Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Ks. Jan Dryja (1907-1955) – przyczynek do badania represji wobec duchownych w „ludowej” Polsce

100%

Kasprzycki M.

|

nr 4

199-222

PL

Artykuł przedstawia opis działań Urzędu Bezpieczeństwa wobec ks. Jana Dryi z parafii w Tyliczu na przełomie lat 40. i 50. XX w. Autor ukazuje je na tle terroru stalinowskiego w aspekcie polityki kolektywizacji polskiej wsi. Ks. Dryja, którego UB nieskutecznie próbował zwerbować do współpracy, został następnie uznany za inspiratora oporu w gminie Tylicz przeciw wstępowaniu do tamtejszej spółdzielni produkcyjnej i w styczniu 1951 roku aresztowany. Podczas śledztwa „ujawniono” jego wrogą wobec komunistycznego państwa działalność, za którą Sąd Wojewódzki skazał go w marcu tr. na 6 lat więzienia. Ksiądz dzięki staraniom władz kościelnych opuścił więzienie we Wronkach w styczniu 1955 roku, jednak po kilku miesiącach pobytu na wolności zmarł.

2

Działalność inspektora Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Bydgoszczy Teodora Lewandowskiego w Złotowie w 1945 roku

86%

Romanow Z.

Przegląd Zachodniopomorski

|

2014

|

nr 1

5-21

EN

Teodor Lewandowski, inspector of the Bydgoszcz Voivodship Security Service Office, was sent to Złotów in August 1945 to displace the local German population to a labour camp situated in that town. After a short time he had terrorised Złotów and became the terror of both the local Germans and the Polish autochthonous population. The inhabitants of the town were being thrown out of their flats, sent to the camp, and their possessions pillaged. Lewandowski himself took an active part in the plunder, appropriating gold jewellery and other objects of value. At the camp the prisoners were robbed, beaten, starved, forced to unpaid work, and subjected to physical and psychological harassment. Because of very bad sanitary conditions, lack of medical attention and starvation several prisoners died. The terrified local Polish population tried to come for help to the Złotów Starost (county head) and to the activists of the Polish Western Union, among whom there were many pre-war members of the Union of Poles in Germany. Their efforts ended successfully. The central authorities became interested in the fate of the local Polish population. Fearing that he might be arrested Lewandowski deserted in November 1945 and fled to Berlin; later he hid himself for 15 months in West Pomerania. He was arrested in February 1947 and brought to the District Military Court in Szczecin. In January 1948 he was sentenced to death; his life sentence was commuted to one of 15 years’ imprisonment. After 6.5 years, in August 1954, Teodor Lewandowski was released from prison.

3

Tymczasowy Zarząd Państwowy jako ośrodek legalizacji pobytu żołnierzy konspiracji niepodległościowej z Podokręgu AK Rzeszów na terenie Górnego Śląska

86%

Forystek J.

UR Journal of Humanities and Social Sciences

|

2022

|

tom 22

|

nr 1

122-152

EN

The article is an attempt to show how and with the participation of which people the smuggling operation to the areas of Upper Silesia was carried out in 1945. Its main organizer was Łukasz Ciepliński, and the persons responsible for its smooth running in Rzeszów, Adam Lazarowicz, and in Katowice Józef Rzepka. The legalization of the stay of the Home Army soldiers escaping from the NKVD and UB would not have been possible without the participation of two graduates of the Faculty of the Jan Kazimierz University in Lviv and, at the same time, officers of the Rzeszów Home Army intelligence, Józef Kokoszka and Władysław Pałka, who, as heads of the provincial branch of the Provisional State Board (“TZP”) in Katowice, were able to find in field offices of the TZP employing practically all those in need, at least several dozen people.

