Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Geneza i architektura facjalna kompleksów górnojurajskich budowli węglanowych na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej w świetle badań magnetycznych

100%

Krajewski M. , Matyszkiewicz J. , Jędrys J.

Nafta-Gaz

|

2005

|

tom R. 61, nr 7/8

294-298

PL

Porównanie rozmieszczenia struktur paleozoicznego podłoża z regionalnym rozmieszczeniem kompleksów budowli górnojurajskich na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej wykazuje wyraźną korelację. Na mapie magnetycznej Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej widoczne są anomalie, których źródłem są występujące w podłożu intruzje, głównie porfirowe i granitoidowe. Wydaje się, że obecność intruzji wzdłuż dyslokacji Kraków - Lubliniec miała istotny wpływ na powstanie i rozwój kompleksów węglanowych w późnej jurze. Niektóre intruzje tworzyły elewacje na dnie morskim. Z kolei na obszarach, gdzie denudacja paleozoicznego podłoża nie sięgnęła intruzji, cechowały się niższą subsydencją wobec obszarów sąsiednich, przez co były predestynowane do tworzenia strukturalnych wyniesień na dnie morskim. Główne kompleksy budowli węglanowych na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej występują na obszarze od Wyżyny Krakowskiej do północnej części Wyżyny Częstochowskiej, gdzie dyslokacja Kraków - Lubliniec wychodzi poza obręb Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej.

EN

A comparison of the structure of the Palaeozoic basement with the regional distribution of the Upper Jurassic carbonate buildups complexes on the Kraków-Wieluń Upland reveals a distinct coincidence. The magnetic surveys applied to the Kraków-Wieluń Upland show distinct anomalies probably caused by porphyry and granitoid intrusions in Palaeozoic basement. It seems that the development of the carbonate buildups was mainly controlled by the presence of the intrusions in the basement along Kraków-Lubliniec Fault Zone. Some of these intrusions formed elevations on sea bottom. Other areas where denudation did not reach the top of the intrusions had lower subsidence with respect to the neighbouring areas. This made these areas predisposed to the formation of sea bottom elevations. The main carbonate buildups complexes on the Kraków - Wieluń Upland reach farthest to the north of Częstochowa. In this area the Kraków - Lubliniec Fault Zone leaves the upland area.

2

Krajobrazy kulturowe Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Rozważania o przyrodzie, historii, wartościach i zagrożeniach

75%

Myga-Piątek U.

|

2008

|

tom nr 10

337--357

EN

The article points to several very up‐to‐date issues that occur in relation with the vanishing of traditional forms of land use and introduction of new, other than indigenous, management styles in the area of the Kraków‐Częstochowa Upland. Current processes of deterioration of the structure of the cultural landscapes of the Upland have been discussed with regard to natural values and the historical proces of land management by man. The article is a peculiar case study for quite common negative transformation of the Polish countryside caused by relatively free use of the space, legal negligence, low awareness and poor identification of residents with the landscape – the countryside which loses its peculiar and typical features as the result of “mass consumption”. The text also presents positive examples of care taken for the regional landscape and lists initiatives aimed at improving the image of the discussed area.

3

Konkrecje hiatusowe z iłów rudonśnych Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

75%

Zatoń M. , Marynowski L. , Bzowska G.

|

tom Vol. 54, nr 2

131-138

EN

Hiatus concretions are arly-diagenetic sedimentary bodies, which in their history of formation, underwent exhumation during sedimentation break and/or erosion of sea-floor. Then they were colonized by various encrusters and borers, before they were buried again. Within Middle Jurassic (Bajocian through Bathonian) clays, hiatus concretions occur in four localities in the Cracow-Częstochowa Upland (south and central Poland): Ogrodzieniec, Bugaj, Mokrsko and Krzyworzeka. Preliminary data about their mineralogy, organic geochemistry and palaeoecology is given. Mineralogical analyses showed, that except dominant high Mg-calcite (up to 87.10% of total carbonates), concretions possess minor amounts of such compounds as quartz, clay minerals (kaolinite and illite), pyrite, siderite or Mg-kutnahorite. However, high differences are observed between total organic carbon contents of concretions (TOC=0.46%) and surrounded clays (TOC = 2.16%), but their molecular composition is similar. Most of identified biomarkers are of terrestrial origin. In clay lithology, the hiatus concretions are the only sedimentary bodies that clearly mark the sedimentation pauses (hiatuses). In the investigated area, they form more or less continuous horizons. The concretions are calcitic, possessing various encrusting fauna such as bryozoans, oysters and oyster-like bivalves, serpulids, solitary corals and foraminifers. They often post-date the borings, belonging to such ichnogenera as Gastrochaenolites, Trypanites and Entobia. Some of the nodules show distinct transition from firmground (characterized by the presence of Glossifungites ichnocoenosis) to hardground (presence of Trypanites ichnocoenosis), pointing to the fact, that they formed at, or very close to, the sediment-water interface. Some concretions, like those from Bugaj and Mokrsko, are characterized by their high diversity of hard bottom communities. Those concretions are also irregular in shape; others, like those from Ogrodzieniec and Krzyworzeka, possess lower diversity. The concretions from Krzyworzeka are especially dominated by the borers, while the encrusters are sparse and not diverse. Those nodules that are wide and flat tend to be more bored on one surface only, while those that are more roundish, are bored on both sides more evenly. The degree of diversity is probably correlated with physical disturbance, causing the rolling and overturning of the exhumed concretions in the littoral zone. On the other hand, the overall diversity could be lowered due to destructive abrasion either of the shallowest borings, echinoid/gastropod scratch marks and shells of nestling bivalves, as well as more delicate epilithozoans.

