Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Miasta prywatne w sieci miejskiej Wielkopolski XV–XVI wieku

100%

Słoń M.

|

tom 77

PL

Celem artykułu jest ukazanie roli miast prywatnych na tle sieci miejskiej województw kaliskiego i poznańskiego w XV i XVI w. Dla XV stulecia dokonano podziału ośrodków na cztery kategorie z wykorzystaniem kryteriów ilościowych i jakościowych. Dla schyłku wieku XVI zaproponowano rozwinięcie wyliczeń Jacka Wiesiołowskiego na podstawie szerszej podstawy źródłowej. Zestawienie wyników tych dwóch zabiegów posłużyło do ich wzajemnej weryfikacji oraz wskazania zmian w sieci miejskiej XVI stulecia. Spojrzenie przez pryzmat dokonanej klasyfikacji na tę sieć oraz na dynamikę procesu lokacyjnego zamyka niniejsze rozważania.

2

Transformacja imion chrześcijańskich mieszkańców XVI-wiecznego miasta Kleszczele na Podlasiu

88%

Sajewicz M.

|

2015

|

tom 15

415-428

EN

The land survey records made in 1560 in Kleszczele by S. Dziewiałtowski list over 600 owners of plots and land in the town and in the five neighboring villages-suburbs. At that time surnames were comparatively rare, therefore the records usually listed the first name and nicknames of the owner of land. The land survey records of 1560 are the excellent ad earliest source of information about anthroponyms of the 16th-century inhabitants of Kleszczele and the surrounding villages, in particular about their first names and nicknames, and about the beginnings of the development of the local surname system. The purpose of the present study is to describe male first-name forms used by the inhabitants of the town of Kleszczele and its suburbs in the mid-16th century. The overwhelming majority were the folk equivalents of Orthodox first names, less often of Catholic ones. These forms developed as a result of transformations in the structure of canonical first names, aiming to adjust them to the language system of the local Ukrainian dialects. The canonical forms of first names, most often originating from Greek, Hebrew and Latin, were usually transformed as a result of far-reaching truncations (initial, medial, and final) and additions of appropriate derivational morphemes. The two procedures were frequently used at the same time.

3

Jeszcze jedno świadectwo święceń duchownego z diecezji płockiej

63%

Kaczmarek K.

|

tom 29

|

nr 1

123-134

EN

Jan of Plock appears in sources in 1506 as a student at the University of Kraków. In the following years of his life he achieved bachelor's and master's degrees at this university. He also joined the clergy and was ordained between 1511 and 1521. After his ordination to the rank of presbyter, he took the altarist benefice in one of the churches in Płock. He probably belonged to that group of medieval clergy who, having no family support and no property of their own, hoped to achieve a significant position in the Church structures thanks to their own skills and education.

PL

Jan z Płocka pojawia się w źródłach w 1506 r. jako student Uniwersytetu Krakowskiego. W następnych latach swojego życia osiągnął na tej uczelni stopnie bakałarza i mistrza „sztuk”. Wstąpił także w szeregi stanu duchownego i w latach 1511-1521 przyjął wszystkie stopnie święceń. Po ordynowaniu go do stopnia prezbitera objął beneficjum altarysty w jednym z płockich kościołów. Należał zapewne do tej grupy średniowiecznego kleru, która – nie mając oparcia w rodzinie i nie posiadając własnego majątku – liczyła na to, że osiągnie znaczącą pozycję w strukturach Kościoła dzięki własnym zdolnościom i zdobytemu wykształceniu.