PL

Artykuł jest próbą pokazania, w jaki sposób i przy udziale jakich osób realizowana była w 1945 r. akcja przerzutowa na tereny Górnego Śląska. Głównym jej organizatorem był Łukasz Ciepliński, a osobami odpowiedzialnymi za jej sprawny przebieg na terenie Rzeszowa Adam Lazarowicz, w Katowicach zaś Józef Rzepka. Legalizacja pobytu uciekających przed NKWD i UB akowców nie byłaby możliwa bez udziału dwóch absolwentów Wydziału Prawa UJK we Lwowie i zarazem oficerów rzeszowskiego wywiadu AK Józefa Kokoszki i Władysława Pałki, którzy jako szefowie Wojewódzkiego Oddziału Tymczasowego Zarządu Państwowego (TZP) w Katowicach potrafili znaleźć w podległych im ekspozyturach terenowych zatrudnienie właściwie dla wszystkich potrzebujących, co najmniej kilkudziesięciu osób. Celem artykułu jest przedstawienie TZP jako ośrodka legalizującego pobyt akowców, a także działalności niepodległościowej przerzuconych na Śląsk konspiratorów.

4

Struktury i obsada personalna pionów zwalczających polskie podziemie niepodległościowe Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego na województwo i miasto, Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego i Wojewódzkiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie w latach 1944–1956

86%

Ptak J. P.

Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989

|

2021

|

nr 19

379-497

EN

The article discusses changes in the structures and staffing of the units assigned to combat the Polish independence underground in the Voivodeships’ and Cities’ Departments of Security and in the Voivodeship Department of Security in Lublin in 1944–1956.

PL

W artykule omówiono zmiany w strukturze i obsadzie personalnej pionów przeznaczonych do walki z polskim podziemiem niepodległościowym Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego na województwo i miasto/ Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego i Wojewódzkiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie w latach 1944–1956.

5

Oral history w badaniu najnowszej historii politycznej – garść refleksji (na dwóch przykładach)

81%

Pleskot P.

Wrocławski Rocznik Historii Mówionej

|

2019

|

tom 9

137-157

EN

The start point of the article are two of the author’s experiences with oral sources. The first represented in total several dozen hours of recordings of the narratives of a dozen members of the underground Independent Students’ Association at Warsaw University in the years 1982–1989. In turn, the second was an unexpected “confession” of Edmund Łebek, an officer of the Security Services. Using these examples, the author provides a number of insights connected with the application of oral history in research into the recent history of Polish politics. The confluence of concrete research work and the methodology of oral history allows the researcher to achieve the advantages and dangers connected with the application of this type of source.

PL

Punktem wyjścia artykułu stały się dwa doświadczenia autora ze źródłami ustnymi – zupełnie różnej proweniencji. Pierwsze to łącznie kilkadziesiąt godzin nagrań relacji kilkunastu opozycjonistów, członków podziemnego Niezależnego Zrzeszenia Studentów na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1982–1989. Z kolei drugie to niespodziewana „spowiedź” człowieka z drugiej strony barykady: Edmunda Łebka, funkcjonariusza Urzędu Bezpieczeństwa jeszcze z lat 40. XX w., który miał na sumieniu ludzkie życie. Wykorzystując te przykłady, autor dzieli się kilkoma refleksjami związanymi z zastosowaniem oral history w badaniach nad najnowszymi dziejami politycznymi Polski. Zderzenie konkretnej pracy badawczej z teorią i metodologią historii mówionej pozwala dostrzec korzyści i niebezpieczeństwa związane z wykorzystywaniem tego typu źródeł.

6

Dwie specjalne akcje propagandowe Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość na terenie Okręgu WiN Białystok – przebieg i skutki

72%

Autuchiewicz J.

Studia Podlaskie

|

2022

|

tom 30

209-229

EN

The text introduces the plans, the course and the effects of the special propa-ganda actions carried out by the Association WiN in the years 1945–1946, with particular attention to their implementation in the area of the District WiN Białystok. The pre-referendum „R” campaign and the pre-election „O” campaign were aimed at weakening the communist authorities and uplifting the public.

PL

Tekst przybliża plany, przebieg i skutki specjalnych akcji propagandowych prowadzonych przez Zrzeszenie WiN w latach 1945–1946 ze szczególnym uwzględnieniem ich realizacji na terenie Okręgu WiN Białystok. Przedreferendalna akcja „R” i przedwyborcza akcja „O” miały na celu osłabienie władz komunistycznych i podniesienie na duchu społeczeństwa.

7

The Functioning of the Security Service in Starachowice in Regards to the Roman Catholic Church from 1945-1956 (the creation and the structure of the office, officers, agency)

72%

Słodkowski G.

