Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Dlaczego oświecenie? Tomasz Cieślak i Jerzy Wiśniewski rozmawiają z Profesorem Wiesławem Puszem

100%

Cieślak T. , Wiśniewski J. , Pusz W.

|

nr 5

255-266

EN

Interviewed by Tomasz Cieślak and Jerzy Wiśniewski, Professor Wiesław Pusz – an expert in the literature of the Polish Enlightenment – talks about the people of Polish Philology of the University of Lodz, his research passions and favourite reading matters.

PL

W rozmowie z Tomaszem Cieślakiem i Jerzym Wiśniewskim profesor Wiesław Pusz, badacz literatury polskiego oświecenia opowiada o środowisku łódzkiej polonistyki, swoich badawczych pasjach i lekturach.

2

Hannah ARENDT, Wykłady o filozofii politycznej Kanta; Manfred GAWLINA, Grundlegung des Politischen in Berlin. Fichtes späte Demokratie-Theorie in ihrer Stellung zu Antike und Moderne

85%

Hanuszkiewicz W. , Arendt H. , Gawlina M.

|

nr 1

199-204

3

Oświeceniowy rebus polityczny. O ukrytych w akrostychach nazwiskach wodzów targowickich

85%

Maksimowicz K.

|

nr 17

111-121

EN

Acrostics, works belonging to the mainstream of artistic poetry, were particularly popular in the Middle Ages and the Baroque era, but also enjoyed success in other periods of literature. The simplest form of this statement was to enter author’s personal data in the work, but there were more complex literary puzzles, such as logogryf in which the syllables of words are read from the hidden content. Many acrostics include elaborately arranged compliments (e. g. titles of recipients), thanks, greetings, requests, etc., and even insults. Being the subject of this study acrostics relate to commanders of Targowica — Stanisław Szczęsny Potocki and Szymon Marcin Kossakowski. Attractive form of text, most likely was an incentive to read, and perhaps made it easier to memorize rhymes. Although the poems themselves were not outstanding, they can capture images of traitors in a slightly different way than usual: short, more interesting and quite ingeniously, which resulted from the same assumptions of the genre.

4

Zjawisko sodomii w polskiej poezji erotycznej XVIII wieku. Wstępne rozpoznanie problemu

85%

Dąbrowski S. P.

|

nr 18

37-57

EN

The ways of understanding the phenomenon of sodomy by Enlightenment love poetry authors is the subject for reflection in the article. The first part is concentrated on the frequency and comprehension of toponyms “Sodom” and “Gomorrah” in the studied texts, as well as the word “sodomy” and words derived. Due to the fact that in European culture this term often occurred as descriptive for homosexual behaviour, in the second part of the study all the allusions and presentations of a homoerotic character in reference to differences in the perception of the sphere of human sexuality in the 18th century and today have also been traced. This dissertation contains also a range of detailed rapprochements of analysed poems, including the famous "Oda Pirona do Priapa" by Stanisław Trembecki and not less obscene work, differently named by researchers — "Burdel", "Pochwała bordelu", "Pieśń weselna" by Stanisław Kostka Potocki. The analysis of selected texts brings closer the repertoire, imaging methods and aim of presenting sexual behaviour in the texts from the period in the context of reflection on some aspects of Enlightenment morality — the time of enormous mental transformation inspired by libertine tendencies, among others, which were also present in the native poetry.

5

KULTURA CHRZEŚCIJAŃSKA WOBEC PLURALIZMU KULTUR

71%

Wierzbicki A.

|

nr 4

41-52

PL

Artykuł prezentuje poglądy abpa Józefa Życińskiego na temat dialogu kultury chrześcijańskiej ze współczesną kulturą pluralistyczną. Pluralizm kultur każe pytać o wspólnotę sensu i wartości. Aksjologiczną integrację zapewnia humanizm rozwinięty pod wpływem chrześcijaństwa. Życiński w nawiązaniu do myśli A.N. Whiteheada rozwija koncepcję syntezy trzech kultur: naukowej, religijnej i artystycznej. Można zauważyć w jego myśli rozwój związany ze zmianą postaw intelektualnych w ostatnich trzech dekadach XX wieku. Najpierw polemizuje ze stanowiskiem neopozytywistycznym, zawężającym granice racjonalności, ale wraz z pojawieniem się postmodernizmu centrum dyskusji staje się obrona intelektu, racjonalności, obiektywności i uniwersalizmu etycznego. Oryginalną koncepcją Życińskiego jest ewolucyjne ujęcie kultury w paradygmacie „ewolucjonizmu kenotycznego”. Autor artykułu interpretuje to stanowisko jako wyraźny „przeciw – biegun” do myśli rozwijanej przez posthumanistów. Metodą poszukiwania wspólnoty wartości jest dialog, jego przeciwieństwem jest jakakolwiek hegemonia ideologiczna. Siłą dialogu jest odwołanie się do doświadczenia aksjologicznego.

