Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Reformation and its impact on the development of residential architecture in Western Pomerania

100%

Arlet J.

Przestrzeń i Forma

|

2019

|

tom nr 39

221--238

EN

As a result of the reformation in Western Pomerania, not only the new organization of the state church and the Protestant liturgy were introduced, but also the secularisation of church and monastic property was carried out. As a result, the Pomeranian dukes from House of Griffin gained huge financial resources. For this reason, they were funders and patrons of art more often than their predecessors. The princely foundations became a model for the Pomeranian nobility.

PL

W wyniku reformacji na Pomorzu Zachodnim wprowadzono nie tylko nową organizację kościoła państwowego i liturgię protestancką, ale również przeprowadzono sekularyzację dóbr kościelnych i klasztornych. W jej wyniku książęta pomorscy z rodu Gryfitów zyskali ogromne środki finansowe. Z tego względu, częściej niż poprzednicy, byli fundatorami i mecenasami sztuki. Fundacje książęce stały się wzorem dla pomorskiej szlachty.

2

Belweder Krzysztofa Zygmunta Paca i jego żony Klary Izabelli

84%

Czyż A. S.

Artifex Novus

|

2017

|

nr 1

10-27

PL

Artykuł dotyczy mało znanego, pierwszego etapu funkcjonowania pałacu Belweder w Warszawie (Ujazdów), który został wybudowany z drewna (1659–1663) przez Krzysztofa Zygmunta Pac, kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego jako ekskluzywna podmiejska willa. Jej powstanie nawiązywało do tradycji otium, willi włoskich, ale też do znanego z czasów dynastii Wazów kreowana siedzib otoczonych ogrodami, które również spełniały funkcje reprezentacyjną. Fundując Belweder Pac stworzył ekskluzywną, choć drewnianą, siedzibę położoną na malowniczej skarpie Wisły, przy reprezentacyjnej trasie prowadzącej do Warszawy. Podarował ją swojej żonie, Klarze Isabelli de Mailly Lascaris, krewnej królowej Ludwiki Marii, spowinowaconej z najwybitniejszymi rodami francuskimi, a także z cesarzami bizantyjskimi. W ten sposób Krzysztof Zygmunt Pac nawiązał do tradycji miejsca, bowiem dobra Ujazdów były związane z Anną, księżniczką mazowiecką oraz Anną Jagiellonką. Dzięki wykorzystanym w artykule źródłom ikonograficznym i archiwalnym udało się zrekonstruować wygląd budynku i otaczających go ogrodów, a także przywołać wyposażenie pałacu z czasów Krzysztofa Zygmunta Paca. Parterowy pałac zbudowano na planie kwadratu, na wysokim cokole, z reprezentacyjną galerią otwierającą się na widok od strony Wisły. Projektantem budowli był najpewniej Tylman van Gameren. The article deals with the little-known, first stage of the history of the Belvedere residence in Warsaw when it was constructed and arranged (1659–1663) by Krzysztof Zygmunt Pac, Chancellor of the Grand Duchy of Lithuania. Referring to a tradition, established in the times of the Vasa dynasty, of seats surrounded by gardens and of an antique otium and Italian villa, Pac created an exclusive seat, albeit made of wood, situated on a picturesque escarpment of the River Vistula, on the ceremonial route leading to Warsaw. He gave it to his wife, Klara Isabella de Mailly Lascari, a relative of Queen Marie Louise and a descendant of the most eminent French families, who at the same time was related to the Byzantine emperors. In this way Krzysztof Zygmunt Pac drew upon the tradition of the place, as Ujazdów had been connected with Anna, Princess of Mazovia as well as Anna Jagiellon. Thanks to iconographic and archival sources as yet not analysed, it was possible to reconstruct the outline of the building and at least partially map its furnishings. The villa was constructed on a square plan, erected on a high plinth as a ground-floor building with four sections, with a representative gallery opened wide onto the Vistula side. It appears from this that the palace was designed by Tylman van Gameren.

3

Rezydencja i zaplecze gospodarcze w dobrach biskupów przemyskich ob. łac. w Radymnie w świetle XVIII-wiecznych opisów inwentarzowych

84%

Proksa M. , Zub M.

Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury / Journal of Civil Engineering, Environment and Architecture

|

2017

|

tom z. 64, nr 3/II

285--292

PL

Celem artykułu jest analiza architektoniczna i przestrzenno-użytkowa zespołu rezydencjonalno-gospodarczego w dobrach biskupów przemyskich ob. łac. w Radymnie, wstępnie przedstawiono także architekturę pozostałych zespołów mieszkalno-gospodarczych wchodzących w skład tych dóbr wg ich stanu w połowie XVIII wieku oraz uwagi związane z lokalizacją poszczególnych kompleksów zabudowy. Analiza została przeprowadzona na podstawie tekstu lustracji miasta dokonanej krótko przed 1750 rokiem na zlecenie biskupa przemyskiego Wacława Hieronima Sierakowskiego oraz dwóch wojskowych map topograficznych: z lat 80-tych XVIII wieku i połowy wieku XIX. Na rezydencję biskupów, oprócz drewnianego pałacu w typie dworu alkierzowego z czterema alkierzami narożnymi, otoczonego wałami i fosą, składały się inne zabudowania mieszkalne oraz gospodarcze. W obrębie obronnego obwodu znajdowały się oficyny, kuchnia z piekarnią i szafarnią (spiżarnią) oraz drewutnia z karmnikiem, a także studnia i piwnica, poza wałami ulokowano natomiast stajnię, wozownię, cegielnię i kuźnię, zaś za pałacem rozciągał się ogród. Oprócz zespołu pałacowego w skład omawianych posiadłości wchodziły w XVIII wieku jeszcze trzy folwarki określone w dokumencie źródłowym jako radymiński (w bezpośrednim sąsiedztwie rezydencji), Bogudzięka (dawny wójtowski) oraz najnowszy – skołoszowski. Osobnym, niewielkim kompleksem zabudowań o trudnej do ustalenia lokalizacji była arenda z browarem, a listę obiektów składających się na gospodarcze zaplecze w dobrach biskupów przemyskich ob. łac. w Radymnie zamykają wolnostojący spichlerz oraz karczma.

EN

The purpose of the article is to analyse the spatial program and architectural features of the complex of residential and utilitarian structures in the Latin-rite bishops’ property in Radymno. We also present the main features of the rest of the complexes of domestic and utilitarian buildings constituting part of this property (as they were described in the mid-18th century) and some remarks concerning the location of the above mentioned sets of buildings. The analysis has been carried out on the basis of the text of the act of surveying the town, ordered shortly before 1750 by Wacław Hieronim Sierakowski, the bishop of Przemyśl. Two topographical military maps (one of the 1780s and the other of the mid-19th century) have been used as an additional source. The bishops’ residence consisted of a wooden palace with four protruding alcoves in corners, surrounded by the rampart and moat, and other domestic and utilitarian buildings. Inside the defensive circuit there were located: a domestic building for staff, a kitchen with a bakery and a storeroom, a woodshed with a feeder, a water well and a cellar. Outside the rampart there were standing: a stable, a coach house, a brickyard and a forge. There was also a garden beside the palace. In addition to the residential complex three folwarks, named ‘Radyminski’ (in the neighbourhood of the residence), ‘Bogudzięka’, and the newest one – ‘Skoloszowski’ were also part of the property. A separate, small complex of buildings, whose location is difficult to establish, was the inn with the brewery, and at the end of the list of the utilitarian buildings in the Latin-rite bishops’ property in Radymno there is the detached granary and the inn.

4

Jeszcze raz o architekturze pałacu w Zarzeczu

84%

Proksa M. , Zub M.

|

tom Nr 75

104--117

PL

Pałac w Zarzeczu budowany był z inicjatywy właścicielki miejscowości Magdaleny Morskiej z Dzieduszyckich w dwóch etapach: 1807–1810 i 1817–1819, według projektu Ch.P. Aignera, z dekoracją wykonaną przez F. Baumana. Obydwaj twórcy mieli wielki wpływ na tę inwestycję, ale równie istotny jest wkład intelektualny i artystyczny Magdaleny Morskiej. Obiekt jest syntezą sztuki romantycznej i należy do zwartej grupy wiejskich pałaców z wieżą rotundową w narożu. Twórcą idei takich pałaców był Aigner, a ich zdecydowanym pierwowzorem projektowana przez niego Świątynia Sybilli w Puławach, fundowana przez Izabelę Czartoryską. Szukając analogii, musimy wymienić realizacje w Ponikwie, Rudnikach, Hrehorowie i Morysinie, a także neogotycki Zameczek w Łańcucie. Włączenie budowli założonych na planie koła w program przestrzenny XIX-wiecznych kreacji wynikało z fascynacji romantyków antykiem, jako pierwowzory wskażemy tu dwie koliste świątynie z I wieku p.n.e. poświęcone Weście: w Tivoli i Rzymie.

