Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

O wybranych użyciach czasownika szanować się we współczesnej polszczyźnie

100%

Lisczyk K.

|

tom 101

|

nr 3

33-46

PL

Przedmiotem artykułu jest opis wybranych współczesnych znaczeń czasownika szanować się. Analizie poddano 732 zdania, wyselekcjonowane spośród przykładów dostępnych w korpusach tekstowych. Zebrany materiał podzielono na 6 grup, zróżnicowanych ze względu na kontekst (związki partnerskie i seks, sposób bycia, przestrzeganie zasad, wartości) i sposób użycia (warunkowe, metatekstowe). W analizie znaczenia (jakościowej i ilościowej) uwzględniono dodatkowo właściwości pragmatyczne (typ odbiorcy, funkcja nadawcy) oraz gramatyczne (formy rozkazujące, konstrukcje z czasownikami modalnymi, zdania z negacją). Na tej podstawie określono, co mają na myśli współcześni użytkownicy polszczyzny, używając czasownika szanować się.

EN

The subject of the article is a description of selected modern meanings of the verb szanować się ‘to have self-respect’. The analysis covered 732 sentences selected from among the examples available in the text corpora. The collected material was divided into 6 groups, differentiated by context (partnerships and sex, way of being, adherence to rules, values) and the way of use (conditional, metatextual). In the analysis of meaning (qualitative and quantitative), pragmatic properties (recipient type, sender’s function) and grammatical properties (imperative forms, structures with modal verbs, sentences with negation) were additionally taken into account. On this basis it was determined what modern speakers of the Polish language mean when using the verb szanować się.

2

W kręgu komunikacji aksjologicznej św. Jana Pawła II na przykładzie wystąpienia w Balicach w 2002 roku

84%

Dudziak A.

Prace Językoznawcze

|

2016

|

nr 18/1

49–59

EN

The subject matter of the research paper pertains to the essence of St. John Paul II`s social communication as a persuasive process of propagating values. The aim of the article results from the intention to popularize one of the methods of axiolinguistic reflection on preaching. The research relates to determining the rhetorical tonality (invention as well as rhetorical elocution) of the Polish Pope. The subject of the analysis are manifestations of evaluation, and the influence of values on the usage of language

PL

Tematyka opracowania dotyczy istoty komunikowania społecznego św. Jana Pawła II jako perswazyjnego procesu propagowania wartości. Cel artykułu wynika z intencji spopularyzowania jednej z metod aksjolingwistycznej refleksji nad przepowiadaniem. Problem badawczy dotyczy determinowania tonacji retorycznej (inwencji oraz elokucji retorycznej) Papieża-Polaka. Przedmiotem analizy są przejawy wartościowania, a także wpływ wartości na użycie języka.

3

Rzeczownik demoralizacja w polskim dyskursie parlamentarnym

84%

Lisczyk K.

|

tom 42

115-131

EN

The aim of this article is an attempt to answer the following questions: how have the contexts of use of the noun demoralization changed in the Polish parliamentary discourse in the last century, and what specific rules of conduct must be exceeded in order for certain actions or attitudes to be described as such. 1885 sentences obtained from the resources of the Polish Parliamentary Corpus, recorded since 1919 until the end of June 2022, were analyzed. The material was divided into three periods (1919–1939, 1945–1989, 1990–2022), and then discussed in the context of topics with which the phenomenon of demoralization was associated in particular time periods. Research has shown that the noun demoralization describes the problems of breaking legal, social and moral norms important in given periods, it can also serve propaganda purposes or strengthen the message presented. However, there are moral standards, the violation of which is not called demoralization.