6

Jean Jacques Rousseau: oświecenie a sobą-pisanie

71%

Urbański P.

|

tom 5

169-186

EN

The present paper aims at presenting Jean Jacques Rousseau as an anthropologist of modernity. I argue that between his Confessions and other works concerning origins of the social order there is an inner connection which determined his mode of the social world knowing. I propose to define this mode by use of the contemporary concept of socially situated cognition. The epistemological restriction of situated cognition is an ontological opportunity to grasp the complexity of the social world without reducing it to the object as a result of synthetic capabilities of enlightened reason. Thus the main problem of Confessions can be read as the question: What kind of inner work researcher should perform to achieve the self-ruling position which enables him to look at the social world from an uninvolved point of view? I claim that Rousseau in Confessions as well as in other his works makes the same work. On the one hand, he reconstructs his own social situation as a scholar what makes him a contemporary anthropologist who penetrates mentally numerous social worlds. On the other hand, he also writes as an enlightened lawmaker, who proposes a new social participation as the universal form of political community. Therefore the craft of writing of confessions, memories, etc. becomes a simple tool which enables the relentless process of self-reference on practical and theoretical levels of science, especially social science.

PL

Celem niniejszej pracy jest zaprezentowanie Jana Jakuba Rousseau jako antropologa nowoczesności. Twierdzę, że pomiędzy pisaniem Wyznań a pozostałymi pracami Rousseau, dotyczącymi źródeł pochodzenia porządku społecznego, istnieje wewnętrzny związek, który określa jego sposób poznania tego, co społeczne. Proponuję zdefiniować ów sposób jako poznanie usytuowane społecznie. Epistemologiczne ograniczenia związane z poznaniem usytuowanym stanowią ontologiczną szansę na uchwycenie złożoności społecznej bez redukowania jej do przedmiotu jako efektu syntetycznych zdolności oświeconego rozumu. Stąd też zawartość Wyznań można odczytywać jako pytanie: jakiego rodzaju prace powinien wykonać badacz, by osiągnąć autonomiczną pozycję, która pozwala spoglądać na świat społeczny z lotu ptaka? Twierdzę, że Rousseau w Wyznaniach i innych pracach wykonuje tę samą pracę pisania. Z jednej strony, rekonstruuje swoją własną sytuację społeczną jako myśliciela, co czyni go współczesnym antropologiem, który wnika w wielość światów społecznych. Z drugiej jednak strony, pisze również jak oświecony prawodawca, proponując nowy sposób przynależności społecznej jako uniwersalną postać politycznej wspólnoty. Stąd też rzemiosło pisania wspomnień, wyznań, listów, luźno formułowanych myśli itd. – swoistego rodzaju bycie-w-świecie każdego badacza – staje się prostym narzędziem, które umożliwia nieustający proces samo-odniesienia w praktyczno-teoretycznym wymiarze pracy naukowej, zwłaszcza w obszarze nauk społecznych.

7

Konstantego Marii Górskiego lektura Oświecenia

71%

Osiński D. M.

|

nr 7(10)

115-130

EN

The present discussion sheds light on the works and worldview related to Polish Enlightenment of Konstanty Maria Górski (1862−1909), a writer, poet, historian and expert on Enlightenment in Polish literature. Although Górski was an individualist in the Young Poland movement, as a scientist and writer he was a representative of his time. The article shows the ways in which the microdimensions of Enlightenment in Górski’s scientific biography may be understood. His line of thought reveals the aspects, borders and definitions of Polish Enlightenment by means of scientific interpretations of biographies of the writers of the period as well as by specifying the cultural, esthetical and ideological movement known as Enlightenment. The field of Górski’s scientific exploration focuses on the 90s of the 18th century and helps to understand why the theme and fascination with Polish Enlightenment, especially with the 90s of the 18th century which was such a difficult time for Polish culture and national identity as it was connected with national partitions and hope for resurrection and liberation, becomes a cornerstone of Górski’s scientific development as a researcher trying to resolve specific problems in Polish literature at that very time. The author discusses the manner in which many different problems connected with Polish Enlightenment are presented in Górski’s biography and works. The purpose of the article is to present the specific mechanism which could be compared to allegoresis, used by Górski in his short story Bibliomaniac (Polish title: Biblioman)

