Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Renesansowa sztuka parafrazy – nowe wydanie "Psałterza Dawidowego" Mikołaja Reja

100%

Borek P.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria

|

2023

|

tom 23

433-438

2

O słownictwie Rejowego “Wizerunku” - o “niszczeniu prawdy”

75%

Kozaryn D.

|

2011

|

tom 10

111-120

EN

The aim of this article is to determine which of the 17 old Polish adjectives used to signal unabout truth, collected and analyzed by K. Kleszczowa in the article “O kłamstwie po staropolsku” (“About tke lie in the old Polish”) function in Rej’s “Wizerunek” (“Image”) in what connections and meanings. The conducted analysis show that out of 11 adjectives common to old Polish and Rej’s “Wizerunek”, 5 was not used to express “destruction of the truth”.

3

Elementy religijne w Rejowym opisywaniu faz życia człowieka

75%

Kozaryn D.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2010

|

tom 9

101-112

EN

Selected religious elements used by Rej to describe phases of human’s life are presented. Religiousness becomes visible in Rej’s work because: - he has a deep conviction that belief in God is very important in human’s life and that people should submit to God which in the linguistic sphere infl uences both lexical and syntax determinants used for persuasion (use of names of religious values, 2nd person singular and 1st person plural forms of verbs provoking for reflection or appealing for improvement of life); - he uses the Bible as an authority – biblical statements are referred to as a proof of veracity of content of his work; - he refers to specific biblical characters, situations and expressions, uses religious vocabulary and forms religious comparisons. Those planes (which is understandable) spread also to Rej’s descriptions of childhood, youth, adulthood and old age.

4

Psałterz Dawidów (1543) Mikołaja Reja wobec stylistycznych wzorców polszczyzny biblijnej

71%

Kowalska D.

Stylistyka

|

2023

|

tom 32

341-356

EN

The article aims to reflect on most important stylistic properties the David Psalter [Psałterz Dawidów] (1543) by Mikołaj Rej in the light of stylistic patterns of the Polish biblical language in the first half of the 16th century. The scholars consider the existence of two parallel biblical stylistic patterns of translated works in the middle of the 16th century: (1) a traditional pattern with stylistic elements typical of the artistic and rhetorical style; and (2) an innovative pattern with modernistic elements and the abundant existence of vernacular everyday speech. The existing research that focuses on the translation techniques links the David Psalter to the modernistic tendencies. It also emphasises that Mikołaj Rej refers to the tradition of free translation presented in Poland in the translation of Walenty Wróbel. The analysis of the article indicates that Mikołaj Rej consciously follows two mentioned patterns and that there is an unexpected abundance of elements typical of the traditional biblical style. In turn, the innovative patterns, clearly visible in other works of Mikołaj Rej, are scarce and carefully applied while preserving the lexemes which form the traditional features of the biblical Polish language.

5

Zafarbowane słówka krasomędrków. Mikołaj Rej o sztuce barwienia słów

63%

Ryczek W.

Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej

|

2015

|

nr 21: Sztuka tracenia, sztuka rezygnacji. Samoograniczenie i autocenzura

13-32

EN

The main purpose of the paper is to discuss Mikołaj Rej’s critic of rhetoric reduced to the art of embellishing words in his famous parenetical work "The Image of a Good Man’s Life" (Krakow 1567-68). Using the metaphor 'the tinged words', Renaissance author revoked well-known figure 'colors of rhetoric' (colores rhetorici) in the context of contemporary sophists who were masters in multiplication of linguistic ornaments. For Rej, the simplicity of language (correlated in the light of the Good News with a Christian life) was the main condition of truth and truthfulness. Thus, the major rule of his rhetoric might be epitomized in two Latin words: sola veritas (‘only truth’).

6

O ekspresywności modlitw w "Psałterzu Dawidowym" Mikołaja Reja

63%

Kowalska D. , Uniwersytet Łódzki K. H. J. P.

|

EN

The article analyses the linguistic signs of expressiveness present in the prayers attached to the prose paraphrase of Mikołaj Rej’s David’s Psalter, in particular the evaluative (modality) and intensifying exponents. Rej’s prayers are characterized by a lot of emotionalisms which make them a tool of the emotional expression. The writer uses many expressional synonyms accumulated as two or three evaluative expressions and many epithets which perform the hyperbolic function and intensify the referent feature of the noun. Metaphors and rhetorical questions also serve the function of intensification. The expressiveness is also emphasizes by the use of the elements characteristic of the spoken language: the lexicon of the vernacular speech, a wide variety of phatic signals and demonstrative pronouns. The application of these linguistic phenomena makes Rej’s prayers, despite the structural limitations, assume the character of private confessions full of authentic affection and admiration of God – the addressee.

