Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Rycerze, nacjonaliści i historycy. Obraz średniowiecznych Prus w okresie od Oświecenia po 1945 rok

100%

Burleigh M.

|

nr 1(362)

7-24

EN

The history of the Teutonic Order has long inspired not only historians, but also poets, painters, journalists and filmmakers. In Germany, however, after 1945 the circle of those interested in the history of the Order diminished to a narrow group of professional medievalists whose names are obviously not commonly known. This decline in interest was observed both in Western and Eastern Germany. In Poland the situation was altogether different, as the authorities considered supporting the interest in the Teutonic Knights an element of a wider plan of steering social emotions, memory and awareness. At various times the history of the Order, or rather its symbolic version, was exploited to legitimize a range of very different political goals. In the article forwards the claim that the shape of the present largely determines the way of writing about the past. The article provides a compact review of the subject matter from the Enlightenment to the present times, highlighting several aspects of the “posthumous” ideological life of the Teutonic Order.

2

Święci jako patronowie obiektów sakralnych w państwie zakonnym w Prusach – na przykładzie miast

80%

Rozynkowski W.

|

tom 15

9-19

EN

The author discusses the medieval practice in the State of the Teutonic Order of placing sacral objects, especially parish and monastic churches, cathedrals and hospital chapels, under patronage of selected saints. Though there was nothing exceptional about it in the Christian Europe, the choice of saints, dependent on their particular traits and popularity, is interesting. Among the most popular ones were, of course, the Holy Virgin Mary, venerated especially by the Cistersians and Dominicans, St George, St John the Evangelist and St Nicholas – the latter being the patron of merchants and sailors. It may be safely said that local cults correlated to a large degree with the presence or absence of particular religious orders in the area, with their preferences as to the patronage of certain saints over others. One of the most widely known saints in Europe was undoubtedly St James, especially along the popular pilgrimage route from Prussia to Santiago de Compostella. St Adalbert of Prague also deserves special mention, especially for his mission and martyrdom in Prussia.

3

Obraz Zakonu Krzyżackiego w ikonografii podręcznikowej Polski, Niemiec, Litwy i Rosji w XX wieku

70%

Lewandowska I.

|

2020

|

nr 1(307)

98-120

EN

The article was written on the basis of source materials gathered for the purposes of the international project “Pruzzenland [ziemie pruskie]. Porównawcza analiza regionalnych konstrukcji tożsamości w podręcznikach szkolnych Niemiec, Polski, Litwy i Rosji,” executed in the years 2010–2013 by the Georg–Eckert–Instytut in Braunschweig (Germany) and the Institute of History and International Relations at the University of Warmia and Mazury in Olsztyn in cooperation with partners in Russia (Moscow) and Lithuania (Vilnius, Kaunas). The research aims at a comparative analysis of school handbooks that were one of the most important means of shaping the identity of the young generation in the 20th and 21st centuries. A total of 740 handbooks in four languages was analysed. The resulting two monographies, one in Polish and one in German, differ slightly in terms of content but are based on the same source material. The works analyse several main topoi: Prussian landscape, specificity of Prussian tribes, battle of Grunwald, issues of religion, canon of important figures across the ages, migrations in the 20th century, history of education and contemporary Polish education regarding the region. Since both monographes do not use the available illustrative materials extensively, this text analyses the image of the Teutonic Order in handbook iconography. The library search that preceded the writing process consisted in analysing scanned pages from handbooks gathered within the project. Not all 288 handbooks included therein regarded the Middle Ages or the modern times, which chronologically encompass the operations of the Order. Some of those publications have very general titles and only browsing through them allowed for the identification that they actually regard later times.

4

Hermann von Wartberge (Warburg) and his Origins. New Research and Outcomes

70%

Janiec J.

|

nr 13

309-322

EN

The main aim of this paper is to present the findings of the latest, authorial indepth research concerning the ancestry of a chaplain and chronicler to the masters of the Livonian branch of the Teutonic Order, Hermann von Wartberge, who lived in the 14th century. The author successively addresses and attempts to fill the gaps regarding this historical figure using primary and secondary sources. The main conclusion is that Hermann might have originated from the old Mecklenburgian house of von Warburg.

