Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

The Angels’ Ministry to People According to De civitate Dei by St. Augustine

100%

Jaśkiewicz S.

|

tom 88

133-148

EN

Angelological issues take centre stage in the classic work by St Augustine, De civitate Dei. In it, the thinker from Tagaste draws a Christian portrait of angels close to people, whom he often calls holy angels (sancti angeli), our angels (nostri angeli) or good angels (angeli boni). Although the Bishop of Hippo does not omit the issue of the creation and nature of angels, he gives their function and service to people a clear priority, which is confirmed by the use of the Latin term angelus, which for him means as much as nuntius, i.e. herald, messenger. The ministry of angels for people, their ministerium is, above all, the revelation of God in the world. They are the messengers who deliver the messages given to them; they are the servants who fulfil the task entrusted to them and who present the requests of the people to God. Even if angels serve both God and people, they are not mediators because the only mediator between God and people is the Man - Jesus Christ. Heavenly spirits do not grant people their immortality and happiness, and it is not through participation with them that these supernatural gifts also become part of man. People should imitate the goodwill of the holy angels and grow in their true – and free from weakness of affection – love. The angels lead men to the full glory of the true God and oppose any sacrifices made to them. Their help in man’s spiritual struggle, especially against pride, is invaluable. The early Christian thinker also reminds us about the presence of angels on the last day, when their task will be to gather the righteous. In the final dimension of eternal life, the equality (aequalitas) of people with angels announced by Christ will be the fullness of life in God.

PL

Problematyka angelologiczna w wiekopomnym dziele św. Augustyna De civitate Dei zajmuje miejsce centralne. Myśliciel z Tagasty kreśli w nim chrześcijański portret aniołów bliskich ludziom, których często nazywa: aniołami świętymi (sancti angeli), naszymi aniołami (nostri angeli) albo aniołami dobrymi (angeli boni). Choć biskup Hippony nie pomija kwestii stworzenia i natury aniołów, to jednak ich funkcji i posłudze na rzecz ludzi daje zdecydowany priorytet, co potwierdza choćby użycie łacińskiego terminu angelus, który znaczy dla niego tyle, co nuntius, a więc zwiastun, posłaniec. Służba aniołów na rzecz ludzi, ich ministerium, ma coś w sobie z pracy rolnika troszczącego się o płody ziemi czy z poświęcenia matki zatroskanej o otrzymane życie. Nawet jeśli aniołowie służą i Bogu i ludziom, to jednak dla tych ostatnich nie są pośrednikami, gdyż jedynym pośrednikiem między Bogiem i ludźmi jest Człowiek-Jezus Chrystus. Duchy niebieskie nie udzielają ludziom swojej nieśmiertelności i szczęśliwości i nie przez uczestnictwo z nimi te nadprzyrodzone dary stają się także udziałem człowieka. Ludzie powinni naśladować dobrą wolę świętych aniołów i w ich prawdziwej i wolnej od słabości uczuć miłości wzrastać. Aniołowie prowadzą ludzi do pełnej chwały prawdziwego Boga i sprzeciwiają się, aby jakiekolwiek ofiary były i im składane. O obecności aniołów starochrześcijański myśliciel przypomina także w dniu ostatecznym, kiedy to ich zadaniem będzie zebranie sprawiedliwych. W ostatecznym wymiarze życia wiecznego zapowiedziana przez Chrystusa równość (aequalitas) ludzi z aniołami będzie pełnią życia w Bogu.

2

Zeus’ Messengers, Angels, and Archangels in Porphyry of Tyre

100%

Osek E.

|

tom 88

49-84

EN

This article is to reconstruct, for the first time in the existing sholarship, the angelology in Porphyry of Tyre (A.D. 233-305), the Neoplatonist who introduced angels and archangels into philosophy. Angels were not found in any philosophical system before Porphyry. My philological analysis of the select fragments from Porphyry’s writings: Homeric Questions on the Iliad, Letter to Anebo, On Abstinence, Commentary on Plato’s Timaeus, Philosophy from Oracles, and testimonies in Augustine’s City of God allows to make the following conclusions. Porphyry divided the angelic hierarchy into three orders, and included them into the world soul structure, analogically to its trichotomy. He placed the supreme angelic order in the fixed stars, the second archangelic order in the planetary spheres, the third order – the so-called ferrymen – in Earth’s atmosphere. The angels and archangels of the celestial spheres coincide with the cosmic gods, whereas the sublunary „ferrymen” step into daemons’s shoes, the so-called mediators in Plato’s Symposium. The angels deliver messeges from cosmic gods and good daemoms, and this is their main function. Divine message, transmitted and echoed by angels, is received only by some chosen people: priests and prophets, to whom Porphyry referred the Homeric formula „Zeus’ messengers”. In constructing his angelology Porphyry might be influenced by esoteric texts of the A.D. second century he studied: Apollo’s hexametric prophecies, the Chaldean Oracles by Julian the Theurgist, On the Nature attributed to Zoroaster.

