Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

Nowa wersja platformy, zawierająca wyłącznie zasoby pełnotekstowe, jest już dostępna.
Przejdź na https://bibliotekanauki.pl

Ograniczanie wyników

Znaleziono wyników: 3

Liczba wyników na stronie

Wyniki wyszukiwania

Wyszukiwano:
w słowach kluczowych: Upper Ordovician

Sortuj według:

Ogranicz wyniki do:

Potencjał występowania złóż gazu ziemnego w łupkach dolnego paleozoiku w basenie bałtyckim i lubelsko-podlaskim

100%

Poprawa P.

tom Vol. 58, nr 3

226-249

The Lower Palaeozoic basin at the western slope of the East European Craton (EEC) (Fig. 1) is currently recognized as one of the most interesting areas for shale gas exploration in Europe. The Upper Ordovician and/or Lower Silurian graptolitic shale is here the major potential reservoir formation (Figs. 2, 3) (Poprawa & Kiersnowski, 2008; Poprawa, 2009). Moreover, the Upper Cambrian to Tremadocian Alum shale is an additional target locally in the northern part of the Baltic Basin. These sediments are often rich in organic matter (Klimuszko, 2002; Poprawa & Kiersnowski, 2008; Więcław et al., 2010; Skręt & Fabiańska, 2009), as well as silica. Limited data from two wells in the western part of the Baltic Basin show silica contents up to 60-70% (Fig. 4) (Krzemiński & Poprawa, 2006). The advantage of the Lower Palaeozoic shale from the western slope of EEC is its broad lateral extend (Fig. 1) and relatively quiet tectonic setting. The later is particularly true in the case of the Baltic Basin and Podlasie Depression. Structural development becomes to some extent more complex in the case of the Lublin region, where the Lower Palaeozoic shale appears affected by late Famennian to early Visean block tectonics. Development of the organic rich Lower Palaeozoic shale at the western slope of EEC was controlled by several factors. Very important was here the rate of non-organic detritus deposition (Fig. 5). The other factors included organic productivity of the basin, its subsidence, relative sea level changes, basin bathymetry, geochemical conditions at the sea bottom (especially oxygenation), degree of bioturbation, presence of topographic barriers at the sea bottom, leading to development of isolated anoxic zones, sea currents configuration, and climate changes. Organic matter of the Lower Palaeozoic is characterized by presence of II type of kerogen. Appearance of the organic-rich shale within the Lower Palaeozoic section at the western slope of the EEC is diachronic (Fig. 6). From NW towards east and SE, the intervals richest in organic appear related to systematically younger strata, starting from the Upper Cambrian to Tremadocian, as well as the Upper Llanvirn and Caradoc in the Łeba Elevation (northern onshore Baltic Basin; Fig. 7). In central parts of the Baltic Basin and Podlasie Depression as well as NW part of the Lublin region, the intervals richest in organic matter are found in the Llandovery section, while in the eastern part of the Baltic Basin and SE part of the Lublin region the highest TOC contents are found in the Wenlock. Therefore, depending on location at the western slope of EEC, different formations are recognized as the targets for shale gas exploration. The Upper Cambrian to Tremadocian shale, present only in the northern part of the Baltic Basin, is characterized by very high contents of organic matter, with average value for individual sections usually ranging from 3 to 12% TOC. This shale formation is, however, of very limited thickness, not higher than several meters in the onshore part of the basin (Szymański, 2008; Więcław et al., 2010). In onshore part of the studied area, thickness of the Caradoc shale changes from a few meters up to more than 50 m (Modliński & Szymański, 1997, 2008). Contents of organic matter in these sediments are the highest in the Łeba Elevation zone and the basement of the Płock-Warszawa trough, where average TOC contents in individual well sections range from 1% to nearly 4%. Ashgill rocks are characterized by high TOC contents only in the Łeba Elevation zone, where average TOC values for individual well sections rise up to 4,5% at the most. Llandovery shale has high TOC contents, particularly in its lower part, throughout vast parts of the western slope of EEC. The maximum measured TOC contents in those rocks in Podlasie Depression are nearly 20%. Average TOC values for individual sections of the Llandovery are usually equal 1% do 2,5%, except for the Podlasie Depression, where they may reach as much as 6%. Thickness of the Llandovery shale generally increases from east to west to approximately 70 m at the most. However, in the major part of that