5

Bulgarians, Cumans, Teutons, and Vlachs in the First Decades of the Thirteenth Century

70%

Ivanov I.

|

2022

|

tom 12

491-505

EN

The article refers to some aspects of the history of today’s Bulgarian and Romanian territories, going back to the end of the 12th and the beginning of the 13th century. First, the author emphasizes the impact of the Teutonic Order in Burzenland on Bulgarian-Cuman relations in the period under question. The article provides a different alternative viewpoint on the events of the second decade of the 13th century. Contrary to researchers who focus on the South and the Bulgarian-Latin conflict, the author seeks a solution to the problem by analyzing events in the North, reaching the lands of Burzenland region in Eastern Transylvania. He analyses the Teutonic-Cuman conflict of 1211–1222 and the success of the Teutons in Cumania after 1215. The author concludes that the dramatic change in the Bulgarian-Cuman relations could be explained by a new source of military and political influence that emerged in the second decade of the 13th century – the Teutonic Order. Next, the paper is aimed at the highly discussed and controversial issue of Bulgarian-Vlach relations during the rule of the Assenid dynasty. Based on the written sources, the author explains the mass presence of Vlachs in the actions of the first Assenids with specific social, economic and political factors in the last two decades of the 12th and the beginning of the 13th century.

6

Prawa pogańskich Prusów. Stan i metodyka badań

70%

Makiłła D.

|

nr 1

13-25

EN

The paper attempts to reconstruct the law of Prussia, a nation which disappeared in the 17th century and had its seat in the immediate vicinity of the former Polish state for several centuries. Such an attempt is interesting from the point of view of the process of creating the law of peoples who were at the stage of shaping their social and political structures. Thus, it portrays various directions of civilizational development. The reconstruction of the law, a factor of the intangible culture of a nation which did not become a historical nation, is difficult. Any such efforts are made onerous due to a lack of written sources as the Prussians did not develop their own writing system. Research in this area, which constitutes an example of searching for the laws of nations which are a thing of the past, creates an opportunity to explain numerous phenomena. The phenomena are connected with the processes of creating and functioning of law as an indispensable regulator of social relations. This requires postulating theses concerning the methods of development of the law of Old Prussians as well as the possibility of its reconstruction. Moreover, this will apply to the use of various methodological procedures as well as drawing on the results and research methods of other scientific disciplines: archaeology, ethnology, ethnography, ethnosociology, and linguistics. The aforementioned activities should be carried out besides the exegesis of the sources of knowledge of law in a broad interdisciplinary approach, while taking into account the issuespertaining to the reception of law, the transfer of legal concepts as well as comparative research. All of the above allows one to present the law of Old Prussia in a pan-European context.

PL

Artykuł stanowi próbę rekonstrukcji prawa Prus, narodu, który zniknął w XVII wieku i przez kilka stuleci miał swoją siedzibę w bezpośrednim sąsiedztwie dawnego państwa polskiego. Próba taka jest interesująca z perspektywy tworzenia prawa ludów, które znajdowały się na etapie kształtowania swoich struktur społecznych i politycznych, ukazuje bowiem różne kierunki rozwoju cywilizacyjnego. Odbudowa prawa, czynnika niematerialnej kultury narodu, który nie stał się narodem historycznym, jest trudna ze względu na brak źródeł pisanych, gdyż Prusacy nie wypracowali własnego pisma. Badania w tej dziedzinie, stanowiące przykład poszukiwania praw narodów należących do przeszłości, pozwalają na wyjaśnienie wielu zjawisk związanych z procesami tworzenia i funkcjonowania prawa jako niezbędnego regulatora stosunków społecznych. Wymaga to określenia sposobu kształtowania prawa staropruskiego oraz możliwości jego rekonstrukcji. Dotyczy także stosowania różnych procedur metodologicznych oraz czerpania z wyników i metod badawczych innych dyscyplin naukowych: archeologii, etnologii, etnografii, etnozocjologii i językoznawstwa. Działania te, poza egzegezą źródeł wiedzy prawniczej, należy prowadzić w szerokim, interdyscyplinarnym ujęciu, uwzględniając problematykę recepcji prawa, przekazywania pojęć prawnych oraz badań porównawczych, co pozwala na przedstawienie prawa pruskiego w kontekście ogólnoeuropejskim.