PL

Artykuł przynosi pierwszą w dotychczasowej literaturze przedmiotu rekonstrukcję angelologii Porfiriusza z Tyru (233-305), neoplatonika, który wprowadził aniołów i archaniołów do filozofii. Aniołowie nie występowali w żadnym systemie filozoficznym przed Porfiriuszem. Przeprowadzona przeze mnie analiza filologiczna wybranych fragmentów pism Porfiriusza: Kwestii homeryckich dotyczących Iliady, Listu do Anebona, O wegetarianizmie, Komentarza do Timajosa Platona, Filozofii z wyroczni oraz świadectw Augustyna w Państwie Bożym pozwala na sformułowanie następujących wniosków. Porfiriusz podzielił hierarchię anielską na trzy porządki i wtłoczył je w strukturę duszy świata, analogicznie do jej trychotomii. Pierwszy najwyższy porządek umieścił w sferze gwiazd stałych, drugi archanielski – w sferach planetarnych, trzeci tak zwanych „przewoźników” – w atmosferze wokółziemskiej. Aniołowie i archaniołowie z wyższych sfer dublują się z bogami kosmicznymi, podczas gdy „przewoźnicy” pod Księżycem wchodzą w kompetencje demonów nazwanych „pośrednikami” w Uczcie Platona. Główna funkcja aniołów polega na dostarczaniu wiadomości od bogów kosmicznych i dobrych demonów. Przekazywana i powtarzana przez aniołów boska wiadomość jest odbierana tylko przez wybranych ludzi: kapłanów i proroków, do których według Porfiriusza odnosiła się homerycka formuła „posłańcy Zeusa”. Na angelologię Porfiriusza mogły mieć wpływ teksty ezoteryczne z II w., które studiował: proroctwa Apollona w heksametrach, Wyrocznie chaldejskie Juliana Teurga, O naturze przypisywane Zoroastrowi.

3

Anielski śpiew i anielskie trąby w reprezentacjach Sądu Ostatecznego Staroobrzędowców

80%

Sulikowska-Bełczowska A.

|

tom 8

35-52

EN

The purpose of this paper is to describe the musical concept of angel singing and the iconography of angel horns in the culture of Russian Old Believers in the 19th century. From the mid-17th century, the Old Believers rejected the new customs of the Muscovite official Church, including musical traditions, and accepted only vocal music. Musical instruments in Old Russian and Old Believer art depicted on icons and miniatures were based primarily on Byzantine models. Further examples can be given from the Book of the Apocalypse and on eschatological icons, which show angels playing the horn. The article discusses items from a 19th century Apocalypse from the collection of the National Library in Warsaw and icons from the National Museum in Warsaw. Angels with horns announce the approaching of the Last Judgement. These images are symbolic in meaning and do not refer to musical practices.

4

Aniołowie fanfarzyści i poena sensus. Garść refleksji nad Ołtarzem Sądu Ostatecznego Jheronimusa Boscha z Groeningemuseum w Brugii

80%

Kubies G.