Studia Sandomierskie. Teologia-Filozofia-Historia

|

2016

|

tom 23

73-100

EN

This article is the first part of a work discussing the functioning of the security service in Starachowice against the Roman Catholic Church during the years 1945-1956. It shows the creation and structure of the District Security Office in Starachowice, along with a brief description of the area in which it functioned. The author also focused on the presentation of executives and employees in the unit mentioned above. Recruitment by the Staracho-wicka secret police and its business operation against the Roman Catholic Church are also described.

PL

Artykuł jest pierwszą częścią pracy omawiającej działania Aparatu Bezpieczeństwa w Starachowicach wobec Kościoła rzymskokatolickiego w latach 1945-1956. Ukazuje on utworzenie i strukturę Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa w Starachowicach wraz z krótką charakterystyką terenu, na którym funkcjonował. Autor skupił się również na prezentacji kadry kierowniczej i zatrudnionych we wspominanej jednostce. W artykule podkreślono rolę tych funkcjonariuszy, którzy zajmowali się zwalczaniem i inwigilacją duchowieństwa oraz ludzi wierzących. Opisano również agenturę zwerbowaną przez starachowicką bezpiekę i jej działalność wymierzoną przeciwko Kościołowi rzymskokatolickiemu.

8

Działania Aparatu Bezpieczeństwa w Starachowicach wobec Kościoła katolickiego w latach 1945-1956 (Zagadnienia organizacyjne i personalne Kościoła)

72%

Słodkowski G.

|

2017

|

tom 24

35-78

PL

Artykuł jest drugą częścią pracy omawiającej działania Aparatu Bezpieczeństwa w Starachowicach wobec Kościoła rzymskokatolickiego w latach 1945-1956. Autor prezentuje w niej strukturę dekanalną i parafialną na terenie powiatu starachowickiego. Jednocześnie charakteryzuje on duchowieństwo, które posługiwało w tych placówkach duszpasterskich, jak również stan majątkowy poszczególnych parafii i mieszkających tam wiernych. Po tych wstępnych informacjach autor koncentruje się na działaniach dezintegracyjnych aparatu bezpieczeństwa, skierowanych wobec miejscowych duszpasterzy (m. in. opisuje sieć tajnych współpracowników oraz ruch tzw. „księży patriotów”). W dalszej części artykułu zaprezentowane zostały sposoby obserwacji konferencji dekanalnych oraz inwigilacji i zastraszania duchowieństwa.

EN

The article is the second part of the work discussing the functioning of the security ser-vice in Starachowice towards the Roman Catholic Church in 1945-1956 years. The author presents the diaconal and parish structure in Starachowice county. At the same time, it characterizes the clergy who ministered in these pastoral centers, as well as the property status of individual parishes and the faithful living there. After this preliminary information, the author focuses on the disintegration activities of the security service, directed towards local priests (among others, he describes the network of secret collaborators and the movement of the so-called "patriot priests"). Later in the article ways of observing the diaconal conferences as well as surveillance and intimidation of the clergy are described.

9

Relacje prokuratur powszechnych z organami bezpieczeństwa w województwie śląskim w latach 1945–1947

72%

Dziurok A.

Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989

|

2023

|

nr 21

180-202

EN

The article presents the mutual relations between the public prosecutor’s offices and the security bodies (Citizens’ Militia and offices of the Ministry of Public Security) in Silesian Province in the first years of “people’s” Poland (1945–1947). In particular, it discusses issues concerning relations arising from pre-trial investigations (investigations and prosecutions), the supervision of the execution of sentences of imprisonment, the problem of the low professional level of MO (Citizens’ Militia) and UB (Security Office) officers in terms of legal knowledge and the resulting involvement of prosecutors in teaching activities. Among other things, the issue of competence disputes between prosecutors and MO and UB officers was addressed. The source base for the text are primarily reports from the prosecutors of the Katowice District Courts of Appeal addressed to the prosecutor of the Court of Appeal in Katowice and to the Silesian provincial governor.

