Morze Martwe stanowi unikatowy zbiornik wodny zarówno z uwagi na najniższe położenie na globie ziemskim (-417 m) jak i z uwagi na bardzo duże - sięgające 28% - zasolenie. Maksymalna głębokość Morza Martwego osiąga 400 m. Od wschodu Morze Martwe otaczają góry Moabu, a od zachodu góry pustyni Judzkiej. Z gór Moabu do Morza Martwego spływa rzeka Arnon natomiast z gór Judzkich m. in. Wadi Qumran oraz Wadi Arugot. Na zachodnim wybrzeżu położonych jest kilka ważnych miejscowości: Qumran - gdzie w roku 1947 odkryto niezmiernie cenne zwoje znad Morza Martwego, Engaddi - oaza i wąwóz związane z ucieczką Dawida przed Saulem oraz twierdza Masada - zdobyta przez Rzymian po trzyletnim oblężeniu. W części południowej położona jest miejscowość uzdrowiskowa En Bokek.
EN
The Dead Sea constitutes a very unique sea, due to the lowest water level (-417 m) and very high water salinity (28%). The Dead Sea is ca 400 m deep. From the East the sea is surrounded by the Moab Mountains, and from the West by the mountains of Judea Desert. The most important rivers are: from the eastern side - Arnon and from the western side - Wadi Qumran and Wadi Arugot. On the western coast there are several very important places: Qumran, where in 1947 the manuscripts from the I century were discovered, the Engaddi oasis with the famous canyon where king Saul wanted to capture Dawid and the Masada fortress, which after three years of a state of siege, was finally captured by Romans. In the southern part the health resort En Bokek is situated.
La prim a parte della rassegna (p. 95-97) contiene un’enumerazione delle principali pubblicazioni dei testi qumranici nella lingua polacca (Tyloch,Muchowski). La seconda parte fece un analisi critica della traduzione di 3Q 15 (cosid. Rotolo del Rame) preparata dal Muchowski nella sua dissertazione al dottorato.
For almost 100 years there has been no navigation in the Dead Sea. Its two banks are occupied by two states – Israel and Jordan – which do not maintain close relations with one another; yet, there are no lumps of asphalt any longer, and fishery has never existed here for obvious reasons. A research boat appears here sometimes, and that is it. That is why, more and more information on the archaeological discoveries testifying a rich history of the Dead Sea navigation causes such a big surprise. As it seems, it had been developing in the most intensive form between the 4th century BC and the AD 2nd century. The paper analyses nine ancient texts, which mentioned – in a more or less direct way – the navigation in the Dead Sea in the period in question: – three reports by Hieronymus of Cardia (4th–3rd centuries BC) kept in the version written by Diodorus of Sicily (1st century BC), – a note by Strabo (about 63 BC – AD 24) in his ‘Geography’, where he quotes a description of extracting asphalt coming from Posidonius of Rhodes (about 135–50 BC), – two texts by Titus Flavius Josephus (AD 37–94), – the description by Tacitus (about AD 55–120); – the text written by Marcus Junianius Justinus (AD 2nd–3rd centuries) based on Gnaeus Pompeius Trogus (the end of the 1st century BC), – a fragment of the letter written by Simon bar Kokhba (2nd century AC), in which he writes about the goods kept on ships in the port of Ein Gedi. The article also includes a short description of the iconographic information that has survived and a summary of the current state of archaeological research concerning the period the above mentioned written sources deal with.
PL
Od niemal 100 lat żegluga po Morzu Martwym praktycznie nie istnieje. Dwa jego brzegi zajmują nieutrzymujące ze sobą ścisłych stosunków państwa Izrael i Jordania, na jego wodach nie unoszą się już bryły asfaltu, a rybołówstwo z oczywistych względów nigdy tutaj nie istniało. Od czasu do czasu pojawi się tutaj co najwyżej jakaś łódź badawcza. Tym większe zdziwienie i zainteresowanie budzą coraz liczniejsze informacje o odkryciach archeologicznych świadczących o bogatej historii żeglugi po tym akwenie. Wydaje się, że najbardziej intensywnie rozwijała się ona w okresie pomiędzy IV w. BC a II w. AC. Artykuł poświęcono analizie dziewięciu tekstów antycznych, które w mniej lub bardziej bezpośredni sposób informują o żegludze w tym właśnie okresie. Omówione teksty to: – trzy relacje Hieronima z Cardii (IV/III w. BC) zachowane w wersji Diodora Sycylijskiego (I w. BC), – notatka Strabona (ok. 63 BC–24 AC) w jego dziele Geografia, w której cytuje on opis wydobycia asfaltu pochodzący od Posejdoniosa z Rodos (ok. 135–50 BC), – dwa teksty Józefa Flawiusza (37– ok. 94 AC), – opis Tacyta (ok. 55–120 AC), – opinia Marka Junianusa Justyniusa (II/III w. AC) przekazana przez Pompejusza Trogusa (koniec I w. BC), – fragment listu Bar Kochby (II w AC), w którym pisze on o towarach przechowywanych na statkach w porcie w En Gedi. W artykule znalazło się także krótkie omówienie zachowanych informacji ikonograficznych oraz streszczono aktualny stan badań archeologicznych dotyczących okresu, o którym donoszą wcześniej przedstawione źródła pisane.