|

nr 4: Historia sztuki

33-53

PL

Ołtarz Sądu Ostatecznego z brugijskiego muzeum (0000.GRO.0208.I) uważany jest obecnie przez członków Bosch Research and Conservation Project (BRCP) za niekwestionowane dzieło w oeuvre Jheronimusa Boscha (ok. 1450-1516). Ołtarz, wykonany zapewne dla humanistycznie wyedukowanego odbiorcy wywodzącego się z arystokratycznego lub patrycjuszowskiego środowiska, jest datowany (BRCP) na lata ok. 1495-1505. W niniejszym artykule podjęto próbę wykazania związku (i zarazem jego interpretacji), u podstaw którego leżą kategorie inventio i fantasia, pomiędzy wyobrażeniami aniołów fanfarzystów flankujących Chrystusa a potępionymi powiązanymi z dwoma instrumentami muzycznymi – harfą i dzwonem, poddawanymi karom zmysłów (poena sensus); zostali oni ukazani w części środkowej Ołtarza. Artykuł porusza także zagadnienia funkcji i zadań trębaczy, komentarzem opatrzono instrumenty muzyczne, uwzględniając ich kontekst ikonograficzny oraz muzyczny. Aniołowie, jak ukazał malarz (kierują swe instrumenty w stronę harfy i dzwonu), zdają się stać za wyrafinowanymi torturami dla skazańców. Hipoteza, w ramach której zidentyfikowano niekonwencjonalne zadania owych istot duchowych, zasadza się na fundamencie biblijnym (Rdz 19,13.24-25; 2 Krl 19,35; 2 Mch 3,26-27; Ap, 8,1-11,19; 15, 1-16,21). Aniołowie fanfarzyści posługujący się długimi, prostymi trąbkami, z których zwisają chorągwie ze znakiem krzyża, występują zarazem w funkcji trębaczy heraldycznych – anonsują przybycie Chrystusa na sąd powszechny, obwieszczają Jego obecność. Malarz w ramach swoistej gry z ikonografią Sądu Ostatecznego zerwał z tradycyjnym toposem anioła fanfarzysty, a sięgając po motywy instrumentów łączonych z królem Dawidem (harfa) i Kościołem (dzwon), wyszedł poza krąg odniesień o pozytywnych konotacjach.

EN

The Last Judgement triptych from the Groeningemuseum in Bruges is currently considered by members of the Bosch Research and Conservation Project as an undisputed work in the oeuvre of Hieronymus Bosch (c. 1450-1516). The triptych is dated c. 1495-1505. In the article I demonstrate the connection (and thus the interpretation), based on two categories – inventio and fantasia, between the images of trumpet-playing angels and two musical instruments: a harp and bell, fulfilling the function of penitentiary tools. Two damned linked to them undergo punishment of senses (poena sensus). The driving force behind this refined form of torture, in response to amoral living seen in the light of Christian ethics, would be the angels. They play with their instruments turned in the direction of the harp and bell. In the context of the main contents of the Bruges Last Judgement I perceive the trumpet-playing angels using long, straight aerophones with banners as heraldic trumpeters. The painter, within the context of his own iconographical game, departed from the traditional topos of an angel eschatological trumpeter and in reaching for motifs of instruments connected to King David (harp) and the Church (bell), went beyond positive connotations related to them.

5

Fantazmat czy doświadczenie rzeczywistości pozahistorycznej? Studium obrazu Wniebowzięcie zbawionych Jheronimusa Boscha z Palazzo Ducale w Wenecji

80%

Kubies G.