PL

W artykule przedstawiono wzajemne relacje między prokuraturami powszechnymi a organami bezpieczeństwa (Milicją Obywatelską i urzędami bezpieczeństwa publicznego) w woj. śląskim w pierwszych latach Polski „ludowej” (1945–1947). Omówiono w szczególności zagadnienia dotyczące stosunków wynikających z prowadzonych postępowań przygotowawczych (śledztw i dochodzeń), nadzoru nad wykonywaniem orzeczonych kar pozbawienia wolności, problematyki niskiego poziomu merytorycznego funkcjonariuszy MO i UB w zakresie wiedzy prawniczej oraz wynikającego z tego angażowania się prokuratorów w działalność dydaktyczną. Podjęto m.in. kwestię sporów kompetencyjnych między prokuratorami a funkcjonariuszami MO i UB. Bazę źródłową tekstu stanowią przede wszystkim sprawozdania prokuratorów sądów okręgowych apelacji katowickiej adresowane do prokuratora Sądu Apelacyjnego w Katowicach oraz wojewody śląskiego.

10

Kierownicy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Legnicy w latach 1945–1956

72%

Zieliński A.

Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989

|

2021

|

nr 19

525-551

EN

The District Department of Security in Legnica was formed in May 1945. The structures of the unit were created as part of the so-called Operational Groups for the Lower Silesia region. For eleven years, from May 1945 to 1956, the Department of Security in Legnica was headed by nine functionaries. Their personal files show that they did not possess adequate competences to run affairs or manage people. They were poorly educated people. They often committed various misdemeanours or crimes. However, this did not bother their superiors and despite these shortcomings they decided to promote them to higher and more responsible positions in security service.

PL

Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Legnicy został sformowany w maju 1945 r. Struktury urzędu powstały w ramach tzw. Grup Operacyjnych na okręg Dolnego Śląska. Przez 11 lat, od maja 1945 r. do 1956 r., kierownikami/szefami PUBP (PUds.BP) w Legnicy było dziewięciu funkcjonariuszy. Z ich akt personach wynika, że nie posiadali odpowiednich kompetencji do prowadzenia spraw czy zarządzania ludźmi. Byli ludźmi słabo wykształconymi. Często dopuszczali się różnego rodzaju wykroczeń czy przestępstw. Nie przeszkadzało to jednak przełożonym, którzy pomimo tych wad decydowali się na awansowanie ich na wyższe i bardziej odpowiedzialne stanowiska służbowe.

11

Działalność księdza prefekta Szczepana Soczyńskiego w Przasnyszu w świetle dokumentów Urzędu Bezpieczeństwa

58%

Włodarski Ł.

Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce

|

2017

|

tom 128

219-227

PL

Niniejszy artykuł traktuje o działalności księdza prefekta Szczepana Stanisława Soszyńskiego w świetle dokumentów (sprawozdań dekadowych) wytworzonych przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Przasnyszu w latach 1945–1950. Są to przede wszystkim wyimki głoszonych przez niego kazań, jak również zebrane wypowiedzi osób trzecich oraz ocena działalności nauczycielskiej w szkołach. Przasnysz był pierwszą placówka duszpasterska Soszyńskiego w diecezji płockiej, na którą został skierowany w charakterze prefekta szkół gimnazjalnych i licealnych. Zyskał wówczas wielki szacunek swoich uczniów. Przykładał wiele uwagi do zaszczepienia wśród młodzieży wiary chrześcijańskiej. Znany był również z propagowania kultu św. Stanisława Kostki wśród swoich podopiecznych, dla których był zarazem wzorem godnym naśladowania, czego przejawem jest również fakt, iż cześć z jego uczniów wybrała później drogę powołania kapłańskiego. Nauczycielem w przasnyskich szkołach pozostawał do 1950 r. kiedy to został wydalony ze szkoły przez ówczesne władze państwowe „za wychowywanie młodzieży w duchu wrogim do Polski Ludowej”.

EN

The subject of the present article is the activity of Rev. Prefect Szczepan Stanisław Soszyński in the light of the documents (decade reports) of the District Office of Public Security in Przasnysz, in the years 1945-1950. The documents mainly consist of extracts of his sermons as well as third party statements and the assessment of educational activity in schools. Przasnysz was Soszyński’s first pastoral assignment in the Diocese of Płock, where he acted as the prefect of lower and upper secondary schools. He won considerable respect of his pupils. He paid much attention to instilling Christian faith among young people. He was known for propagating the cult of St. Stanislaus Kostka among his pupils, for whom he was a role model, which was later proved by many of his pupils choosing the way of priestly vocation. He was a teacher in schools in Przasnysz until 1950, when he was expelled from school by state authorities for “educating young people in the spirit hostile to People’s Republic of Poland”.