7

O stylu biblijnej prozy Mikołaja Reja (na podstawie Psałterza Dawidowego)

63%

Kowalska D.

Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego

|

2019

|

tom 5

209-223

EN

The article aims to present the most important features of the biblical prose of Mikołaj Rej on the basis of David’s Psalter. The subject of the analyses has not been chosen randomly, as David’s Psalter belongs to ‘pure’ religious texts and it refers to the tradition of free translation, grounded in Poland by the work of Walenty Wróbel. Although it was created in the beginnings of the writer’s works, this literary piece shows stylistic maturity. The analyses indicate that the style of translation is the result of Rej’s conscious, artistic work, who maintained some of the features of the traditional Psalter style.

PL

Celem artykułu jest wskazanie najważniejszych cech biblijnej prozy Mikołaja Reja na podstawie parafrazy Psałterza Dawidowego. Wybór przedmiotu analiz nie jest przypadkowy, Psałterz należy do „czystych” tekstów religijnych i nawiązuje do tradycji przekładu swobodnego, ugruntowanej w Polsce tłumaczeniem Walentego Wróbla. Utwór, choć powstał na progu twórczości pisarza, odznacza się stylistyczną dojrzałością. Analizy pokazują, że styl przekładu jest wynikiem świadomej, artystycznej pracy Reja, w której zauważalna jest dbałość o zachowanie niektórych cech tradycyjnego stylu psałterzowego.

8

Metaforyka troski o siebie w Żywocie człowieka poczciwego

63%

Maliszewski B.

Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego

|

2019

|

tom 5

225-239

EN

The aim of the study is to analyse the metaphors and analogies which are used in Żywot człowieka poczciwego [The life of a humble man] to postulate the self care (recommendations concerning sagacious emulation, getting rid of finding vices). While discussing the metaphors and analogies, we pay attention to their cognitive function (the metaphor is perceived as a means of capturing abstract themes), the persuasive function (the metaphor is seen as a means of influencing the addressee) and the culture-forming function (the metaphor is viewed as a recorded exponent of the past reality and the addresser’s world of values).

PL

Celem pracy jest analiza przenośni i analogii, które w Żywocie człowieka poczciwego służą postulowaniu troski o siebie (zalecaniu roztropnego naśladownictwa, wyzbywania się dostrzeganych wad). Omawiając metafory i analogie, zwracamy uwagę na ich funkcję poznawczą (metafora jako środek ujmowania abstrakcyjnych tematów), perswazyjną (przenośnia jako środek wpływania na postawę odbiorcy) oraz kulturotwórczą (metafora jako utrwalany wskaźnik dawnych realiów i świata wartości nadawcy).

9

Rej Górnickiego. Filologiczne śledztwo w sprawie skatologicznych „trefności”

63%

Stępień P.

|

nr 7(10)

33-51

EN

The second book of The Polish Courtier, Łukasz Górnicki’s paraphrase of Castiglione’s The Book of The Courtier, contains a study of courtly jesting. This is where, among other jests, two scatological jokes attributed to Mikołaj Rej appear. Most scholars considered them as evidence of a coarse sense of humour, incompatible with courtly pleasantry. And yet Górnicki treated Rej’s witticisms as superb examples of sophisticated jesting. The article presents an analysis of these jokes in the context of Górnicki’s discourse on courtly wit, Castiglione’s The Book of The Courtier, Cicero’s De oratore, Renaissance jests and old Polish satirical poetry. The analysis reveals complexity, unobvious meanings and function of scatological witticisms attributed to Rej and allows to understand reasons for the high regard in which Górnicki held them.