PL

Cel artykułu stanowi próba odpowiedzi na pytania: jak w ostatnim stuleciu zmieniały się konteksty użycia rzeczownika demoralizacja w polskim dyskursie parlamentarnym oraz jakie konkretnie reguły postępowania muszą zostać przekroczone, aby pewne działania lub postawy można było określać tym mianem. Analizom zostało poddanych 1885 zdań pozyskanych z zasobów Korpusu Dyskursu Parlamentarnego, wygłoszonych podczas posiedzeń plenarnych Sejmu i Senatu RP oraz posiedzeń komisji od 1919 r. do końca czerwca 2022 r. Materiał został podzielony na trzy okresy (1919–1939, 1945–1989, 1990–2022), a następnie omówiony ze względu na tematy, z którymi łączono w poszczególnych przedziałach czasowych zjawisko demoralizacji. Badania ukazały, że rzeczownik demoralizacja nazywa istotne w danych okresach problemy dotyczące naruszania norm prawnych, społecznych i obyczajowych, może też służyć celom propagandowym lub wzmocnieniu przekazu. Pozostają jednak normy moralne, których naruszenie nie jest określane demoralizacją.

4

Jaki jest porządny człowiek? O wybranych użyciach przymiotnika porządny we współczesnej polszczyźnie

84%

Lisczyk K.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2022

|

nr 17

145-158

EN

The aim of the article is an attempt to answer the question of what Polish speakers mean when describing someone as porządny [decent]. Over 2,000 sentences taken from the MoncoPL corpus were studied, containing combinations of the adjective under study with nouns: człowiek, osoba, mężczyzna, facet, chłopak, kobieta, dziewczyna [man, person, guy, boy, woman, girl]. The analyzes were preceded by a review of lexicographic definitions as well as concepts of a decent man. Research has shown that the adjective porządny denotes a bundle of positive traits that are concretized depending on the context. Only in relation to women, the analyzed term is more precise and refers to the sexual and moral sphere.

5

O różnicach i podobieństwach w zakresie użycia i znaczenia przymiotników niemoralny i nieetyczny (na przykładzie połączeń z wybranymi rzeczownikami)

84%

Lisczyk K.

Poradnik Językowy

|

2024

|

tom 818

|

nr 9

62-79

EN

The study aims to verify whether the adjectives niemoralny ‘immoral’ and nieetyczny ‘unethical’ are considered synonyms by Polish speakers. The analysis was carried out based on material excerpted from the MoncoPL corpus, which consisted of sentences containing combinations of the adjectives niemoralny/nieetytyczny with the nouns czyn ‘act’, działanie ‘action’, postępowanie ‘activity’ and zachowanie ‘behaviour’ (2,239 in total). During the research, an attempt was made to divide these concordances into thematic classes and arrange them according to their frequency of occurrence. The analyses showed that in relation to financial dishonesty and fraud in interpersonal relations, the adjectives studied are used interchangeably. When talking about moral issues, language users choose the term niemoralny, and when the sentence concerns breaking the rules of professional conduct, they opt for the adjective nieetyczny.

PL

Celem podjętych badań jest sprawdzenie, czy przymiotniki niemoralny i nieetyczny uznawane są przez użytkowników polszczyzny za bliskoznaczniki. Analizę przeprowadzono na podstawie materiału zaczerpniętego z korpusu MoncoPL, na który złożyły się zdania zawierające połączenia przymiotników niemoralny/ nieetyczny z rzeczownikami czyn, działanie, postępowanie i zachowanie (łącznie 2239). Podczas badań podjęto próbę podziału tych konkordancji na klasy tematyczne i uporządkowania ich ze względu na frekwencję występowania. Analizy wykazały, że w odniesieniu do nieuczciwości finansowych oraz oszustw w relacjach międzyludzkich badane przymiotniki są używane wymiennie. Gdy mowa o kwestiach obyczajowych, użytkownicy języka wybierają określenie niemoralny, a gdy zdanie dotyczy łamania reguł zawodowych, wówczas sięgają po przymiotnik nieetyczny.

6

Rzeczownik degenerat w wypowiedziach współczesnych użytkowników polszczyzny – znaczenie i cechy użycia

84%

Lisczyk K.