12

Koegzystencja – nadzór – rywalizacja. Aparat bezpieczeństwa wobec kadr zarządzających gospodarką w pierwszych trzech dekadach Polski Ludowej

58%

Klementowski R.

Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989

|

2023

|

nr 21

225-254

EN

The subject of the article is the relationship between civilian secret service officers and personnel managing economic entities in the first three decades of the Polish People’s Republic. By discussing the tasks of the security apparatus carried out in enterprises and various institutions providing services to the economy, the author shows the context of this relationship which took place amidst Poland’s systemic transformations in Poland after World War II, namely: the formation of a totalitarian system and the fiasco of this project, followed by the construction of the foundations of an authoritarian system with all its consequences for the functioning of the people involved in both the economy and the special services.

PL

Tematem artykułu są relacje między funkcjonariuszami cywilnych służb specjalnych a kadrami zarządzającymi podmiotami gospodarczymi w trzech pierwszych dekadach PRL. Omawiając zadania aparatu bezpieczeństwa realizowane w przedsiębiorstwach i różnych instytucjach zajmujących się obsługą gospodarki, autor ukazuje kontekst tytułowych relacji – przekształcenia systemowe w Polsce po II wojnie światowej: kształtowanie się ustroju totalitarnego i fiasko tego projektu, a następnie budowanie zrębów systemu autorytarnego ze wszelkimi tego konsekwencjami dla funkcjonowania osób związanych zarówno z gospodarką, jak i służbami specjalnymi.

13

Takie były początki. Grupa operacyjna Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego na powiat Wadowice i losy jej funkcjonariuszy (część pierwsza - kim byli)

58%

Siwiec-Cielebon M.

|

2021

|

nr 24

72-111

PL

Mimo upływu trzydziestu lat od upadku władzy komunistycznej w Polsce nikt nie podjął się dotychczas badania nad początkami komunistycznych organów represji na Ziemi Wadowickiej, a zwłaszcza nad personaliami pierwszych funkcjonariuszy. Niniejszy artykuł jest pierwszą taką próbą, a z konieczności spowodowanej obfitością materiałów źródłowych został podzielony na dwie części. Prezentowana obecnie część pierwsza przedstawia sylwetki pierwszych pięciu ludzi wadowickiej bezpieki – Władysława Kubki, później Kubickiego, Józefa Kociuby, Franciszka Wywłoki, Mieczysława Sadowego oraz Michał Czekierdy, przybyłych do Wadowice 26 i 27 stycznia 1945 r. z Jarosławia i okolic jako grupa operacyjna Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego na Powiat Wadowice. Autor na podstawie akt personalnych przedstawił ich wyksztalcenie, zaangażowanie polityczne i społeczne oraz udział w walkach lat II wojny światowej. Zwraca uwagę niska kondycja edukacyjna i nieumiejętność poprawnego pisania w języku polskim, mimo że mieli oni ukończone od pięciu do siedmiu klas szkoły powszechnej, a jeden nawet dwie klasy gimnazjalne. Istotnym elementem każdego z biogramów jest opis okoliczności, w jakich ludzie ci trafili w szeregi funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Opisana została także ich kariera w strukturach resortu bezpieczeństwa do chwili przybycia do Wadowic. Ich dalsze (poza jednym, szefem grupy W. Kubką) tragiczne losy – opisane zostaną w drugiej części artykułu. Jako tło autor przedstawił w skróconej formie dzieje Resortu Bezpieczeństwa Publicznego do chwili przekształcenia go decyzją Józefa Stalina w Ministerstwo, a także historię zajmowania nieruchomości wykorzystywanych na potrzeby Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Wadowicach. Tylko w niewielkim zakresie wspomniana została początkowa działalność wadowickiego PUBP, która obszerniej zaprezentowana zostanie w drugiej części artykułu, w której przedstawione zostaną informacje o służbie opisanej piątki w Wadowicach i ich dalszych losach.