|

2015

|

tom 63

|

nr 4: Historia Sztuki

5-37

PL

Tablica Wniebowzięcie zbawionych (88.8 x 39.9 cm; datacja dendrologiczna: 1482-1490) przechowywana w Palazzo Ducale w Wenecji, jest jedną z czterech tablic o tematyce eschatologicznej (pozostałe to: Raj ziemski, Upadek potępionych, Piekło), które prawdopodobnie w latach dwudziestych XVI wieku znajdowały się w zbiorach weneckiego kardynała Domenica Grimaniego. Tablice (oryginalny układ i funkcja pozostają nieznane) nie są sygnowane, a ich atrybucja Jheronimusowi Boschowi (ok. 1450-1516) zasadza się w głównej mierze na gruncie stylistycznym. W niniejszym studium Wniebowzięcie zbawionych jest sytuowane przede wszystkim w dwóch fundamentalnych dla badań ikonograficznych tego dzieła kontekstach: piśmiennictwa eschatologicznego i malarstwa niderlandzkiego/ flamandzkiego oraz w kontekście doświadczeń z pogranicza śmierci (near-death experiences - NDE). Odpowiedź na pytanie, czy wizja Jheronimusa Boscha jest fantazmatem, innymi słowy: imaginacją religijną, czy stoi za nią doświadczenie rzeczywistości pozahistorycznej, jest w istocie dwoista. Na podstawie danych przywołanych w studium, daje się uzasadnić treść obrazu z Palazzo Ducale poprzez odniesienie do najczęściej przytaczanych w literaturze przedmiotu źródeł inspiracji jego autora: obrazu Dierica Boutsa (lewe skrzydło Ołtarza Sądu Ostatecznego; Lille, Palais des Beaux Arts), iluminacji Simona Marmiona (Le livre des sept âges du monde; Bruksela, Bibliothèque royale de Belgique, Ms. 9047, fol. 12r) i piśmiennictwa Jana van Ruysbroeck (Dat rike der ghelieven). Jego treść daje się w równym stopniu uchwycić poprzez odwołanie się do roli wyobraźni artysty (kategorie inventio i fantasia), sięgającego do dostępnej mu wiedzy teologicznej, przyrodniczej oraz własnych doświadczeń optyczno-wizualnych. Powyższa linia interpretacyjna akcentująca oddziaływanie biblijnej logosfery (Ps 84,12; 104,2; Dn 2,22; Łk 16,22; 23,43; J 8,12; 12,36; 2 Kor 12,2; 1 Tm 6,15-16; 1 J 1,5; Ap 21,24), uwzględnia niepodważalne doświadczenia religijne malarza z ’s-Hertogenbosch wynikające z przynależności do Kościoła (liturgia, kazania, modlitwy). Czynnikiem o istotnym znaczeniu epistemologicznym rzutującym na odpowiedź na tytułowe pytanie studium jest nieweryfikowalny fakt ewentualnego osobistego doświadczenia transcendentnego Boscha, tym samym niemożliwa staje się ocena przekładu tego, co duchowe (przeżycie) na wizualne (obraz). Z kolei nie w pełni uchwytna naukowo natura NDE wyklucza włączenie tego zjawiska, pomimo odnotowanych podobieństw pomiędzy NDE a tablicą z Wenecji, w obszar wniosków końcowych.

EN

The painting Ascent into Heaven (88.8 x 39.9 cm; dendrological dating: 1482-1490) kept in the Palazzo Ducale in Venice is one of the four eschatological panels (remaining three: Earthly Paradise, Fall of the Damned, Hell) which probably were in the collection of the Venetian Cardinal Domenico Grimani in the 1520s. The panels’ original arrangement and function are unknown. The paintings are not signed and their attribution to Jheronimus Bosch (c. 1450-1516 ) is based largely on the grounds of stylistic criteria. In the study I put Ascent into Heaven into two fundamental contexts for the iconographic analysis of this work: eschatological literature and Netherlandish/ Flemish painting and in the context of near-death experiences (NDE) as well. The answer to the question posed in the title of the study must remain twofold. On the basis of the data gathered in the study the content of the painting can be comprehended by reference to the most frequently quoted sources of inspiration for Bosch: one painting by Dieric Bouts (left wing of the Last Judgement Altarpiece; Lille, Palais des Beaux Arts), two illuminations by Simon Marmion (Le livre des sept Ages du monde; Brussels, Bibliothèque royale de Belgique, Ms. 9047, fols. IV & 12r) and a literary work Dat rike der ghelieven by Jan van Ruusbroec. Its content can be equally understood by reference to the role of the painter’s imagination (categories of inventio and fantasia), using his theological and astronomical knowledge. The above line of interpretation that emphasizes the influence of biblical logosphere, takes into account undeniable religious experience of the painter from ‘s-Hertogenbosch resulting from being a member of the Church. The factor of an epistemological importance which influences the form of the answer to the title question is hypothetical non-verifiable Bosch’s personal transcendental experience, thus it becomes impossible to evaluate the translation of what is spiritual (experience) into visual (image). Due to the elusive, not fully scientific nature of NDE this fenomenon should be excluded from the final conclusion.

