów. Przedmiotem podjętego studium badawczego jest szczegółowy wykaz zawartości stricte muzycznej w Pontificale Plocense z XII w. Wyzyskanie tekstów zaopatrzonych w melodię (ogółem ponad 200 fragmentów tekstu z nadpisaną melodią) odsłania muzyczną warstwę tego kodeksu. Czasami są to pojedyncze słowa, zaznaczone incipity, dyferencje psalmowe, a bywa że notacja muzyczna obejmuje całą treść liturgiczną utworu. Rękopis, zdominowany przez zapis cheironomiczny melodii, wydaje się potwierdzać jego obce pochodzenie. Szczególnie konsekwentnie notacja ta stosowana jest w przypadku melodii prefacji. Można zaryzykować w związku z tym hipotezę, iż cheironomiczny zapis Pontyfikału Płockiego zaimportowano z jakiegoś ośrodka zagranicznego.

6

Muzyka w statutach synodów diecezji tarnowskiej

84%

Garnczarski S.

|

nr 1-2

EN

The diocesan synods summoned by the Tarnów bishops among the many pastoral issues raised also spoke about the issues of singing and music in the liturgy. In the pre-Vatican II period synods showed liturgical music as an addition and decoration of the celebration, and after the Second Vatican Council, as its integral part. In synodal documents it was emphasized the glory of God and the sanctification of the faithful as important goals of liturgical music, its connection with the word, the significance of Gregorian chant and Palestrina polyphony, the sacral nature of works excluding everything secular. Great importance was attached to the existence and service of choirs and other vocal band, to the education of both priests and organists. Synods paid a lot of attention to organist issues (contract employment, pay and living conditions of church musicians).

PL

Zwoływane przez biskupów tarnowskich synody diecezjalne wśród wielu poruszanych zagadnień pastoralnych wypowiadały się też w kwestiach śpiewu i muzyki w liturgii. W okresie przedsoborowym ukazywały muzykę liturgiczną jako ozdobę celebracji, a po Soborze Watykańskim II jako jej integralną część. Podkreślano w dokumentach synodalnych chwałę Bożą i uświęcenie wiernych jako istotne cele muzyki liturgicznej, jej powiązanie ze słowem, znaczenie chorału gregoriańskiego oraz polifonii palestrinowskiej, sakralny charakter wyłączjący wszystko, co świeckie. Dużą wagę przywiązywano do istnienia i posługi chórów i innych zespołów wokalnych, do wykształcenia zarówno duszpasterzy, jak i organistów. Wiele uwagi synody poświęciły kwestiom organistowskim (zatrudnienie na umowę, warunki płacowe i bytowe muzyków kościelnych).

7

Muzyka liturgiczna w świetle dokumentów Kościoła

84%

Celary I.

|

2016

|

nr XIII/13

80-90

EN

The Second Vatican Council initiated the process of the renewal of the liturgical music. It explained its task in the service for God and presented the principles of its renewal. This re-newal was prepared by pioneers and promoters of the liturgical movement which existed from the second half of the 19th century. Sacrosanctum Concilium, the Constitution on the Sacred Liturgy, pointed that there is an inseparable connection between music and liturgy. Music was presented as an integral part of the solemn liturgy. Singing in liturgy is a form of active participation in liturgical celebrations. It is a form of the confession of faith and an element of deeper entering to the celebration of the mystery of salvation. The principles of the Constitution define the stage of Church consciousness which inspired and started the era of the renewal of liturgy and church music. Among positive ef-fects of the Council renewal of church music, apart from new liturgical books, there is the fact of existing choirs in Church, cantors and psalterists as well as the extension of music repertoire. Music education of the clergy and the faithful is still an important task. Above all organists should be taught to organize the singing not to replace the participants of liturgical celebrations in singing.

8

Rękopis liturgiczny ze zbiorów Zygmunta Glogera

84%

Grajewski C.

|

2016

|

tom 8

137-143

PL

Autor stara się ustalić czas powstania i proweniencję 29 kart z repertuarem liturgicznym z tzw. zbioru Zygmunta Glogera. Zabytek znajduje się w Archiwum Narodowym w Krakowie pod sygnaturą 29/678/0/13/797. Okazuje się, że dwie pierwsze karty są fragmentem antyfonarza wydrukowanego w krakowskiej oficynie Piotrkowczyka w 1614 r., pozostałe 27 kart to fragment najprawdopodobniej franciszkańskiego graduału napisanego w pierwszej połowie XVII w. Zawiera kompletne śpiewy mszalne okresu adwentu i dużej części okresu Bożego Narodzenia.