4

Wyspy obronne Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i ich turystyczne znaczenie

75%

Uruszczak M.

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2017

|

tom nr 35

75--90

PL

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska to obszar położony w południowej Polsce, o dużym zróżnicowaniu wysokości względnej. Istniejące na całym terenie Jury wzgórza, swoiste wyspy obronne, stworzyły w przeszłości charakterystyczny militarny trakt o strategicznym znaczeniu, który dzięki swej wyjątkowości krajobrazowej przeistoczył się stopniowo w atrakcyjny szlak turystyczny. Budowle obronne zazwyczaj usytuowane są na wzgórzach, rzadziej na terenach nizinnych. Praca ukazuje zarówno obiekty wykorzystujące swój turystyczny potencjał oraz wskazuje możliwości rozwoju w przypadku miejsc nieznanych mogących zostać włączonych do Szlaku Orlich Gniazd.

EN

The Kraków-Częstochowa Upland (Jura Krakowsko-Częstochowska) is the area situated in southern Poland with great diversity of relative height. Hills located in the whole territory of Jura, kind of fortified islands, created in the past a characteristic military trail with strategic significance which thanks to its landscape uniqueness was gradually transformed into an attractive touristic route. The fortified objects are usually located on the hills and less frequently in the lowlands. The paper shows the objects that take advantage of their touristic potential and also indicates possibilities of development for the places which could be successfully included in the Trail of the Eagles' Nests (in Polish: Szlak Orlich Gniazd).

5

Potencjał geoturystyczny wybranych odsłonięć skał paleozoicznych w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

75%

Dzięgiel M.

Przegląd Geologiczny

|

2024

|

tom Vol. 72, nr 5

193--208

EN

The paper presents a comparative description of 13 selected Paleozoic rock sites from the southern part of the Kraków-Częstochowa Upland, considered as examples of essential and significant geotouristic potential. Most of them represent carbonate rocks including: Devonian dolomites in the Zbrza Gorge (Dubie village), and limestones in the Ractawka River Valley (Dubie and Dębnik village), Lower Carboniferous limestones in the Szklarka River Valley (Szklary village), Eliaszówka River Valley (Paczółtowice village) and Kamienice River Valley (Miękinia village). In addition, Carboniferous sandstones from Tenczynek, Kwaczata Arkose (Kwaczata village), Permian Myślachowice Conglomerate and Karniowice Travertine (Karniowice), and volcanic rocks: porphyres in Miękinia and melaphyres in Regulice, are described. All of them are situated in the eastern margin of the Upper Silesian Basin. The sites are various and picturesque. These are also important examples displaying products of very complex geological processes. The evaluation of comparative geotouristic potentialofall13 sites was made to meet the expectations and needs of tourists, educators and investors to increase their geotouristic meaning. In general, interest in them as geotouristic abiotic nature objects has been growing regularly until today. They have become very widely known in Poland, and could also become very popular worldwide.

6

Epigenetic silicification of the Upper Oxfordian limestones in the Sokole Hills (Kraków-Częstochowa Upland): relationship to facies development and tectonics

75%

Matyszkiewicz J. , Kochman A. , Rzepa G. , Gołębiowska B. , Krajewski M. , Gaidzik K. , Żaba J.

Acta Geologica Polonica

|

2015

|

tom Vol. 65, no. 2

181--203

EN

A spectacular epigenetic silicification was encountered in the Oxfordian bedded limestones exposed in the Sokole Hills situated in the Kraków-Częstochowa Upland. The main epigenetic mineral is microcrystalline quartz accompanied by minor goethite, hematite, barite, galena and sphalerite. Locally, the mineralized limestones reveal Pb and Cu contents exceeding over 150 times the background values of these metals in unmineralized limestones. The epigenetic mineralization of the bedded limestones was probably a two-stage process. During the first, Early Cretaceous stage, silicified limestones formed at the erosional surface of a denuded carbonate complex. Such silicification greatly limited the progress of the first karstification phase of the Upper Jurassic carbonates initiated in the Hauterivian. The sources of silica accumulated in the limestones were descending solutions enriched in silica derived from the weathering zone. This silicification affected the topmost part of the Upper Jurassic massive limestones and the deeper portions of the bedded limestones along the fracture systems and stylolites. Early Cretaceous tectonic activity generated new dislocations and re-opened the existing faults, which were subsequently filled with permeable Albian quartz sands. These openings became the migration pathways for ascending, warm, relict, sulphide-carrying hydrothermal solutions at the second formation stage of the epigenetic mineralization. The newly supplied silica from the Albian sands precipitated on the silicified limestones and, as concentric rims, on brecciated, early diagenetic cherts. The second-stage mineralization proceeded under phreatic conditions, presumably close to a fluctuating mixing zone of ascending, warm hydrothermal solutions and descending cold groundwaters. The brecciated cherts acting as silica crystallization nuclei indicate that the last mineralization stage probably followed the final phase of Cenozoic faulting.