area it ranges from 20 to 40 m (Modliński et al., 2006). Thickness of theWenlock sediments is also highly variable laterally, from less than 100 m in SE part of the Lublin region to over 1000 m in western part of the Baltic Basin. Average content of organic matter in individualWenlock sections in central and western parts of the Baltic Basin and the Podlasie Depression usually ranges from 0,5% to 1,3% TOC. In the eastern part of the Baltic Basin and in the Lublin region it is higher, rising to about 1-1,7% TOC. The above mentioned TOC values show the present day content of organic matter, which is lower than the primary one. The difference between the present and primary TOC contents increases along with increasing thermal maturity. It is also highly dependant on genetic type of kerogen. Taking into account the II type of kerogen from the analyzed sediments, it may be stated that in the zones located in the gas window the primary TOC was at least one-half greater than indicated by laboratory measurements. From the shale gas point of view, the basins at the western slope of EEC are characterized by a negative relation between depth at present day burial and thermal maturity (Poprawa & Kiersnowski, 2008). In the zones with burial depth small enough to keep exploration costs at very low level (Fig. 8), thermal maturity of shales is too low for gas generation (Figs. 9, 12a). Maturity increases westwards (Fig. 8) along with depth of burial (Fig. 9). Thus, the potential shale gas accumulations in the western part of the studied area occur at depths too high for commercial gas exploration and exploitation (Fig. 12b). Between of the zone of maturity too low for shale gas development and that where depth of burial is too large for its exploration, there occurs a broad zone of the Lower Palaeozoic shale with increased shale gas exploration potential (Fig. 13) (Poprawa & Kiersnowski, 2008; Poprawa, 2009). In that area, there are shale intervals of relatively high thickness and average TOC exceeding 1-2% TOC (Fig. 7, 10, 12c). Thermal maturity of these rocks appears sufficient for generation of gas (Fig. 9, 10), and results of well tests for deeper-seated conventional reservoirs suggest good quality of dry gas with no nitrogen (Fig. 12c). It should be noted that some gas shows have been recorded in the Lower Palaeozoic shale. Moreover, depth of burial is not too large for commercial shale gas exploration (Fig. 8, 10). Hydrocarbon shows and their composition in the Lower Palaeozoic are strictly related to thermal maturity of the source rock. In the zones of low maturity, these are almost exclusively oil shows documented. Further westwards, in the zone transitional to the gas window area, gas is wet and contains significant contribution of hydrocarbon gases higher than methane.Within the gas window zone, the records are almost exclusively limited to methane shows. Moreover, within the zones of low maturity high nitrogen contents were recorded (Poprawa, 2009). In the zones characterized by thermal maturity in the range from 0,8 to 1,1% Ro and very high TOC contents (over 15% at the most), there is a potential for oil shale exploration. The zones with the highest oil shale potential include eastern Baltic Basin in SW Lithuania and NE part of the Podlasie Depression. Some data necessary for entirely firm estimations of potential shale gas resources of the Lower Palaeozoic complex in Poland are still missing. However, preliminary estimates indicate that these shale gas resources may possibly be classified as gigantic (1,400-3,000 bln m3 of recoverable gas; Fig. 15). For comparison, resources of conventional gas in Poland are equal to 140,5 bln m exp.3, and annual domestic gas consumption is at the level of 14 bln m exp. 3. However, it should be noted that some characteristics of the Lower Palaeozoic complexes indicate increased exploration risk. The average TOC contents are here lower than in classic examples of gas shales, like e.g. Barnett shale. Moreover, in the zone of optimal burial depth (less than 3000–3500 m) thermal maturity is lower than in the case of the Barnett shale core area. An important risk factor is also both a limited amount and limited resources of conventional gas fields in the Lower Palaeozoic complex (Fig. 13). Amount and intensity of gas shows in the Lower Palaeozoic shale are also relatively low, and there is no evidences for presence of overpressure in this complex. In the eastern part of western slope of the EEC, there appears an additional risk factor-arelatively high content of nitrogen in gas.

Środowiska sedymentacji ordowiku górnego w regionie kieleckim Gór Świętokrzyskich

80%

Trela W.