EN

The palace in Zarzecze was built on the initiative of the village’s owner, Magdalena Morska née Dzieduszycka, in two stages: 1807–1810 and 1817–1819, to a design by Ch.P. Aigner, with decoration by F. Bauman. Both designers had a great influence on this project, but Magdalena Morska’s intellectual and artistic contribution is equally important. The building is a synthesis of Romanticist art and belongs to a compact group of country palaces with a rotunda tower in the corner. The creator of the idea of such palaces was Aigner, and their definite prototype was the Temple of the Sybil in Puławy, which he designed and which was funded by Izabela Czartoryska. Looking for analogies, we must mention the projects in Ponikwa, Rudniki, Hrehoróww and Morysin, as well as the Gothic Revival castle in Łańcut. The inclusion of buildings on a circular plan in the spatial program of nineteenth-century designs resulted from the Romanticists’ fascination with antiquity, and two circular temples from the first century BC dedicated to Vesta: in Tivoli and Rome, can be identified as prototypes.

5

On the European Cultural Heritage Route of Residence of the Radziwiłłs – Castle in Ołyka, Volhynia

84%

Zin B.

|

2019

|

tom Vol. 116, iss. 6

107--118

EN

The European cultural heritage route of residences once belonging to the Radziwiłł family, located in the territories today belonging to Latvia, Lithuania, Belarus, Ukraine, and Poland, is demarcated by ca. fifty sites exhibiting high artistic and historical values. The ongoing research contributes to determining the value of the preserved historical sites, as well as assessing the risk they face. Development of a protection method at the level of the structure of the building, but also increasing the social and ethnic integration, will contribute to the creation of collective memory and identity of Europeans. The castle in Ołyka [Ukrainian: Olyka], one of the three centres of the Radziwiłł family fee tail, is one of the most distinguished examples of residential architecture in Volhynia. It has not been scientifically documented to date, which could constitute a foundation for the development of the building restoration project. Preserved to our time in a very bad technical condition, it awaits protection of its architectural heritage.

PL

Europejski szlak dziedzictwa kulturowego rezydencji należących do rodu Radziwiłłów na obszarach obecnej Łotwy, Litwy, Białorusi, Ukrainy i Polski wyznacza około pięćdziesięciu obiektów architektonicznych o wysokich walorach artystycznych i historycznych. Prowadzone badania przyczyniają się do określenia wartości zachowanych, jak również stanu zagrożenia cennych zabytków. Wypracowanie metod ochrony na poziomie struktury dzieła, ale też zwiększających integralność społeczną i narodowościową, posłuży tworzeniu zbiorowej pamięci i tożsamości Europejczyków. Zamek w Ołyce, jeden z trzech ośrodków ordynacji radziwiłłowskiej, zaliczany jest do najwybitniejszych dzieł architektury rezydencjonalnej na Wołyniu. Do dziś nie doczekał się dokumentacji naukowej, będącej podstawą do opracowania projektu restauracji obiektu. Zachowany do naszych czasów w bardzo złym stanie technicznym, oczekuje na ochronę architektonicznego dziedzictwa.

6

Układ przestrzenny i funkcje wnętrz renesansowego zamku baliwów joannickich w Słońsku

67%

Wroński K.

Materiały Zachodniopomorskie

|

2022

|

tom 18

145-184

EN

The article examines the spatial and functional arrangement of the Renaissance phase of the castle of the Order of St John in Słońsk based on written sources and iconography from the mid-16th century to the mid-17th century.

7

Polityka fundacyjna podskarbich koronnych w XVI i XVII wieku. Analiza wybranych przykładów

67%

Gryglewski P.