7

Stratygrafia osadów czwartorzędowych wschodniej części Pasma Smoleńsko-Niegowonickiego (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska)

75%

Mirosław-Grabowska J.

|

tom Vol. 113

105--119

PL

Pasmo Smoleńsko-Niegowonickie składa się z szeregu wzgórz wapiennych, częściowo przykrytych osadami czwartorzędowymi. Na podstawie szczegółowego kartowania geologicznego oraz wyników analiz granulometrycznych i mineralogicznych, wydzielono i opisano sześć typów osadów czwartorzędowych: gliny zwietrzelinowe, piaski fluwioglacjalne, piaski eoliczne, lessy, osady jeziorne, osady rzeczne. Ponadto opracowano genezę i stratygrafię osadów wypełniających, znajdującą się w centralnej części badanego terenu, jaskinię Biśnik, która jest stanowiskiem paleolitycznym. W jaskini wyróżniono trzy serie osadów akumulowane w czasie zlodowaceń południowopolskich, zlodowaceń środkowopolskich, zlodowacenia Wisły, a także w holocenie. Wydzielone typy genetyczne osadów czwartorzędowych skorelowano z osadami jaskiniowymi. Uzyskane wyniki badań i przeprowadzona korelacja posłużyły do rekonstrukcji morfogenezy tego terenu.

EN

The Smoleń-Niegowonice Range is a chain of limestone hills party covered with Quaternary deposits. On the basis of detailed geological fieldwork, study of the Biśnik cave filling and numerous grain-size and heavy mineral analyses, the stratigraphy of the Quaternary sediments and relief evolution were elaborated. The relief comprises forms of erosional-denudational origin e.g: inselbergs, valleys, gorges (Fig. 2) controlled by tectonic structure and limestone lithology of the bedrock, and purely accumulation forms such as weathering covers, glacifluvial covers, alluvial surfaces, loess covers and dunes. The Quaternary deposits consist of weathering loams, glacifluvial sands, lacustrine sands and silts, loess, dune sands, fluvial sands and silts (Figs. 3 & 4). The origin and stratigraphy of sediments filling the Biśnik cave - an important palaeolithic site were investigated (Mirosław-Grabowska, 1995; Mirosław-Grabowska et al., 1995; Cyrek, 1994). The 5 m thick section of the cave sediments consists of three main series composed of 18 layers identifiable on the basis of geological, archaeological and palaeontological data (Fig. 5). Below the basal series, autochthonous residual clays of terra rossa-type (layer 18) occur. They originated in the Tertiary, probably in the Pliocene. Series I is composed mainly of loams with limestone rubble. Layers 17-14 accumulated during the South and Middle Polish Glaciations. Layers 13-12 are correlated with the Eemian Interglacial. Layers 11-8 accumulated during the Vistulian Glaciation. The overlying series II consist of three layers (7-5) of fluvial sands. Fluvial accumulation in the cave is the result of its low morphological position in the slope of adjacent valley. Series III comprises loess and eolian sands (layers 4-2) accumulated during the Upper Plenivistulian. The uppermost part of the section consist of Holocene humus (layers 1a, 1b). The distinguished genetic types of the Quaternary deposits were correlated with the cave sediments (Fig. 4). The correlation helps to establish the stratigraphy of the Quaternary deposits in the studied area. During the Tertiary this area was exposed to intense chemical weathering and, then, to denu- dational and erosional processes. The limestone inselbergs, valleys and gorges were formed. Weathering loams and residual clays were accumulated at that time (Różycki, 1972). During the South Polish Glaciation, only layers 17-16 in the cave were probably deposited. During the Middle Polish Glaciation the glacifluvial sands were accumulated (Bednarek et al., 1978; Szczypek, 1984) and layers 15-14 in the cave. The Eemian Interglacial is represented only by two loam layers in the cave with strongly weathered limestone debris. During the Vistulian Glaciation this area was exposed to fluvial and eolian processes (Szczypek, 1984). The lacustrine silts, loess covers and dunes were formed (Bednarek et al., 1978). During the Holocene, the alluvial flood-plains and small dunes (Dulias, 1997) were formed and soil processes developed. At present, denudational and erosional processes mainly in the loess covers are observed.

8

Propozycja zakresu monitoringu hydrogeoekologicznego źródeł regionu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

75%

Okoń D. , Różkowski J.

|

2013

|

tom nr 456 Hydrogeologia z. 14/2

437--442

PL

W latach 2008–2011 badaniami geologicznymi, hydrogeologicznymi i biotycznymi objęto 13 nisz źródliskowych źródeł drenujących głównie wody poziomu jury górnej na obszarze Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Zasygnalizowano możliwości zastosowania w badaniach wskaźników biotycznych. Przedstawiono propozycję zakresu monitoringu hydrogeoekologicznego stref źródliskowych obejmującą zespół wskaźników geomorfologicznych, hydrogeologicznych i biologicznych (mszaki, rośliny naczyniowe, okrzemki i fauna bezkręgowców), nawiązującą do przepisów Dyrektywy 2000/60/WE.