10

Leksyka wartościująca w obrazie człowieka złego w "Psałterzu Dawidowym" Mikołaja Reja

63%

Kowalska D.

|

tom 14

269-283

EN

The article deals with evaluative vocabulary in the religious language in 16th century. The analysis focuses on the evaluative lexicon used by Rej to form an image of an evil man in "David’s Psalter". The paraphrase used by Rej is rich with varied evaluative expressions in respect of the evil man, mainly adjectival elements. It is clearly visible when compared to earlier medieval translations based on the verbal method of translating which follow the Latin linguistic model which is not diverse. What attracts attention is not only a big number of forms, but also the autonomy of the author’s lexical choices which testifies to the author’s free creation of a stereotypical idea of an evil man, to breaking with the Latin shape of Wulgata and to a search of one’s own way of the art of translation. A tendency to avoid repetitions and to care for the synonymic diversity of the epithets has paved a way in David’s Psalter for rare lexemes unknown to the literary language and for morphological doubles and lexemes formed with the use of rare formants. The material analysed has shown Rej as an artist who creates the text of his translation without any restraints and who applies synonymy as an important tool used to shade the meaning.

11

O morowym kontekście i dwóch dawnych czytelnikach XVI-wiecznego wydania dialogu Polikarpa

63%

Grześkowiak R.

|

nr 2

135-147

PL

W artykule wykazano, że bezpośrednim powodem zawarcia „Dialogu mistrza Polikarpa ze Śmiercią” w 1542 r. w druku „Śmierci z mistrzem dwojakie gadania” była epidemia dżumy, która w tym czasie opanowała Wielkopolskę, a rok później dotarła do Krakowa. Należała ona do najsroższych, jakie miały miejsce w Polsce w wiekach XV i XVI. Stołeczni drukarze wydali wówczas szereg druków o tematyce mortualnej i w ramach tej akcji przypomniano sobie również o średniowiecznym dialogu. Autor zwrócił też uwagę na dwóch czytelników owego druku: Mikołaja Reja, który pod jego urokiem pisał dramat Kupiec (1549), oraz Pawła Simplicjana, który w zbiorze „Manele duchowne” (1601) in extenso przytoczył z „Dwojakich gadań” wiersz obejmujący wypowiedź czaszki. Publikację Simplicjana łączy z edycją z 1542 r. również wykorzystanie tej samej ryciny z przedstawieniem Kostuchy.

EN

The paper reveals that the immediate cause of including “Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią” (“Master Polikarp’s Dialogue with Death”) in 1542 in the print “Śmierci z mistrzem dwojakie gadania” (“Death’s Two Dialogues with the Master”) was a plague epidemic that then spread over the Greater Poland region and reached Cracow the following year. The epidemic was the most severe of all that attacked Poland in the 15th and 16th c. The Cracow printers issued at that time numerous mortuary prints and within this framework they also reminded of the mediaeval dialogue. The author of the paper also pays attention to two readers of this volume: Mikołaj Rej, who, influenced by it, composed his “Kupiec” (“Merchant”, 1549), and Paweł Simplicjan, that in his “Manele duchowne” (“Spiritual Matters”, 1601) in extenso quoted a piece of a skull from “Śmierci z mistrzem dwojakie gadania”. Simplicjan’s publication is here linked with a 1542 edition which also incorporates the same image of Death.

12

Sąsiedzkie wizyty Mikołaja Reja w Wereszczynie i ich historycznoliterackie reperkusje

63%

Sitkowa A.

Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze

|

2023

|

nr 12

13-28

EN

In 1585, five works by Józef Wereszczyński (after 1531–1598) were published in Kraków in the printing house of Andrzej Piotrkowczyk (deceased 1620). They were assembled into a single fascicle and featured common pagination, although they were typographically independent. One of these was Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, containing the work Żywot Rejów, an account of the visits paid by Mikołaj Rej (1505–1569) to the author’s ‘father’s nest’. This Żywot Rejów, a pamphlet on the citizen of Nagłowice – depicted as a drunkard and a glutton – is currently the best known piece in the whole of Wereszczyński’s literary oeuvre. It is the paper’s objective to recover the history of the ‘discovery’ of the above-mentioned passage, to show the role it played in shaping the moral evaluation of Rej as a person and his literary heritage in the nineteenth century and to trace the enduring popularity of Żywot Rejowy in the twentieth and twenty-first centuries.

