Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Piotr Mieszkowski o Senacie Rzeczpospolitej. Kilka uwag na temat XVII-wiecznego polskiego republikanizmu

100%

Tulejski T.

|

2022

|

nr 5(69)

167-180

PL

Piotr Mieszkowski jest jednym z zapomnianych dzisiaj polskich pisarzy republikańskich XVII wieku. Jego rozważania nad ustrojem Rzeczypospolitej Obojga Narodów są zwieńczeniem debat, które toczyły się w wieku XVI. W traktacie Polonus Iure Politus Mieszkowski przedstawia dojrzałe spojrzenie na zagadnienie właściwego ustroju państwa polsko-litewskiego. Zdaniem autora jego koncepcja ustrojowa jest połączeniem rzymskiej tradycji republikańskiej oraz dorobku polskiej renesansowej filozofii politycznej okresu złotego wieku. Szczególne znaczenie ma dla niego rola senatu Rzeczpospolitej. Autor artykułu dowodzi, że Mieszkowski jest jednym z przedstawicieli grupy konstytucjonalistów, którzy uważali senat, za newralgiczny element ustroju państwa zapewniający mu trwałość i stabilność. Warunkiem koniecznym realizacji tej roli jest jednak kultywowanie cnót republikańskich.

EN

Piotr Mieszkowski is one of the forgotten republican writers of 17th century Poland. His reflections on the political system of the Polish-Lithuanian Commonwealth are the culmination of the debates that took place in the 16th century. In his treatise Polonus Iure Politus, Mieszkowski presents a mature perspective on the proper system of the Polish-Lithuanian state, which merges the Roman republican tradition and the achievements of Polish political philosophy of the Renaissance, its golden age. According to Mieszkowski, the Senate of the Polish-Lithuanian Commonwealth is of particular importance. The author of the article proves that Mieszkowski is one of the representatives of a group of constitutionalists of 17th century Commonwealth who considered the senate the crucial element of the political system, ensuring its durability and stability. The necessary condition for fulfilling this role, however, is the cultivation of republican virtues.

2

Ideały wychowawcze w edukacji oświeceniowej (w perspektywie historii intelektualnej). Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej

84%

Janeczek S.

Roczniki Kulturoznawcze

|

2015

|

tom 6

|

nr 2

5-37

PL

Artykuł omawia ideały wychowawcze w szkołach Komisji Edukacji Narodowej (KEN) w dobie oświecenia na tle europejskim. Wykorzystuje metody historii kultury intelektualnej (intellectual history), które umożliwiają poszerzenie tradycyjnej historii oświaty i wychowania o wymiar społeczno-kulturowy. Działania Komisji, podobnie jak poprzedzające ją reformy przeprowadzone w Rzeczypospolitej na gruncie szkolnictwa kościelnego w połowie XVIII wieku, wpisują się w analogiczne zmiany na gruncie ogólnoeuropejskim. Podobny był ich duch, godzący nowożytny utylitaryzm – odpowiedni do potrzeb absolutystycznych państw, które przejmowały troskę o oświatę od grup wyznaniowych – z integralną wizją szkoły, w której elementem fundamentalnym jest wychowanie moralne zespolone z religijnym. Mimo przejawów pewnego racjonalizmu i naturalizmu w duchu epoki religia pozostała fundamentem moralności, a ta podstawą ładu społecznego. Artykuł potwierdza ideę tzw. długiego trwania (longue durée), ukazując ciągłość wychowawczą w szkole nowożytnej, mimo odmiennych deklaracji ideowych.

XX

This paper discusses the ideals of education present in the schools of the Commission of National Education (Pol. KEN) in the period of the Enlightenment against the backdrop of Europe. It applies the methods of intellectual history which permit to expand the traditional history of education and formation by the social and cultural dimensions. The activities of the Commission, like the preceding reforms in the mid-eighteenth century Polish Republic (based on church education), are part and parcel of the European reforms. They were similar in terms of their spirit that combined a critical approach to modern utilitarianism—appropriate to the needs of the absolutist states that were concerned about education in the manner of religious groups— with an integral vision of school whose fundamental element was moral formation in combination with religious formation. Despite certain manifestations of rationalism and naturalism in line with the spirit of the epoch, religion remained the foundation of morality, and the latter in turn was the foundation of social order. This paper confirms the idea of the so-called long duration (longue durée), and shows that in spite of different ideological declarations we observe educational continuity in the modern school.

3

Comparative studies of medical specialization in Orthodox and Catholic monasteries. Preliminary remarks

84%

Krainia O.