EN

The paper presents the study of 13 spring niches, draining mainly the Upper Jurassic aquifer in the Kraków-Częstochowa Upland, performed during 2008–2011, using geological, hydrogeological and biotic methods. Possibility of biotic indices application is shown and proposition of the scope of hydrogeoecological monitoring of spring niche zones is presented. Such monitoring should include the geomorphologic, hydrogeological and biological indices (moss, vascular plants, diatoms and invertebrate fauna), according to Directive 2000/60/WE.

9

Aktualne problemy gospodarki środowiskowej na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej

63%

Kozłowski S.

Problemy Ekologii

|

2005

|

tom R. 9, nr 3

127-129

PL

Przedstawiono rozwój badań środowiskowych ze szczególnym uwzględnieniem dorobku Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej w Krakowie. Omówiono rolę i znaczenie Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000. Zwrócono uwagę na niedoskonałości w opracowanych ostatnio wojewódzkich strategiach rozwoju i wojewódzkich planach zagospodarowania przestrzennego. Przedstawiono obecne zadania i rolę lokalnej administracji samorządowej - powiatowej i gminnej. Dotyczy to szczególnie opracowywania programów ochrony środowiska (wojewódzkich, powiatowych i gminnych). Sformułowany postulat dotyczący potrzeby nowego programu badawczego.

EN

Review of environmental studies and mapping during last 30-thy years. Actual attemps of management of natural resources, realised by local self-goverments. Required new scientific projects.

10

Walory antropogeniczne terenów pogórniczych a rozwój regionów

63%

Pietrzyk-Sokulska E.

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2014

|

tom nr 26

27--36

PL

Nasilająca się antropopresja na środowisko powoduje zmniejszanie jego zasobów i obniżanie walorów, co skutkuje spadkiem atrakcyjności, a tym samym pogorszeniem komfortu życia mieszkańców i recesją gospodarczą regionów. Odpowiedzialne za to jest w niektórych regionach Polski, zwłaszcza o wysokich walorach środowiska przyrodniczego m.in. górnictwo odkrywkowe kopalin, o wielowiekowej tradycji. Po zakończeniu działalności pozostawia ono tzw. nieużytki pogórnicze pozbawione czasowo funkcji użytkowej. Tymczasem dysponują one pewnym potencjałem walorów środowiska, które dzięki zabiegom adaptacyjnym pozwoliłyby nadać im nowe funkcje zgodnie z potrzebami społecznymi, realne ekonomicznie i harmonijnie wpisane w otoczenie. W ten sposób tereny te miałyby wpływ na rozwój gospodarczy regionów i wzrost ich atrakcyjności środowiskowej i inwestycyjnej. W artykule analizami objęto Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, jako region cenny przyrodniczo, z wieloma opuszczonymi terenami pogórniczymi.

EN

Increasing anthropogenic impact on the environment results in the decrease of its quality and resources. As a consequence, it contributes to the declining attractiveness of the region, economic recession and finally-deterioration of local living standards. Surface mining of historical tradition is the main source of this process in many Polish regions of high nature value. As the mining operation ceases a large post-mining wasteland usually appears. Nevertheless, the potential of its natural amenities still exists and if used properly, it may restore its functions in a way which meets social needs, being both economical and friendly to the environment. Thereby, post-mining areas might contribute to the economic development of the region as well as increase investment activity and natural attractiveness. The Krakow-Czestochowa Upland, which is a region of high nature value and hosts many post-mining areas, was chosen for the study.

11

Educational trails of the Racławka Valley Nature Reserve and their potential for geoeducation

63%

Szreter A. , Skoczylas-Śniaz S. , Wierzba K. , Czoch P. , Bolek S. , Kowal-Kasprzyk J.

Geotourism / Geoturystyka

|

2021

|

tom nr 1-2 (64-65)

35--56

EN

The Racławka Valley is located west of Krakow, in the Krakow-Częstochowa Upland. This is a place of high bio- and geodiver-sity, where various rocks of different ages outcrop in vast excavation pits, narrow gorges or form characteristic monadnocks. The richness of various morphological forms and special habitats led to the constitution of a nature reserve, covering most of the Racławka Valley and adjacent, southern parts of the Szklarka Valley. Three educational trails lead through the reserve, connecting a number of geosites. The Geotourism Students’ Scientific Club (GSSC) from AGH University of Science and Technology examined the usability of these trails for geoeducation. After completing geotourism valorisation, adequate teaching materials were prepared, and different age groups were guided around the trails. Their comprehension has been verified by quizzes and opinions gathered through questionnaires. On the bases of these, the three educational trails were widely described and assessed in respect for their terrain difficulty, accessibility, and infrastructure. Each trail has a leitmotif and a specific theme, however geosites from different trails can be combined together to get a route of a chosen theme. The GSSC also released three new geotourism guidebooks, one for each trail, as a result of AGH rector's grant projects in the years 2018–2020.