PL

W 1585 roku w Krakowie z drukarni Andrzeja Piotrkowczyka (zm. 1620) wyszło pięć utworów Józefa Wereszczyńskiego (po 1531–1598), złożonych w jeden fascykuł i objętych wspólną paginacją, acz samodzielnych typograficznie. Jednym z nich był Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, w którym został zawarty Żywot Rejów, czyli opis wizyt Mikołaja Reja (1505–1569) w „ojczystym gnieździe” autora. Ów Żywot Rejów, będący karykaturą Nagłowiczanina – pijaka i obżartucha – jest obecnie najbardziej znanym fragmentem z całego piśmienniczego dorobku Wereszczyńskiego. W artykule podjęto próbę odtworzenia dziejów „odkrycia” wspomnianego passusu, wskazania roli, jaką odegrał on w sposobie wartościowania postawy moralnej i literackiego dorobku Reja w stuleciu XIX, oraz prześledzenia nieustającej popularności Żywota Rejowego w wiekach XX i XXI.

13

Szesnastowieczna wersja średniowiecznej „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”

62%

Włodarski M.

Pamiętnik Literacki

|

2020

|

tom 111

|

nr 2

29-37

PL

W roku 2018 w Internecie pojawiła się sensacyjna wiadomość o odkryciu przez Wiesława Wydrę nie znanego wcześniej druku z r. 1542, zawierającego pełny tekst XV-wiecznej „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. W tym samym roku badacz ten opublikował ów druk, zatytułowany „Śmierci z Mistrzem dwojakie gadania [...]”, i wówczas okazało się, że utwór ten jest tylko przeróbką pierwotnej Rozmowy lub jakiejś innej, zaginionej, wersji tego dialogu. Niniejszy artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytania, w jakim kierunku poszły zmiany, co zniknęło, a co zostało dodane, jak ukształtowana została wersyfikacja i, przede wszystkim, czy utwór zyskał coś od strony artystycznej w wyniku dokonanej przeróbki, a także kto mógłby być ewentualnym autorem tekstu XVI-wiecznego. Ogólne wnioski z przeprowadzonej analizy wskazują na to, że choć „Śmierci z Mistrzem dwojakie gadania [...]” charakteryzują się większym bogactwem szczegółów, to jednak XV-wieczny pierwowzór jest bardziej spójny, potoczysty i bardziej klarowny.

EN

In the year 2018 the Internet revealed sensational news that Wiesław Wydra discovered an unknown earlier 1542 print containing the full text of the 15th c. “Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” (“Master Polikarp’s Dialogue with Death”). In the same year the researcher published this print under the title “Śmierci z Mistrzem dwojakie gadania [...]” (“Death's Two Dialogues with Master [...]”) and it proved to be only an adaptation of the original Master’s Conversation or some other lost version of the piece. The present article is an attempt to settle the direction the changes followed, what was added and omitted, how the versification shaped and, first and foremost, whether the piece gained anything as an effect of the adaptation, and who could have been its author. General conclusions point out that although “Death's Two Dialogues with Master [...]” is characterised by fair richness of details, the 15th c. original proves more concise, voluble, and lucid.

14

Palingenio e Rej. Alcune osservazioni sulle affinità tra lo Zodiacus vitae e il Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego

62%

Drzewiecka E.

|

nr 6

7-21

EN

The paper focuses on the relations between two 16th century works: Marcellus Palingenius’ The Zodiac of Life and Mikołaj Rej’s The Image of a Good Man’s Life. The philosophical poem Zodiacus vitae fell into oblivion in Italy, but has gained considerable popularity all over Europe since the 16th century. In Poland all the greatest Renaissance humanists, such as Jan Kochanowski and Mikołaj Rej, knew and read it. The latter, clearly inspired by the work of the Italian master, published The Image of a Good Man’s Life in 1558. Since the 19th century there have been some comparative studies of The Zodiac and The Image in the field of Polish literature. This article presents the current state of the research and points out general similarities and differences between these works, regarding both the story line and philosophy.

15

Apologia reformacji, panegiryk dla tłumacza i epitafium dla korektora. Jeszcze jeden nieznany wiersz Andrzeja Trzecieskiego. – Aneks

54%

Jurkowlaniec G. , Płóciennik T.