Orientalia Christiana Cracoviensia

|

2019

|

tom 11

63-76

EN

Comparative studies of medical specialization in Orthodox and Catholic monasteries. Preliminary remarks. The article is dedicated to the problem of the genesis of hospitals and specialization of some Catholic and Orthodox monasteries in the provision of medical care and other charitable activities. The relevance of the topic is dictated by the difficulty in explaining the phenomenon of the Orthodox Trinity Hospital Monastery in Kyiv outside the context of the history of Rus as a part of the Polish-Lithuanian Commonwealth. Orthodox monasteries are not characterized by the reflection in their name of the monastery’s implied charitable function. The problems of historiography relating to the monastery as a medical institution are discussed in the article. It focuses how the imperial concept of historical development prevails in post-Soviet countries, also either West European connections or regional features is taken little into account. Despite the meager available source base, posing the question makes it possible to identify promising areas of research, such as a comparison of the charters of Orthodox and Catholic monasteries with regard to the care of patients, dependence of specialized church institutions on public health policy, dynamics of the evolution of hospitals in Catholic and Orthodox monasteries, an architectural and spatial structure of medical units there, monastic view of disease and medical practice, which highlight the issues of the monasteries’ social role and their functioning during epidemics.

4

Ogrody w pustelniach zakonów kamedułów, kartuzów i karmelitów bosych w XVII i XVIII wieku (część 1)

67%

Brykowska M.

|

tom nr 6

5--135

PL

Opracowanie badań nad ogrodami w pustelniach zakonów kontemplacyjnych w XVII–XVIII wieku ukaże się w druku w dwóch częściach. Obecnie drukowana część 1, odnosi się do założeń architektoniczno-przestrzennych Kongregacji Kamedułów Pustelników Góry Koronnej, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki ogrodów, dotąd pomijanych w literaturze o dziejach zakonu. Artykuł został oparty na własnych, wieloletnich badaniach autorki i publikowanych źródłach, pracach na temat duchowości kamedułów i dziejów poszczególnych pustelni. Wprowadzenie obejmuje tematykę wspólnych źródeł powstania zakonów kontemplacyjnych w Europie – czerpaną z praktyki pustelników na Wschodzie w pierwszych wiekach chrześcijaństwa i skrót badań nad ogrodami tych zakonów. W artykule przedstawiono w układzie chronologicznym, w 4 częściach, eremy kamedułów realizowane w XVII–XVIII wieku łącznie w całej kongregacji – we Włoszech, w Rzeczypospolitej i na terenie Austro-Węgier. Uwzględniono rolę kamedułów w procesie realizacji fundacji, lokalizacji pustelni, kościoła i ogrodów oraz program, kompozycję i architekturę zależną od zakonu, jak i od fundatora. Podsumowanie wykazało zarówno wspólne cechy, jak i różnice w założeniach przestrzennych i w architekturze pustelni kamedułów. Wnioski z badań ogrodów – ich rodzaj, formy i treści, jako dzieła sztuki o głębokiej symbolice religijnej oraz sacrum krajobrazu, będą przedstawione, łącznie z założeniami architektoniczno-przestrzennymi kartuzji i pustelni zakonu karmelitów bosych, w części 2.

EN

This study of the research on hermitage gardens of monks belonging to contemplative orders in the 17th and 18th centuries will appear in print in two parts. Part 1, presently being printed, makes reference to the architectural–spatial complexes of the Camaldolese Hermits of Monte Corona (Er. Cam.), with special consideration for questions relating to the gardens omitted to date in the literature on the history of the order. The article is based on the author’s own, multiyear research as well as published sources, works on the mysticism of the Camaldoles and the histories of the individual hermitages. The introduction encompasses the topic of the common sources behind the emergence of contemplative orders in Europe as drawn from the practices of hermits in the East in the first centuries of Christianity, and a brief study into the gardens of those monks. The article presents the Camaldolese hermitages of the entire congregation erected in the 17th and 18th centuries—in Italy, the Polish–Lithuanian Commonwealth, and in Austro–Hungary—in chronological order in four parts. The role of the Camaldolese in the process of implementing the foundation, locating of hermitage, church, and gardens as well as the program, composition, and architecture, dependent on the order and the founder are all taken into account. A summary indicated both common features and differences in the spatial layout and architecture of the Camaldolese hermitages. Conclusions stemming from research into the gardens—their types, forms, and contents as works of art with far–reaching religious symbolism and the sacrum of the landscape—are presented, together with the Carthusian architectural–spatial complexes and the hermitages of the Discalced Carmelite orders in Part 2.