EN

Despite the fact that 30 years have passed since the collapse of communist power in Poland, no one has yet undertaken research into the beginnings of the commu nist repressive organs in the Wadowice area, especially into the personalities of the first functionaries. This article is the first such attempt, and out of necessity due to the abundance of source materials, it has been divided into two parts. The first part presents the profiles of the first five men of the Wadowice security force - Władysław Kubka, later Kubicki, Józef Kociuba, Franciszek Wywłoka, Mieczysław Sadowy, and Michał Czekierda, all of whom arrived in Wadowice on the 26th and 27th of January 1945 from Jarosław and the surrounding area as an operation group of the Ministry of Public Security for the Wadowice district. On the basis of personal files, the author presented their education, political and social involvement, and participation in the fi ghts of World War II. What draws attention is their poor educational background and inability to write properly in Polish, despite the fact that they had completed from five to seven grades of primary school, and one of them had even completed two forms of middle school. An important element of each biographical entry is the description of the circum stances under which these people joined the ranks of the Departament of Security. There is also a description of their career in the structures of the Departament of Pu blic Security until they arrived in Wadowice. Their further tragic fate (except for one group leader, W. Kubka) will be described in the second part of the article. As background, the author presented in a shortened form the history of the De partment of Public Security until it was transformed by Joseph Stalin’s decision into a ministry, and also the history of the seizure of properties used for the needs of the District Office of Public Security (PUBP) in Wadowice. The initial activity of the Wa dowice PUBP has been mentioned only to a small extent. It will be presented more extensively in the second part of the article, where information about the service of the officers described in Wadowice and their further fate will also be presented.

14

Losy westerplatczyków

51%

Drzycimski A.

|

nr 4 (258)

13-46

EN

Westerplatte was where the mission of the only Polish army unit stationed beyond the borders of the Second Polish Republic lasted for over 13 years. After the seven-day defence in September 1939, the defenders were taken to POW camps, labor camps or even concentration camps across the whole Europe. After the war, most Westerplatte defenders came back to Poland, while some dispersed around the world, unable to return to their homeland controlled by the Soviets. Those who came back had to face a new political reality. They were gradually eradicated from the collective memory, and the times of humiliation, surveillance and persecution followed. In the next years, the propaganda of the Polish People’s Republic partly opened up for their voice. Monuments were erected, and schools, streets and military units were named after them. Simultaneously, fates of the individual Westerplatte defenders remained beyond the interest of the authorities of that time. It was not until the beginning of the Third Polish Republic when most of the living and fallen fighters were decorated with the War Order of Virtuti Militari.

RU

На Вестерплатте в течение более 13 лет продолжалась история одного подразделения Войска Польского, оказавшегося за границами Второй Польской Республики. После семидневного сражения в сентябре 1939 г. защитники Вестерплатте попали в лагеря военнопленных, на принудительные работы и даже в концентрационные лагеря по всей Европе. После войны большинство из них вернулись в Польшу, часть из рассеялись по всему миру, будучи лишёнными возможности вернуться в оккупированные Советами родные края. Возвратившихся ожидала новая политическая реальность. Первоначально их подвиг пытались стереть из народной памяти, потом настали времена унижений, слежки и преследований. В последующие годы коммунистическая пропаганда частично открыла правду. Были воздвигнуты памятники, в честь Вестерплатте назывались школы, улицы и воинские подразделения. В то же время персональные судьбы защитников Вестерплатте оставалась за гранью интересов властей того времени. Они дождались признания только в начале Третьей Республики, когда большинство живущих и умерших были награждены ордером Воинской Доблести.