7

Krzyżacka fundacja klasztoru Brygidek wobec nastrojów religijnych gdańszczan w końcu XIV wieku

60%

Sadowski M.

|

tom 7

EN

The article discusses the Teutonic Order's foundation of the Bridgettine monastery and its political connotations against the backdrop of the monastic life in 14th century Gdańsk.

PL

Artykuł omawia krzyżacką fundację klasztoru Brygidek w Gdańsku i jej polityczne konotacje, na tle życia zakonnego w XIV-wiecznym Gdańsku.

8

Powstanie i rozwój szpitala św. Elżbiety w zamierzeniach zakonu krzyżackiego na przełomie X IV i X V wieku

51%

Sadowski M.

|

tom 6

EN

The Teutonic Order exercised a dominant impact on social and religious relations in late 14th-century Gdańsk through taking initiatives in terms of new religious foundations. One such undertaking – St Elizabeth's Hospital – reveals the way in which the co-existence in the city and its monastic lords was eroding. The facts presented in the article demonstrate a crisis in the Order, which compromised itself in terms of its religious function. In the Gdańsk community this might have been one of the stimuli to take a decision to seek liberation from the rule of the Order.

PL

Zakon krzyżacki wywierał dominujący wpływ na stosunki społeczne i religijne w Gdańsku w końcu XIV w. podejmując inicjatywy nowych fundacji religijnych. Przebieg jednej z nich - szpitala św. Elżbiety ukazuje, w jaki sposób doznawała erozji koegzystencja miasta i jego panów zakonnych. Przedstawione tu fakty uwidaczniają też kryzys Zakonu, który kompromitował się w zakresie wykonywania swej funkcji religijnej, co w środowisku gdańskim mogło stanowić jeden z impulsów do podjęcia decyzji o uwolnieniu się spod władztwa Zakonu.

9

Fragmenty tekstyliów z krypty północnej (wielkich mistrzów) w katedrze w Kwidzynie. Nowe propozycje możliwości interpretacyjnych

51%

Szczupak D.

|

nr 2

199-217

EN

In 2007, a crypt was discovered in the cathedral of St. John the Evangelist in Kwidzyn. It hid the burial places of three men identified as three Grand Masters of the Teutonic Order. Fragments of textiles were found among their bone remains. After analysis, a reconstruction of the clothing from the northern and southern coffins started. However, there are reasons to reconsider this issue. Undoubtedly, ornamented fabrics were not used for the entire coat. They could only come from its parts. Some of those fabrics may have been used for a pillow, a mattress, belts, or a shroud. Fabrics without ornaments may be identified as remnants of a shawl collar of a coat, lining of a decorative element, a robe, chausses or headgear. Ribbons could be hems of a coat or robe sleeves, while a braided string might come from a prayer cord (“Paternoster”) or, more likely, fastened the coat just below the collarbone.

PL

W 2007 r. w katedrze św. Jana Ewangelisty w Kwidzynie odkryto kryptę z pochówkami trzech mężczyzn, których zidentyfikowano jako trzech wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego. Pośród szczątków kostnych zalegały również fragmenty tekstyliów. Po ich analizie podjęto się zrekonstruowania odzieży z trumien północnej i południowej. Jednak istnieją przesłanki do przeprowadzenia ponownych rozważań na ten temat. Tkaniny ornamentowane bezsprzecznie nie zostały wykorzystane do uszycia w całości płaszcza, mogły pochodzić jedynie z jego elementu. Część z nich być może pochodziła z poduszki, materaca, pasków lub całunu. Tkaniny niezdobione można identyfikować jako pozostałości kołnierza szalowego płaszcza, podszewki elementu dekoracyjnego, sukni, nogawic, czy też nakrycia głowy. Z kolei wstążki mogły być obszywkami płaszcza lub rękawów sukni, a pleciony sznurek pochodził ze sznura modlitewnego („paternoster”) lub, co bardziej prawdopodobne, spinał płaszcz na wysokości nieco poniżej obojczyka.