PL

Dolina Racławki położona jest na zachód od Krakowa, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Stanowi ona obszar o dużej bio- i georóżnorodności, gdzie rozmaite skały o różnym wieku odsłaniają się w rozległych wyrobiskach, na ścianach wąwozów lub w po-staci ostańców. Ze względu na bogactwo form morfologicznych i wykształcone na nich siedliska, większość doliny Racławki i przyległą, południową część doliny Szklarki objęto rezerwatem przyrody. Przez obszar rezerwatu prowadzą trzy ścieżki dydaktyczne łączące szereg geostanowisk. Koło Naukowe Geoturystyka (KNGt) z Akademii Górniczo-Hutniczej zbadało ich przydatność dla geoedukacji. Po dokona-niu waloryzacji geoturystycznej opracowano materiały dydaktyczne, a następnie po ścieżkach oprowadzono różne grupy wiekowe. Za po-mocą quizów sprawdzono zrozumienie przez uczestników omawianych tematów, a opinie zebrano w formie ankiet. Działania te umożliwiły dokładne opisanie ścieżek oraz ich ocenę pod kątem trudności terenu, dostępności i infrastruktury. Każda ze ścieżek ma motyw przewodni, można je jednak z powodzeniem łączyć, by zaplanować trasę o określonej tematyce. KNGt przygotowało też trzy przewodniki geoturystycz-ne po dolinie Racławki, po jednym dla każdej ze ścieżek, w ramach Grantu Rektora AGH w latach 2018–2020.

12

Możliwości minimalizacji skutków środowiskowych wydobycia kopalin skalnych na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej

63%

Pietrzyk-Sokulska E.

|

2006

|

tom T. 22, z. 1s

105-121

PL

W artykule przedstawiono uwarunkowania środowiskowe eksploatacji kopalin skalnych ze złóż Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Zwrócono uwagę na specyfikę występowania złóż i wynikające z niej bariery sozologiczne wydobycia występujących w nich kopalin skalnych. Spróbowano także, na podstawie analizy wpływu działalności górniczej na środowisko, wskazać działania zmierzające do jego minimalizacji, poprzez adaptację wykorzystującą potencjał walorów antropogenicznych złóż.

EN

Due to anthropopression there is a decreasing amount of areas protected from its influence and increasing amount of wasteland areas, which have lost their values as a result of reduced quality of particular elements of the environment. Industry of hard-rock extraction is among the 'perpetrators' of this situation. Despite of the pro-ecological actions connected with introducing of new technologies of hard-rock production and processing there are still negative environmental effects. This is the most visible in the landscape whose harmony is disturbed formany years due to the origin of a new anthropogenic formsuch asmining pit. Depending on themining methods the biosphere, hydrosphere and atmosphere is also a component which can be negatively changed. Intensity and range of particular changes depend on geological structure, a type of excavated rock-deposits, methods of production and processing as well as sensitivity of the environment. Geographically this is the eastern part of the Śląsk-Kraków Upland divided into the smaller physical - geographic units (fig. 1). Geologically this is a part of the Kraków-Częstochowa Monocline, which originated in a course of million-year lasting geological processes. They resulted in appearance of rock deposits diversified in age and stratigraphy, which underwent tectonic and denudation processes. Various Jurassic and Paleozoic rocks Devonian, Carboniferrous, and Permian cropping out at the surface, reflect the geological history of the area (table 1, 2). Variety of flora and fauna and considerable amount of forests in the area of the Kraków-Częstochowa Upland resulted in creation of different forms of legally protected areas ranging from the Ojców National Park through the Jurassic Landscape Park Complex to numerous reserves (fig. 2) both biotic and non-biotic ones. The areas belonging to ECONET-Poland and Corine biotopes have been also pointed out. Apart from the flora and fauna riches as well as valuable and varied landscapes there are also numerous natural deposits in the discussed area (fig.3). Varied hard-rock deposits have been excavated for building purposes as well as different branches of industry and agriculture. In the course of production process surface mining industry causes different quantity and quality transformations in particular components of the natural environment. Its expansive character in the second half of the XX century, and particularly the processing activity of rock deposits influenced badly the surroundings. These transformations are strongly marked in the landscape due to the existence of numerous huge and multi-level workings together with their technical equipment, which form post-mining areas when the exploration stage has been finished. In this way the area of post-industrial wastelands increases while the hard-rock deposits which are the subject of further mining activities, despite varied pro-ecological actions performed by the owners, still interfere with the environment. The criteria and the directions of adaptation of the post-mining areas have been presented to restore their new usable functions, thus to decrease the area of the post-industrial wastelands (fig. 4). All these have been proposed in accordance with the valid law conditions.

13

Wykorzystanie nieczynnych kamieniołomów na wybranych przykładach obszaru Jury Krakowsko-Częstochowskiej

63%

Skreczko S. , Wolny M.

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2014

|

tom nr 26

67--78

PL

W Polsce coraz częściej zostaje zaniechana eksploatacja surowców skalnych, co najczęściej związane jest z nieopłacalnością jej prowadzenia. Po zakończeniu działalności zakładu górniczego pozostaje problem obszaru byłego wyrobiska. Powszechnym zjawiskiem jest pozostawienie kamieniołomu bez przywrócenia wartości użytkowych oraz przyrodniczych. Są to miejsca cenne głównie ze względu na informacje zapisane w warstwach skalnych: ważne zjawiska, granice geologiczne oraz miejsca występowania skamieniałości. Kamieniołomy zmieniły krajobraz obszaru krakowsko-częstochowskiego. Początkowo zaburzały jego estetykę, obecnie mogą stanowić jego charakterystyczny element. Rozwiązań dla ich zagospodarowania jest wiele, m.in. rekultywacja w celach rekreacyjno-turystycznych czy dydaktyczno-edukacyjnych. Urozmaicona rzeźba terenu, zabytki architektoniczne oraz bioróżnorodność przyrodnicza sprawiają, że krajobraz regionu krakowsko-częstochowskiego jest unikatowy i cenny w skali kraju, a nawet Europy.