4

Oficyny drukarskie pierwszej połowy XVI wieku w zbiorach Biblioteki Fundacji Wiktora hr. Baworowskiego we Lwowie

63%

Ogierman L.

|

nr 4(54)

101-107

PL

W zbiorach bibliotecznych Wiktora hr. Baworowskiego z XVI wieku dominują druki z krakowskich warsztatów. Jan Haller zajmuje uprzywilejowaną pozycję, jako drukarz 38 książek. Najstarszy druk pochodzi z 1506 r., a ostatni w tej kolekcji z 1522 r. Równie liczne są książki z warsztatów Hieronima Wietora. Najstarsze, z lat 1611-1512, pochodzą z wiedeńskiego okresu działalności drukarza. Ostatni krakowski druk tłoczono w 1545 r. Zachowało się we Lwowie aż 48 tekstów, pochodzących z pracowni Floriana Unglera oraz jego wdowy i spadkobierców. Najstarsze sięgają 1512 r., a ostatni krakowski druk ma datę 1550 r. Kolekcja zawiera również 39 książek, prasowanych w krakowskiej oficynie Macieja Scharffenberga. Najstarsza została wydana w 1527 r., a ostatnia z tej tłoczni wyszła w 1547 r. Pozostałe druki pochodzenia krakowskiego były dziełami Marka i Hieronima Scharffenbergów, Jana Halicza i Łazarza Andrysowica. Dwie najstarsze książki, z 1504 i 1505, to dzieło warsztatu Kaspra Hochfedera. Baworovianum gromadziło również 50 książek, wykonanych w cenionych wówczas centrach drukarskich. Były to (w kolejności alfabetycznej): Augsburg, Bazylea, Kolonia, Lipsk, Magdeburg, Metz, Norymberga, Paryż, Rzym, Strasburg, Wenecja i Wittenbergia.

EN

The library collection of Wiktor Baworowski from the 16th century is dominated by prints from Cracow workshops. Jan Haller finds a privileged position there as a printer in 38 places. The oldest is from 1506, and the last in this collection dates at 1522. Prints coming from Hieronim Wietor workshops are equally numerous. The oldest items from 1611-1512 come from the Viennese period of the printer‘s activity. The last Cracow print is dated 1545. There are 48 prints that come from the workshop of Florian Ungler and the one run by the widow and other heirs. The oldest objects come from 1512. The last Cracow print signed with the address of the widow Unglerowa is dated 1550. The collection also contains 39 prints pressed at the Cracow publishing house of Maciej Scharffenberg. The oldest of them appeared in 1527. The last item by this printer comes from 1547. The remaining prints of Cracow ‚s origin are supposed to be the work of Marek and Hieronim Scharffenberg, Jan Halicz and Łazarz Andrysowic. The oldest two items from 1504 and 1505 are represented by the workshops of Kasper Hochfeder. Baworovianum also contains 50 prints made in the then-valued printing centers. They are (in alphabetical order): Augsburg, Basel, Cologne, Leipzig, Magdeburg, Metz, Nuremberg, Paris, Rome, Strasbourg, Venice and Wittenbergia.

5

Wykazy członków bractwa różańcowego przy klasztorze dominikanów w Świdnicy z XVI wieku

51%

Kaczmarek K.

|

tom 89

121-178

EN

The paper deals with lists of members of the Confraternity of the Rosary, functioning under the patronage of the Dominican monastery in Świdnica, from about 1530-1535. The analysis of their contents is supplemented with the edition of that source in the appendix. The lists provide important data for further research on the pastoral activities of the monastery in Świdnica and on antroponymy of inhabitants from the surroundings of Świdnica in late Middle Ages.

PL

Artykuł dotyczy pochodzących z ok. 1530-1535 r. wykazów członków bractwa różańcowego, działającego pod patronatem klasztoru dominikanów w Świdnicy. Analiza zawartości tych rejestrów została uzupełniona edycją źródła zawartą w Aneksie. Wykazy te przynoszą istotne dane do badań nad działalnością duszpasterską świdnickiego konwentu oraz studiów nad antroponimią ludności zamieszkującej okolice Świdnicy w późnym średniowieczu.