10

Z Krzyżakami przeciw królowi Polski w 1388 roku. Umowa wielkopolskich panów z Zakonem Krzyżackim w sprawie pomocy zbrojnej przeciwko Władysławowi Jagielle i jej sygnatariusze

51%

Szybkowski S.

|

tom 89

21-49

EN

On 18 June 1388 in Malbork a number of lords from Great Poland signed a treaty with the Grand Master of the Teutonic Order Konrad Zöllner von Rotenstein concerning supplying him with military aid against Władysław Jagiełło, the king of Poland, which would include, among other things, allowing the Order to use the “castles” belonging to them whenever they needed. The paper identifies those lords and puts forward a hypothesis concerning the motifs which led them to the betrayal of the Polish monarch. In the appendix two sources are published: the document of 18 June 1388 and the documents of Wierzbięta of Smogulec dated 29 July 1390 and 25 July 1391.

PL

18 VI 1388 r. w Malborku kilku wielkopolskich panów zawarło układ z wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego Konradem Zöllnerem von Rotenstein w sprawie udzielenia mu pomocy zbrojnej przeciwko królowi Polski Władysławowi Jagielle, polegającej m.in. na udostępnieniu Krzyżakom na ich każde życzenie należących do nich „zamków”. W artykule dokonujemy identyfikacji owych wielkopolskich panów, przedstawiamy również hipotezy dotyczące pobudek, które doprowadziły ich do popełnienia zdrady wobec polskiego monarchy. W aneksie zostały również opublikowane dwa źródła: wspomniany dokument z 18 VI 1388 r. oraz dokumenty Wierzbięty ze Smogulca z 29 VII 1390 i 25 VII 1391 r.

11

Zakon Krzyżacki wobec koronacji elektora brandenburskiego Fryderyka III na króla w Prusach

51%

Kamieński A.

|

tom 83

PL

Protest Zakonu Krzyżackiego wobec koronacji elektora brandenburskiego Fryderyka III na króla w Prusach w 1701 r. przebił się na forum ogólnoniemieckie i europejskie. O jego niepowodzeniu zadecydowała ówczesna sytuacja międzynarodowa. Narastający konflikt habsbursko-burboński o sukcesję hiszpańską zmusił cesarza Leopolda I do opowiedzenia się po stronie Hohenzollerna. The protest of the Teutonic Order against the coronation of Frederic III, Elector of Brandenburg, as the king in Prussia in 1701, reached the German and European forum. Its failure was caused by the international situation. The growing conflict between Habsburgs and Bourbons regarding the Spanish succession forced Emperor Leopold I to take Hohenzollern’s side.

12

Działalność paramilitarnych band rozbójniczych na pograniczu krzyżacko-litewskim w XIV wieku

41%

Baronas D.

|

tom 1

EN

The aim of this study is to characterise the phenomenon of the bands of brigands (latrunculi, Struter) that were active in the Prussian and Livonian lands of the Teutonic Order and in pagan Lithuania. Although the brigands in this region may be regarded as a phenomenon inherited from tribal society, they continued to live, and even prosper, at the time when state-like structures came into being in the region under consideration. Such a situation was mainly conditioned by a stalemate in the war of the Teutonic Order against pagan Lithuania. The Prussian and Livonian brigands were useful for the Order in their subversive actions against the people living in Lithuania, and so, accordingly, were Lithuanian brigands for the grand dukes of Lithuania. The Teutonic Order and the grand dukes of Lithuania alike had only limited capabilities of interfering with the activities of “their” brigands. This is evident from international treaties in which the activities of brigands of both parties are addressed and some stipulations for their containment are provided (as in Lithuanian-Livonian accords of 1323, 1338, 1367). The grand ducal authority and the brigands coexisted on the mutual respect of each other’s rights. Neither side was willing, nor able to undo the other once and for all. One must also bear in mind that the strict lines of delimitation between brigands and warriors were then non-existent. So it comes as no surprise that certain commanders of the Teutonic Order cultivated the methods of brigandage with ambushes. Although the evidence is rather scantier on the Lithuanian part, it is clear that some Lithuanian dukes and warriors practiced this style of warfare too. Although this kind of martial activities was widespread in other parts of Europe as well, the peculiarity of brigandage between the Teutonic Order and Lithuania is to be seen in their attempts to regulate the behaviour of their brigands by treaties. This implies that both sides tended to regard the brigands as something normal and, in a sense, legal. On either side of the frontier there were quite a lot of people who were engaged in this kind of warfare and lived off the neighbouring land’s resources. Consequently they were not interested in a long-term peace and this partly explains why the war between the Teutonic Order and Lithuania was so prolonged.