EN

In Poland exploitation of rocks is more and more often abandoned due to economic problems. When the mine is closed, a problem concerning of the mining area remains. Usually, the quarries are left without any interference. Such places are valuable mainly due to their educational value, as the rocks exposed contain data about important past phenomena, geological boundaries and fossils. The quarries changed the landscape of the Cracow-Czestochowa region. Previously they disturbed its visual appearance, but now they can constitute its characteristic element. There are a lot of solutions for their development, e.g., recultivation for recreation-touristic or educational purposes. The variable geomorphology of the area, historical monuments and natural biodiversity make the landscape of the Cracow-Czestochowa region is truly unique not only on a national, but also European scale.

14

Walory opuszczonych kamieniołomów na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej

51%

Pietrzyk-Sokulska E.

Surowce i Maszyny Budowlane

|

2008

|

tom nr 6

42-45

15

Wyniki badań mikropaleontologicznych utworów jury górnej, kredy górnej i miocenu w otworach wiertniczych Trojanowice 2 i Cianowice 2 (południowo-wschodnia część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej)

51%

Olszewska B.

|

tom nr 459

109--131

PL

Z otworów wiertniczych Trojanowice 2 i Cianowice 2 opracowano mikropaleontologicznie utwory miocenu, kredy górnej, jury górnej i stropu jury środkowej. Miocen (otwór Trojanowice 2) jest reprezentowany przez utwory ogniwa iłów spirialisowych formacji z Machowa z charakterystyczną Velapertina indigena (Łuczkowska) (późny baden) oraz przez warstwy skawińskie z Praeorbulina glomerosa (Blow) (wczesny baden). Utwory kredy górnej z uwagi na obecność w zespołach form zbliżonych do Stensioeina exculpta (Reuss) wiekowo odniesiono do późnej kredy. Utwory jury górnej zawierają trzy zróżnicowane gatunkowo zespoły mikroskamieniałości: 1 – z Protomarssonella jurassica (Mityanina) i Colomisphaera carpathica (Borza) (późny oksford), 2 – z Ophthalmidium strumosum (Gümbel) i Paalzowella turbinella (Gümbel) (?środkowy–wczesny oksford); 3 – Globuligerina oxfordiana Grigelis, Colomisphaera fibrata (Nagy) i Comittosphaera czestochowiensis Rehánek (wczesny oksford). Wapienie krynoidowe i piaskowce allochemiczne stropu jury środkowej zawierały ubogi zespół otwornic aglutynujących keloweju z Verneuilinoides minimus (Kosyreva), Protomarssonella osowiensis Bielecka et Styk i Dorothia insperata Bułynnikova. W utworach tych stwierdzono również obecność gatunku Bosniella croatica (Gušić) związanego z obszarami płytkowodnej sedymentacji węglanowej.

EN

Miocene, Upper Cretaceous and Middle/Late Jurassic sediments from the Trojanowice 2 and Cianowice 2 boreholes were studied for microfossils. Miocene sediments (Trojanowice 2 borehole only) are represented by the “Spirialis Clays” member of the Machów Formation (Late Badenian) with Velapertina indigena (Łuczkowska), and by the Skawina Beds (Early Badenian) with Praeorbulina glomerosa (Blow). Upper Cretaceous (Senonian) sediments are documented by the occurrence of forms similar to Stensioeina exculpta (Reuss). Upper Jurassic sediments contain three different assemblages: 1 – with Protomarssonella jurassica (Mityanina) and Colomisphaera carpathica (Borza) (Late Oxfordian); 2 – with Ophthalmidium strumosum (Gümbel) and Paalzowella turbinella (Gümbel) (?Middle–Early Oxfordian); 3 – with Globuligerina oxfordiana Grigelis, Colomisphaera fibrata (Nagy) and Comittosphaera czestochowiensis Rehánek (Early Oxfordian). Crinoidal limestone and allochemic sandstone of the uppermost Middle Jurassic sediments containan impoverished assemblage of agglutinated foraminifers: Verneuilinoides minimus (Kosyreva), Protomarssonella osowiensis (Bielecka et Styk) and Dorothia insperata Bułynnikova. Additionally, a typical carbonate platform foraminifer Bosniella croatica (Gušić) is observed.

16

Life span and growth rate of Middle Jurassic mesohibolitid belemnites deduced from rostrum microincrements

51%

Wierzbowski H.

Volumina Jurassica

|

2013

|

tom Vol. 11, no. 1

1--18

EN

The microincrements of nine Middle Jurassic mesohibolitid belemnite rostra (Hibolithes jurensis, Pachybelemnopsis fusiformis and Pachybelemnopsis “subhastatus”) were analysed to measure the ontogenic age and growth rate of the belemnites. The microincrements are interpreted to have been formed daily based on analogy with extant coleoid cephalopods and the frequency of circadian rhythms in animal activity. The mesohibolitid belemnites are found to have had a short life span of ca. 1 year. The short life span of the belemnites studied is similar to the life span of modern coleoids (squids, cuttlefishes and common octopuses). It restricts the utility of belemnite rostra as a proxy for average secular seawater temperatures and chemistry. Short-lived cycles (2–8 days) in the belemnite growth rate are linked to variations in the metabolic activity of these animals. Minor diagenetic alteration revealed by the dull cathodoluminescence of some rostra is found to have no effect on the preservation of the growth rings.