EN

The author tries to establish the period of origin and the provenance of twenty nine leaves with liturgical repertoire from the so-called Zygmunt Gloger’s collection, kept in the National Archives in Cracow under no. 29/678/0/13/797. It turns out that the first two leaves are a fragment of an antiphonary printed in Piotrkowczyk’s Cracow printing house in 1614, while the remaining twenty seven leaves come most likely from a Franciscan gradual written in the first half of the 17th century. They contain complete mass chants for the Advent season and a large part of the Christmas season.

9

Owoce chorału gregoriańskiego w życiu duchowym człowieka

84%

Bisztyga J.

|

2024

|

nr 19

167-184

EN

The purpose of this study is to determine the fruits that Gregorian chant brings in a person’s spiritual life. This issue is sometimes taken up not only by musicologists, but also by representatives of other fields of science and pastoral practice: philosophers, spiritual theologians, exorcists, preachers, spiritual directors. Such a broad and interdisciplinary approach to this topic seems perfectly justified; after all, the main intention of the creators of Gregorian chant was not so much to enrich the musical treasury of humanity, but to provide the Church community with adequate, “sound” assistance on the path leading to salvation. Therefore, the integrity and completeness of reflection on the reality of Gregorian chant should be restored. Concentrating solely on the musical side would, in fact, make this reality shallower or even deformed. The effects that Gregorian chant can generate in the spiritual, mental and physical sphere of a human person are compared in the article with the fruits born by the so-called popular music, and even more broadly with the consequences of surrounding the so-called pop-culture. This type of comparison allowed us to more clearly see the salutary and therapeutic effects of Gregorian chant for the human person – an ordering force capable of significantly helping to restore peace and harmony between man and God.

PL

Cel niniejszego studium stanowi określenie owoców, jakie przynosi chorał gregoriański w życiu duchowym człowieka. Zagadnienie to niekiedy podejmowane jest nie tylko przez muzykologów, lecz również przedstawicieli innych dziedzin nauki oraz praktyki duszpasterskiej: filozofów, teologów duchowości, egzorcystów, kaznodziei, kierowników duchowych. Tak szerokie i interdyscyplinarne podejście do tego tematu wydaje się jak najbardziej uzasadnione; wszak z pewnością zasadniczą intencją twórców chorału gregoriańskiego było nie tyle wzbogacenie muzycznego skarbca ludzkości, co dostarczenie wspólnocie Kościoła adekwatnej, „dźwiękowej” pomocy na drodze wiodącej do zbawienia. Należy więc przywracać integralność i kompletność namysłu nad rzeczywistością chorału gregoriańskiego. Koncentrowanie się wyłącznie na jego stronie muzycznej stanowiłoby w istocie spłycenie tej rzeczywistości, a nawet zdeformowanie. Skutki, jakie może generować chorał gregoriański w sferze duchowej, psychicznej i cielesnej osoby ludzkiej, zostały w artykule skonfrontowane z owocami zrodzonymi przez tzw. muzykę popularną, a nawet szerzej, z konsekwencjami otaczania się tzw. popkulturą. Zestawienie to pozwoliło wyraźniej dostrzec zbawienne i terapeutyczne dla osoby ludzkiej działanie chorału gregoriańskiego porządkującej siły, zdolnej w znacznym stopniu dopomóc w przywracaniu pokoju oraz harmonii pomiędzy człowiekiem i Bogiem.

10

„Pieśń moją śpiewam królowi” (Ps 45, 2). O kategorii muzycznego piękna w celebracji liturgicznej

84%

Hudek W. , Karcz B. , Tyrała R. , Zając A. , Delimat W. , Janicki J. J. , Malik J. , Sterczewska L. , UPJPII i. , Pasek W. , Karcz B. , Malik J. , Sterczewska L. , UPJPII i. , Pasek W.

|

tom 12

EN

The beauty of music at the service of the liturgical celebration. Derived from the biblical evidence (cf. Ps 45) and theology (cf. J. Ratzinger / Benedict XVI), the beauty of liturgical music leads to an encounter with God, who is the most perfect Beauty. Three types of liturgical music: vocal, instrumental and choral, offer countless opportunities to reach the Beauty. They create not only a richness of touching the Mystery, but direct, intuitive encounter with God. Among the various genres of music associated with the liturgy of the Church the ones that are especially worth noting are those recorded in the traditions and laws: Gregorian chant, Palestrina’s polyphony, Church song, organ music and choral music with its wide range of performing arrangements (soloists, choir, and orchestra). All of these, confirmed by the history of music, and recorded in the documents of the Church, are demanding reliable and aesthetic updates in relation to the knowledge of “the spirit of the liturgy” (cf. Joseph Ratzinger). This requirement calls for a series of actions of formation (on the musical, liturgical and spiritual level). The proposals placed in the article (responsorial psalm, choral music for worship and organ music at the end) are examples of how specifically the beauty called for by the documents, written in the liturgical texts – is to be incarnated into the time and space of the liturgical celebration.