6

Wątki angelologiczne w egzegezie patrystycznej 1Kor 11,10

80%

Paczkowski M.

|

tom 88

195-226

EN

Relatively 1 Cor 11:10 received the most attention from those of the early Church writers who dealt more extensively with the „woman’s question”. The question of the veil for women was analyzed in the social, religious and cultural contexts of antiquity. St. Paul's text encouraged Christians to seek stricte religious arguments to justify the practice of wearing the veil by women, placing it in the context of a theological choice. Ancient Christian writings confirm this view, but many authors choose the path of reflection impregnated with elements of angelological doctrine. However, there was no shortage of other interpretative contexts. In the ante-Nicene Fathers, it was possible to discover the hermeneutical links of the Pauline text with Gen 6:1-4. The range of „angels” referred to in the Pauline pericope was quite broad. They were identified not only with celestial beings but also with the fallen angels, the celebrants in the liturgy and its participants. It could also have been the strangers who observed the rites. In the later period, the issues were different. In reality, the doctrine of the Church and the social reasons, customs, as well as practices in liturgical assemblies have been consolidated. The veil became a symbol that invoked a positive image of women. The imposition of the veil (velatio) became synonymous with the consecration to God by the virgins.

PL

Stosunkowo najwięcej uwagi 1 Kor 11,10 poświęcili ci z pisarzy wczesnego Kościoła, którzy szerzej zajmowali się „kwestią kobiecą”. Zagadnienie nakrywania głów welonem przez kobiety była analizowana w kontekście społecznym, kulturowym i religijnym starożytności. Tekst św. Pawła zachęcał chrześcijan, by szukać argumentów stricte religijnych, celem uzasadnienia praktyki noszenia zasłony przez kobiety. Dyspozycje praktyczne wprowadzono więc w sferę rozważań teologicznych. Pisma starożytnych autorów potwierdzają tę wizję, chociaż wielu z nich wybrało wizję nacechowaną wątkami angelologicznymi. Nie brakowało jednak innych kontekstów interpretacyjnych. Już Ojcowie przednicejscy pozwalają na odkrycie powiązań hermeneutycznych tekstu pawłowego z Rdz 6,1-4. Zakres określania „aniołów”, o których wspomina perykopa pawłowa, był dosyć szeroki. Identyfikowano ich nie tylko z bytami niebiańskimi, ale także z upadłymi aniołami, osobami celebrującymi liturgię i jej uczestnikami. Mogli to być również postronni obserwatorzy. W późniejszym okresie problematyka była już inna, na co wpłynęło okrzepnięcie doktryny Kościoła oraz racje społeczne, zwyczajowe i liturgiczne. Nałożenie welonu (velatio) stało się synonimem poświęcenia się Bogu przez dziewice.

7

Angelology in the Writings of Justin Martyr, Tatian and Athenagoras

80%

Misiarczyk L.

|

tom 88

7-30

EN

The aim of the study was to analyze the texts of Justin, Tatian and Athenagoras on the subject of angels. I do this on three points: the creation of angels by God/Logos as free beings (1); the tasks of angels (2) the sin of angels and the final annihilation of demons/evil angels. All three authors emphasize that God created angels and people as free beings, and therefore also responsible for their actions, and entrusted them with the care of people and his creation. However, some angels were deceived by the first angel (Tatian) or by the hostile power (Athenagoras), who let himself be carried away by vain glory, broke all ties of dependence on God and wanted to appropriate the deity. He turned into a demon and his followers into a host of demons. Athenagoras combines the concept of Tatian and Justin, stating that the power/spirit to whom God entrusted the management of matter and its forms, insulted its own essence and the power entrusted to it, and the angels from the first vault sinned by intercourse with women, which gave birth to giants. Tatian’s and Athenagoras’ concept of the sin of angels is definitely less mythical than that of Justin. According to Tatian and Athenagoras, this state of fallen angels is irreversible.

PL

Opracowanie stawia sobie za cel analizę tekstów Justyna, Tacjana i Atenagorasa na temat aniołów. Czynię to w trzech punktach: stworzenie aniołów przez Boga/Logos jako istot wolnych (1); zadania aniołów (2) oraz grzech aniołów i ostateczne unicestwienie demonów/złych aniołów. Wszyscy trzej autorzy podkreślają, że Bóg stworzył aniołów i ludzi jako istoty wolne, a więc też odpowiedzialne za swoje czyny i powierzył im opiekę nad ludźmi i swoim stworzeniem. Niektóre jednak anioły dały się zwieść pierwszemu aniołowi (Tacjan) czy mocy wrogiej (Atenagoras), który dał się ponieść próżnej chwale, zerwał wszelkie więzy zależności od Niego i chciał zawłaszczyć bóstwo. Zamienił się w demona, a jego zwolennicy w zastęp demonów. Atenagoras łączy koncepcję Tacjana i Justyna stwierdzając, że moc/duch, której Bóg powierzył zarząd nad materią i jej formami, znieważyła istotę swojego bytu i powierzoną jej władzę, zaś aniołowie z pierwszego sklepienia zgrzeszyli współżyciem z kobietami z czego narodzili się giganci. Koncepcja grzechu aniołów Tacjana i Atenagrasa jest zdecydowanie mniej mityczna niż Justyna. Według Tacjana i Atenagorasa ten stan upadku aniołów jest nieodwracalny.