Pamiętnik Literacki

|

2020

|

tom 111

|

nr 2

213-226

PL

Artykuł omawia nieznaną dotąd łacińską pieśń Andrzeja Trzecieskiego: „De operis huius editione carmen”, datowaną na 3 X 1556, zawartą w unikatowym egzemplarzu pierwodruku polskiego przekładu postylli Arsatiusa Seehofera opracowanego przez Eustachego Trepkę i opublikowanego przez Hansa Daubmanna w Królewcu w 1556 r. (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, A: 509 Theol. 2o). Artykuł nakreśla okoliczności historyczne powstania utworu, zwraca uwagę na wyjątkowy motyw pochwały korektora, wskazuje pokrewne wątki w innych ówczesnych wierszach Trzecieskiego, głównie w „Elegii o początku, postępach i wzroście Przenajświętszej Ewangelii w krajach podległych królowi polskiemu” oraz w „Wierszu na Lipomana”, a także przedstawia „De operis huius editione carmen” w kontekście relacji autora z Mikołajem Rejem. W „Aneksie” zamieszczono edycję łacińskiej pieśni wraz z komentarzem oraz jej przekład na język polski.

EN

The article discusses “De operis huius editione carmen”, a hitherto unknown Latin song by Andrzej Trzecieski, dated October 3rd, 1556, included in a unique copy of Eustachy Trepka’s translation of Arsatius Seehofer’s postil published by Hans Daubmann in Königsberg in 1556 (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, A: 509 Theol. 2o). The paper outlines the historical circumstances of producing the song, draws attention to the exceptional motive of the proofreader’s appraisal, and highlights aspects shared with other contemporary poems by Trzecieski, most importantly “De Sacrosancti Evangelii in ditione Regis Poloniae [...] origine, progessu et incremento elegia” (“Elegy on the Beginning, Progress and Increase of the Blessed Gospel in the Countries Subordinated to the Polish King”) and “In Aloysium Lipomanum [...] Carmen” (“Poem on Lippomano”). Furthermore, it presents “De operis huius editione carmen” in the context of its author’s relation to Mikołaj Rej. An “Annex” contains the original text, a commentary, and the song’s translation into Polish.

16

Kształt stylistyczny człowieczej rozmowy z Bogiem w modlitwach Psałterza Dawidowego Mikołaja Reja

54%

Kowalska D.

|

2017

|

tom 51

|

nr 2

55-70

EN

The article deals with issues connected with chosen stylistic characteristics of prayers in the paraphrase of David’s Psalter by Mikołaj Rej. The analyses aim to determine the stylistic features of the prayer and to point out the features which give it a unique character. Rej’s prayers are kept in the poetics and conventions of a psalm. They make use of the biblical imagery, at the same time complementing the preceding psalms. Emotional epithets, accumulated through synonymous attributes, play an important role in the stylistic shape of the text. Rej uses means characteristic of the elevated style: evaluating epithets, numerous periphrastic expressions and distinguished metaphors of the biblical origin. On the other hand, Rej’s writing witnesses visible instances of crossing the boundaries of the familiar biblical style. The analyzed texts often assume a conversational character and each request is expressed in an individual, spontaneous way by means of different syntactic structures and emotive lexicon.

PL

-

17

„Kot ze Lwem” Mikołaja Reja. Uwagi o wersjach tekstu na podstawie fragmentu odnalezionego druku i zachowanego rękopisu

54%

Kochan A.

Pamiętnik Literacki

|

2020

|

tom 111

|

nr 2

175-181

PL

Dialog Mikołaja Reja „Kot ze Lwem” znany jest nam w całości z manuskryptu przechowywanego w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie, jedynie z rejestrów księgarskich było wiadomo, że utwór został wydany przed 1559 r. i do niedawna uważano, że nie ocalał żaden drukowany egzemplarz tej edycji. Jakub Łukaszewski i Wiesław Wydra odnaleźli w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie dwie karty utworu Reja. Badacze datują druk na około 1554 r. lub 1–2 lata później. W artykule zestawia się odmiany przekazu odkrytego fragmentu druku „Kota ze Lwem” z odpowiadającym mu fragmentem manuskryptu. Wychodząc z założenia, że charakterystyczną cechą stylu Reja jest powtarzająca się frazeologia i skłonność do używania podobnych sformułowań, uznano, iż skupienie się na zwrotach i wyrażeniach ma zdecydowanie większe znaczenie niż ogląd wariantów form i sposób zapisywania słów. W oparciu o to próbowano ustalić, który z przekazów jest bliższy zwyczajom językowym poety, a wynik tych badań na podstawie ocalałego ułamka skłania do ostrożnego typowania druku.