2005

tom nr 417

109-168

W górnym ordowiku, w regionie kieleckim obserwowane są kontrasty facjalne związane z regionalną aktywnością tektoniczną i różnym tempem subsydencji basenu sedymentacyjnego. Efektem synsedymentacyjnych ruchów tektonicznych było powstanie pod koniec środkowego ordowiku wyniesienia podmorskiego, które w późnym ordowiku było miejscem rozwoju skondensowanych facji węglanowych - grejnstonów, pakstonów i wakstonów. W karadoku wyniesienie to graniczyło od południa z głębokim zbiornikiem, który był miejscem rozwoju facji ilastych. Okresowo sedymentacja w tym zbiorniku odbywała się w warunkach deficytu tlenowego wód dennych. Od późnego lanwirnu po początek późnego karadoku warunki ekologiczne i sedymentacyjne, na obszarze wyniesienia podmorskiego, były kształtowane przez prąd oceaniczny płynący między Avalonią a Baltiką, wzdłuż północnego brzegu bloku małopolskiego, oraz związane z nim prądy wstępujące. Zanik oddziaływania tego prądu był zbieżny ze zmianami cyrkulacji oceanicznej spowodowanej stopniowym zamykaniem w późnym ordowiku zachodniej części morza Tornquista, w wyniku dokowania wschodniej Avalonii do Baltiki oraz przesunięciem obu obszarów w kierunku niższej szerokości geograficznej. Abrazja tego wyniesienia przez falowanie sztormowe i oddziaływanie prądu oceanicznego oraz słabszy potencjał wzrostowy chłodnowodnego zespołu faunistycznego, spowodowały spowolnienie tempa depozycji, lub nawet jego okresowe zatrzymanie. Konsekwencją tego jest znaczna kondensacja osadu i rozwój małego "wygłodzonego wyniesienia podmorskiego" (statved seamount). Pod koniec wczesnego karadoku, w efekcie ożywienia regionalnej aktywności tektonicznej, nastąpiła przebudowa planu paleomorfologicznego. W centralnej części regionu kieleckiego ujawniły się tendencje do wzrostu pojemności akomodacyjnej, związane z tektonicznie uwarunkowanym większym tempem subsydencji tej części wyniesienia podmorskiego. Na przełomie karadoku i aszgilu zaznaczył się spadek względnego poziomu morza. Litologicznym wyrazem globalnej regresji w późnym aszgilu są w regionie kieleckim osady klastyczne (waki kwarcowe) związane z grawitacyjnymi spływami osadu, schodzącymi prawdopodobnie ze skłonu delty stożkowej. Utrzymująca się lokalnie w późnym aszgilu tendencja do pogłębiania basenu sedymentacyjnego centralnej części regionu kieleckiego sprzyjała natomiast zachowaniu ciągłości sedymentacyjnej między ordowikiem i sylurem.

The spatial and temporal extent of the Upper Ordovician facies in the Kielce Region indicates regional tectonic controls on its distribution. The sedimentary basin was affected by differential subsidence rate, which probably originated from synsedimentary block faulting in the basement, that resulted in establishment of horst-like submarine palaeohigh with condensed carbonate deposition - grainstones, packstones to wackestons. During the Caradoc, the palaeohigh was bounded, to the south, by a deeper-water basin subjected to much stronger subsidence rate, where claystone facies were deposited. Periodically, the oxygen-deficient conditions occurred at the basin floor. From the latest Llanvirn to the early Late Caradoc the sedimentary and ecological conditions on the palaeohigh were affected by upwelling associated with the oceanic current that flowed south-eastwards along the northern margins of the Małopolska Block. The cessation of that oceanic current activity and then upwelling inflow was coeval with changes in palaeooceanographic circulation related to gradual closare of the western part of the Tornquist Sea during the latest Ordovician due to collision of the Avalonia with Baltica. The hydrodynamic conditions on the palaeohigh were dominated by interaction of storms and the oceanic palaeocurrent that together with slow carbonate production, resulted in low accumulation rate and subsequently in development of small starved seamount with a condensed carbonate sediment. During the end of the early Caradoc there was a rearrangement of the palaeohigh that resulted in establishment of a deeper water basin in the central part of the Kielce Region, with a continuous sedimentation in some places across the Silurian-Ordovician boundary. During the latest Caradoc and earliest Ashgill, the tectonic activity was intensified in the central part of the Kielce Region, resulting in uplifting of some parts of the basin floor, and subsequently a juxtaposition of the shallow and deep-water deposits in this area. The lithological expression of the Late Ashgill regression in the Kielce Region are clastic deposits (quartz wackes) accumulated by sandy debris flow derived from a fan delta.