TECHNE. Seria Nowa

|

2022

|

nr 9

79-100

EN

In the system of rule of the former Polish-Lithuanian Commonwealth, the Crown Treasurer was one of the most important central ministerial offices. The dignitaries holding this function were in charge of the state’s incomes and expenses, reporting directly to the Seym. Undoubtedly, the achievement of such dignity was an exceptional ennoblement for representatives of individual families of old Poland. In the text analyzing selected career paths of the treasurers from the turn of the 16th and 17th centuries, two questions were raised. First, whether and how the office translated into the foundation policy? The second issue concerns the specificity of the said dignity and its potential impact on the founding activities and strengthening the family. This text is an attempt to compile and compare selected figures of the Crown Treasury from the times of Sigismund III and Władysław IV. During this period, the office was held by, inter alia, representatives of the Firlej, Warszycki, Ligęz and Daniłłowicz families. The proposed method of analysis concerns two levels of activity of dignitaries. On the one hand, it focuses on their career paths, and on the other hand, it compares them with the foundation’s activities, mainly in the field of architecture. An important factor characterizing this office was the emolument of the dignitary with royal goods, which indispensably secured his financial tasks. This was the case with wealthy Jan Firlej. In other cases, the royal salary preceded promotion to office. Daniłłowicze had a unique position in this respect. The appearance of the Treasury Office in the history of the family on the one hand could be a sign of the position achieved, in other cases it only accelerated such promotion. Architectural foundations – residential or religious – were a material sign of building of one’s position. There is no doubt that each of the characters analyzed clearly activated their foundation activities during their term of office. Topographically focusing his attention on the family goods, but also trying to maintain a connection with the court and the administered royal lands. Another, interesting supplement to the possibilities offered by the office of treasurer was the right to place the family coat of arms on coins.

PL

W systemie rządów dawnej Rzeczypospolitej podskarbi koronny był jednym z najważniejszych centralnych urzędów ministerialnych. Dostojnicy piastujący tę funkcję sprawowali pieczę nad dochodami i wydatkami państwa, odpowiadając bezpośrednio przed sejmem. Niewątpliwie osiągnięcie tej godności stanowiło wyjątkową nobilitację dla przedstawicieli poszczególnych rodów dawnej Polski. W tekście, analizującym wybrane ścieżki kariery podskarbich z przełomu XVI i XVII w., zostały poruszone dwa pytania. Po pierwsze, czy i w jaki sposób objęty urząd przekładał się na politykę fundacyjną? Drugie zagadnienie dotyczy specyfiki tytułowej godności i jej potencjalnego wpływu na działania fundacyjne i umocnienie rodu. Niniejszy tekst jest próbą zestawienia i porównania wybranych postaci podskarbich koronnych działających w czasach Zygmunta III i Władysława IV. W tym okresie funkcję tę sprawowali m.in. przedstawiciele Firlejów, Warszyckich, Ligezów i Daniłłowiczów. Zaproponowana metoda analizy dotyczy dwóch płaszczyzn aktywności dostojników. Z jednej strony przybliża ich ścieżki kariery, z drugiej zaś zestawia je z działalnością fundacyjną, głównie na polu architektonicznym. Ważnym czynnikiem charakteryzującym ten urząd było uposażenie dostojnika dobrami królewskimi, które w niezbędny sposób zabezpieczało jego zadania finansowe. Taka sytuacja dotyczyła zasobnego Jana Firleja. W innych przypadkach uposażenie królewskie wyprzedzało awans na urząd. Wyjątkową pozycją w tym zakresie dysponowali Daniłłowicze. Pojawienie się urzędu podskarbiowskiego w dziejach rodu z jednej strony mogło być oznaką osiągniętej pozycji, w innych przypadkach dopiero przyspieszało ten awans. Materialną oznaką budowanej pozycji były fundacje architektoniczne – rezydencjonalne lub sakralne. Nie ulega wątpliwości, że każda z przeanalizowanych postaci w czytelny sposób aktywizowała swoje działania fundacyjne w okresie sprawowania urzędu. Topograficznie koncentrując swoją uwagę na dobrach rodowych, ale również starając się zachować związek z dworem i administrowanymi królewszyznami. Innym, intersującym uzupełnieniem możliwości, jakie dawał urząd podskarbiego, było prawo umieszczania na emisji monet herbu rodowego.