8

Aniołowie w pierwszym łacińskim komentarzu do Apokalipsy Wiktoryna z Petowium

80%

Budzanowska-Weglenda D. Ł.

|

tom 88

31-48

EN

The purpose of this article is to examine how Victorinus of Poetovium (Poetavium), in his Commentarius in Apocalypsim, comments on the passages in the Apocalypse of St John in which the term ‘angel’ – angelus – occurs, and how he interprets the term. First, the frequent occurrence of angels in Scripture, especially in the last book of the Bible, is mentioned. It was recalled, following Augustine of Hippo, that the term angelus denotes a mission and not the nature of the beings so termed. It was also stressed that, for the Church Fathers, angelology was not the most important issue addressed in their writings, and similarly, it is quite rare for scholars to deal with the patristic teaching on angels. A brief introduction is given to Bishop Victorinus as the first Latin exegete and his style of interpretation, especially the importance of alegoresis and typology. All explanations of the term angelus in the extant fragments of Victorinus’ commentary on the Apocalypse are discussed: first those in which angel is taken to mean Elijah or Christ himself, then the good heavenly angels, and finally the evil angels – the devil, the Antichrist – are analysed. The results of a study of another text by the Bishop of Poetovium, De fabrica mundi, are also briefly quoted, in which this treatise on the creation of the world contains interesting concepts by the author about angels, concerning, for example, the twenty-four original angels created on the first day.

PL

Celem niniejszego artykułu jest zbadanie, jak Wiktoryn z Petowium w Commentarius in Apocalypsim komentuje fragmenty Apokalipsy św. Jana, w których występuje termin ‘anioł’ – angelus, i jak interpretuje to pojęcie. Najpierw wspomniano częste występowanie aniołów w Piśmie Świętym, zwłaszcza w ostatniej księdze Biblii. Przypomniano za Augustynem z Hippony, że określenie angelus oznacza misję, a nie naturę istot tak określanych. Podkreślono również, że dla Ojców Kościoła angelologia nie była najistotniejszym zagadnieniem poruszanym przez nich w pismach, podobnie dość rzadko naukowcy zajmują się patrystyczną nauką o aniołach. Przedstawiono krótko biskupa Wiktoryna jako pierwszego egzegetę łacińskiego i styl jego interpretacji, szczególnie znaczenie alegorezy i typologii. Omówiono wszystkie objaśnienia dotyczące terminu angelus w zachowanych fragmentach komentarza Wiktoryna do Apokalipsy: najpierw przeanalizowane zostały te, w których anioł oznaczać ma Eliasza czy samego Chrystusa, następnie dobre anioły niebiańskie, a wreszcie złe anioły – diabła, Antychrysta. Przytoczono krótko też wyniki badań innego tekstu biskupa Petawium – De fabrica mundi, w którym to traktacie o stworzeniu świata pojawiają się ciekawe koncepcje autora o aniołach, dotyczące np. dwudziestu czterech aniołów pierwotnych stworzonych pierwszego dnia.

9

Liturgische Texte zu ehren der heiligen drei Könige

80%

Puszcz T.