Upper Ordovician brachiopods from Poland and Britain

80%

Temple J. T.

nr 3

The brachiopods of the Upper Ordovician Hirnantia fauna from the Holy Cross Mountains of Poland (Góry Świętokrzyskie) are described. The fauna, which includes one new genus (Plectothyrella) and four new species (Philhedra? stawyensis, Hirnantia? kielanae, Platymena? polonica, Plectothyrella platystrophoides), is compared with occurrences from North Wales and the English Lake District.

Opisane w niniejszej pracy brachiopody pochodzą z górnego ordowiku Gór Świętokrzyskich. Opisy niektórych gatunków są uzupełnione obserwacjami okazów z łupków aszgilskich z English Lake District i z warstw Hirnant (Walia Płn.). Fauna polska pochodzi z profilu Stawy okolic Łagowa w Górach Świętokrzyskich (synklina bardziańska), zebrana z żółtych, piaszczystych mułowców, leżących około 2 m poniżej łupków graptolitowych, tworzących spąg syluru (Kielan, 1960, p. 12, Text-fig. 1). Materiał dotyczący Dalmanella testudinaria został porównany z topotypowym materiałem pochodzącym z Borenshult, (Szwecja), oraz z Hol Beck (Lake District). Dla porównania z okazami z Borenshult zastosowano multiwariantną analizę 5 cech skorupki grzbietowej. Otrzymany wzór variance-covariance dla dwóch prób znacznie się różni. W przypadku okazów z miejscowości Stawy i Hol Beck zastosowano trójwariantną analizę, opartą na pewnych wymiarach kardynalii; tutaj również wzory variance-covariance różnią się. Przy zastosowaniu analizy biwariantnej dla trzech prób (długość i szerokość płytek podpierających) wzory variance-covariance, nie różnią się bardzo i porównanie przeciętnych λ₂ wykazuje, że okazy polskie mają prawdopodobnie znacznie cieńsze płytki podpierające, niż okazy szwedzkie lub angielskie, pochodzące z Lake District, przy czym u okazów z tych dwóch miejscowości element ten jest niemalże identyczny. Chociaż okazy polskie różnią się w pewnych innych cechach, wariacja ta, warunkowo, jest uważana za wewnątrz-gatunkową. Kolekcja okazów Hirnantia sagittifera z miejscowości Stawy została porównana z topotypowym materiałem okazów z Aber Hirnant (Walia Płn.) i z okazami z Hol Beck. Analiza pewnych rozmiarów kardynalii wykazuje, że okazy z tych miejscowości różnią się znacznie, a ich wzory variance-covariance są różne. Okazy z Hol Beck mają głębsze dołki kruralne i prawdopodobnie szersze płytki podpierające, niż okazy z miejscowości Stawy. Wariacja ta jest uważana za wewnątrz-gatunkową. DIAGNOZY NOWYCH GATUNKÓW. Philhedra? stawyensis n.sp. Przedstawiciel rodzaju Philhedra o skorupce dorsalnej małych rozmiarów, z dość wyraźnie zaznaczonym urzeźbieniem skorupki służącej za podłoże; powierzchniowe żeberka promieniste, bardzo delikatne (prawdopodobnie pokryte delikatnymi kolcami), lub często brak ich; dziób mniejszy niż 1/3 długości skorupki, licząc od brzegu tylnego. Skorupka wentralna nie