8

Konserwatyzm jako odpowiedź na myśl nowożytną

71%

Turoń-Kowalska A.

|

2017

|

tom 29/1

EN

Concepts of reality in the political philosophy of conservatism were defined in opposition to philosophical movements of Enlightenment and liberal social movements of XVII and XVIII century. Those ideas were anti-rational and anti-individualistic, they sought their very foundation in the lack of physical and intellectual self-sufficiency of a human being. The concepts of the social contract, the material of the intellectual rebellion of the modern social philosophy, caused agitation among conservative thinkers for whom the idea of society features the organic and hierarchic society. Rudimentary roots of order in the conservative thought were founded directly upon the God’s power. With its ahistoricism such reality allows the conviction that it is exactly as it should be and all what happens makes up a part of its universal content and rules prearranged by the Creator. The family is the major courier of values and tradition. It should be a role model for all social structures, hence the patriarchate defines the appropriate relations within the social organism. The social organism is often compared to an organism of an individual where each part has its designed function and when one is malfunctioning – the whole body has been weakened. It is opposite of the modern ideas of autonomy, the innate freedom of a human being who creates reality himself.

9

Koncepcja natury w filozofii Stanisława Staszica

71%

Sznajderski T.

|

2016

|

nr 2

10

Echa tradycji renesansowej w wybranych pieśniach Józefa Morelowskiego

57%

|

nr 5

456-465

PL

Józef Morelowski to zapomniany poeta oświecenia; autor, który został skazany na literacki niebyt. Wśród utworów Morelowskiego tylko Treny na rozbiór Polski włączono do obiegu czytelniczego. Inne utwory, takie jak cykl 78 pieśni, nie zostały ani szerzej odczytane, ani poznane. Interesujące jest, co wpływa na taki stan rzeczy – czyżby epoka oświecenia przyswoiła sobie wiersze o tematyce patriotycznej, skazując inne na zapomnienie? W Pieśniach znajduje się, oprócz różnorodności tematyki, także bogactwo motywów i nawiązań do tradycji literackiej innych epok, zwłaszcza renesansu. Analiza wybranych pieśni Morelowskiego ukaże ich związki z polskim dziedzictwem kulturowym.

EN

Józef Morelowski is a forgotten poet of the Enlightenment, condemned to literary oblivion. Amongst his works, readers are aware only of Lamentations on the dissolution of Poland. Other works, such as the cycle of 78 songs, were neither widely known nor read. It is interesting to reflect on what caused such a state of affairs - did the Enlightennment really assimilate poems of patriotic subject matter for itself, sentencing others to oblivion? Apart from the diversity of the subject matter, a wealth of motives and references to the literary tradition of other ages is also found in in Songs. An analysis of selected songs shows their links with the Polish cultural legacy.

11

Polemika Mary Wollstonecraft z poglądami Jeana J. Rousseau na temat wychowania i edukacji kobiet

57%

Szczap A.

|

nr (2/2015)

39-50

EN

This article presents the views of Mary Wollstonecraft on the education of women. Her views are the essence of Enlightenment thought. She believed in the power of human reason and the legitimacy of the slogan of the French Revolution. Proposed social reforms based on the ideas of freedom and equality, demanded the granting to women their civil and political rights. Sources of the programme are the theoretical assumptions and personal experiences of the author. The philosophical foundations of liberalism were inspired by John Locke and the polemic of views on education advocated by Jean J. Rousseau. Rousseau believed that the main task of women is pleasing men, therefore, what should be developed in them are the qualities and habits that are used to achieve this. This postulates that girls and boys were educated in a different way. Wollstonecraft referring to the universality of reason insisted on an egalitarian model of education.

PL

Przedmiotem artykułu są poglądy Mary Wollstonecraft na temat wychowania i edukacji kobiet. Jej poglądy to kwintesencja myśli oświeceniowej. Wierzyła w potęgę ludzkiego rozumu i słuszność haseł Rewolucji Francuskiej. Proponowała reformy społeczne oparte o idee wolności i równości, domagała się przyznania kobietom praw cywilnych i politycznych. Źródła jej programu leżą zarówno w założeniach teoretycznych, jak i osobistych przeżyciach autorki, a filozoficzne podstawy były inspirowane liberalizmem Johna Locke’a oraz polemiką z poglądami dotyczącymi wychowania głoszonymi przez Jeana J. Rousseau. Rousseau uważał, że głównym zadaniem kobiety jest podobanie się mężczyznom, dlatego należy kształtować w nich te cechy i nawyki, które służą do osiągnięcia tego celu. Stąd postulat, by dziewczęta i chłopcy byli wychowywani w inny sposób. Wollstonecraft, powołując się na uniwersalność rozumu, domagała się egalitarnego modelu edukacji.