PL

Piękno muzyczne pozostaje na usługach celebracji liturgicznej. Wywiedzione z przesłanek biblijnych (por. Ps 45) i teologicznych (por. J. Ratzinger/Benedykt XVI) piękno muzyki liturgicznej prowadzi do spotkania z Bogiem, który jest najdoskonalszym Pięknem. Trzy rodzaje muzyki liturgicznej: wokalna, instrumentalna i wokalno-instrumentalna dają niezliczoną ilość możliwości docierania do P(p)iękna. Stwarzają one nie tylko bogactwo dotykania Tajemnicy, ale i bezpośredniego, intuicyjnego spotkania z Bogiem. Wśród różnych gatunków muzyki związanej z liturgią Kościoła warto odnotować te szczególnie zapisane w tradycji oraz przepisach: chorał gregoriański, polifonia palestrinowska, pieśń kościelna, muzyka organowa oraz muzyka wokalno-instrumentalna angażująca szeroki aparat wykonawczy (soliści, chór, orkiestra). Te drogi, potwierdzone historią muzyki oraz zapisane w dokumentach Kościoła, domagają się rzetelnej i estetycznej aktualizacji związanej ze znajomością „ducha liturgii” (por. Joseph Ratzinger). Ten postulat domaga się szeregu działań formacyjnych (na poziomie muzycznym, liturgicznym i duchowym). Umieszczone w artykule propozycje (psalm responsoryjny, utwór wokalno-instrumentalny na uwielbienie oraz muzyka organowa na zakończenie) stanowią przykłady tego, jak konkretnie wcielać owo piękno postulowane w dokumentach, zapisane w tekstach liturgicznych w czas i przestrzeń liturgicznej celebracji.

11

Dwie wielkie inicjatywy w historii muzyki kościelnej w I połowie XX wieku

84%

Grajewski C.

|

nr 16

67-81

EN

In the first half of the 20th century an initiative was launched in two countries to publish organ accompaniments to church melodies included in Liber Usualis. This idea, perfectly fitting into the Cecilian Movement, was independently implemented by two priests: Jules Van Nuffel, a Belgian, and Henryk Nowacki, a Pole. While Van Nuffel’s work was published under the title Nova Organi Harmonia, Nowacki’s project was not published in print. It was preserved as the manuscript, carefully transcribed by sister Margarita Romanowicz from Niegowo near Warsaw, where the author worked pastorally. Unfortunately, both great works did not assume a significant role in the history of church music, because they were created too late: the liturgical reform of the Second Vatican Council has significantly limited the presence of Gregorian chant in liturgy.

PL

W pierwszej połowie XX w. w dwóch krajach pojawiła się inicjatywa opublikowania akompaniamentu organowego do melodii kościelnych zawartych w Liber Usualis. Pomysł ten, wpisujący się doskonale w nurt ruchu cecyliańskiego, zrealizowali niezależnie od siebie dwaj księża: Jules Van Nuffel (Belg) oraz Henryk Nowacki (Polak). O ile praca J. Van Nuffela została opublikowana pod tytułem Nova Organi Harmonia, o tyle przedsięwzięcie H. Nowackiego nie doczekało się wydania drukiem. Pozostało w rękopisie, który pieczołowicie przepisała s. Margarita Romanowicz z Niegowa nieopodal Warszawy, gdzie autor pracował duszpastersko. Oba ogromne dzieła nie odegrały już, niestety, znaczącej roli w historii muzyki kościelnej z tego powodu, że powstały zbyt późno: reforma liturgiczna Soboru Watykańskiego II znacznie ograniczyła obecność chorału gregoriańskiego w liturgii.

12

Gregoriańskie śpiewy procesji palmowej po Soborze Watykańskim II oraz ich polskie odpowiedniki

84%

Bodzioch B.

|

nr 3

39-56

EN

Scientific research on the Palm Sunday procession, specifically focusing on the characteristic chants used therein, began in Poland only in the 20th century. After the Second Vatican Council not only were there changes to the procession rite, but there were also far-reaching reductions in the former repertoire of chants. Polish church hymnals of the post-Council period are rather varied, de-pending on the hymnal editor’s vision. In the repertoire of ten hymnals researched and analyzed for this paper, only two chants can be found in common. Both are translations from Latin. Altogether, in the presented hymnal editions we find as many as twenty-four different chants. Polish editions contain many more chants than hymnals from other European countries.