PL

Głównym celem niniejszego artykułu jest próba scharakteryzowania zjawiska band rozbójniczych, które w źródłach z XIV w. kryją się pod nazwami latrunculi czy Struter. W artykule zwrócono uwagę na to, że sytuacja patowa, zaistniała w wojnie pomiędzy zakonem niemieckim a Litwą, stwarzała nader korzystne warunki do działań band rozbójniczych – każda ze stron interesowała się wykorzystaniem („skanalizowaniem”) ich aktywności w kierunku strony nieprzyjacielskiej – nie było żadnej mowy o próbach ich wykorzenienia. Głównym terenem band rozbójniczych stał się szeroki obszar pograniczny, którego państwowa przynależność była niejasna. W takich warunkach zakon niemiecki i Litwa miały tylko ograniczone możliwości ingerowania w sprawy tych band. Obydwom stronom chodziło o powstrzymanie działalności band w określonych ramach, jak to wynika z analizy międzypaństwowych ugód zawartych pomiędzy książętami litewskimi a władzami Inflant w latach 1323, 1338 i 1367. Analiza treści tych ugód także ujawnia zjawisko współpracy pomiędzy reprezentantami władzy państwowej a bandami rozbójniczymi. Próby regulowania, a tym samym legalizowania działalności band rozbójniczych stanowią specyficzną cechę analizowanego zjawiska rozbójnictwa. Trzeba mieć na uwadze, że metoda typowo rozbójniczych napadów była także praktykowana przez przynajmniej niektórych komturów zamków przygranicznych, jak i przez niektórych książąt (bojarów?) litewskich. Zjawisko rozbójnictwa cieszyło się uznaniem społecznym, po obu stronach granicy było sporo ludzi, którym dostarczało ono środki do życia. Analiza omawianego zjawiska przynajmniej częściowo wykazała, dlaczego wojna pomiędzy zakonem niemieckim a Litwą była tak długotrwała.

13

Produkty wykorzystywane w przepisach krzyżackich. Analiza wybranych przykładów z krzyżackich ksiąg kucharskich

41%

Śliczyńska J. E.

|

tom Zeszyt

|

nr XXX

328-335

EN

The present analysis of dishes and cooking ingredients, used in kitchens of Teutonic castles, is based old Teutonic cookery books. The books include numerous records which change our ideas concerning preparing and making dishes, and the ingredients that were used to make them. They are often different from contemporary dishes, their content and products used in kitchens. There are also differences between the way in which some products were used in Teutonic castles and the way they are used now, especially grease, including ever-present lard. Some additives, for example, flower petals were and are still used, but only some of them were commonly used in Teutonic Knights’ cuisine, for instance violet petals. Some culinary compositions may seem bold and unique, or even inedible, not prepared in contemporary times. We have to remember, however, about the limited possibilities of the Teutonic cuisine, and their sources. We also have to consider different culinary tastes of the Teutonic Knights, and general taste which is not similar to that of our contemporary times.

PL

Rozważania nad potrawami i artykułami spożywczymi, wykorzystywanymi do przygotowania potraw i zapasów, w kuchniach na zamkach krzyżackich, czerpiemy ze źródeł zawierających opisy tychże, czyli ze starych krzyżackich ksiąg kucharskich. Wiele w nich jest zapisów, które znacznie zmieniają nasze wyobrażenie o przygotowaniu, sporządzaniu potraw, a także o składnikach, użytych do ich wytworzenia. Wielokrotnie odbiegają one od dzisiejszych potraw, ich składu lub też produktów użytych do ich sporządzenia. Istnieją też różnice w wykorzystywaniu niektórych produktów spożywczych, spotykanych zarówno w analizowanych czasach, na zamkach krzyżackich, a ich współczesnym wykorzystaniu, np. dotyczy to przede wszystkim tłuszczy, w tym wszechobecnego smalcu. Niektóre z dodatków, np. płatki kwiatowe były i są wykorzystywane cały czas, ale tylko niektóre z nich miały powszechne zastosowanie w ówczesnej kuchni krzyżackiej, jak np. płatki kwiatów fiołka. Niektóre kompozycje kulinarne wydają się niekiedy bardzo śmiałe i unikalne, lub wręcz niejadalne, nieprzyrządzane współcześnie. Musimy jednak pamiętać o ograniczonych możliwościach kuchni krzyżackiej, a przede wszystkim możliwościach jej zaopatrzenia. Do tego trzeba dołączyć inne odmienne często gusty kulinarne Krzyżaków oraz smak, który niekoniecznie jest tożsamy z naszym współczesnym.