6

Los szesnastowiecznego egzulanta briańskiego na przykładzie Karpia Jesypowicza (ur. ok. 1480 – zm. przed 10 X 1547)

51%

Karp S.

|

2015

|

tom 23

EN

The article concerns a progenitor of the Karp family, Karp Jesypowicz, who after seizing the Bryansk Land by Moscow settled down in the Western border of the Grand Duchy of Lithuania at the beginning of the 16th century. The author presents a genealogy and property study based on the stormy history of the Lithuanian-Moscow borderland in the first half of the 16th century. He mentions, among others, Karp’s participation in the battle of Orsha. Characterizing his subsequent marriages, the author describes Karp’s efforts to maintain and increase his assets. The author also writes about Karp’s career of a civil servant. The author depicts him as a man of social advancement who, being an exceptionally industrious and unconventional person, was also incredibly successful in the civil service sector becoming a Crown Judge. Apart from his numerous personal qualities, very good contacts with the Radziwiłł and Sapieha families abetted his success too. Karp Jesypowicz started a long-term and close relationship with the Radziwiłł house for his offspring whereas his social status contributed to the strengthened position of his descendants in the Grand Duchy of Lithuania. The article has been written with the use of a thorough query in foreign and Polish archives and on the basis of printed sources, most of all the books of the Lithuanian Metrica.

RU

В статье представлены протопласты рода Карпов, Капра Есыповича, который после того, как Московское княжество заняло брянские земли, в начале XVI века поселился на западной окраине Великого княжества Литовского. Автор представляет исследования, связанные с генеологией и имуществом, на фоне бурных судеб литовско-московского пограничья в первой половине XVI века, а также вспоминает об участии Карпа в битве под Оршей. Характеризуя очередные браки Карпа, пишет о его намерениях содержания и приумножения имеющихся богатств, а также о карьере чиновника. Представляет своего героя человеком, который добился общественного признания, будучи особой исключительно ловкой и интересной, сделал также успешную карьеру в сфере чиновничества и стал королевским судьей. Кроме множественных личных качеств, ему помогли, также, хорошие связи с Радивиллами и Сапегами. Карп Есыпович для своих потомков завязал долгие и близкие отношения с домом Радивиллов, а достигнутая общественная позиция дала начало росту положения, которое было присуще его потомкам в Великом княжестве Литовском. Статья написана при использовании множественных запросов в архивы как за границей, так и в Польше, а также опираясь на печатные источники, прежде всего из книг Литовской метрики.

7

Outfits of ore miners at the turn of middle ages and the renaissance – remarks from Silesian perspective

51%

Zagożdżon P. P. , Zagożdżon K. D.

|

tom Vol. 1

101--111

EN

Iconographic sources were reviewed to describe outfits of European ore-miners of the turn of the 15th and 16th centuries. Two fundamentally different types of these costumes were characterized. In the German cultural environment clothes worn on everyday basis were widely used in underground work. Miners from the area of today’s Czech Republic (Kutna Hora) and Poland (Olkusz) used standardized mining uniforms.