13

Znaczenie muzyki kościelnej w historii Kościoła

71%

Tyrała R.

|

nr 1

71-104

EN

If we take a look at the centuries-long history of the Church, we will see the truth that she did not speak, but sang her prayer from the very beginning. First, there were psalms, then systematized in a perfect way in the Gregorian chanting, succeeded by polyphony. At one point, organs were admitted to the liturgy by Church authorities along with other instruments. It was only in the twentieth century that singing of the faithful was officially introduced to the liturgy. For more than 2000 years of its existence, the Christian musical language was extremely rich and diverse, as shown in this article. Moreover, we should be eternally grateful to all those who care about the shape and quality of the musical liturgical garment. Therefore, the final words of the new Polish Episcopate Instruction on music are a very meaningful signal of care for its high level: “the bishops express their gratitude to all those concerned about the high quality of church music. They oblige all those responsible for church music in Poland, especially priests, organists, catechists, conductors of singing and instrumental ensembles, members of church choirs, and composers to familiarize themselves with the contents of the Instruction and to carefully observe it. At the same time they encourage creative cooperation of all those for whom the beauty of the liturgy is the overriding idea of artistic activity” (II IEP 65). So not only is the impact and significance of music in the Church important today and throughout history, but it is also a challenge for future generations of Christians.

PL

Jeśli spojrzymy na wieki istnienia Kościoła, to od samego początku dostrzeżemy prawdę o tym, że on nie mówił, ale śpiewał swoją modlitwę – najpierw psalmami, następnie usystematyzował ją w doskonały sposób w chorale gregoriańskim, kolejno pojawiła się polifonia. W pewnym momencie dopuszczono do liturgii organy oraz inne instrumenty. Dopiero w XX w. do liturgii wprowadzono w sposób oficjalny śpiew wiernych podczas liturgicznych celebracji. Przez przeszło 2000 lat istnienia chrześcijaństwa ten muzyczny język był niezwykle bogaty i różnorodny, jak to zostało przedstawione w poniższym artykule. Zawsze też należy się wszystkim zatroskanym o kształt i jakość muzycznej szaty liturgii wdzięczność. Dlatego słowa na zakończenie nowej instrukcji Episkopatu Polski o muzyce są bardzo wymownym sygnałem do dbałości o jej jakość: „biskupi wyrażają wdzięczność wszystkim zatroskanym o wysoki poziom muzyki kościelnej. Zobowiązują do zapoznania się z treścią instrukcji oraz starannego jej przestrzegania wszystkich odpowiedzialnych za muzykę kościelną w Polsce, w tym szczególnie duszpasterzy, organistów, katechetów, dyrygentów zespołów śpiewaczych i instrumentalnych, członków chórów kościelnych, kompozytorów. Równocześnie zachęcają do twórczej współpracy wszystkich, dla których piękno liturgii jest nadrzędną ideą artystycznej działalności” (II IEP 65). Ważne jest zatem nie tylko oddziaływanie i znaczenie muzyki w Kościele dzisiaj i w historii, stanowi ono także wyzwanie dla przyszłych pokoleń chrześcijan.

14

O antyfonie "Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum" bł. Władysława z Gielniowa

67%

Kubieniec J.

|

nr 1

3-25

EN

According to reliable early sixteenth-century testimony, the antiphon Iesus Nazarenus Rex Iudeorum was written by one of the most eminent late mediaeval Polish poets, Blessed Ladislas of Gielniów. It is one of just three works by this Observant friar that have been preserved with melody, and the only one that is not a contrafactum. Despite this, the composition has received no music-textual critical edition thus far, nor has it been submitted to detailed liturgical or musicological analysis. Some scholars even question whether Ladislas actually wrote the antiphon’s musical setting. This article defines the liturgical function of the antiphon, found in sources among the ‘suffrages’, and probably also performed during penitential processions (Litania Maior, Litania Minor). Nine newly described sources for this composition prove that it was also sung outside Poland, for instance at the Abbey of SS Ulrich and Afra in Augsburg, at Havelberg Cathedral, in Zagreb, and at Pauline monasteries in Hungary. The rather surprising international popularity of this antiphon was probably related to the growing threat from the Ottoman Empire. The foreign sources, the oldest of which date from the mid-sixteenth century, contain the same melody as the Polish sources, which might suggest that it is the original melody from the times of Ladislas of Gielniów. Its composer demonstrated a knowledge of musical rhetoric and plainchant style. He was probably a pious monk who treated song composition as a key element in the mission of the Observant friars.