14

The Competition for Cumania between Hungary and Bulgaria (1211–1247)

41%

Madgearu A.

|

2022

|

tom 12

699-723

EN

Because the alliance between the Cumans and Bulgaria was a danger both for Hungary and the Latin Empire, it was preferable for Hungary to extend its domination over Cumania. The Teutonic knights were settled in south-eastern Transylvania in 1211 to defend it against the Cumans, who, after 1214, became enemies also for Bulgaria. Besides the few fortresses built in the Bârsa land, there is no certain proof for an expansion of the Teutonic Order outside the Carpathians, and by consecquence of the Hungarian kingdom, in the period before the Mongol invasion of 1241. After the departure of the Teutonic knights in 1225, Cumania became the target of the Dominican mission which was present since around 1221 in Terra Severin, a north-Danubian Bulgarian possession. The Cuman bishopric was established in 1227. The subjection of these Cumans made useless the preservation of the Hungarian-Bulgarian alliance closed in 1214, and the consequence was the annexation of Terra Severin by Hungary, sometimes between 1228 and 1232, as a Banat. The final act of the Hungarian expansion in Cumania was the introduction of the title of King of Cumania by Bela IV in 1236. The region where it was established the bishopric of Cumania continued to be under the influence of the Church of Tărnovo, even after the end of the domination of the Bulgarian state in this north-Danubian territory. In 1241, the Cuman bishopric was destroyed by the Mongol invasion. Because the Golden Horde domination did not extend west of Olt in the first years after 1242, Bela IV tried to regain positions by summoning the Hospitaller Knights in 1247. Terra Severin remained a part of the Hungarian kingdom, but the function of Ban was abandoned or suspended. One mission of the Hospitallers was to extend the Hungarian domination in Cumania, in the regions which were then conquered by the Mongols. The Mongol domination prevented the emergence of a Cuman kingdom in Moldavia, vassal of Hungary. Only the decline of the Golden Horde made possible a new penetration of the Hungarian kingdom in the former Cumania, in 1345. The former Cumania entered in the new states created during the 14th century by the Romanians liberated from the Hungarian domination, Wallachia and Moldavia.

15

Kultura materialna na wybranych zamkach krzyżackich w świetle inwentarzy zawartych w Ostpreussische Folianten i Ordens Brief Archiv zachowanych w Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz Berlin-Dahlem

41%

Gancewski J. , Śliczyńska J. E.

|

nr XXIX

171-182

EN

Material culture in this aspect relates primarily to the equipment of utility rooms connected with kitchen utensils of different kind kept in castles – kitchen equipment, dishes of everyday use as well as tableware to be used during the grand masters’ ceremonial feasts. It is significant to mention the period analysed since the turn of the 14th and the 15th centuries is the time in which the largest food supplies noted in the sources were gathered in the larders of Teutonic castles. Moreover, the trade and economic organization of the Order of Teutonic Knights was strongly developing. State of the Teutonic Order had a strong position in the European trade market at that time.

PL

Kultura materialna rozpatrywana w niniejszym opracowaniu dotyczy przede wszystkim wyposażenia pomieszczeń gospodarczych związanych z przechowywanymi na zamkach krzyżackich różnego rodzaju utensyliami kuchennymi – sprzętem kuchennym, naczyniami użytku codziennego, a także zastawą stołową przeznaczoną na uczty komturów i wielkich mistrzów. Nie bez znaczenia jest również przedział czasowy poddany analizie, bowiem przełom XIV i XV wieku jest to okres, w którym źródła zawierają najwięcej informacji na temat zapasów zgromadzonych w spiżarniach zamków krzyżackich. Ponadto, silnie rozwijająca się wówczas organizacja gospodarcza i handlowa zakonu krzyżackiego sprzyjała powstawaniu takich zapasów. Państwo krzyżackie w Prusach miało wówczas silną pozycję na rynkach europejskich.