zachowana, prawdopodobnie nie była skalcytowana. Hirnantia? kielanae n.sp. Hirnantia małych rozmiarów, o wąskich, tępo kanciastych, dachówkowatych żeberkach; area wentralna wysoka, płytki zębowe mocno dywergentne; wentralne odciski mięśniowe o prawie półokrągłym zarysie; septum dorsalne środkowe dość wysokie; odciski adduktorów w skorupce dorsalnej wydłużone; płytki podpierające zgrubiałe, ułożone prawie równolegle; dołki kruralne różnie wykształcone. Platymena? polonica n.sp. Gatunek rodzaju Platymena charakteryzuje się poprzecznie wydłużonym zarysem zewnętrznym muszli, obecnością płytek zębowych i brakiem zgrubiałego wałeczka, obrzeżającego wisceralne części skorupek. Plectothyrella n.gen. Przedstawiciel rodziny Meristellidae, mający wykształcone siodło i zatokę; żeberka grube; płytki zębowe szerokie, zachowujące na przednich powierzchniach ślady odcisków adiustorów; ku przodowi, od platformy wentralnej, zaznacza się głębokie kolankowate przegięcie skorupki; septum dorsalne środkowe nie podpiera dwudzielnej płytki zawiasowej. Brachidium nie znane. Genotyp: Plectothyrella platystrophoides n.sp. - diagnoza jak dla rodzaju. DYSKUSJA. Ilość okazów pochodzących z miejscowości Stawy, Aber Hirnant i Hol Beck podana jest w Tabelach 10-12 (s. 416, 418). W toku badań stwierdzono znaczne różnice w ilościach skorupek wentralnych i dorsalnych w obrębie najliczniejszych gatunków, pochodzących z miejscowości Stawy (Hirnantia? kielanae) i z Aber Hirnant (Bancroftina? cf. bouceki). Na tej podstawie można przypuszczać, że fauna tych dwóch miejscowości została przemieszczona na pewną odległość od miejsca przyżyciowego. Natomiast w Hol Beck nie stwierdzono tak znacznych różnic w ilościach skorupek wentralnych i dorsalnych w obrębie najliczniejszych gatunków (H.? kielanae i H. sagittifera), można więc sądzić, że fauna tutaj nie uległa dalszemu transportowi. Względna częstotliwość gatunków w trzech próbach jest różna (Tabl. 13, s. 419). Wydaje się, że duże ilości okazów H.? kielanae i Dalmanella testudinaria są odwrotnie skorelowane z okazami Bancroftina? cf. bouceki i Eostropheodonta hirnantensis. Częstotliwość występowania gatunków w każdej z miejscowości jest porównywana (Tab. 14, s. 420) z częstotliwością, przewidzianą wzorem MacArthura (1960). We wszystkich przypadkach istnieje duża zgodność z wartościami przewidzianymi wspomnianym wzorem, co świadczyłoby o istnieniu nie zachodzących na siebie nisz, w których zwierzęta te żyły. Najlepiej wzór ten stosuje się dla Hol Beck, najgorzej dla miejscowości Stawy i wszędzie gatunki te są rzadsze, niż można by przewidywać. Rozpatrywany jest również problem brachiopodów o przeciętnie małych rozmiarach muszli, pochodzących z miejscowości Stawy. Uważa się, że taksonomiczne różnice dla form pochodzących z różnych miejscowości powinny być oparte raczej na kształcie muszli, niż na jej rozmiarach.