8

Pałac Przebendowskich w Warszawie i geneza jego architektury

67%

Sito J.

TECHNE. Seria Nowa

|

2022

|

nr 9

101-118

EN

The late Baroque palace of the Grand Treasurer of the Crown, Jan Jerzy Przebendowski in Warsaw, built – as previously unknown sources indicate – in the years 1720–1727, has long attracted the attention of architectural historians with its distinctive form. It represents a type of detached residence, with corps-de-logis essentially two-story, with rectangular, single-axis pavillons at the corners. What distinguishes it from the numerous capital palaces in the era of Augustus II are two interconnected, two-storey blocks built into the body on the main axis of the palace: from the garden, a quadrilateral with a vestibule and a hall on successive storeys, and from the front, an oval protruding towards the front courtyard, with a staircase leading to the piano nobile. The use of an oval, rare in Poland, with a surprising communication function, is the most characteristic motif of the building. The spatial organization of the Przebendowski's palace directs our attention to the circle of palace architecture in Vienna at the turn of the 17th and 18th centuries. Particular analogies connect the Warsaw building with the designs of such architects as Johann B. Fischer von Erlach, Giovanni Battista Alliprandi, and Johann Lucas von Hildebrandt. The thesis that the design of one of the Viennese architects of the Reichstil era was used in Warsaw gains credibility in the light of the information about the Przebendowski's intent of future use, not as his own seat, but his half-cousin – Jan Przebendowski, who in 1714–1715 served as an envoy of the Polish Commonwealth in Vienna. The exaltation of the family by creating a magnificent residence was a typical manifestation of the Baroque magnificentia, an attitude which was particularly close to the families in the ascendant, as Przebendowski family was.

PL

Warszawski, poźnobarokowy pałac podskarbiego wielkiego koronnego Jana Jerzego Przebendowskiego, zbudowany – jak wskazują nieznane dotąd źródła – w latach 1720–1727, od dawna zwracał uwagę historyków architektury swoją szczególną formą. Reprezentuje on typ wolnostojącej rezydencji, z corps-de-logis zasadniczo piętrowym, opatrzonym prostokątnymi, jednoosiowymi alkierzami w narożach. Tym, co wyróżnia go spośród licznych stołecznych pałaców epoki Augusta II, są dwie sprzężone ze sobą, dwupiętrowe bryły wbudowane w korpus na osi głównej pałacu: od ogrodu czworobok mieszczący na kolejnych kondygnacjach westybul i salę, od frontu zaś stojący owal wysunięty ku dziedzińcowi honorowemu, mieszczący klatkę schodową prowadzącą na piano nobile. Zastosowanie w bryle rzadkiego w Polsce owalu o zaskakującej funkcji komunikacyjnej jest najbardziej charakterystycznym motywem budowli. Organizacja przestrzenna obiektu kieruje naszą uwagę na krąg architektury pałacowej Wiednia przełomu XVII i XVIII wieku. Szczególne analogie łączą warszawską budowlę z projektami takich architektów, jak Johann B. Fischer von Erlach, Giovanni Battista Alliprandi, czy Johann Lucas von Hildebrandt. Teza o posłużeniu się w Warszawie projektem jednego z wiedeńskich architektów epoki Reichstilu nabiera wiarygodności w świetle informacji o przeznaczeniu pałacu na siedzibę nie własną podskarbiego, ale jego przyrodniego brata stryjecznego – Jana Przebendowskiego, pełniącego w 1714–1715 roku funkcję posła Rzeczypospolitej w Wiedniu. Wywyższenie rodu przez budowę okazałej siedziby było typowym przejawem barokowej magnificentii, postawy bliskiej szczególnie awansującym dopiero rodom, do jakich należeli Przebendowscy.

9

Długie trwanie wielmożności. Od carycy Maryny przez marszałka Michała Mniszcha po Balzaka i pisarzy XX-wiecznych

67%

Zieliński J.