PL

Na Westerplatte przez ponad 13 lat trwała misja jedynego oddziału Wojska Polskiego stacjonującego poza granicami II Rzeczypospolitej. Po siedmiodniowej walce we wrześniu 1939 r. obrońcy trafili do obozów jenieckich, miejsc pracy przymusowej, a nawet obozów koncentracyjnych w całej Europie. Po wojnie większość westerplatczyków powróciła do Polski, część rozproszyła się po świecie, pozbawiona możliwości powrotu do zajętych przez Sowietów stron rodzinnych. Na wracających czekała nowa rzeczywistość polityczna. Początkowo wypierano ich ze zbiorowej pamięci, później nastał czas poniżania, inwigilacji i prześladowań. W kolejnych latach propaganda PRL częściowo dopuściła ich do głosu. Stawiano pomniki oraz nadawano westerplackie imiona szkołom, ulicom i jednostkom wojskowym. Jednocześnie indywidualny los westerplatczyków pozostawał poza zainteresowaniem ówczesnych władz, uznania doczekali się dopiero na początku III RP, gdy większość żyjących oraz zmarłych odznaczono Orderem Virtuti Militari.

15

„…na straży honoru Polski”. Konspiracja w Puszczy Noteckiej jako przykład oporu wobec systemów totalitarnych

51%

Słabig A.

Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989

|

2023

|

nr 21

389-451

EN

Located on the north-western outskirts of Wielkopolska (Greater Poland region), these vast forest areas became a base for underground activity against both the German occupation and post-war communist rule. During the Second World War, the local underground structures became part of the Czarnków District of the Home Army, subordinated to the Western District Inspectorate based in Sieraków. A courier network was organised in the Noteć Forest, numerous hiding places were built for conspirators, and requisitioning operations were carried out. After liberation from German occupation, factors such as the fear of death in the last weeks of the war and repression by regime forces, political confusion, and opposition to the communist system led many former partisans and deserters from the militia and army to form armed survival groups. These did not survive for long. In the summer of 1945 they were either broken up by the NKVD Internal Troops or they surrendered to the Operational Group of the Provincial Headquarters of the Citizens’ Militia in Poznań, which used less brutal methods to “cleanse” the forests and eliminate partisan units. Some of the former Noteć Forest conspirators spent several years in prison and were later subjected to “preventive” operational control until the early 1960s.

PL

Położone na północno-zachodnich obrzeżach Wielkopolski rozległe tereny leśne stały się zapleczem dla działalności konspiracyjnej wymierzonej przeciw niemieckiemu systemowi okupacyjnemu i powojennym rządom komunistów. W czasie II wojny światowej lokalne struktury podziemia weszły w skład czarnkowskiego Obwodu Armii Krajowej, podporządkowanemu Inspektoratowi Rejonowemu Zachód z siedzibą w Sierakowie. W Puszczy Noteckiej zorganizowano sieć kurierską, zbudowano liczne kryjówki dla spalonych konspiratorów, a także prowadzono akcje rekwizycyjne. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej takie czynniki, jak lęk przed śmiercią w ostatnich tygodniach wojny i represjami sił reżimowych, zamęt polityczny, a także sprzeciw wobec systemu komunistycznego sprawiły, że wielu dawnych partyzantów, dezerterów z milicji i wojska, postanowiło stworzyć zbrojne grupy przetrwania. Ich żywot był krótki. Latem 1945 r. zostały rozbite przez Wojska Wewnętrzne NKWD bądź też same poddawały się Grupie Operacyjnej KW MO w Poznaniu, która stosowała mniej brutalne metody „rozładowania” lasów i likwidacji oddziałów partyzanckich. Część dawnych konspiratorów z Puszczy Noteckiej spędziła kilka lat w więzieniach, a później była przedmiotem „profilaktycznej” kontroli operacyjnej aż do początku lat sześćdziesiątych XX w.

16

Sprawa operacyjnego sprawdzenia kryptonim „Zakonnik”. Inwigilacja ks. Henryka Surmy przez Służbę Bezpieczeństwa w latach 1974-1977

44%

Szymański A.

Studia z Prawa Wyznaniowego

|

2018

|

tom 21

221-238

EN

The aim of the study is to depict, using the case of one of the monks as an example, the operational activity of Security Service towards the clergy, who were the focus of attention of this institution due to suspicions of conducting “anti-state” activity. Such cases of operational investigation were frequently launched by Security Service in the Polish People’s Republic, and they aimed at verifying allegations of activity considered to be hostile to the communist regime. Rev. Henryk Surma, who did not consent to the communist restrictions of human rights and the authorities’ efforts to relegate the Church to the periphery of society, made attempts to gain the resources for the renovation of his parish church using his private connections with citizens of the Federal Republic of Germany. Suspected of conducting anti-state activity, he was subjected to numerous forms of control and pressure. Ultimately, the investigation was closed after several years, and the charges of conducting activity against the Polish People’s Republic were not proved. The records of the case show that Rev. Surma was a good priest whose commitment attracted the attention of Security Service. The present article is based on the archival documents from the Archive of the Institute of National Remembrance.