|

tom 66

|

nr 8: Liturgika

125-137

PL

W niniejszym artykule chodziło o ukazanie czytelnikowi bardzo małego fragmentu z o wiele szerszego zagadnienia: Liturgia dla podróżujących, pielgrzymów i pływających po morzu. Na podstawie badań okazało się, że Kościół, jak wynika z pierwszych spisanych źródeł liturgicznych, tzn. sakramentarzy, a potem zwłaszcza, u szczytu średniowiecza, z pontyfikałów, mszałów i rytuałów troszczył się o tych ludzi poprzez przygotowanie odpowiednich tekstów liturgicznych. Należy wymienić tutaj formularze mszalne: Pro iter agentibus, Pro peregrinantibus i Pro navigantibus. To pierwsza grupa. Drugą grupę stanowią obrzędy błogosławieństwa osób udających się w podróż lub na pielgrzymkę (Ordo ad servicium peregrinorum faciendum) bądź ich utensyliów podróżnych, takich jak torba, laska, krzyż i płaszcz (Benedictio ad baculum et ad peram) oraz obrzędy po powrocie z pielgrzymki czy podróży (Benedictio peregrinorum post reditum). Z tego bogactwa modlitw niewiele formuł w liturgii posoborowej pozostało w użyciu. Osobny i bardzo interesujący rozdział stanowią teksty liturgiczne, które są związane z patronatem niektórych świętych, takich jak św. Jakub Starszy, św. Rafał Archanioł, św. Julian i św. Krzysztof oraz Święci Trzej Królowie. W przypadku Świętych Trzech Króli, którzy uważani byli w średniowieczu za patronów podróżujących i pielgrzymów i których relikwie w katedrze kolońskiej ściągały zarówno nowo koronowanych królów, jak i rzesze innych pielgrzymów z całej Europy, chodzi o pierwszych pielgrzymów epoki chrześcijańskiej, którzy odbyli pielgrzymkę do nowo narodzonego Jezusa Chrystusa. Zastanawiające jest to, że formularze mszalne (bo obrzędy błogosławieństwa nie są znane), można sklasyfikować w cztery grupy. W całej Europie – od Anglii po Niemcy i Polskę – można je znaleźć w wielu mszałach średniowiecznych, ale nie w mszałach kolońskich. W niniejszym artykule przedstawiono tylko pierwszy formularz mszalny De tribus magis pro iter agentibus. Oracje mszalne rozwijają motyw drogi magów ze Wschodu do Betlejem, aby pokłonić się Mesjaszowi, którego szczególna gwiazda wzeszła na niebie i ich do Niego zaprowadziła, aby mogli Go uczcić mistycznymi darami. Kościół modli się za swoich wiernych zdążających w pielgrzymce, aby za przyczyną tych świętych i przez ich zasługi przebiegała ona w pokoju, zdrowiu i pomyślności. Sam Chrystus, nazwany prawdziwym Słońcem, Gwiazdą i Światłością, niech ich prowadzi bez szwanku do upragnionego sanktuarium. Dalej Kościół prosi Boga, aby dał pielgrzymom Anioła pokoju jako towarzysza drogi, strzegącego ich przed niebezpieczeństwami ciała i duszy oraz przed atakami starego wroga, tzn. szatana, a także by stali się godni towarzystwa Ducha Świętego. Kolejna myśl poruszona w euchologii to dzieje Syna Bożego (wcielenie, męka i zmartwychwstanie) oraz rola aniołów jako Jego świadków, która ma się przedłużyć w opiece dniem i nocą nad pielgrzymami. W pierwszym czytaniu biblijnym (Rdz 24, 7) chodzi o podróż Abrahama do jego ojczyzny i obietnicę anioła jako towarzysza drogi. Natomiast perykopa ewangelijna (Łk 4, 23b-30) to rozmowa faryzeuszów z Jezusem, który w swojej ojczyźnie nie jest przyjmowany z otwartymi rękami. W czasie tej rozmowy ważną rolę odgrywa napięcie między obczyzną i ojczyzną oraz obcym i swoim. Z tego względu pewnie nastąpił wybór tej perykopy do formularza mszalnego. Antyfony mszalne (introitus, graduale, offertorium i communio) mają jako źródło fragmenty psalmów i podejmują typowe dla omawianego tematu motywy: prowadzenie przez Boga w drodze, towarzystwo aniołów w drodze, zaufanie Bogu oraz ratunek w Bogu. Sekwencja Maiestati sacrosantae militans, która była czasami dołączana do tego formularza, będzie omówiona w osobnym artykule.