PL

Według wiarygodnego świadectwa z początku XVI wieku antyfona Iesus Nazarenus Rex Iudeorum jest dziełem bł. Władysława z Gielniowa, jednego z najwybitniejszych polskich poetów późnego średniowiecza. Jest to ponadto jeden z trzech zaledwie utworów bernardyńskiego zakonnika, które zachowały się z melodią i jedyną kompozycją nie będącą kontrafakturą. Mimo to utwór nie doczekał się ani krytycznej muzyczno-tekstowej edycji, ani szczegółowej liturgicznej, czy muzykologicznej analizy. W literaturze przedmiotu wyrażano także wątpliwość, czy Gielniowczyk był twórcą muzycznego opracowania antyfony. W artykule scharakteryzowano liturgiczną funkcję śpiewu, który w źródłach pojawia się w grupie suffragiów i najprawdopodobniej wykonywany był także podczas procesji pokutnych (Litania Maior, Litania Minor). Wskazano także na dziewięć nowych przekazów utworu świadczących o tym, że śpiewano go również poza Polską, m.in. w opactwie św. Ulryka i Afry w Augsburgu, w katedrze w Hawelbergu, Zagrzebiu i węgierskich klasztorach paulińskich. Nieco zaskakującą międzynarodową popularność antyfony wiązać należy zapewne z rosnącym zagrożeniem ze strony Imperium Osmańskiego. Obce przekazy, z których najstarsze pochodzą z połowy XVI wieku zawierają tę samą melodię, co źródła polskie. Może to wskazywać, że jest to melodia oryginalna, pochodząca z czasów Władysława z Gielniowa. Jej twórca wykazał się znajomością zasad retoryki oraz chorałowej stylistyki i jest bardzo prawdopodobne, że był nim świątobliwy zakonnik, który komponowanie pieśni traktował jako ważny element bernardyńskiego posłannictwa.

15

Graduał Priusquam te formarem z Graduału Jana Olbrachta w świetle authenticum fontium gregorianorum

67%

Kasprzyk P.

|

2020

|

tom 18

EN

Contemporary knowledge on Gregorian Chant is mainly attributed to research conducted on oldest manuscripts. As a result we gained abilities to analyze the transformations which a Gregorian repertoire underwent on the course of ages. One of the most precious liturgical and musical monuments preserved in Poland is a 16th-century Graduale of King Jan Olbracht, stored in Archiwum Kapituły Katedralnej on Wawel, Kraków. Analysis of a graduale Priusquam te formarem for the feast of Birth of John the Baptist shows how an 8th-century melody has been simplified, losing its Gregorian characteristics.

PL

Współczesny stan wiedzy na temat śpiewu gregoriańskiego zawdzięczamy przede wszystkim badaniom prowadzonym nad najstarszymi rękopisami. Owocem tych badań jest m.in. możliwość analizowania przekształceń, którym ulegał autentyczny repertuar gregoriański na przestrzeni wieków. Jednym z najcenniejszych zabytków liturgiczno‑muzycznych na gruncie polskim jest datowany na początek XVI wieku Graduał króla Jana Olbrachta, przechowywany w Archiwum Kapituły Katedralnej na Wawelu. Analiza graduału Priusquam te formarem, przeznaczonego na święto Narodzin Jana Chrzciciela, pokazuje, jak pochodząca z VIII wieku melodia została uproszczona na przestrzeni lat, tracąc swój gregoriański charakter.

16

Oficjum rymowane o św. Katarzynie w Pontyfikale Płockim z XII wieku

67%

Wiśniewski P.

|

2019

|

tom 40

|

nr 3

171-183

EN

Pontificale Plocense from the 12th-century is one of the first Polish pontificals entirely preserved to this day. Among liturgical ceremonials, there is a rhymed officium about St. Catherine of Alexandria. Its music bears some explicitly characteristic features of the late Middle Ages monody. A condensed musical style reveals a departure from the initial esthetic assumptions and it presents another possibility of performing the Gregorian chant. This officium, apart from following the compositional principles prevailing in Europe at that time, provides evidence that the Middle Ages were also an era seeking new forms of expression.

PL

Pontificale Plocense z XII w. jest jednym z pierwszych, kompletnie zachowanych rodzimych pontyfikałów. Zawarte w nim obrzędy „Depositio Crucis” i „Visitatio Sepulchri” oraz procesja rezurekcyjna należą do najstarszych misteriów na ziemiach polskich. Wśród 85 obrzędów liturgicznych znajduje się oficjum rymowane o św. Katarzynie Aleksandryjskiej. Jego muzyka nosi wyraźne cechy monodii późnego średniowiecza, o czym świadczą cechy stylu postgregoriańskiego. Skondensowany styl muzyczny zdradza odejście od pierwotnych założeń estetycznych i ukazuje inną możliwość kształtowania chorału gregoriańskiego. Oficjum to stanowi nie tylko odwzorowanie obowiązujących w ówczesnej Europie zasad, ale jest dowodem tego, iż średniowiecze było epoką poszukującą nowych form wyrazu.