Język Polski

|

2024

|

tom 104

|

nr 4

5-17

PL

Przedmiotem artykułu jest opis znaczeń i kontekstów, w jakich używany jest rzeczownik degenerat. Materiał, zaczerpnięty z korpusu MoncoPL, liczy 2320 konkordancji, datowanych od 2008 do 2023 r. Analiza wypowiedzeń dowiodła, że rzeczownik degenerat jest używany zarówno w funkcji prymarnie reprezentatywnej (oznacza osoby, które łamią wybrane reguły prawne i obyczajowe), jak i prymarnie ekspresywnej (stanowi wówczas obelgę i służy nazywaniu osób o odmiennych poglądach, głównie politycznych oraz dotyczących społeczności LGBTQ+). W obu wypadkach rzeczownik degenerat nacechowany jest aksjologicznie ujemnie, przez co często jest używany w wypowiedziach potocznych i wulgarnych.Przedmiotem artykułu jest opis znaczeń i kontekstów, w jakich używany jest rzeczownik degenerat. Materiał, zaczerpnięty z korpusu MoncoPL, liczy 2320 konkordancji, datowanych od 2008 do 2023 r. Analiza wypowiedzeń dowiodła, że rzeczownik degenerat jest używany zarówno w funkcji prymarnie reprezentatywnej (oznacza osoby, które łamią wybrane reguły prawne i obyczajowe), jak i prymarnie ekspresywnej (stanowi wówczas obelgę i służy nazywaniu osób o odmiennych poglądach, głównie politycznych oraz dotyczących społeczności LGBTQ+). W obu wypadkach rzeczownik degenerat nacechowany jest aksjologicznie ujemnie, przez co często jest używany w wypowiedziach potocznych i wulgarnych.

EN

The subject of the article is a description of the meanings and contexts in which the noun degenerat ‘degenerate’ is used today. The material taken from the MoncoPL corpus includes 2,320 concordances, dated from 2008 to 2023. The analysis of the statements proved that the noun degenerate is used both in a primarily representative function (it means people who break selected legal and moral rules) and a primarily expressive function (it then constitutes an insult and is used to name people with different views, mainly political ones and regarding the LGBTQ+ community). In both cases, the noun degenerate has a negative axiological character, which is why it is often used in colloquial and vulgar statements.

7

Psałterz Dawidów (Księga słowiańska) oraz Elementarz etyczny Karola Wojtyły jako przejawy komunikowania idei i wartości

83%

Dudziak A.

|

nr 1

265-278

EN

The subject of this article concerns the relationship between the axiosphere of Karol Wojtyła’s early poetry and his axiological preferences in the later period of his creative activity. The subject of the research are the poetic cycle The Psalter of David (The Slavonic Book) from 1939 and The Ethical Primer from 1957–1958. Hermeneutics was used in the analysis of ideas, while the axiolinguistic method was employed in the analysis of the values. The study of these texts makes it possible to recreate the system of values preferred by Karol Wojtyła as a poet and philosopher. This system is part of the axiology of Christian humanism.

PL

Tematyka artykułu dotyczy zależności pomiędzy aksjosferą wczesnej poezji Karola Wojtyły a jego preferencjami aksjologicznymi w późniejszym okresie twórczej aktywności. Przedmiot badań stanowią: cykl poetycki Psałterz Dawidów (Księga słowiańska) z 1939 roku oraz Elementarz etyczny z lat 1957–1958. Do analizy idei w tekstach zastosowano hermeneutykę, zaś do analizy wartości – metodę aksjolingwistyczną. Badanie tekstów umożliwia odtworzenie systemu wartości preferowanych przez Karola Wojtyłę – poetę i filozofa. System ten wpisuje się w aksjologię chrześcijańskiego humanizmu.

8

Metaforyzacja antywartości w dawnej polszczyźnie – konwencjonalność ujęć na przykładzie metafory ANTYWARTOŚĆ TO CHOROBA

67%

Raszewska-Żurek B.