PL

Celem opracowania jest ukazanie na przykładzie jednego z zakonników sposobu postępowania Służby Bezpieczeństwa wobec duchownych, którzy znaleźli się w spektrum zainteresowania tej instytucji, z uwagi na podejrzenie prowadzenia „antypaństwowej” działalności. Tego rodzaju sprawy operacyjnego sprawdzenia zakładane były przez Służbę Bezpieczeństwa PRL bardzo często i miały na celu sprawdzenie doniesień o prowadzeniu przez duchownych działalności uznawanej przez władze komunistyczne za wrogą ustrojowi PRL. Ks. Henryk Surma, nie godząc się na komunistyczne ograniczenia praw człowieka, ani na dążenia władz PRL zmierzające do marginalizacji Kościoła, próbował na własną rękę pozyskać środki na remont kościoła parafialnego, wykorzystując przy tym swoje prywatne kontakty z obywatelami RFN. Podejrzany o działania antypaństwowe, poddany został przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa wszechstronnej kontroli i naciskom. Ostatecznie inwigilację zakończono po kilku latach, nie udowodniwszy duchownemu działania na szkodę PRL. Akta sprawy pokazują, że ks. Surma był dobrym duszpasterzem, który za swe zaangażowanie zapłacił zainteresowaniem ze strony Służby Bezpieczeństwa. Artykuł oparty został na materiałach archiwalnych zgromadzonych w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej.

17

Ksiądz pułkownik Antoni Łopaciński – lokalny antykomunista na usługach bezpieki

44%

Łagojda K.

Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989

|

2023

|

nr 21

561-586

EN

The article presents the fate of Father Antoni Łopaciński, chaplain of the Polish Army and dean of the Bystrzyca district after the end of World War II. The priest is portrayed in early literature as an anti-communist activist in the Kłodzko area. The author, however, reveals the priest’s long-standing collaboration, first with the UB (Security Office) and then with its successor, the SB (Security Service), and describes the recruitment of the clergyman and the nature of the activities of the “informer in a cassock” , including the scale of his denunciation activities over a period of nearly 20 years of collaboration. The denunciations of this secret collaborator, who used the pseudonym “Jakub Wasilewski”/“Jacek”, encompassed such well-known clergy of the Archdiocese of Wrocław as Karol Milik, Kazimierz Lagosz and Bolesław Kominek. The article is an interesting case study that allows the tracing of methods used by the UB to recruit clergy during the Stalinist period. It is also an interesting example of a man who, in the face of danger and blackmail from officers of the repressive apparatus, agrees to long-term cooperation, seeing in it numerous comforts and an opportunity to improve his fate.

PL

Artykuł przedstawia losy ks. Antoniego Łopacińskiego, kapelana Wojska Polskiego, dziekana powiatu bystrzyckiego, po zakończeniu II wojny światowej. Kapłan w dotychczasowej literaturze przedmiotu był przedstawiany jako działacz antykomunistyczny na terenie ziemi kłodzkiej. Autor ujawnia wieloletnią współpracę kapłana z UB, a następnie z SB, opisuje werbunek duchownego i charakter działalności „informatora w sutannie”, z uwzględnieniem skali tego donosicielstwa przez blisko 20 lat współpracy. Na kartach donosów TW ps. „Jakub Wasilewski”/„Jacek” pojawiały się takie nazwiska archidiecezji wrocławskiej, jak Karol Milik, Kazimierz Lagosz czy Bolesław Kominek. Artykuł stanowi ciekawe case study pozwalające prześledzić, jakimi metodami UB werbował duchownych w okresie stalinowskim. To także ciekawy przykład człowieka, który w obliczu zagrożenia i szantażu ze strony funkcjonariuszy aparatu represji zgadza się na wieloletnią współpracę, widząc w niej liczne udogodnienia i możliwość poprawienia swojego losu.