DE

Pontificale Plocense aus dem 12. Jh. ist eines der ersten vollständig erhaltenen einheimischen Pontifikalen. Unter den liturgischen Riten gibt es das Reimoffizium zu Ehren der Hl. Katharina von Alexandria. Seine Musik trägt die charakteristischen Merkmale einer Monodie des späten Mittelal- ters. Diese entspricht gut hinein in Europa geltenden Grundregeln der spätmittelalterlichen Ton- kunst. Die untersuchte Matutin ist ein Beleg daf ü r, dass das Mittelalter auch in der Musik keine statische Epoche war, sondern die K ü nstler immer nach neuen Ausdrucksformen gesucht und diese auch verwirklicht hatten.

17

Polski przekład "Ars et praxis musica" Zygmunta Lauksmina z 1798 roku i problemy nauczania śpiewu chorałowego na ziemiach polskich w XVII i XVIII wieku

59%

Grabiec D.

|

nr 1

81-104

EN

The handwritten copy of a hitherto unknown Polish-language plainchant handbook held in the Cistercian Fathers’ Library in Szczyrzyc (shelf mark S.II.8/2), produced in 1798 in Limanowa and entitled Nauka y praktyka muzyczna do używania uczącey się młodzi w Kollegiach Societatis Jesu za pozwoleniem starszych przełożona w Wilnie [The teaching and practice of music for the use of pupils of Jesuit colleges, translated in Vilnius with the permission of superiors] has been identified by the author of this article as a translation of the Jesuit Zygmunt Lauksmin’s handbook Ars et praxis musica. The latter was first published in 1667 in Vilnius, and later reissued twice (1669, 1693). Its reception has not been studied thus far. Of the three editions, only several copies have come down to us. The discovery of a Polish translation made during the last years of the eighteenth century, more than a hundred years after the print’s last edition, sheds new light on the history of the handbook and its impact, which extended beyond Jesuit circles and the Baroque era, and also on aspects of plainchant teaching during the early nineteenth century. Lauksmin’s treatise was addressed to pupils and students as an aid to mastering the practice of plainchant. The author included no theoretical commentary and limited himself to the absolute basics, as well as practical methodological guidelines. The Polish translation was prepared in a different historical reality and is one of the relatively few surviving examples of how Polish musical terminology took shape and evolved during the eighteenth century. Indirectly, it also represents the state of musical education at the time and shows that, due to the lack of contemporary handbooks, teachers turned to educational aids from the previous era, adapting them for their current local needs.

PL

W bibliotece oo. Cystersów w Szczyrzycu, pod sygnaturą S.II.8/2, przechowywany jest rękopiśmienny egzemplarz nieznanego dotąd, polskojęzycznego podręcznika do nauki śpiewu chorałowego, sporządzony w 1798 r. w Limanowej i zatytułowany Nauka y praktyka muzyczna do używania uczącey się młodzi w Kollegiach Societatis Jesu za pozwoleniem starszych przełożona w Wilnie. Tekst ten zidentyfikowany został przez autorkę artykułu jako przekład traktatu Ars et praxis musica jezuity Zygmunta Lauksmina, wydanego w Wilnie w 1667 r. i dwukrotnie wznawianego w 1669 oraz 1693 roku. Recepcja wileńskiego podręcznika nie była do tej pory badana, a z trzech wydań zachowało się do dziś zaledwie kilka egzemplarzy. Odkrycie polskiego tłumaczenia sporządzonego w ostatnich latach XVIII w., a więc po ponad stu latach od ukazania się ostatniego wydania druku, w nowym świetle przedstawia zarówno dzieje wileńskiego podręcznika i jego oddziaływania, wykraczającego poza środowisko jezuickie i epokę baroku, jak również problemy nauczania śpiewu chorałowego u progu XIX wieku. Traktat Lauksmina był przeznaczony dla uczniów i studentów i miał być pomocą w praktycznym opanowaniu umiejętności śpiewu chorałowego, dlatego nie zawierał rozważań teoretycznych i ograniczał się jedynie do najbardziej podstawowych wiadomości oraz praktycznych wskazówek metodycznych. Tłumaczenie traktatu na język polski sporządzone w odmiennych już realiach historycznych, jest jednym ze stosunkowo niewielu zachowanych przykładów kształtowania się i ewoluowania polskiej terminologii muzycznej w XVIII wieku. Jest ono pośrednio także świadectwem ówczesnego stanu szkolnictwa muzycznego i braku nowoczesnych podręczników, który skłaniał do korzystania z materiałów dydaktycznych publikowanych jeszcze w poprzedniej epoce i przystosowywania ich do bieżących potrzeb lokalnych.