12

Эпоха i асоба ва ўспамiнах Францiшка Карпiнскага «Гiсторыя майго веку i людзей, з якiмi я жыў»

57%

Шаўчэнка Г.

Białorutenistyka Białostocka

|

2016

|

tom 8

PL

Artykuł został poświęcony pamiętnikom „Historia mojego wieku i ludzi, z którymi żyłem” Franciszka Karpińskiego (1741–1825), polskiego pisarza, poety i dramaturga. Omówiono w nim historię pisania i wydania utworu, zbadano nowatorski charakter gatunku wyrażający się w sposobach odzwierciedlania życia człowieka w określonych warunkach historycznych, przeanalizowano tematykę i problematykę pamiętników, zwrócono również uwagę na oświeceniowo-sentymentalne cechy stylu pisarza.

EN

The article is devoted to the memoirs “The history of my century and people who I lived with” by Frantsishek Karpinsky (1741–1825) – Polish writer, poet and playwright. The author of the article examines the process of writing and publishing the work, studies its genre innovation in the methods of describing a person’s spiritual life in real historic circumstances, analyzes the subjects and problems of memories. The attention is also paid to peculiarities of the writer’s style connected with the Age of Enlightenment.

13

Humanistyka zaangażowana: wizja czy rzeczywistość?

57%

Wolff-Powęska A.

ER(R)GO: Teoria – Literatura – Kultura

|

2023

|

nr 47

167-184

EN

Recent wailing over the condition of the humanities is an integral part of a greater debate on the crisis of democracy, identity, the Enlightenment, the critique of globalisation, and post-modernity. What is more, such lamentation expresses human helplessness as we confront the radicalisation of political movements and parties connected to the inevitable process of rapidly progressing and all-encompassing civilisational and cultural change. Among the factors influencing its perception, the sense of generational alienation actively co-creating the democratic order in Central and Eastern Europe after 1989, as well as of the Western elites involved in deepening European integration, has to be first and foremost considered. Their values were in ruins. The ambivalent and double-edged nature of the transformation of almost all spheres of life, the complexity and contradictions inherent in social and political change brought about a sense of unease, reinforced by the unpredictability of the COVID-19 pandemic and an all-embracing crisis of the sense of social security.

PL

Współczesny lament nad kondycją humanistyki stanowi integralny element zataczającej coraz szersze kręgi debaty na temat kryzysu demokracji, tożsamości, oświecenia, krytyki globalizacji, postnowoczesności. Jest wreszcie wyrazem bezradności człowieka w obliczu radykalizacji ruchów i partii politycznych wobec nieuniknionego procesu coraz gwałtowniejszych i wszechogarniających cywilizacyjnych i kulturowych zmian. Wśród czynników rzutujących na jej postrzeganie na pierwszy plan wysuwa się poczucie wyobcowania generacji aktywnie współtworzącej porządek demokratyczny w Europie Środkowo-Wschodniej po 1989 roku, jak i zachodnich elit zaangażowanych w pogłębienie integracji europejskiej. Ich świat wartości legł w gruzach. Ambiwalencja i obosieczność transformacji niemal wszystkich dziedzin życia, złożoność i sprzeczności wpisane niemal w naturę przemian społecznych i politycznych przyniosły w konsekwencji poczucie niepokoju, wzmocnione przez nieprzewidywalność rozwoju pandemii COVID-19 oraz wszechogarniający kryzys poczucia bezpieczeństwa społecznego.

14

Bernard Mandeville: a physician’s practice as philosophy

57%

Droś A. , Droś A.

|

nr 3

15

Oświecenie sensacyjne w powojennej literaturze polskiej

57%

Kaczyński P.

|

tom LXXI

139-155

EN

The Enlightenment inspired the Polish post-war authors to create thriller fables in different ways: first of all, there were attempts to literary work out authentic histories, then some authors “revealed” alleged inside stories of real events, finally some stories presented completely fictional episodes set in the realities of Polish, sometimes also European, Age of Enlightenment. The vision of the epoque, based on historical sources and studies, is most often rather stereotypical and illustrative in character, but nothing else should be expected in the popular literature. If there are any attempts to revise the view of that times, they refer only to the traditions of popular literature as well (like in the novel “Choć nas potępiają umysły zacięte...” written by Jerzy Siewierski, which clearly refers polemically to Aleksander Dumas’s “Diaries of a Doctor”). Except historical studies, diaries and other sources, also the literature of the Enlightenment is used in different ways. There are quotes or crypto-quotes in the plot, characters often read books that were popular in that times, we can also recognize features of some characters as typical for satire, comedy or novel of the Enlightenment Ages. Sometimes the narrative-fictional patterns of the eighteenthcentury novel are used as literary allusion. However, the most interesting works are the ones in which authors managed not only to compare a sensational, spy or criminal episode to the realities of the epoque, but also make elements of “the Spirit of the Enlightenment” an integral part of that plot. It is especially visible in the novels of Siewierski’s or Jerzy Piechowski’s.