EN

This article is about showing the reader a very small passage of a much broader topic: Liturgy for travelers, pilgrims and sailing on the sea. Based on the research, it turned out that the Church, as evidenced by the first written liturgical sources, i.e. the sacramentaries and then especially, at the height of the Middle Ages, the pontificals, the missals and the rituals, took care of these people by preparing appropriate liturgical texts. Mass forms should be listed here: Pro iter agentibus, Pro peregrinantibus and Pro navigantibus. This is the first group. The second group is the rite of blessing of people going on a trip or on pilgrimage (Ordo ad servicium peregrinorum faciendum) or their travel equipment, such as a bag, a walking stick, a cross and a cloak (Benedictio ad baculum et ad peram) and the rituals of returning from pilgrimage or travel (Benedictio peregrinorum post reditum). In the post-Conciliar liturgy, few formulas of this wealth of prayers remain in use. A separate and very interesting chapter are liturgical texts that are associated with the patronage of some saints, such as Saint James the Elder, Saint Raphael Archangel, Saint Julian, Saint Christopher, and Saint Three Kings. In the case of the Saint Three Kings, who were considered in the Middle Ages as patrons of travelers and pilgrims, and whose relics in the Cologne Cathedral attracted both newly crowned kings and crowds of other pilgrims from all over Europe, they were considered the first pilgrims of the Christian age who made pilgrimage to the newborn Jesus Christ. It is puzzling that the Mass forms (because the rites of blessing are unknown) can be classified into four distinct groups. Across Europe—from England to Germany and Poland—they can be found in many medieval missals, but not in Cologne missals. This article presents only the first Mass form De tribus magis pro iter agentibus. Mass orations develop the theme of the mags’ path from the East to Bethlehem to bow to the Messiah, whose special star came up in the sky and led them to Him, so that they could celebrate Him with mystical gifts. The Church prays for own faithful on their pilgrimage that through these saints and through their merits the pilgrims would abound in peace, health and prosperity. May Christ Himself, called the true Sun, Star and Light, lead them unscathed to the desired sanctuary. Further, the Church asks God to send pilgrims an Angel of Peace as a companion on the road, guarding them against the dangers of the body and soul and against the attacks of the old enemy, i.e. Satan, and that they become worthy of the Holy Spirit’s company. Another thought raised in euchology is the history of the Son of God (incarnation, passion and resurrection) and the role of angels as his witnesses, which is to express in the care of pilgrims day and night. The first Bible reading (Gen 24:7) is about Abraham’s journey to his homeland and the promise of an Angel as a companion on the road. On the other hand, the Gospel pericope (Lk 4:23b-30) is a conversation between the Pharisees and Jesus, who is not welcomed in his homeland. During this conversation, the tension between the homeland and the exile, between the stranger and the own plays an important role. For this reason, the pericope was probably chosen for the Mass form. Mass antiphons (introitus, graduale, offertorium and communio) have fragments of Psalms as their source and take up typical motifs for the discussed subject: God leading on the road, the company of angels on the road, trust in God and rescue in God. The sequence Maiestati sacrosantae militans, which was sometimes attached to this form, will be discussed in a separate article.

10

From Satan’s Wager to Eve’s Gambit to Our Leap: An Anselmian Reply to the Problem of Divine Hiddenness

71%

Dumsday T.

|

nr 3

67-85

PL

Od zakładu szatana, przez podstęp Ewy, do naszego skoku: anzelmiańska odpowiedź na problem Bożego ukrycia Chociaż u św. Anzelma nie znajdziemy wyraźnej dyskusji na temat problemu Bożego ukrycia (PBU), tak jak jest on dziś powszechnie rozumiany – mianowicie jako argument za ateizmem – to jest on doskonale świadomy trudności egzystencjalnych, jakie stwarza nasz pozorny brak dostępu do Boga. Co więcej, dostarcza on składników dla interesującego i dotychczas zaniedbanego podejścia do PBU, zakorzenionego w wielu chrześcijańskich narracjach o odstępstwach od stanu łaski, zarówno anielskich, jak i ludzkich. Celem tego artykułu jest wyraźne nakreślenie podejścia Anzelma i dostarczenie przynajmniej szczątkowego jego rozwiązania PBU.

EN

While St. Anselm does not supply us with an explicit discussion of the problem of divine hiddenness (PDH) as it is typically conceived today-namely, as an argument for atheism-he is keenly aware of the existential difficulty posed by our seeming lack of access to God. Moreover, he provides the ingredients for an interesting and heretofore neglected approach to the PDH, one rooted in multiple Christian narratives about lapses from knowledge-infused states of grace, both angelic and human. The goal of this paper is to draw out that Anselmian approach explicitly, and to provide at least a rudimentary assessment of it.