Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Glosa czy nazwa terenowa? O dwóch dyskusyjnych miejscach XV-wiecznych ksiąg ziemskich

100%

Babik Z.

|

nr 4

49-58

PL

Artykuł, poza wprowadzeniem poświęconym zagadnieniom ogólnym ilustrowanym stosownymi przykładami, składa się z dwóch zasadniczych części. W pierwszej wzięto pod rozwagę fragment z piętnastowiecznej części kaliskich ksiąg ziemskich, znany od 1922 r. dzięki S. Kozierowskiemu. Zawartą w nim formę graficzną interpretowano dotąd jako nazwę własną. Szczegółowa analiza tekstu nie pozostawia jednak większych wątpliwości, że mamy tu staropolską glosę wynikā oddającą bezpośrednio poprzedzające łacińskie ex(s)ilit ‘poczyna się (o rzece)’, zatem w znaczeniu poza tym nie zaświadczonym dla tego czasownika w polszczyźnie. Część druga poświęcona jest głównie analizie północnopolskiej nazwy miejscowej Wąbrzeźno. Wysunięto w niej sugestię, iż nazwa pochodzi od szczątkowo udokumentowanego dawnego słowiańskiego terminu topograficznego *ǫbergъ ‘dolina’, zachowanego w warstwie apelatywnej jedynie w przebudowanym formalnie ukraińskim gwarowym uberezʹ ‘ts.’. Krakowscy historycy sugerowali, że podobny apelatyw wąbrzeżek zapisano we fragmencie miejscowych ksiąg ziemskich pochodzącym z 1429 r. Jednak według leksykografów opracowujących „Słownik staropolski” odpowiedni passus brzmi , co w takiej sytuacji należałoby interpretować jako mikrotoponim. Problem wymaga zatem ostatecznego wyjaśnienia metodami ściśle filologicznymi.

EN

The article, apart from an introduction devoted to the general issues illustrated with pertinent examples, consists of two main parts. In the first one, attention is drawn to the passage (Acta terrestria from the Kalisz area, Greater Poland, 15th century) known since 1922. Its was formerly interpreted as a proper name. However, a thorough analysis of the text leaves little doubt that this is an Old Polish gloss “wynikā” translating the preceding Latin ex(s)ilit ‘begins (of a river)’, thus a meaning otherwise unattested for this verb in Polish. The second part is devoted mainly to the etymology of the place name “Wąbrzeźno” (Northern Poland). It is suggested that the name derives from an almost fully extinct Ancient Slavic term *ǫbergъ ‘valley’, retained at the appellative level only in the somewhat remodeled formally dialectal Ukrainian appellative uberezʹ ‘id.’. There were some suggestions made by Cracow historians that a similar topographic term “wąbrzeżek” shows up in a passage from the local “Acta terrestrial” dating from 1429. However, according to lexicographers compiling “The dictionary of Old Polish” the respective passage of the source text reads as , which instead should be interpreted as a microtoponym. Thus, the problem needs further philological elucidation.

2

Studia nad warsztatem budowlanym zamku biskupów chełmińskich w Wąbrzeźnie

100%

Majewski M. , Wasik B. , Wiewióra M.