EN

We know Mikołaj Rej’s “Kot ze Lwem” (“Cat and Lion”) in its full form from the manuscript treasured in The Princes Czartoryski Library, and only the bookshop register deliver the information that it was printed before the year 1559. It was until recently believed that no copy of the edition survived. Jakub Łukaszewski and Wiesław Wydra found in The Archdiocesan Archive of Gniezno two pages of Rej’s piece. They date it back to the year 1554 or to a year or two years earlier. The article juxtaposes the variants of the discovered account of the print’s fragment with its corresponding manuscript fragment. Assuming that Rej’s style characteristic feature is repetitive phraseology and tendency to use similar wordings, it was agreed that focusing on phrases and expressions is far more important than examination of variant forms and spelling. As based on it, an attempt was made to settle which of the two accounts is closer to the poet’s poetic customs, and the result of the examination of the survived fragment leads to careful assessment of the print.

18

Z dziejów poetyckiej recepcji rycin do Tryumfów Petrarki: Mikołaj Rej, Maciej Stryjkowski, Stanisław Witkowski

51%

Grześkowiak R.

|

tom 64

7-33

EN

The article deals with the poetic reception of six woodcuts made by Hans Brosamer for Petrarch’s Triumphs which were at the disposal of the printer Maciej Wirzbięta. Mikołaj Rej wrote a cycle of epigrams devoted to them that was included in the second edition of Źwierzyniec of 1574. In his epigrams, he made use of the scenes depicted in the woodcuts to formulate general moral advice. One of the engravings of the series, displaying the Triumph of Fame, was the subject of epigrams also by Maciej Stryjkowski (1574) and Stanisław Witkowski (1609). Both authors presented a successful interpretation of the engraving and its individual elements. The same graphic inspiration makes it possible for us to compare the sensitivity and technique of three Old-Polish poets.

PL

Artykuł dotyczy poetyckiej recepcji poświęconych Tryumfom Petrarki sześciu drzeworytów autorstwa Hansa Brosamera, którymi dysponował drukarz Maciej Wirzbięta. Mikołaj Rej napisał na ich temat cykl epigramatów włączony do drugiego wydania Źwierzyńca z 1574 r. Sceny ukazane na drzeworytach wykorzystał do sformułowania we fraszkach ogólnych zaleceń moralnych. Na należącą do cyklu grafikę z tryumfem Sławy epigramaty napisali też Maciej Stryjkowski (1574) i Stanisław Witkowski (1609). Obaj autorzy przedstawili udaną interpretację ryciny i jej poszczególnych elementów. Wspólna graficzna inspiracja pozwala porównać wrażliwość i warsztat trzech staropolskich poetów.

19

Osobliwości leksykalne w Psałterzu Dawidowym Mikołaja Reja

45%

Kowalska D.

Roczniki Humanistyczne

|

2016

|

tom 64

|

nr 6: Językoznawstwo

51-70

PL

W artykule omawia się osobliwości leksykalne Psałterza Dawidowego Mikołaja Reja, czyli formy wyrazowe, które nie mają poświadczenia w szesnastowiecznych źródłach leksykograficznych bądź ówczesne słowniki odnotowują je tylko z tekstu Reja. Tego rodzaju leksemy osobliwe są licznie reprezentowane w Rejowej parafrazie, pojawiają się najczęściej jako ekwiwalenty synonimiczne, nierzadko nawet dublety słowotwórcze leksemów o ugruntowanej już pozycji w polszczyźnie literackiej. O wprowadzaniu do tekstu parafrazy neologizmów decydowały różnorodne czynniki, m.in.: dążność do precyzji językowej, możliwości kreacyjne leksemu, dążność do regularności słowotwórczej oraz względy wersyfikacyjno-rytmiczne, polegające na grupowaniu w bliskim sąsiedztwie formacji tworzonych za pomocą tego samego przyrostka. Na wybór niektórych neologizmów wpływała także chęć różnicowania leksemów w sąsiadujących ze sobą paralelnie zestawianych wersetach.