TECHNE. Seria Nowa

|

2022

|

nr 10

185-199

EN

The first part of the article shows the great ambitions of the Mniszech family (strengthened by the elevation of Maryna Mniszech to the dignity of the Tsarina), visible in the architectural programs and interior furnishings of the subsequent family residences. The second part is devoted to the thread of greatness in the biography and publications of the Grand Marshal of the Crown, Michał Mniszech (18th century). The third part discusses some echoes of the greatness of this Polish magnate family in the work and correspondence of the French writers Balzac and Proust. The ending concerns similar themes in the works and correspondence of Rainer Maria Rilke and Marina Tsvetaeva, who received her first name in honor of the said tsarina from the Polish family.

PL

Artykuł w pierwszej części pokazuje wielkie ambicje rodu Mniszchów (umocnione wyniesieniem Maryny Mniszech do godności carycy), widoczne w programach architektonicznych i wyposażeniu wnętrz kolejnych rezydencji rodu. Druga część poświęcona jest wątkowi wielmożności w biografii i publikacjach marszałka wielkiego koronnego Michała Mniszcha (XVIII wiek). W części trzeciej omówiono niektóre echa świetności tego polskiego rodu magnackiego w twórczości i korespondencji pisarzy francuskich, Balzaka i Prousta. Zakończenie dotyczy podobnych motywów w twórczości i korespondencji Rainera Marii Rilkego oraz Maryny Cwietajewej, która otrzymała takie imię na cześć owej pochodzącej z polskiego rodu carycy.

10

Niezrealizowany projekt przebudowy zamku Gryf autorstwa Valentina von Saebisch

67%

Świdrak M.

|

nr 1(57)

79-94

PL

W artykule omówiono nieznany dotychczas rysunek autorstwa Valentina von Saebisch odnoszący się do zamku Gryf. Choć rysunek nie jest datowany, to z pewnością powstał na krótko przed wybuchem wojny 30-letniej, dzięki czemu stanowi niezwykle cenne źródło wiedzy o przedmiotowej rezydencji. Rysunek ma podwójny charakter – zawiera szczegółową inwentaryzację zastanego wyglądu zamku, a także przedstawia proponowaną wizję jego przebudowy. Korzystając z inwentaryzacji, autor artykułu koryguje dotychczasowe tezy dotyczące wyglądu zamku na początku XVII w. Ponadto tekst omawia zaproponowaną przebudowę w kontekście współczesnej jej architektury rezydencjonalnej na Śląsku, mecenatu Schaffgotschów, a także twórczości Valentina von Saebisch.

EN

The article discusses the hitherto unknown design for remodelling of the Gryf castle drawn by Valentin von Saebisch. Even though the drawing is undated, it is clear that it was made prior to the Thirty Years’ War which makes it an invaluable source for research on the Gryf castle. The drawing has a double character – it contains a condition survey of the property and a design of remodelling of the residence. Using the condition survey, the article discards some of the hitherto hypotheses about the shape of the castle and provides new, credible information on the matter. Moreover, the paper delves into a comparison between the proposed design and the wider panorama of contemporary Silesian residential architecture, Schaffgotsch’s patronage and work of Valentin von Saebisch.

11

Niezrealizowany projekt przebudowy zamku Gryf autorstwa Valentina von Saebisch

67%

Świdrak M.

Architectus

|

2019

|

nr 1 (57)

79-94

EN

The article discusses the hitherto unknown design for remodelling of the Gryf castle drawn by Valentin von Saebisch. Even though the drawing is undated, it is clear that it was made prior to the Thirty Years’ War which makes it an invaluable source for research on the Gryf castle. The drawing has a double character – it contains a condition survey of the property and a design of remodelling of the residence. Using the condition survey, the article discards some of the hitherto hypotheses about the shape of the castle and provides new, credible information on the matter. Moreover, the paper delves into a comparison between the proposed design and the wider panorama of contemporary Silesian residential architecture, Schaffgotsch’s patronage and work of Valentin von Saebisch.

PL

W artykule omówiono nieznany dotychczas rysunek autorstwa Valentina von Saebisch odnoszący się do zamku Gryf. Choć rysunek nie jest datowany, to z pewnością powstał na krótko przed wybuchem wojny 30letniej, dzięki czemu stanowi niezwykle cenne źródło wiedzy o przedmiotowej re zydencji. Rysunek ma podwójny charakter – zawiera szczegółową inwentaryzację zastanego wyglądu zamku, a także przedstawia proponowaną wizję jego przebudowy. Korzystając z inwentaryzacji, autor artykułu koryguje dotychczasowe tezy dotyczące wyglądu zamku na początku XVII w. Ponadto tekst omawia zaproponowaną przebudowę w kontekście współczesnej jej architektury rezydencjonalnej na Śląsku, mecenatu Schaffgotschów, a także twórczości Valentina von Saebisch.