16

Narracja o Polsce i Pomorzu w kronice Thomasa Kantzowa w świetle zapożyczeń z IX księgi Annales Jana Długosza

41%

Kamiński H.

|

nr 2

129-142

EN

Thomas Kantzow, a chronicler affiliated with the court of Pomeranian Dukes, mentioned Poland several times in his work titled Pomerania. It seems that he was not as interested in the neighbouring country as in the relations between Poland and the Teutonic Order. Nearly all references to Poland come from the chronicle of Jan Długosz. Although the citations were quite accurate, their placement in Kantzow’s narration changed the meaning of the entire story. These measures allowed the Pomeranian chronicler to create a highly negative image of the Teutonic Order, presented not only as the enemy of the Duchy of Pomerania, but also as the foe of other Christian countries. Amongst the crimes and vices of Teutonic monks Kantzow enumerated cruelty, greed and breaking of agreements. Surprisingly, disobedience against the Pope was also mentioned, though the chronicler himself was Protestant.

PL

Związany z dworem książąt pomorskich kronikarz Thomas Kantzow kilkakrotnie wspominał w swoim dziele, zatytułowanym Pomerania, o Polsce. Wydaje się jednak, że nie tyle interesował go sąsiedni kraj, co stosunki polsko-krzyżackie. Prawie wszystkie wzmianki o Polsce pochodzą z kroniki Jana Długosza. Mimo że tekst polskiego pisarza został przytoczony dość wiernie, to jednak umieszczenie przytaczanych fragmentów w określonych miejscach narracji Pomorzanina spowodowało zmianę znaczenia całości wypowiedzi. Zabiegi te pozwoliły Kantzowowi na stworzenie negatywnego wizerunku zakonu krzyżackiego, przedstawionego w dziele kronikarza nie tylko jako wroga Pomorza, ale także innych państw chrześcijańskich. Wśród zbrodni, wad i przewinień Krzyżaków Kantzow wymienia okrucieństwo, chciwość i łamanie umów. Co ciekawe, na liście przewinień znalazło się nieposłuszeństwo wobec papieża, a przecież nasz autor był protestantem.

17

Monety z badań zamku w Człuchowie w latach 2010–2013

41%

Milejski P.

|

tom Tom XXIX

s. 267-278

EN

Eight single coins have been found in archaeological excavations in the Człuchów castle, conducted in the years 2010–2013. The head of the investigation was PhD Michał Starski from Institute of Archaeology, University of Warsaw. The collected material consisted of four mediaeval and four post-medieval coins. The oldest is a Teutonic Order hohlpfennig, type Gate II , dated to 1327/8–1337/8. The same type of coin was discovered during earlier research. The next coin is a shilling of Grand Master Ulrich von Jungingen. This coin is in a very poor condition, heavily worn on both sides and broken. Therefore, its identification is hypothetical. The last coins that can be dated broadly on the border between the Middle Ages and the Post-medieval period, 1457–1526, are the two hohlpfennigs minted in Toruń mint. These coins are characterized by the representation of a double cross in the field. The issue of these coins begins in 1457, when King Casimir IV grants the city a mint privilege. Both specimens were subjected to metallographic examination using the SE M-EDS technique. Both pfennigs were assigned to the C1.5 type according to Paszkiewicz typology. The silver content in the tested bracteates is at the level of 60÷74%, with 21÷35% copper admixture. We can see that coins of this type were made of medium quality alloy, as 10–12 lots (625–750/1000). Trace amounts of gold and mercury are also noticeable, but in both cases they can be natural admixtures of ore. The 16th century did not bring any coins. From the 17th century we know three coins - two identified and one hypothetically identified. One one-and-half groschen minted in Elbląg and two shillings were registered – one confidently identified, from the Toruń mint and one with a hypothetically assigned attribution. One-and-half grochen comes from the time when Elbląg was occupied by the Swedish army, which occurred in 1626. It was minted during the times of Gustavus Adolphus, in 1631. The first of the found shillings was issued in the Toruń mint in 1671 during the reign of King Michael. A second coin, which can also be a shilling, due to its appearance and style, we carefully identify as copper shilling of John Casimir, but due to the incompleteness and numerous scratches on both sides of the coin, our identification is uncertain. The last coin recorded during research is the Prussian ½ silver groschen from 1828 minted in the Berlin mint during the times of Frederick William III . We can assume that the coin got into the soil directly from the money circulation, shortly after the issue. Archaeological excavation on one of the most important castles of the Teutonic Order brought new material for research on money circulation in Danzig Pomerania (Pomerelia). All numismatic items unearthed during the works are single finds which is usually used to contain into small commercial transactions. Particularly puzzling is the lack of coins of the Polish-Lithuanian Commonwealth – both Polish and Lithuanian – which we know from previous excavation from five specimens. We only noted the uncertainly identified copper shilling of John Casimir. No Gdańsk coin was noted, but three products of the Toruń mint were registered. Reaserch at the Człuchów castle is continued by PhD Michał Starski, and new numismatic finds on this site are only a matter of time.