18

Znaczenie inspiracji religijnej w muzyce

59%

Garnczarski S.

|

nr 2

EN

The issue of religious inspiration in the music is complex and multifaceted, rooted in the vast area of faith (internal, deeply personal) and art. In the present study was undertaken reflection on two kinds of inspiration: biblical, liturgical or religious text in general and sacred music motives and precisely liturgical.First, a significant source of inspiration is own singing of the Catholic Church – Gregorian chant, which in the Middle Ages was the main stream of sacred music, and became a source of development of polyphony, as its cantus firmus. Culmination of the polyphony development was the work of P. Palestrina. From the religious inspiration drew the composers of all eras in the history of music. In the Baroque period developed next to a popular mass such forms as oratory, its particular variant – passion and cantata. Also the form of instrumental music, especially organ (J.S. Bach, J.F. Handel). In the classicism religious music formed mainly three Viennese classicists: J. Haydn, W.A. Mozart and L. van Beethoven. Composed by them religious music bears the features of instrumental music of the period, as well as signs of secular vocal and instrumental music. The composers of the Romantic period are fulfilled in the form of a classical type of cantata mass or a symphony mass. In Poland in the field of religious music marked S. Moniuszko. Nowadays, the example of the composer inspired by religious contents is Krakow composer J. Łuciuk, forming based on Gregorian chant, biblical and liturgical texts, inspired by the person and the pontificate of John Paul II and the Marian theme. He confirms this, saying, “Poetry and literature, as faith and prayer, are inextricably linked with what I write. Always important and inspiring was the reflection associated with the reading of Scripture, liturgical texts, lives of the saints and papal documents”.

PL

The issue of religious inspiration in the music is complex and multifaceted, rooted in the vast area of faith (internal, deeply personal) and art. In the present study was undertaken reflection on two kinds of inspiration: biblical, liturgical or religious text in general and sacred music motives and precisely liturgical.First, a significant source of inspiration is own singing of the Catholic Church – Gregorian chant, which in the Middle Ages was the main stream of sacred music, and became a source of development of polyphony, as its cantus firmus. Culmination of the polyphony development was the work of P. Palestrina. From the religious inspiration drew the composers of all eras in the history of music. In the Baroque period developed next to a popular mass such forms as oratory, its particular variant – passion and cantata. Also the form of instrumental music, especially organ (J.S. Bach, J.F. Handel). In the classicism religious music formed mainly three Viennese classicists: J. Haydn, W.A. Mozart and L. van Beethoven. Composed by them religious music bears the features of instrumental music of the period, as well as signs of secular vocal and instrumental music. The composers of the Romantic period are fulfilled in the form of a classical type of cantata mass or a symphony mass. In Poland in the field of religious music marked S. Moniuszko. Nowadays, the example of the composer inspired by religious contents is Krakow composer J. Łuciuk, forming based on Gregorian chant, biblical and liturgical texts, inspired by the person and the pontificate of John Paul II and the Marian theme. He confirms this, saying, “Poetry and literature, as faith and prayer, are inextricably linked with what I write. Always important and inspiring was the reflection associated with the reading of Scripture, liturgical texts, lives of the saints and papal documents”.

19

Muzyka wyrazem duchowości – kilka refleksji na temat korelacji słowa i muzyki w Bachowskim chorale bożonarodzeniowym Lobt Gott, ihr Christen, allzugleich BWV 732

51%

Presseisen F.

|

2020

|

tom 18

EN

This paper is an attempt to find the specific word‑and‑music interrelations in Bach’s organ chorale Lobt Gott, ihr Christen, allzugleich BWV 732. The starting point is the quotation by the composer originated from his Bible in which he described the music as “pious.” Since the examined piece is an arrangement of the Lutheran song based on the melody of the introit Puer natus est nobis, the verses of the first stanza have been confronted with a Gregorian antiphon. In effect, a chiasm has been found, noticeable in the combination with Bach’s arrangement of the third and fourth verses. The applied method of analyzing the mutual interrelations between words and music allows to observe in further parts of the paper the astounding compatibility of compositional techniques with particular words and syllables to demonstrate at the same time a high degree of difficulty in translating lyrics into other languages.

PL

Praca jest próbą odnalezienia szczegółowych zależności słowno-muzycznych w Bachowskim chorale organowym Lobt Gott, ihr Christen, allzugleich BWV 732. Punkt wyjścia stanowi cytat Bacha pochodzący z jego egzemplarza Biblii, traktujący o muzyce określonej jako „nabożna”. Ponieważ analizowany utwór jest opracowaniem luterańskiej pieśni opartej na melodii introitu Puer natus est nobis, wersy pierwszej strofy skonfrontowano z gregoriańską antyfoną. Efektem jest znalezienie chiazmu, widocznego w połączeniu Bachowskiego opracowania trzeciego i czwartego wersu. Przyjęta metoda analizy wzajemnych powiązań słowno‑muzycznych pozwala w dalszej części pracy zaobserwować zdumiewającą kompatybilność użytych środków kompozytorskich z poszczególnymi słowami i sylabami, wskazując jednocześnie na wysoki stopień trudności przekładu na inne języki.