Polonica

|

2018

|

tom 38

147-165

EN

In the present article the object of analysis is the metaphorical representation of concepts- negative values in the Old Polish and Middle Polish periods. In Old Polish and Middle Polish texts abstract concepts are ap-proached in a metaphorical manner, and some source domains recur relatively frequently. Such metaphors are used in reference to concepts which belong to various spheres. The analysis takes into consideration metaphors which are clearly discernible in short fragments, metaphors which are linguistically marked by words semantically associated with the source domain, metaphors which are at the same time in the close vicinity of the lexeme representing a given value and metaphors which recur in texts by various authors. The present article is devoted to metaphorical representations of concepts- negative values in the Old Pol-ish and Middle Polish periods in the category of a disease - a source domain which is drawn taken from the life experience of each person on the basis of attestations which contain the lexeme choroba, niemoc, zaraza [disease, illness, epidemic], and other, e.g.: Co iefliże nas famych one fzkodliwychpożądliwośći choroby trapią (ModrzBaz 67v; SXVI); Grzech ieft zarazą iako morowe powietrze (Starow.Kaz. 1649, s. 330; ESXVII/XVIII). In the early Polish language anti-values - negatively marked concepts which have to do especially with the sphere of morality and social sphere, were embraced by the means of the category of a disease. Due to the development of culture, the changes in the thinking about the world and the changes of the external word itself, of the reality in which man lives, not only did the way the lexemes used in the metaphor a concept is a disease and the frequency of these lexemes change but also the disease itself as a source domain continues to thrive in the Polish language.

9

Metaforyzacja wartości w dawnej polszczyźnie – konwencjonalność ujęć na przykładzie metafory pojęcie to roślina wyrażonej leksemem korzeń (z derywatami)

67%

Raszewska-Żurek B.

|

tom 36

77-94

EN

In the present article the object of analysis is the metaphorical representation of concepts-values from the mental sphere in the Old Polish and Middle Polish periods. In Old Polish and Middle Polish texts abstract concepts are approached in a metaphorical manner, and some source domains recur relatively frequently. Such metaphors are used in reference to concepts which belong to various spheres. The analysis takes into consideration metaphors which are clearly discernible in short fragments, metaphors which are linguistically marked by words semantically associated with the source domain, metaphors which are at the same time in the close vicinity of the lexeme representing a given value and metaphors which recur in texts by various authors. The present article is devoted to metaphorical representations of concepts-values in the Old Polish and Middle Polish periods in the category of a plant – a source domain which is drawn from the world of nature on the basis of attestations which contain the lexeme korzeń [root], e.g. Tyś prawey czystoty korzeń XV p. pr. (R XIX 42 – Sstp); Bowiem dobrych ſpraw chwálebny vżytek/ y ktory nie ginie korzeń mądrośći (Leop Sap 3/15; SXVI. In the early Polish language concepts which belong to various spheres of life were embraced by the means of the category of a plant – ethical and rustic (or vital) values, as well as anti-values – negatively marked concepts which have to do especially with the sphere of morality – therefore the metaphor a concept is a plant was used to represent concepts regardless of the evaluation which was ascribed to them. The choice of a plant as the source domain to present concepts from the mental sphere is justified by man’s day-to-day experience of nature. It seems that it is a conceptual metaphor in the sense of cognitive linguistics, one that is deeply-rooted (nomen omen) in the human way of thinking and culturally corroborated by the presence in the Bible. Its use in the representation of concepts which are not so clearly defined in the Old Polish and Middle Polish periods was supposed to portray these concepts and to familiarise people with them, especially in the language that way used in moralistic writings. Due to the development of culture, the changes in the thinking about the world and the changes of the external word itself, of the reality in which man lives, not only did the way the lexemes used in the metaphor a concept is a plant and the frequency of these lexemes change but also the plant itself as a source domain continues to thrive in the Polish language.

10

Metaforyzacja wartości w dawnej polszczyźnie – konwencjonalność ujęć na przykładzie metafory POJĘCIE TO UBRANIE

67%

Raszewska-Żurek B.