PL

Artykuł przedstawia studium źródeł ikonograficznych ukazujących postaci europejskich górników kruszcowych z końca XV w. i początków wieku XVI. Wykorzystano bogato ilustrowane dzieło Georgiusa Agricoli (De re Metallica…), szereg źródeł z terenu Kutnej Hory (ilustracje tamtejszego kancjonału oraz graduału, malowidło z kośc. Św. Barbary, godło miejskie itd.), fragmenty kilku ołtarzy górniczych (z Annabergu, Rožnavy, Blühnbach k. Salzburga i Colle Isarco w północnych Włoszech), malowidła z kościoła parafialnego w Olkuszu, a także zespół drzeworytów Heinricha Gross-Mollera, przedstawiających pracę górników w La Sainte Croix-aux-Mines w Lotaryngii oraz górniczą panoramę z księgi Hausbuch von Schloss Wolfegg. Na podstawie wymienionych źródeł udokumentowano wyraźne zróżnicowanie górniczych ubiorów roboczych na terenie Europy. Na terenie dzisiejszych Niemiec i krajów ościennych, oraz w rejonach, gdzie zaznaczył się istotny wpływ tamtejszej myśli górniczej, w pracy pod ziemią wykorzystywano stroje codzienne. Składały się na nie lniane koszule, typowe dublety (niekiedy bardzo fantazyjne i kolorowe) oraz nogawice. Istotną modyfikacją stroju codziennego były kaptury, doszyte do koszul i wykładane spod dubletu. Górnicy ci przepasani byli wąskimi pasami, powszechnie wykorzystywane były, noszone u pasa, górnicze skóry (zapinane na guziki albo prawdopodobnie zawieszane na pasie), używano niskiego obuwia o różnym kroju. Całkiem odmienny styl ubioru górniczego występuje na ilustracjach z czeskiego (słowiańskiego) kręgu kulturowego. Górnicy dołowi odziani są właściwie identycznie – głównym elementem ich ubioru była obszerna koszula z kapturem, tzw. perkytl, posiadająca niespotykany w ówczesnej garderobie element – kieszenie. Strój uzupełniały nogawice oraz niskie buty, nie używano skór górniczych. Wydaje się, że był to, prawdopodobnie pierwszy w Europie, roboczy uniform charakterystyczny dla określonej grupy zawodowej. Źródła ikonograficzne ukazują szereg różnorodnych nakryć głowy. Poza, będącymi przejawem wpływu ówczesnej mody, męskimi czepkami i siatkami na włosy widzimy przede wszystkim kaptury, ale też kapelusze, proste czapki (być może czaka) oraz turbany. Górnicy obu kręgów kulturowych stosowali nakolanniki. Uwidocznione są również różne elementy codziennego użytku – charakterystyczne torby, kordy gburskie, miecze. Analiza wymienionych źródeł, charakter ówczesnej działalności górniczej oraz sytuacja polityczna w zachodniej części Śląska (współczesny Dolny Śląsk) sugerują, że przeważał tu strój „germański”, wydaje się jednak pewne, że istniały ośrodki wydobywcze zdominowane przez gwarków czeskich, a może też polskich, w charakterystycznych białych koszulach z kapturami.

8

Lestár Gyulaffi’s Manuscripts and the Fragmentation of a Magnum Opus

32%

Bibor M. J.

|

tom 21

9-29

EN

Lestár Gyulaffi (1556–1606?) was a secretary of the Greater Chancery of the Transylvanian Principality. Today, he is best-known as a writer of historical notes and commentaries. These records are considered an excellent source and therefore used by scholars researching the age. As the texts have not been recently published, researchers usually use the 19th-century text edition. However, looking at the original documents preserved in the ELTE University Library in Budapest, one realizes that Gyulaffi’s writings do not form a compact work, the 19th-century edition is largely a constructed text. In the present paper I will present what additional information can be obtained from the examination of the manuscripts.

PL

Lestár Gyulaffi (1556-1606?) był sekretarzem Wielkiej Kancelarii Księstwa Siedmiogrodu. Dziś najbardziej znany jest jako autor notatek i komentarzy historycznych. Zapisy te są uważane za doskonałe źródło i dlatego są wykorzystywane przez uczonych badających ten okres. Ponieważ teksty nie były ostatnio publikowane, badacze zazwyczaj posługują się XIX-wieczną edycją tekstów. Jednak patrząc na oryginalne dokumenty zachowane w BU UEL, można zauważyć, że pisma Gyulaffiego nie tworzą zwartego dzieła, XIX-wieczne wydanie jest w dużej mierze tekstem skonstruowanym. W niniejszym artykule przedstawię, jakie dodatkowe informacje można uzyskać z badania rękopisów.

DE

Lestár Gyulaffi (1556-1606?) war Sekretär der Großkanzlei des Fürstentums Siebenbürgen. Heutzutage ist er am meisten als Memoirschreiber und Autor von historischen Kommentaren bekannt. Seine Notizen sind eine hervorragende Quelle und werden von den Forschern, die sich mit dieser Epoche auseinandersetzen, gerne genutzt. Da die Texte zuletzt nicht veröffentlicht wurden, bedienen sich die Forscher gewöhnlich der Textedition aus dem 19. Jahrhundert. Doch wenn man die in der UB ELU aufbewahrten Originalschriften näher betrachtet, kann man erfahren, dass die Schriften Gyulaffis kein einheitliches Werk darstellen. Die Ausgabe aus dem 19. Jahrhundert ist größtenteils ein konstruierter Text. Im Beitrag schildere ich, welche zusätzlichen Informationen man aus der Analyse der Handschriften einholen kann.