17

Rekonstrukcja czasu zalegania pokrywy śnieżnej na podstawie wartości albedo (na przykładzie pomiarów w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej)

51%

Falarz M. , Caputa Z. , Partyka J.

|

tom Z. 3-4

195--207

PL

Główny cel opracowania to cel metodyczny – wypracowanie metody rekonstrukcji czasu zalegania pokrywy śnieżnej na podstawie pomiarów promieniowania słonecznego. Celem dodatkowym jest cel poznawczy – porównanie czasu zalegania pokrywy śnieżnej w różnych formach terenu (dno doliny i wierzchowina) i na różnych wysokościach n.p.m. Badania zostały przeprowadzone na przykładzie warunków niwalnych południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, w dolinie Prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym. W opracowaniu użyto danych z okresu 2008-2014 dotyczących pokrywy śnieżnej na stacji Park Zamkowy (PZ; 322 m n.p.m.), położonej w dnie doliny Prądnika, oraz wartości promieniowania słonecznego na stacji PZ i w Lepiance Czajowskiej (LCZ; 483 m n.p.m.), położonej na wierzchowinie. Na podstawie danych aktynometrycznych wyliczono wartości albedo. Rekonstrukcję liczby dni z pokrywą śnieżną przeprowadzono w LCZ w trzech etapach: 1) zbadano częstość występowania wartości albedo w przedziałach osobno w dniach z pokrywą śnieżną i w dniach bez pokrywy śnieżnej na stacji PZ; 2) przeprowadzono symulacje czasu zalegania pokrywy śnieżnej na stacji PZ, stosując różne wartości progowe albedo dziennego i albedo z godzin 6-9 UTC; 3) wartości graniczne albedo wyznaczone w poprzednim etapie badań stały się podstawą rekonstrukcji czasu zalegania pokrywy śnieżnej na stacji LCZ; za dzień z pokrywą śnieżną przyjęto taki, w którym albedo było większe od ustalonych wartości progowych. Wyznaczone wartości graniczne albedo wynoszą 26% dla okresu całego dnia i 34% dla godzin 6-9 UTC. Różnica między nimi jest wynikiem zależności wartości albedo od wysokości Słońca. Średnia roczna liczba dni z pokrywą śnieżną wyniosła 80 dni w PZ i 75 dni w LCZ. Różnica w czasie zalegania pokrywy śnieżnej między dnem doliny Prądnika a wierzchowiną południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej jest wypadkową oddziaływania dwóch czynników: wysokości nad poziomem morza i formy terenu. Wysokość nad poziomem morza odgrywa większą rolę w tworzeniu się pokrywy śnieżnej, forma terenu natomiast w procesie zanikania śniegu wiosną.

EN

The main objective of the study is methodical one: development of a method to reconstruct the snow cover duration on the basis of measurements of solar radiation. The additional objective is cognitive: comparison of seasonal snow cover duration in various geomorphological forms: concave (the bottom of the valley) and convex (plateau) and at different heights above sea level. Studies were carried out on the example of the nival conditions in southern Krakow-Częstochowa Upland: in Prądnik valley in Ojcow National Park. There were used daily and timely data of total and reflected shortwave solar radiation for the period 2008-2014, on the basis of which albedo values (α; %) were calculated. Actinometric measurements were performed on the Park Zamkowy station (PZ; 322 m a.s.l.) located in the bottom of the valley of Prądnik and in Lepianka Czajowska station (LCZ; 483 m a.s.l.) located on the plateau of southern Kraków-Częstochowa Upland. There were also used daily data describing the thickness of the snow cover in the PZ for the same period. Reconstruction of the number of days with snow cover in the LCZ was performed in three stages: 1. frequency of albedo values were examined in intervals for days with snow cover and days without snow cover in the PZ; 2. simulations of snow cover duration (number of days) were conducted in the PZ using different threshold values (bottom limit) of daily albedo and albedo for 6-9 UTC; 3. limits of albedo designated in the preceding stage research were the basis of reconstruction the number of snow cover in the LCZ; a day with snow cover was the day when the albedo was higher than the established limit values. Designated the boundary values of the albedo is 26% for the entire day and 34% for 6-9 UTC. The difference between these values is the result of albedo dependency on the Sun height. The average annual number of days with snow cover in the investigated period (2008-2014) is 80 in the PZ (observation data) and 75 in LCZ (reconstructed and observation data). In November, when snow cover is created, more days with snow on the ground is observed on the plateau (LCZ: 3 days in average), while from December to March, snow cover occurred longer in the bottom of the valley (PZ). The difference in the snow cover duration between the bottom of the Prądnik valley and the plateau of southern Kraków-Częstochowa Upland increases in particular months towards the end of the winter season: it is namely 1 day in January, 2 days in February and 3 days in March. The differences in snow cover duration between the bottom of the valley and the plateau are the resultant of two factors: altitude and topography. The altitude above sea level, plays a more important role in the formation of snow cover, while the morphology of the terrain is of greater importance in the process of melting the snow in the spring.