12

Drudzy po królu. Marszałkowie koronni jako fundatorzy i właściciele rezydencji – inicjatywy warszawskie z XVII–XVIII wieku

59%

Barczyk A.

TECHNE. Seria Nowa

|

2022

|

nr 9

155-183

EN

Thanks to their political and social position and financial resources, Crown Marshals were able to undertake extensive architectural investments. They were also aware of the importance of visual and ceremonial setting. The profiles of individual magnates (who performed this honourable function), as well as specific individual buildings, have been discussed in detail. The patronage of Stanisław Herakliusz Lubomirski – which manifested itself in the creation of the famous Łazienka (bath house) at Ujazdów – or the activity of Franciszek Bieliński, who ordered the design of the boudoir from J.A. Meissonier, can be mentioned here. However, no attempt has been made to indicate the features common to the marshals’ foundation mechanisms, or to answer the questions as to whether – and, if so, how - the marshal’s office determined the intensification or change of its foundation policy. The main goal of this article is an attempt at a synthetic and cross-sectional view of the activity of Crown Marshals in the space of the Royal City of Warsaw. Three important ways of marking their presence in urban space can be distinguished: establishing and taking over juridical estates (e.g. Bielino), founding monuments (e.g. the statue of St. John of Nepomuk at Three Crosses Square), and erecting or transforming residences and gardens. Interesting conclusions are also provided by an analysis of the location of Marshal’s palaces, most of which were situated near royal residences (the Castle, Saxon Palace), and at the same time near main transport arteries (e.g. on the road from Wola or on Nowy Świat Street). The choice of location was certainly not accidental – especially with regard to palaces performing various ceremonial functions. Reflection on the specific nature of the founding activity of the Lubomirski, Bieliński and Mniszech families and the ways in which they annexed urban space allows for a closer look at both the ambitions of the marshal’s families and the spatial development of Warsaw.

PL

Marszałkowie koronni dzięki swojej pozycji polityczno-społecznej i możliwościom finansowym byli w stanie podejmować pełne rozmachu inwestycje architektoniczne. Nie bez znaczenia pozostawała świadomość, jak ważnym elementem kreującym wizerunek jest oprawa wizualna i ceremonialna. Dokładnego omówienia doczekały się sylwetki poszczególnych magnatów (pełniących tę zaszczytną funkcję), a także konkretne, pojedyncze obiekty. Wspomnieć można chociażby mecenat Stanisława Herakliusza Lubomirskiego – którego przejawem było powstanie słynnej Łazienki w Ujazdowie – czy działalność Franciszka Bielińskiego, zamawiającego projekt buduaru u J.A. Meissoniera. Nie podjęto się natomiast wskazania cech wspólnych dla mechanizmów fundacyjnych marszałków, a także udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy – i ewentualnie w jaki sposób – urząd marszałkowski determinował wzmożenie lub zmianę prowadzonej polityki fundacyjnej. Głównym celem niniejszego artykułu jest próba syntetycznego i przekrojowego spojrzenia na aktywność marszałków koronnych w przestrzeni królewskiego miasta Warszawy. Wyróżnić można trzy istotne sposoby zaznaczania swej obecności w przestrzeni urbanistycznej: zakładanie i przejmowanie jurydyk (np. Bielino), fundowanie pomników (np. figura św. Jana Nepomucena przy Placu Trzech Krzyży); wznoszenie lub przekształcanie pałaców i założeń ogrodowych. Interesujących wniosków dostarcza także analiza rozlokowania siedzib marszałkowskich, które w większości znajdowały się przy rezydencjach królewskich (Zamku, Pałacu Saskim), a zarazem przy głównych arteriach komunikacyjnych (np. przy drodze z Woli, na Nowym Świecie). Wybór lokalizacji z pewnością nie był przypadkowy – zwłaszcza w odniesieniu do pałaców pełniących różnorodne funkcje ceremonialne. Refleksja nad specyfiką aktywności fundatorskiej Lubomirskich, Bielińskich i Mniszchów oraz sposobami anektowania przestrzeni urbanistycznej pozwala na przybliżenie zarówno ambicji rodów marszałkowskich, jak i rozwoju przestrzennego Warszawy.