20

Graduał rkp 7021 Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu jako przykład recepcji potrydenckiej reformy chorału gregoriańskiego w polskim obrządku liturgicznym.

34%

Sobczak A.

|

nr 19(28)

7-30

EN

The gradual MS 7021 (kept at Poznań University Library) is one of the earliest examples of the reception of post-Trent reform of Gregorian plainchant in the seventeenth century Poland. The volume comes from the scriptorium of Benedictine convent in the Chełmno congregation. The article’s aim is to present the liturgical alterations and changes that occurred in the Polish Republic in the early seventeenth century with the example provided by an analysis of the content of the Benedictine manuscript as well as other available sources. Additionally, the article examines the problem of the reform of the Georgian repertoire introduced by the Apostolic See and the its subsequent reception in Poland. In the liturgy of the Western World, the most significant outcome of the post- Trent reform was the introduction of standarised principal liturgical books, which in consequence led to a unification of liturgy in the whole of the Church’s life. The Polish–Lithuanian Commonwealth adopted the breviary and the Roman Missal, the liturgical book that contains the texts and rubrics for the celebration of the Mass in the Roman Rite of the Catholic Church, as well as the antiphonary and gradual. Local traditions, however, were attempted to be retained in these liturgical books, so that the proper Roman rite could not have been implemented to the full. However, the gradual, MS 7021 BU UAM, from the Toruń scriptorium of the Benedictine convent, is an example of the implementation the Trent reform in the seventeenth century Polish-Lithuanian Commonwealth that has no connections with any local or locallybased monastic tradition. The Benedictine nuns from the Chełmno congregation were undoubtedly prominent in the history of the Trent reform in the Republic of Both Nations. By dissenting from the spirit of St. Benedict’s rule professed by the Tyniec Benedictines, and by creating their own rule based on the resolutions of the Council of Trent, the convent adopted an innovative and attractive stance. The cooperation of the nuns with the Jesuits from the Society of Jesus, who were also promoters of the liturgical reform, was also instrumental. The article shows how important it is to carry on with research studies on Polish music and liturgical sources from the post-Trent period. The article is also an important contribution to the investigation and description of a source that, as yet, has not been satisfactorily addressed.

PL

Graduał rkp 7021 Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu jest jednym z wczesnych przykładów recepcji potrydenckiej reformy chorału gregoriańskiego na terenie XVII-wiecznej Rzeczypospolitej. Księga pochodzi z toruńskiego skryptorium benedyktynek kongregacji chełmińskiej. Celem artykułu jest ukazanie przemian liturgicznych, jakie zaszły w Rzeczypospolitej na początku XVII wieku, na przykładzie analizy zawartości rękopisu benedyktynek i innych dostępnych źródeł, a także nakreślenie problemu reformy repertuaru gregoriańskiego wprowadzonego przez Stolicę Apostolską i jego polskiej recepcji. Dla liturgii Kościoła zachodniego najważniejszym osiągnięciem reformy potrydenckiej było ujednolicenie ksiąg liturgicznych, co prowadziło do unifikacji liturgicznej całego Kościoła. W Rzeczypospolitej przyjęto brewiarz i mszał rzymski oraz mające z nimi ścisły związek – antyfonarz i graduał. W księgach tych starano się jednak zachowywać tradycje lokalne, co nie pozwoliło na całkowite przyjęcie rytu rzymskiego. Graduał rkp 7021 BUAM pochodzący z toruńskiego skryptorium zakonu benedyktynek kongregacji chełmińskiej i będący przykładem wprowadzania przez zakonnice reformy trydenckiej na terenie XVII-wiecznej Rzeczypospolitej nie ma powiązania z tradycją lokalną czy zakonną. W historii recepcji reformy trydenckiej na terenie Rzeczypospolitej benedyktynki kongregacji chełmińskiej mają niewątpliwie wiele zasług. Odcinając się od reguły benedyktynów tynieckich i tworząc własną, opartą na postanowieniach soboru trydenckiego, okazały się zakonem nowatorskim i atrakcyjnym. Nie bez znaczenia jest tu ich współpraca z zakonem jezuickim, który był również propagatorem reformy liturgicznej. Artykuł ukazuje, jak ważne są badania polskich źródeł muzyczno-liturgicznych okresu potrydenckiego. Stanowi też ważny wkład w rozpoznanie i opisanie źródła, które do tej pory nie było powszechnie znane.