18

„Martwe czarownice”. Procesy i egzekucje zmarłych oskarżonych o magię pośmiertną w dobrach zakonu krzyżackiego na Śląsku i Morawach w XVII i XVIII wieku

26%

Wojtucki D.

|

2020

|

nr 107

153-197

EN

In the estate archives adjoining Bruntál (German: Freudenthal) and Sovinec (German: Eulenburg), properties belonging to the Teutonic Order, we can find testimonies of many trials of people accused of magical practices. Among these magic-beliefs can be found examples a “posthumous magic”, i.e. magic related people who made pacts with the devil during their lifetime and, after death returned to harass the living. One of the first documented cases “magia posthuma” in the Silesian – Moravian borderlands was recorded toward the end of the 16th century. By the end of the 17th century, a belief that a deceased person accused of this type of magic could “infect” other dead who died after it, began to develop. “Dead witches”, because that’s how you can call them, who still had during their lifetime dedicate themselves to the service of the devil, and were not revealed until their death, could have been used by him after his death. In “tracking” of the deceased, local clergy and superior authorities were involved. The persecution of the deceased on the basis of this beliefs was documented in the Teutonic estates, mainly in: Arnoltice (German: Arnsdorf ), Břidličná (before Frýdlant, German: Friedland an der Mohra), Světlá (German: Lichtewerden), Václavov u Bruntálu (German: Wildgrub). Based on the collected examples of the Teutonic goods, it can be concluded that the most common the way to permanently neutralize a person accused of posthumous magic was to burn his corpse, or burial on the edge of the village.

PL

W dobrach przyległych do Bruntál (niem. Freudenthal) i Sovinec (niem. Eulenburg), czyli w majątkach należących do zakonu krzyżackiego odnajdziemy świadectwa wielu procesów osób oskarżonych o praktyki magiczne. Wśród tych wierzeń szczególne miejsce zajmuje tzw. magia posthuma, związana z osobami, które po swojej śmierci za sprawą zawartego jeszcze za życia paktu z diabłem nie mogli zaznać w grobie spokoju i nadal nękali żywych. Jedne z pierwszych udokumentowanych przypadków wierzeń w magię pośmiertną na pograniczu śląsko-morawskim znamy z ostatnich lat XVI w. Pod koniec XVII stulecia rozwinęły się wierzenia w to, że osoba zmarła posądzona o ten rodzaj magii może „infekować” kolejnych zmarłych, których zgon nastąpił tuż po niej. „Martwe czarownice”, bo tak można je nazwać, które jeszcze za swojego życia miały się oddać służbie diabłu, a aż do swojej śmierci nie zostały ujawnione, mogły zostać wykorzystane przez niego po swoim zgonie. W „tropienie” zmarłych angażowano lokalnych duchownych i władze zwierzchnie. Prześladowania zmarłych na podstawie powyższych wierzeń udokumentowano w dobrach krzyżackich, głównie w ośrodkach: Arnoltice (niem. Arnsdorf ), Břidličná (dawniej Frýdlant), Světlá (niem. Lichtewerden), Václavov u Bruntálu (niem. Wildgrub). Na podstawie zebranych przykładów z dóbr krzyżackich można stwierdzić, że najczęstszym sposobem trwałego unieszkodliwienie osoby posądzonej o magię pośmiertną było spalenie jej zwłok, względnie pogrzebanie na granicy miejscowości.