13

Nowe spojrzenie na pałac biskupów płockich w Broku

51%

Lasek P. , Związek T. , Wółkowski W.

|

2023

|

tom 85

|

nr 3

147-178

EN

The issue of the episcopal palace – or villa – in Brok has been addressed in numerous studies. The nearly complete destruction of the structure, however, made it difficult to conduct in-depth research into its original architecture and to define the circle of its potential builders. The function of the building and the relevant terminology were unclear as well, since some sources referred to it as a castle. On the basis of visual documentation and hitherto unknown and unused written sources, the article presents new findings on the architecture of the palace, enabling its full reconstruction. These findings not only materially supplement its construction history, but also open up interesting research perspectives on the questions of the palace’s stylistic origins, the builders involved in its construction, its function, significance, and finally the place it occupied in the residential architecture of Poland in the first quarter of the 17th century.

PL

Problematykę biskupiego pałacu czy też willi w Broku podejmowano w licznych opracowaniach. Niemal całkowite zniszczenie zabytku utrudniało jednak prowadzenie pogłębionych badań nad jego pierwotną architekturą i zdefiniowanie kręgu potencjalnych budowniczych. Funkcja budowli oraz jej nazewnictwo również pozostawało niejasne, ponieważ w niektórych materiałach określano ją jako zamek. Na podstawie dokumentacji wizualnej i dotychczas nieznanych oraz niewykorzystanych źródeł pisanych przedstawiono w artykule nowe ustalenia na temat architektury pałacu, umożliwiające jego pełną rekonstrukcję. Ustalenia te nie tylko uzupełniają w istotny sposób historię budowy, ale też otwierają interesujące perspektywy badawcze dotyczące kwestii genezy stylistycznej, wykonawstwa, funkcji, znaczenia, wreszcie miejsca, jakie pałac zajmował w architekturze rezydencjonalnej Polski 1. ćwierci XVII stulecia.

14

Projektowana rezydencja Izabeli z Poniatowskich Branickiej w Łazienkach Królewskich w Warszawie

51%

Mączyński R.

|

2022

|

tom 84

|

nr 3

519-562

EN

The article concerns the never constructed villa of Izabela Branicka née Poniatowska on the grounds of King Stanisław Augustus’s Łazienki Park in Warsaw. Several drawings of this building are held in the collection of the Print Room of the Warsaw University Library. Their analyses to date have not been comprehensive and their research interpretations proved to be flawed. The actual author of the designs created between 1782 and 1783 (in three major, differing versions) was the architect Stanisław Zawadzki. The Classicist building, inspired by the Hôtel Guimard in Paris (1770–1772, by Claude-Nicolas Ledoux), was to be distinguished by its classical form and striking austerity. At the time of their creation, the designs were avant-garde to an extent unrivalled in the Commonwealth of Poland and Lithuania, and were intended to reveal Zawadzki’s unparalleled talent in his rivalry with Domenico Merlini.

PL

Artykuł dotyczy niezrealizowanej willi Izabeli z Poniatowskich Branickiej na terenie stołecznych Łazienek króla Stanisława Augusta. Kilkanaście rysunków tej budowli zachowało się w zbiorach Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Dotychczasowe ich analizy nie były wyczerpujące, a interpretacje badawcze okazały się błędne. Rzeczywistym autorem projektów, tworzonych w latach 1782–1783 (w trzech zasadniczych, różniących się wersjach), był architekt Stanisław Zawadzki. Klasycystyczna budowla, inspirowana paryskim Hôtel Guimard (1770–1772, Claude-Nicolas Ledoux), miała wyróżniać się antykizującą formą i wyjątkową surowością. Projekty w chwili swego powstania były w sposób niedościgniony na ziemiach Rzeczypospolitej awangardowe, stanowić też miały dowód niepospolitego talentu Zawadzkiego w jego zawodowej rywalizacji z Dominikiem Merlinim.