|

tom 39

29-43

EN

In this article, the object of analysis is the metaphorical representation of concepts-values from the mental sphere in the Old Polish and Middle Polish periods. In Old Polish and Middle Polish texts, abstract concepts are approached in a metaphorical manner, and some source domains recur relatively frequently. Such metaphors are used in reference to concepts which belong to various spheres. The analysis takes into con-sideration metaphors which are clearly discernible in short fragments, metaphors which are linguistically marked by words semantically associated with the source domain, metaphors which are at the same time in the close vicinity of the lexeme representing a given value, and metaphors which recur in texts by various authors. The present article is devoted to metaphorical representations of concepts-values in the Old Polish and Middle Polish periods in the category of clothing, a source domain which is drawn from the world of culture, e.g. Bo ieszcze ten każdy jest wzdy dobrey nadzieie / Kto nad insze vbiory cżnotą sie odżieie (RejJoz G2; SXVI); Znamienity ubior cnota./ Lepszy niźli bryła złota (Petr.Ek.18; L). In the early Polish language, concepts belonging to various spheres of life were expressed by the means of the category of clothing: ethical and social values, as well as anti-values (negatively marked concepts which have to do especially with the sphere of morality) therefore the metaphor A CONCEPT IS CLOTHING was used to represent concepts regardless of their evaluation presented in a text. The choice of clothing as the source domain to represent concepts from the mental sphere is justified biologically by basic human need and culturally by its presence in the Bible and its social function. It seems that it is a conceptual metaphor in the sense of cognitive linguistics, one that is deeply rooted in the human way of thinking and culturally corroborated. Its use in the representation of concepts which are not very clearly defined in the Old Polish and Middle Polish periods was supposed to portray these concepts and to popularize them, especially in the case when such language was used in moralistic writings. The article is an attempt to answer the question about the connection between metaphorisation and the axiological dimension of concepts.

PL

Niniejszy artykuł poświęcony jest metaforycznym przedstawieniom pojęć-wartości ze sfery mentalnej w dobie staro- i średniopolskiej. Pojęcia abstrakcyjne są w dawnych tekstach ujmowane metaforycznie, a pewne domeny źródłowe powtarzają się stosunkowo często. W analizie wzięto pod uwagę jedynie metafory wyraziście widoczne w krótkich fragmentach, zaznaczone językowo przez wyrazy związane semantycznie z domeną źródłową, będące jednocześnie w bliskim sąsiedztwie leksemu reprezentującego daną wartość i powtarzające się w tekstach różnych autorów. Przedmiotem analizy są metaforyczne ujęcia dawnych pojęć-wartości w kategorii odzieży, domeny źródłowej zaczerpniętej ze świata kultury, np. Bo ieszcze ten każdy jest wzdy dobrey nadzieie / Kto nad insze vbiory cżnotą sie odżieie (RejJoz G2; SXVI); Znamienity ubior cnota./ Lepszy niźli bryła złota (Petr.Ek.18; L). W dawnej polszczyźnie metafora POJĘCIE TO UBRANIE była stosowana do przedstawienia pojęć z różnych sfer mentalnych niezależnie od ich oceny. Wybór odzieży jako domeny źródłowej metafor ma podwójne uzasadnienie – z jednej strony biologiczne, wynikające z podstawowej potrzeby człowieka, z drugiej zaś kulturowe – ubiór pełni funkcję społeczną, ugruntowaną długą tradycją. Zastosowanie głęboko zakorzenionej w ludzkim sposobie myślenia i potwierdzonej kulturowo metafory ubioru do przedstawienia pojęć niezbyt jasno zdefiniowanych w czasach staro- i średniopolskich miało na celu ich zobrazowanie i przybliżenie, zwłaszcza w pismach moralizatorskich. Metafora POJĘCIE (wartość lub antywartość) TO UBRANIE należy do mniej trwałych – dość popularna dawniej, współcześnie niemal nie występuje, a większość realizujących ją leksemów wyszła lub wychodzi z użycia. Artykuł jest także próbą odpowiedzi na pytanie o wpływ metafory na wartościowanie pojęć – czy metafora może nadawać wartość pojęciu, czy jedynie podkreśla wartość już ustaloną.