W brzeżnych partiach dwóch słonych zbiorników bezodpływowych: Morza Martwego w Izraelu (wyprawa PSGS w 2006 r.) i jeziora Tuz w Turcji (wyprawa PSGS w 2011 r.) napotkano sferyczne agregaty kryształków halitu. W Morzu Martwym„kulki" halitowe (o średnicy od kilku milimetrów do kilku centymetrów) zaobserwowano w strefie płytkiego przybrzeża z występowaniem wyraźnych prądów. W przypadku jeziora Tuz kuliste agregaty halitowe (o średnicy 0,5-0,7 cm) występowały na powierzchni skorupy solnej utworzonej w wyniku odparowania wód jeziora w okresie letnim. Formy z dna Morza Martwego to zapewne pizoidy, powstałe na bazie ooidów halitowych wskutek agradacji kryształków solnych wytrąconych z nasyconej względem halitu solanki i przetaczanych po dnie przez przydenne prądy wyrównawcze i falowanie sztormowe. Genezę „kulek" z jeziora Tuz należy prawdopodobnie wiązać z działalnością wiatru (halitowe „ooidy eoliczne") i są one produktem transportu eolicznego agregatów i pojedynczych kryształów halitu po odsłoniętej, chropowatej powierzchni skorupy solnej. Oznaczone w kilku „kulkach" zawartości bromu są zbliżone do wartości spotykanych w halitach powstałych z morskich solanek.
EN
In the nearshore parts of recent salt lakes - the Dead Sea (Israel) and the Tuz Lake (Turkey) - during the two PSGS excursions (2006' and 2011') spherical forms of fine-grained halite accumulation were found. These ones from the Dead Sea (few milimetres to few centimetres in diameter) were observed on the nearshore bottom with active bottom currents. The halite "balls" from Tuz lake Lake (0.5-0.7 cm in diameter) were observed on the salt crust surface that forms every year in dry season. It seems that crystal aggregates from the Dead Sea are the halite pisoids, formed due to continuous concentration of halite crystals, precipitated from the halite-saturated brines, onto the former fine halite ooids. Such forms became rolled and moved on the nearshore bottom by the bottom currents and storm waving. Salt "balls" from the Tuz Lake are rather of aeolian origin (halite "aeolian ooids") and they are the product of aeolian transport of the halite aggregates and crystals on the rough surface of exposed salt crust. The bromine content determined in few "balls" is similar to that observed in halites originated from marine brines.
Artykuł ten jest relacją z wyprawy studentów WGGiOŚ AGH do Jordanii, monarchii islamskiej na Półwyspie Arabskim. Graniczy ona z Syrią, Irakiem, Arabią Saudyjską, Palestyną oraz Izraelem. Kraj ten bogaty jest w różnorodne atrakcje turystyczne, związane z historią tychże obszarów, kulturą, a także szeroko pojętą geologią. Celem wyprawy było dotarcie do najciekawszych, pod względem geoturystycznym, obiektów geologicznych. Na trasie znalazły się: Morze Martwe, najniżej położone miejsce na Ziemi, Pustynia Wadi Rum oraz Petra, miasto będące dawniej stolicą Nabatejczyków wyrzeźbione w bajecznie kolorowych piaskowcach.
EN
The paper deals the expedition of students of the Faculty of Geology, Geophysics and Environmental Protection to Jordan, an Islamic Monarchy on the Arabian Peninsula. It borders upon Syria, Iraq, Saudi Arabia, Palestine and Israel. There are various touristic attractions connected with amazing history of the country, its culture and also geology. The main reason of this trip was to visit the most interesting geological sites considering geotourism. The route included the Dead Sea the lowest point on Earth, Wadi Rum Desert and Petra - the old Nabataean Arabs city carved in the marvelous sandstone.
W artykule przedstawiono walory geoturystyczne wybranych obiektów Jordanii. Do obiektów zasługujących na szczególną uwagę należą: Pustynia Wadi Rum, Źródło Mojżesza w Wadi Musa, skalne miasto Petra, twierdze krzyżowców Shoubak i Karak, kanion Wadi Mujib, Morze Martwe, Mount Nebo, Bethania nad rzeką Jordan z miejscem chrztu Jezusa, obiekty Ammanu oraz ruiny starożytnego miasta Jerash.
EN
Geoturistic values of selected objects of Jordan were presented in this article. The most special objects of this area are: Wadi Rum Desert, Moses' Spring in Wadi Musa, rock town Petra, Crusader Castles Shoubak and Karak, Wadi Mujib Canyon, Dead See, Mount Nebo, Bethany beyond the Jordan River, where Jesus was baptised, objects of Amman and ruins of antigue city Jerash.
Marine carbonates and siliciclastic rocks of the Burj Formation in Jordan include paucispecific trilobite associations of the (traditional) Lower. Middle Cambrian boundary interval. Comprehensive new material of these trilobites allows a review of their taxonomy and systematic positions as well as a refined morphological description and a reconsideration of previous interpretations of their stratigraphic position and thus the correlation of the fossiliferous beds. In addition to the classic species Kingaspis campbelli (King, 1923) and Redlichops blanckenhorni Richter and Richter, 1941, Timnaella? orientalis (Picard, 1942) and Hesa problematica Richter and Richter, 1941, the discussed trilobites include Issalia gen. nov. with Issalia scutalis gen. nov., sp. nov., Tayanaspis gen. nov. with Tayanaspis bulbosus gen. nov., sp. nov., Uhaymiria gen. nov. with Uhaymiria glabra gen. nov., sp. nov., Cambrunicornia? jafnaensis sp. nov., Myopsolenites palmeri (Parnes, 1971), M. hyperion sp. nov., and Enixus cf. antiquus (Chernysheva, 1956). Myopsolenites boutiouiti Geyer and Landing, 2004 is now regarded as a junior synonym of Myopsolenites altus (Lian and Gozalo, 1986). A detailed discussion of the correlation with a focus on global aspects provides clues for the utility of potential index fossils for the global Cambrian Series 3 and Stage 5.