|

2014

|

tom Nr 38

54--65

PL

Zamek w Wąbrzeźnie był siedzibą biskupów chełmińskich. Jego budowę rozpoczął Herman von Prizn przed 1321 rokiem. Ucierpiał podczas wojny trzynastoletniej, został odbudowany, a następnie rozbudowywany przez biskupa Macieja Konopackiego w początku XVII wieku. Warownia została zniszczona podczas potopu szwedzkiego i w XVIII-XIX wieku popadała ruinę oraz ulegała rozbiórkom na materiał budowlany. Zamek swoim układem i wyglądem nawiązywał do konwentualnych zamków krzyżackich. Składał się z zamku wysokiego na planie kwadratu, z trzema skrzydłami i wieżą główną na osi kurtyny wschodniej. Główne pomieszczenia, w tym kaplica, mieściły się w skrzydle południowym, które jako jedyne związane było z murowanym krużgankiem. Budynki zamku wysokiego otaczał parcham z murem obronnym, a wjazd wiódł przez szyję bramną. Ode wschodu znajdowało się wydłużone, nieregularne, murowane przedzamcze, oddzielone od zamku wysokiego fosą. Badania archeologiczne prowadzone były na zamku w latach 2010-2011. Do dziś z założenia zachowały się skromne relikty murowane, zwłaszcza w partii południowo-zachodniej zamku wysokiego i resztki wieży. Mury wzniesiono z cegły na kamiennym fundamencie. Od zachodu stwierdzono, że kurtyna została częściowo posadowiona na warstwie gruzu ceglanego, w innych miejscach bezpośrednio na calcu (warstwie nienaruszonej przez człowieka). Do budowy fundamentów wykorzystywano kamień polny, po części łupany i ciosany, układany w warstwy. Pomiędzy większymi układano warstwy małych kamieni i łupków. Mur ceglany był pełny (wykonany z cegły na całej grubości). Oryginalne lica zachowały się w niewielu miejscach – odnotowano wątek wendyjski i gotycki. Zachował y się trzy otwory wejściowe do skrzydeł: wejście ze schodami ceglanymi do nieco zagłębionego w ziemi pomieszczenia południowego skrzydła zachodniego oraz dwa do piwnic skrzydła południowego. Były to szyje z ceglanymi schodami. Najbardziej wysunięta w dziedziniec była położona na osi skrzydła, fragmentarycznie zachowana szyja piwniczna. Zachowały się także przyziemne partie ścian działowych zachodniej części skrzydła południowego oraz filary piwnic, a także bruk w pomieszczeniu zachodnim. Podczas badań architektonicznych stwierdzono, że ściany skrzydła południowego i zachodniego są przewiązane, natomiast fundamenty murowanego krużganka skrzydła południowego dostawione zostały do tych ścian na styk. W 2011 roku odsłonięto natomiast wschodni mur parchamu – zachowany do prawie 4 m wysokości, wzniesiony z cegły w wątku gotyckim na kamiennym fundamencie. Podczas badań odkryto też 88 egzemplarzy ceramiki budowlanej. Prócz kształtek żebrowych, o ścieżnicowych, płytek posadzkowych, dachówek itp. do najciekawszych należą fragmenty maswerku okiennego oraz arkadkowego fryzu maswerkowego, do którego analogie można znaleźć m.in. na dawnej katedrze w Chełmży.

EN

Wąbrzeź no castle was the seat of the Bishops of Chełmno. Its construction was started by Herman von Prizn before 1321. The castle was partly damaged during the Thirteen Years War and then rebuilt. The complex was developed further by Bishop Maciej Konopacki at the beginning of the 17th century. The stronghold was destroyed during the Swedish Deluge (the 2nd Northern War). In the 18th and 19th centuries the castle ruins were gradually dismantled and the materials used for building purposes elsewhere. The castle’s spatial arrangement and appearance reminds us of traditional Teutonic castles. It consisted of the High Castle built according to a square plan, with three wings and the main tower located on the axis of the eastern curtain wall. The main rooms, including the chapel, were located in the southern wing, which was the only wing bound to a brick gallery. The buildings of the High Castle were surrounded by an outer ward with a defensive wall. The entrance was through a gateway passage. In the east an irregular, elongated outer bailey was located, which was separated from the High Castle by a moat. Archaeological investigation was conducted in the castle in the years 2010-2011. Only a very modest amount of masonry relicts have survived to our time, especially in the south-western part of the High Castle and some remains of the tower. The walls were built of brick upon a stone foundation. The investigation found that in the west part, the curtain wall was partly built on a layer of brick rubble and in other places directly on bedrock (the substrate not subject to human action). The foundations were made of field stone, partly hewn into shape and arranged in layers. Spaces between large stones were filled with split stone and small stones. The wall was constructed with full bricks (solid throughout). The original facing of walls has been preserved only in a few places, Slavic and gothic bond brickwork was uncovered. Three door openings have been preserved: an entrance with stairs leading to a room slightly submerged into the ground in the southern part of the western wing and two openings leading to cellars in the southern wing. These were enclosed passageways with brick stairs. The partially preserved entrance passageway to the cellar located on the axis of the wing protrudes furthest into the courtyard. Lower parts of partition walls in the western part of the southern wing have been preserved along with cellar pillars and a pavement in the western room. Architectural analysis confirmed that the walls of the southern and western wings are bound together, and the foundations of the brick gallery of the southern wing were built to adjoin to these walls. In 2011 the eastern wall of the outer ward was uncovered – which has been preserved up to aheight of almost 4 m. It was built of brick with gothic bond on a stone foundation. During the investigation 88 samples of ceramic building elements were found. Apart from rib and door-frame profiles, floor tiles and roof tiles, interesting fragments of window tracery and arcaded tracery frieze were found which are similar to elements found in the old Chełmża cathedral and other buildings.