5

Dokumenty polsko-rosyjskiego rozejmu zawartego 11 (1) XII 1618 r. we wsi Dywilino

67%

Małow A.

|

nr 2: Rozejm w Dywilinie (1618) na tle epoki, pod red. A. Góraka

7-100

PL

Praca jest krytyczną edycją tekstów dokumentów rozejmu zawartego w Dywilinie w 1618 roku poprzedzoną obszernym wstępem źródłoznawczym i archiwoznawczym. Edycja została przygotowana w zgodzie z zasadami wydawniczymi obowiązującymi w Rosji. Z dwóch oryginalnych gramot rozejmu dywilińskiego zachował się jedynie „litewski protiven przechowywany obecnie w Rosyjskim Państwowym Archiwum Akt Dawnych Tekst dokumentu zachował się w trzech identycznych co do składu i bliskich chronologicznie „polskich”księgach poselskich Każda z nich zawiera także tekst dodatkowego porozumienia zawartego nad rzeką Polanówką 1 (11) czerwca 1619 r. Umowa dywilińska zachowywała swoją moc prawną nieprzerwanie do jej naruszenia przez stronę rosyjską w 1632 r. Jest to bardzo ważna dla polskiej historiografii edycja źródłowa, która umożliwi historykom badanie istotnego wydarzenia w dziejach polskiej dyplomacji i historii w ogóle.

EN

The work is a critical text edition of the documents of the Treaty of Dywilino signed in 1618, preceded by an extensive source and archival study introduction. The edition was prepared in accordance with the publishing rules in force in Russia. Of the two original gramota of the Treaty of Diwilino, only the “Lithuanian” protiven has survived and is currently stored in the Russian State Archives of Ancient Documents. The text of the document has been preserved in three “Polish” books of deputies, identical in composition and chronologically close. Each of them also contains the text of an additional agreement concluded on the Polanówka River on June 1(11), 1619. The Truce of Diwilino remained legally binding until its violation by the Russian side in 1632. This is a source edition of great importance for Polish historiography, which will enable historians to study a significant event in the history of Polish diplomacy and history in general.

RU

Работа представляет собой критическое издание текстов документов перемирии, заключенного в Деулине в 1618 году, которому предшествует обширное источнико- и архивоведческое введение. Издание подготовлено в соответствии с российскими правилами. Из двух оригинальных грамот деулинского перемирия уцелела только «литовская» противень в настоящее время хранящаяся в Российском государственном архиве древних актов в Москве. Текст документа сохранился в трех идентичных и хронологически близких «польских» книгах посольских, каждая из которых содержит также текст дополнительного соглашения, заключенного на речке Поляновке 1 (11) июня 1619 года. Деулинское соглашение сохраняло юридическую силу до его нарушения российской стороной в 1632 году. Это очень важное для польской историографии источниковое издание, которое позволит историкам изучать важное событие в истории польской дипломатии и истории в целом.

6

Oświeceniowa kultura naukowa w kontekście filozoficznym. Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej (Cz. 1)

67%

Janeczek S.

Roczniki Filozoficzne

|

2015

|

tom 63

|

nr 4

35-65

PL

Artykuł przestawia dydaktykę KEN, koncentrując się na ukazaniu reform oświatowych charakterystycznych dla epoki oświecenia. W szczególności ukazuje specyfikę styku ówczesnej filozofii i nowożytnej nauki, stopniowo wyzwalającej się z hegemonii filozofii. Wskazuje na dominujący podówczas duch utylitaryzmu, a w warstwie metodologicznej – programowy eklektyzm. Postawa ta ujawniła się w całym szkolnictwie europejskim, a więc nie tylko we Francji, przodującej przynajmniej w zakresie deklaracji programowych, ale zwłaszcza w centralistycznie reformowanej oświacie w monarchii habsburskiej. Jest ona także właściwa tak reprezentacyjnemu świadectwu ówczesnej kultury naukowej, jakim była Wielka Encyklopedia Francuska, do której nawiąże wprost KEN. W szkole europejskiej wzbogacano studium językowo-humanistyczne o kształcenie matematyczno-przyrodnicze, zachowując kurs filozofii w duchu philosophia recentiorum, przynajmniej na poziomie uniwersyteckim. Filozofia ta krytycznie asymilowała elementy nowożytnej epistemologii, a zwłaszcza osiągnięcia nowożytnego przyrodoznawstwa. Podejście to było typowe dla szkolnictwa reformowanego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez środowiska wyznaniowe, zwłaszcza zakon pijarów i jezuitów. Z czasem coraz bardziej upowszechni się empirystyczna epistemologia, owocująca fenomenalizmem kwestionującym możliwość uprawiania maksymalistycznie pojętej filozofii w formie nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego funkcjonującego w szkole tradycyjnej. Mimo krytyki tego modelu kształcenia, presja tzw. długiego trwania (longue durée) tłumaczy zachowanie w szkole oświeceniowej elementów filozoficznych nawet w przyrodoznawstwie, w formie interpretacji korzystającej z kategorii substancji i jej właściwości, a nawet koncepcji duszy zwierzęcej.