EN

The article focuses on lexical peculiarities of David’Psalter by Mikołaj Rej, that is on these lexical forms which are not present in the 16th-century lexicographic sources or which are present in the dictionaries only on the basis of Rej’s works. Such peculiar lexemes frequently appear in Rej’s paraphrase, usually as synonymic equivalents, or even as word-formation doublets, of lexemes whose position in Polish literature is stable. Various factors decided about whether to include neologisms in Rej’s paraphrase, such as: the desire to strive for lexical precision and word-formation regularity, the possibilities of creating a lexeme and the aspect of versification and rhythm, which aimed at putting together forms created with the help of the same suffix. What helped to choose and accept some neologisms was also the desire to divide these lexemes which occurred next to each other in parallel verses.

20

Opisanie światowych spraw narodu wróblego na „polu ptaszym” w twórczości Mikołaja Reja

36%

Zagożdżon-Łyszczarz J.

Pamiętnik Literacki

|

2020

|

tom 111

|

nr 2

53-64

PL

Artykuł dotyczy metaforycznych znaczeń małych ptaków, a w szczególności wróbla, w dziełach Mikołaja Reja. Autorka zwraca uwagę na obecność bestiariuszowej tradycji encyklopedycznej w dziełach dawnych twórców, do której staropolski poeta chętnie się odwoływał. Rej pełną pułapek egzystencję ludzką zestawił z wyobrażeniem „pola ptaszego”, gdzie dybie na każdego „zły ptasznik”, czyli zawistny los. Poeta podkreślał, że ostrzeżenia i wskazówki dotyczące naszych codziennych decyzji czy zachowań zostały zawarte w egzemplach ze świata natury. Niewątpliwie przykłady tego rodzaju dostarczały cennego materiału do głębszych spekulacji filozoficznych. Przykłady te miały służyć naprawie niedoskonałej kondycji ludzkiej. Rej chętnie sięgał po przedstawienia ptaków, aby ukazać mnogość niebezpieczeństw czyhających na człowieka. Figura tak małych stworzeń jak wróble znakomicie nadawała się do tego celu. Wyrażały one tęsknotę za tym, co nas przekracza, lecz także pragnienie uwolnienia się od ciężaru ograniczeń ziemskich. W utworach Okszyca symbolika wróbla współtworzy kompletny obraz duszy ludzkiej, stanowiąc alegoryczną figurę odkupionej i naprawionej natury tego świata. Utwory Mikołaja Reja pozostawały w kręgu ówczesnej wiedzy encyklopedycznej, umiejętnie łącząc tradycje klasyczne z biblijnymi. Barwnie nakreślone obrazy przyrody, poza swoimi alegorycznymi znaczeniami, stopniowo uwalniały się od kontekstu erudycyjnego, zyskując autonomię, poczynały żyć własnym życiem.

EN

The article refers to the metaphorical meanings of little birds, especially the sparrow, in Mikołaj Rej’s creativity. The author pays her attention to the presence of encyclopaedic bestiary tradition in the works of old authors, to which Rej eagerly referred. The poet juxtaposes a full of traps human existence with an image of “bird field” where “an evil bird,” a jealous fortune, waits in ambush for everyone. Rej remarks that warnings and pieces of advice about a man’s everyday decisions are included into examples taken from the world of nature. Undoubtedly, instances of this kind served as a valuable material to a deeper philosophical speculation. Those instances were to act as a remedy to correct imperfect human condition. Rej willingly resorts to the presentations of birds to give the multiplicity of dangers that lurk waiting for a man, and figures of such tiny birds as sparrows, as they well suited this purpose. The birds express longing for what surpasses us and desire to free oneself from the burden of earthly limitations. In Rej’s output the symbolism of the sparrow jointly creates a full image of human soul, forming an allegorical figure of a redeemed and corrected nature of the world. Mikołaj Rej’s pieces remain within the circle of the then encyclopaedic knowledge, and skilfully combine the classical traditions with the Biblical ones. Vividly depicted images of nature, apart from allegorical meanings, gradually freed from their erudite context to gain autonomy and started living their own life.