В настоящей работе дано описание брахиопод из верхне-ордовикских отложений Свентокржиских Гор. Описание некоторых видов дополнено данными, полученными из наблюдений над некоторыми экземплярами брахиопод из эшгильских сланцев (область Lake District), а также из слоев Гирнант (Hirnant, северный Уэльс). Польскую фауну, происходящую из разреза Ставы (бардзианская синклиналь, в окрестностях города Лагув, в Свентокржиских Горах) извлечено пз желтых аргилитов, выступающих в разрезе около 2 метров ниже граптолито-вых сланцев, образующих здесь нижний слой силура (Kielan, 1960, с. 12, фиг. 1). Материал содержащий Dalmanella testudinaria сравнено с топотиповым материалом происходящим из Бореншульт (Borenshult) в Швеции, а также из Голь Бек (Hoi Beck-Lake District). Для сравнения польских экземпляров с формами из Бореншульт применяется многовариантный анализ 5 признаков спинной створки. Полученная формула варианс-коварианс (variance-covariance) в случае двух образцов значительно различается. К образцам происходящим из местностей Ставы и Голь Бек применяется тройвариантный анализ, основанный на некоторых размерах кардинальев, но и здесь также формулы варианс-коварианс различаются. В случае применения двухвариантного анализа для трёх образцов - длина и ширина зубных пластин - формулы варианс-коварианс значительно не различаются. Сравнение средних λ₂ показывает, что образцы из Польши обладают более тонкими зубными пластинами, чем образцы из Швеции либо из Великобритании (Lake District), причём в образцах из двух последних местностей элемент этот является почти идентичным. Хотя польские образцы различаются по некоторым другим признакам, вариацию эту условно считается внутривидовой. Коллекцию образцов Hirnantia sagittifera из местности Ставы сравнено с то-пстиповым материалом из Абер Гирнант в северном Уэльсе, а также с образцами из Голь Бек. Анализ некоторых размеров кардинальев показывает, что образцы из двух вышеупомянутых местностей значительно между собой различаются, а характеризующие её формулы варианс-коварианс являются тоже различными. Образцы из Голь Бек имеют более глубокие круральные ямки и вероятно более широкие зубные пластины, чем образцы из местности Ставы. Вариацию эту считается внутри-видовой. ДИАГНОЗЫ. Philhedra? stawyensis n. sp. Представитель рода Philhedra характеризуется опинной створкой маленьких размеров, с умеренно отчетливой скульптурой раковины, служащей как субстрат; на поверхности створки видны очень тонкие радиальные рёбра (вероятно покрыты тонкими шипами), которые часто отсутствуют; макушка короче ⅓ длины створки, считая с заднего её края. Брюшная створка не сохранилась; по всей вероятности не подверглась калыдитизации. Hirnantia? kielanae n. sp. Hirnantia маленьких размеров, с узкими, тупоугловатыми черепичными рёбрышками; арея высокая, зубные пластины сильно расходящиеся; отпечатки мускулов почти полукруглого очертания; срединная септа спинной створки умеренно высокая. Отпечатки закрывателей спинной створки удлиненные, уложенные почти параллельно; круральные ямки различно образованные. Platymena? polonica n. sp. Вид рода Platymena характеризуется поперечно удлиненным внешним очертанием раковины, наличием зубных пластин и отсутствием утолщенного валика, окаймляющего висцериальные части створок. Plectothyrella n. gen. Представитель семейства Meristellidae имеет четко образованные седло и синус. Рёбрышки толстые; зубные пластины широкие, с сохраненными на передних поверхностях следами отпечатков адиюсторов; впереди, около брюшной платформы, наблюдается глубокий коленчатый изгиб; срединная септа спинной створки не поддерживает разделенной замочной площадки. Брахи-диум не известное. Генотип; Plectothyrella platystrophoides n. sp. Диагноз - как для рода. ДИСКУССИЯ. Количество экземпляров происходящих из местностей Ставы, Абер Гир-нант, а также Голь Бек приводится в таб. 10-12. В ходе исследований, в пределах наиболее многочисленных видов, происходящих из местности Ставы (Н.? kielanae), а также из Абер Гирнант (В.? cf. bouceki), удостоверено значительное различие в количестве спинных и брюшных створок. Основываясь на этом, можно предполагать, что фауна из двух вышеупомянутых местностей не находится сейчас на месте прижизненного обитания, а по всей вероятности была перемещена после смерти на некоторое расстояние. В Голь Бек зато, в пределах наиболее многочисленных видов (Н.? kielanae и Н. sagittifera) не удостоверяется значительного различия в количестве брюшных и спинных створок. Судя из этого, присутствующая здесь фауна брахиопод не была подвергнута длинному перемещению. Относительная частота видов в трёх пробах является разной (таб. 13). Кажется, что множество экземпляров Н.? kielanae и D. testudinaria есть обратно корреллировано с экземплярами В.? cf. bouceki и Е. hirnantensis. Частоту появления видов в каждой местности сравнено (таб. 14) с частотой предположенной формулой МакАртура (MacArthur, 1960). Во всех случаях имеет место соответствие с величинами предположенными упомянутой формулой, что свидетельствует о существовании не охватывающих друг друга ниш, в которых обитали эти формы. Наилучшим образом формула эта применяется для Голь Бек; хуже всего - для местности Ставы, и везде редко выступающие виды являются более редкими, чем можно бы предусматривать. Обсуждается также вопрос брахиопод со средне маленькими раковинами, происходящими из местности Ставы. Считается, что таксономические различия в экземплярах, происходящих с различных местностей должны скорее всего основываться на форме раковины, чем на её величине.