EN

This paper depicts the didactic approach of the Commission of National Education (Pol. KEN). It focuses on the educational reforms characteristic of the Age of the Enlightenment. In particular, it shows the specific character of the then philosophy and modern science that gradually liberated itself from the hegemony of philosophy. It pinpoints the spirit of utilitarianism that dominated at that time, and in its methodological aspect policy eclecticism. This attitude was manifested throughout European education, therefore not only in France, which was leading at least in her policy declarations, but especially in the Habsburg monarchy whose education was under centralistic reformation. It was also proper to the then learned culture of the Encyclopaedia, or a Systematic Dictionary of the Sciences, Arts, and Crafts, on which the KEN would draw. The European school of linguistic and humanistic studies was enriched by mathematics and natural sciences, whereas a course in philosophy in the spirit of philosophia recentiorum was maintained, at least at the university level. This philosophy assimilated some elements of modern epistemology in a critical manner, especially the accomplishments of modern natural science. Such approach was typical of reformed education in the Polish–Lithuanian Commonwealth by religious milieus, especially the Piarists and Jesuits. In the course of time empiristic epistemology became more and more popular and bore fruit in the form of phenomenalism which questioned the pursuit of philosophy maximalistically understood in the form of modern Christian Aristotelianism in the traditional school. Despite criticism of this model of education, the pressure of the so-called long duration (longue durée) accounts for the maintenance of philosophical elements in Enlightenment school, even in natural science, in the form of interpretation that takes advantage of the category of substance and its properties, and even of the conception of animal soul.

7

Szkice do portretu szlachcianki w dawnej Rzeczypospolitej: dokumenty dotyczące Rainy Gniewoszówny Strzyżewskiej w zbiorach Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie

51%

Baran A.

Bibliotekarz Lubelski

|

2019

|

nr 62

71-94

EN

This article is devoted to the noblewoman Raina Gniewoszówna Strzyżewska – a figure little known in historiography. During the period of her independent economic activities, she gathered into her possession substantial estates in Lutsk and the suburbs. The analysis of the sources concerning this woman made it possible to reveal little-known or even unknown pages of Lutsk's history of the 16th century.

RU

Статья посвящена шляхтянке Раине Гневошовне Стрижевской – персоне, мало известной в историографии. В период самостоятельной хозяйственной активности она сосредотачивала в своих руках значительные земельные владения в Луцке и его пригородах. Анализ источников, касающихся этой женщины, позволил раскрыть малоизвестные или, даже, неизвестные страницы истории Луцка XVI века.

PL

Artykuł poświęcony jest szlachciance Rainie Gniewoszównie Strzyżewskiej – postaci mało znanej w historiografii. W okresie swej samodzielnej aktywności gospodarczej skupiała ona w swych rękach znaczne posiadłości ziemskie w Łucku i na przedmieściach. Analiza źródeł dotyczących tej kobiety pozwała odsłonić mało lub wręcz nieznane karty historii Łucka w XVI w.

8

Kazimierz Sarnecki o wojnie. Relacje magnackiego rezydenta z lat 1691–1696

51%

Ślęczka T.

Oblicza Komunikacji

|

2015

|

tom 8

93-109

EN

Supporting materials on Polish history for graduates have been examined from the statistic side. Counting was not the individual parts of speech, but the word-forming bases of autosemantic words. In the material studied, relatively high frequency of concepts connected with the phenomenon of war was observed. Common concepts are war, fighting, army. On the other hand, related to the notion of war, rare words form long lists in the layer of hapax legomena. It allows to interpret some historical narrations intended for high school students as focused on the phenomenon of war. Kazimierz Sarnecki, the courtier of the Lithuanian magnate, Karol Stanisław Radziwiłł, prepared for his master written reports from the court of Jan III Sobieski, at which he stayed between 1691 and 1696, with a few interruptions. They consist of a systematically kept diary and longer epistolary relations. Sarnecki writes in them about the matters that interested his patron (the king’s health, court life, government appointments, war affairs), he rarely mentions himself. The subject of my interest is the way in which Sarnecki recounts Sobieski’s Moldovan expedition of 1691 (in which he participated himself), the subsequent Polish-Tatar struggles in Podolia, battles on the other fronts of the Holy League, and the Nine Years’ War (these events he knows only vicariously). He describes the Moldovan expedition completely. Just as authors of the official war diaries, he lists the stages of the march, the grouping of troops, in the reports of battles you can see the professionalism. He informs very vaguely about the killed, accentuates only losses, incurred by the forces from the Grand Duchy of Lithuania. He emphasizes active participation of Lithuanian troops in the fighting. He does not hide the difficulties with supplies, although he does not shift the blame on Sobieski. He will also repeat — as other authors of the war memories did — a rumour about a miraculous event during the campaign. He limits relations about nature to its impact on warfare; similarly he looks at the buildings he passes through the prism of their military utility. War reports from later times (1692–1696) are different. The civil matters dominate, while the battles with the Tatars or battles in Western Europe Sarnecki mentions irregularly and perfunctorily