3

Dworzec główny PKP w Toruniu w świetle analiz porównawczych

85%

Kaprzyk A.

Komunikaty Mazursko-Warmińskie

|

2019

|

nr 3(305)

599-614

EN

The subject of the paper is to show the main railway station in Toruń in the light of comparative analyses. Its aim is to bring out the characteristic elements in the superstructure, architectural decoration and interior design of the station and to compare them with a group of twelve other structures of this type located in former East Prussia. These buildings were grouped on the basis of stylistic similarities, but they are also connected by the time of creation, because they were all built in the second half of the nineteenth century. Some of them have not survived to this day, most have been modernised, but the rich photographic record from the turn of the century allows for comparative analysis. Due to the changes that the building of the principal train station in Toruń underwent, its history is briefly presented at the start of this paper. The aim is to highlight the changes that the building underwent during the 159 years of existence; the most important railway building serving passengers in the city

4

Wodociągowa wieża ciśnień w Wąbrzeźnie jako szczytowo-pompowy magazyn energii

80%

Brzeziński P. , Strzelecki P.

|

tom R.28, nr 10

13--17

PL

Nieczynne budynki wież ciśnień, takie jak m.in. wodociągowa wieża ciśnień w Wąbrzeźnie (woj. kujawsko-pomorskie), są charakterystycznymi elementami krajobrazu miast. Są także wyznacznikiem przestrzeni, swoistą dominantą lokalną – znakiem w przestrzeni. Wieże ciśnień to obiekty wodociągowej infrastruktury technicznej, są świadkiem jej rozwoju oraz przedstawiają świadectwo postępu technicznego, są także obiektami historycznymi, gdyż ich powstanie datuje się głównie od połowy XIX wieku do połowy XX wieku. Mimo ich technicznego przeznaczenia są to obiekty o zauważalnej wartości architektonicznej – cennym detalu architektonicznym z okresu rewolucji przemysłowej. W znaczącej większości wodociągowe wieże ciśnień nie są już użytkowane zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem. Często są nieczynne, a ze względu na pogarszający się stan techniczny i brak pomysłu na zagospodarowanie powoli znikają z naszej przestrzeni. Celem przywrócenia ich do funkcjonowania jest nadanie im nowej funkcji, czyli konieczności przeprowadzenia procesu adaptacji. Jedną z możliwości jest przekształcenie nieczynnej wodociągowej wieży ciśnień w szczytowo-pompowy magazyn energii z wykorzystaniem jej parametrów technicznych. Bazując na różnicy wysokości pomiędzy zbiornikiem górnym a zbiornikiem dolnym, możliwe jest wykorzystanie cieczy (glikolu) jako nośnika energii, który może pracować niezależnie od warunków atmosferycznych. Daje to możliwość pozyskania oraz magazynowania energii elektrycznej. Te procesy zostaną szczegółowo przedstawione w artykule.

EN

Disused water tower buildings, such as Wąbrzeźno water tower (Kuyavian-Pomeranian Voivodeship), are characteristic elements of the landscape that surrounds us. They are also a determinant of space, a kind of local dominant - a sign in space. Water towers are objects of water supply technical infrastructure, they are witnesses of its development and provide evidence of technical progress, they are also historical objects, as their construction dates mainly from the mid-19th century to the mid-20th century. Despite their technical purpose, they are objects of noticeable architectural value - a valuable architectural detail from the period of the industrial revolution. The vast majority of water supply towers are no longer used for their original purpose. They are often closed, and due to their deteriorating technical condition and lack of ideas for development, they are slowly disappearing from our space. The purpose of restoring them to functioning is to give them a new function, i.e. the need to carry out an adaptation process. One of the possibilities is to transform an inactive water supply tower into a pumped-storage energy storage facility using its technical parameters. Based on the difference in height between the upper and lower tanks, it is possible to use liquid (glycol) as an energy carrier, which can operate regardless of weather conditions. This makes it possible to obtain and store electricity. The above processes will be presented in detail in the article.