18

Management of tourist values on the example of the Mstów commune

51%

Wolski O. , Różycki P.

Geotourism / Geoturystyka

|

2012

|

tom nr 3-4

55--70

EN

The management of tourist values is not an easy issue. It seems that the presence of specific cultural premises, exceptional landscapes and landforms is sufficient to attract tourists. Unfortunately, this is a very complex problem, requiring numerous treatments, knowledge and skills of decision-makers. Development trends of communes, towns and entire regions are determined by various issues, sometimes independent on the will of the residents and local authorities. The key issue seems to be finances. Before a tourism product is developed and it appears in the minds of tourists, and before the area becomes a real tourism region, the expenses must be incurred for ' development and promotion of attractions. An example of the commune having aspirations for tourism development is Mstów located in the vicinity of Częstochowa. Location and diversified tourist offer in the future can be the magnets for tourists coming to Częstochowa or traveling through the northern part of the Kraków- Częstochowa Upland. It is also important to develop new tourist trails in the area of commune. Also, support from the government, even without significant funding at the moment, is an important stimulus for the development of various forms of tourism.

PL

Gospodarowanie walorami turystycznymi nie jest rzeczą łatwą. Pozornie wydaje się, iż występowanie na określonym terenie obiektów kulturowych, wyjątkowych krajobrazów i form ukształtowania terenu wystarczy, aby przyciągnąć turystów. Niestety jest to sprawa bardzo złożona, wymagająca licznych zabiegów, wiedzy i umiejętności decydentów. Wielokrotnie kierunki rozwoju gmin, miejscowości i całych regionów uwarunkowane są rozlicznymi, niekiedy niezależnymi od woli mieszkańców i władz, kwestiami. Kluczową sprawą wydają się finanse. Zanim rozwinie się produkt turystyczny i zaistnieje w świadomości turystów, a także zanim dany obszar stanie się regionem rzeczywistym, muszą zostać poniesione nakłady finansowe na rozwój i promocję tworzonej atrakcji. Przykładem gminy mającej aspiracje rozwoju przez turystykę jest Mstów, leżący w bliskim sąsiedztwie Częstochowy. Lokalizacja oraz urozmaicona oferta turystyczna mogą być w przyszłości magnesem dla turystów przybywających do Częstochowy bądź podróżujących po północnej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Nie bez znaczenia dla turystów jest zaproponowanie nowych tras turystycznych na obszarze gminy. Przychylność władz nawet bez znaczących na razie środków finansowych jest istotnym bodźcem do rozwoju różnych form turystyki.

19

Experimental method for estimation of compaction in the Oxfordian bedded limestones of the southern Kraków-Częstochowa Upland, Southern Poland

51%

Kochman A. , Matyszkiewicz J.

Acta Geologica Polonica

|

2013

|

tom Vol. 63, no. 4

681--696

EN

The Upper Jurassic carbonates exposed in the southern part of the Kraków-Częstochowa Upland are well known for their significant facies diversity related to the presence of microbial and microbial-sponge carbonate buildups and bedded detrital limestone in between. Both the buildups and detrital limestones revealed differential susceptibility to compaction which, apart from differential subsidence of the Palaeozoic basement and synsedimentary faulting, was one of the factors controlling seafloor palaeorelief in the Late Jurassic sedimentary basin. The compaction of the detrital limestones has been estimated with an experimental oedometric method in which specially prepared mixtures made of ground limestones from a quarry in the village of Żary were subjected to oedometer tests. The diameters of the detrital grains and their percentages in the limestones were determined by microscopic examinations of thin sections. The diameters were assigned to predetermined classes corresponding to the Udden-Wentworth scale. The rock samples were then ground down to the grain sizes observed in thin sections. From such materials, mixtures were prepared of grain size distributions corresponding to those observed in thin sections. After adding water the mixtures were subjected to oedometer tests. Analysis of the compression of such mixtures under specific loads enabled preparation of a mathematical formula suitable for the estimation of mechanical compaction of the limestone. The obtained values varied from 27.52 to 55.53% for a load corresponding to 300 metres burial depth. The most significant effect of mechanical compaction was observed for loads representing only 2 metres burial depth. Further loading resulted in a much smaller reduction in sample height. The results of the oedometer tests cannot be used directly to determine compaction of the detrital limestones. Mainly because microscopic observations of thin sections of the experimental material show that chemical compaction was also an important factor influencing thickness reduction of the limestones.

20

Zmiany Wyżyny : wpływ eksploatacji kopalin na kształtowanie krajobrazu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

51%

Pietrzyk-Sokulska E.

|

tom nr 1

24-31

PL

W latach 70. górnictwo, hutnictwo, cementownie zdominowały tutejszy krajobraz Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, przekształcając środowisko. Jednak dzięki restrukturyzacji przemysłu, rekultywacjom, działaniom modernizacyjnym i prośrodowiskowym, zmierzającym do racjonalnego wykorzystania zasobów, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska staje się dziś regionem turystyczno-rekreacyjno-leczniczym. W artykule opisano działalność wydobywczą i jej wpływ na zmiany krajobrazu Wyżyny, przedstawiono wyrobisko Liban, Rezerwat Bonarka, Kamieniołom Skałki Twardowskiego i Zakrzówek.