16

Co nowego w nowym ateizmie?

50%

Arbatowska M.

|

nr 21

102 - 116

EN

New atheism is a contemporary world view which became especially popular after terrorist attack on World's Trade Center which took place on the 11 September 2001. The contestation of the intellectual elites – including Richard Dawkins, Christopher Hitchens, Sam Harris and Daniel Dennett – is definitely radical as it concerns every manifestation of religion. New Atheists present their thesis in mass media so they (thesis) are attractive and comprehensible for the audience. The main aim of the article is to answer the question whether the New Atheism is really new and unique in comparison to the forms of disbelief which appeared in the past. The analysis of the works written by the Four Horsemen of the Apocalypse leads to two important statements: New Atheism, as for its essential content, is not as exceptional as it seems to be. On the other hand, its popularity and wide range suggest that it must contain some new, distinctive features.

PL

Nowy ateizm jest współczesnym nurtem myślowym, który stał się szczególnie popularny po ataku terrorystycznym na World's Trade Center 11 września 2001 roku. Kontestacja środowiska intelektualnego – a w pierwszej kolejności Richarda Dawkinsa, Christophera Hitchensa, Sama Harrisa i Daniela Dennetta – ma zabarwienie zdecydowanie radykalne i dotyczy każdego przejawu religijności. Swoje tezy nowi ateiści propagują za pomocą nowoczesnych środków komunikowania, dzięki którym przekaz jest zrozumiały i atrakcyjny dla licznego kręgu odbiorców. Celem niniejszego artykułu jest odpowiedź na pytanie o faktyczną wyjątkowość i nowość tego nurtu na tle innych przejawów niewiary, które pojawiały się w historii. Analiza twórczości Czterech Jeźdźców Apokalipsy pozwala postawić dwie zasadnicze tezy. Po pierwsze, nowy ateizm ze względu na swoją merytoryczną zawartość nie jest tak wyjątkowy, jak mogłoby się wydawać. Po drugie, jego popularność i szeroki zasięg pozwala jednak doszukiwać się nowych elementów, zarówno pod względem formy, jak i treści.

17

Elity Raguzy w perspektywie francuskich administratorów Prowincji Iliryjskich

50%

Sajkowski W.

|

tom 25

89-99

EN

With small exceptions, it is not possible to find in the remaining testimonies any traces of stereotypes that could be associated with the images of the Balkans, the Orient or Eastern Europe. Although the nobility of Ragusa was described as proud, this pride was presented as justified, because the bond of the most-important families with the republic reached back to the Middle Ages, and also because of the entrepreneurial spirit of the nobles that brought prosperity to the whole city. The picture was contrasted with the descriptions of Dalmatian Italians, portrayed as intruders who did not contribute to the development of the region. The difference between the perception of the Italian and Ragusan elite was connected with the concept of a nation that became one of the key elements of the Napoleonic policy in Europe.

PL

Szlacheckie rody i mieszczaństwo Raguzy oceniane były przez francuskich administratorów Prowincji Iliryjskich (1809-1813) bardzo pozytywnie. Z małymi wyjątkami próżno doszukiwać się w pozostawionych świadectwach śladów stereotypów, które można by połączyć z obrazami Bałkanów, Orientu, czy Europy Wschodniej. Choć szlachta Raguzy była opisywana jako dumna, lub nawet wyniosła, to duma ta została przedstawiona jako uzasadniona, ponieważ więź najznamienitszych rodzin z republiką sięgała czasów średniowiecza, a także z powodu przedsiębiorczego ducha, który przyniósł dobrobyt całemu miastu. Z obrazem tym kontrastowały opisy dalmatyńskich Włochów, przedstawianych jako intruzi, którzy nie przyczyniali się do rozwoju regionu. Różnica między percepcją włoskich i dubrownickich elit była związana z pojęciem narodu, które stało się jednym z kluczowych elementów polityki napoleońskiej w Europie.