11

Nieetyczna, niegrzeczna czy nieregulaminowa komunikacja? Poszukiwanie kryteriów oceny wypowiedzi poselskich

67%

Benenowska I.

|

2019

|

tom 67

|

nr 6: Językoznawstwo

7-28

PL

Tekst jest poświęcony analizie wypowiedzi poselskich. Źródłem materiału badawczego były zapisy przebiegu posiedzeń Komisji Etyki Poselskiej publikowane na stronie internetowej Kancelarii Sejmu VIII kadencji (od 10 stycznia (nr 48) do 14 czerwca 2018 r. (nr 56)). Celem artykułu jest próba doprecyzowania norm, odnalezienia sposobu kwalifikowania sposobów komunikacji naruszającej określone zasady. Opis przykładowych wypowiedzi osadzono wparadygmacie badawczym komunikatywizmu i aksjolingwistyki. Treści zawarte w tekście zostały uporządkowane w następujący sposób: wstęp, charakterystyka materiału badawczego, przedstawienie zbioru zasad stanowiących punkt odniesienia dla prowadzonych analiz, opis metody badawczej, prezentacja wybranych przykładów, wnioski. Zauważono m.in., iż wypowiedzi poddawane ocenie, kwestionowane przez odbiorców odnoszą się niekiedy do rzeczywistości w sposób uogólniony, z użyciem negatywnie nacechowanych etykietek, dotyczą treści niezweryfikowanych oraz często naruszają dobre imię przeciwnika politycznego.

EN

The text is devoted to an analysis of statements uttered by Members of Parliament (MPs). The source of the material was some records of the Committee for MPs Ethics meetings published on the website of the Sejm Office of the 8th terms (as of 10 January till 14 June 2018 (no 56)). The aim of the paper is an attempt at delineating norms as well as finding out ways of qualifying communication that breaches certain rules. The description of sample statements is embedded in the research paradigm of communicativism and axiological linguistics. The analysis has been organized as follows: introduction, characteristics of the material, presenting a set of rules that make a point of reference for the analyses under investigation, a description of the research method, and, finally, the presentation of select samples and conclusions. On the basis of the study it has been observed that the examined statements, questioned by the addressees, sometimes make reference to reality on a general level, with the use of negatively charged labels, concern unverified contents and, frequently, besmirch the political opponent's good name.

12

Dawne epidemie w świetle nazw mór, morowe powietrze i pochodnych – doba staro- i średniopolska

59%

Raszewska-Żurek B.

|

tom 34

243-264

EN

The article is devoted to the understanding of epidemics in the Old Polish and Middle Polish periods in the light of the terms mór and morowe powietrze ‘plague’. It is divided into three parts: naming, understanding, and evaluation. The first part analyzes the occurrence of the lexemes mór and morowy, as well as their derivatives in Old Polish and Middle Polish texts, with particular emphasis on their connectivity. The second part attempts to reconstruct the understanding of epidemics by the speakers of the language at the time. The analysis has shown that an epidemic called with the lexemes mór, morowe powietrze is primarily seen in two ways: as God’s punishment for sins and as a catastrophe, especially a natural disaster. Its perception is strongly influenced by the Christian worldview and anchored in the biblical tradition. The third part, devoted to the evaluation of epidemics, indicates the linguistic means by which negative evaluation was expressed in texts, including its use in comparisons and metaphors characterized axiologically.

PL

Artykuł poświęcony jest przedstawianiu i pojmowaniu epidemii w dobie staro- i średniopolskiej w świetle jej nazw: mór, morowe powietrze. Podzielony został na trzy części: nazywanie, pojmowanie, wartościowanie. W pierwszej części analizie poddano występowanie leksemów mór, morowy i pochodnych w tekstach staro- i średniopolskich, ze szczególnym uwzględnieniem ich łączliwości. Druga część jest próbą rekonstrukcji pojmowania epidemii przez użytkowników ówczesnego języka. Analiza pokazała, że epidemia nazywana leksemami mór, morowe powietrze i podobnymi jest ujmowana przede wszystkim w dwóch kategoriach: kategorii kary Bożej za grzechy i kategorii katastrofy, zwłaszcza katastrofy naturalnej. Jej postrzeganie jest silnie zależne od chrześcijańskiego światopoglądu i umocowane w tradycji biblijnej. W trzeciej części, poświęconej wartościowaniu epidemii, wskazano środki językowe, jakimi wyrażano negatywną ocenę epidemii w tekstach, w tym wykorzystywanie jej w porównaniach i metaforach nacechowanych aksjologicznie.