Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Acetaldehyd : metoda oznaczania

100%

Miazek-Kula M.

|

2000

|

tom Nr 3 (25)

20--24

PL

Acetaldehyd (aldehyd octowy, etanal) jest bezbarwną, skrajnie łatwo palną cieczą o zapachu owocowo eterowym i o temperaturze wrzenia 20,8 "C. Z wodą i z większością rozpuszczalników organicznych miesza się bez ograniczeń. Łatwo polimeryzuje do produktów cyklicznych, zwłaszcza w obecności kwasów, wytwarzając paraldehyd (trimer) i metaldehyd (tetramer). Niebezpiecznie reaguje z amoniakiem, siarkowodorem, cyjanowodorem, aminami, chlorowcami, z bezwodnikami kwasowymi, alkoholami, ketonami i fenolami, zwłaszcza w obecności śladów metali. Reakcja z tlenem może powodować detonację. Ogrzewany rozkłada się, emitując gryzące dymy i pary. Charakteryzuje się wysoką prężnością par, co powoduje wytwarzanie nadciśnienia w zbiornikach i stwarza niebezpieczeństwo wytrysku podczas jego otwierania. Acetaldehyd można otrzymać w wyniku katalitycznego przyłączania wody do acetylenu (metoda dawna) lub w wyniku utleniania etylenu w fazie ciekłej, w obecności katalizatora palladowego (metoda stosowana obecnie). Acetaldehyd stosuje się jako półprodukt w syntezie organicznej: największe ilości wykorzystuje się do produkcji kwasu octowego, następnie bezwodnika octowego, 1-butanolu, 2-etylo-l-heksanolu, octanu winylu, pentaerytrytu oraz, na mniejszą skalę, innych związków. W przyrodzie występuje w drożdżach jako produkt pośredni fermentacji alkoholowej. Acetaldehyd według rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 21.08.1997 r. (Dz.U. nr 105, póz. 675} jest sklasyfikowany jako substancja: bardzo toksyczna (F+), skrajnie łatwo palna (R12), o możliwym działaniu rakotwórczym na człowieka (Rakotw. Kat. 3), o możliwym ryzyku powstania nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia (R40), substancja drażniąca (Xi) oraz działająca drażniąco na oczy i układ oddechowy (R36/37). U osób narażonych na pary może powodować ból i zapalenie spojówek oczu, ból i zawroty głowy, mdłości, uczucie pieczenia w gardle i kaszel. Może wystąpić duszność wskutek skurczu oskrzeli lub obrzęk płuc. W dużym stężeniu działa narkotycznie na ośrodkowy układ nerwowy, wywołując początkowo pobudzenie, a następnie senność i śpiączkę. W postaci ciekłej działa drażniąco na skórę i błony śluzowe, a dłuższy kontakt ze skórą może wywołać oparzenia. Zatrucie drogą pokarmową powoduje oparzenia błony śluzowej jamy ustnej, przełyku, bóle brzucha, a także uszkodzenie nerek i zaburzenie funkcji wątroby. Po chronicznym narażeniu mogą wystąpić objawy przewlekłego zapalenia dróg oddechowych i jamy ustnej. Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) acetaldehydu w powietrzu środowiska pracy wynosi 5 mg/m3, a najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) - 40 mg/m3.

EN

Method is based on the chemisorptions of vapours of acetaldehyde from the air on silica gel coated 2,4-dinirtophenylhydrazine, desorption with acetonitril and determination 2,4-dinitrophenylhydrazine of acetaldehyde in obtained solution by gas chromatography and FID. The determination limit of the method is 0,5 mg/m3.

2

2-Chloroetanol : metoda oznaczania

100%

Romanowicz B.

|

2000

|

tom Nr 3 (25)

50--53

PL

Bromowodór (bezwodnik kwasu bromowodorowego) jest bezbarwnym, silnie dymiącym na powietrzu, niepalnym gazem o ostrym, drażniącym zapachu Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, z wydzieleniem ciepła i wytworzeniem kwasu bromowodorowego (36 g/100 ml wody), także dobrze rozpuszcza się w eterze i alkoholu. Jest związkiem silnie reaktywnym. W wilgotnym powietrzu tworzy kwas bromowodorowy, który działa korodująco na metale z wytworzeniem gazowego wodoru (wodór w kontakcie z powietrzem może być przyczyną eksplozji i pożaru). Bromowodór jest otrzymywany na skalę przemysłową w wyniku bezpośredniej syntezy z pierwiastków (bromu i wodoru) w temperaturze 375 °C, w obecności katalizatorów (platynowany żel krzemowy, platynowany azbest, węgiel aktywny). Bromowodór jest stosowany w syntezach organicznych i nieorganicznych do produkcji związków bromu (bromopochodnych) jako czynnik redukujący, katalizator w kontrolowanych procesach oksydacyjno-alkilujących związków aromatycznych oraz do izomeryzacji dwuolefin. Kwas bromowodorowy znajduje zastosowanie także w lecznictwie weterynaryjnym. Bromowodór może występować w powietrzu środowiska pracy w postaci gazu lub w postaci aerozolu jako roztwór kwasu bromowodorowego rozpuszczony w parze wodnej zawartej w powietrzu. Kwas bromowodorowy może także powstawać na powierzchni wilgotnej skóry lub w wilgotnej odzieży osób pracujących w narażeniu na gazowy bromowodór. Silnie kwaśny odczyn HBr powoduje podrażnienie w miejscu kontaktu, jego wynikiem jest działanie drażniące na oczy, skórę, biony śluzowe i drogi oddechowe; wdychanie gazu może być przyczyną obrzęku płuc, przy większych stężeniach następuje martwica tkanek. Międzyresortowa Komisja ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy zaproponowała, w czerwcu 1998 r., przyjęcie w Polsce wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) bromowodoru na stanowiskach pracy na poziomie 7 mg/m3, na podstawie działania drażniącego związku na drogi oddechowe i skórę oraz wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego (NDSP) na poziomie 10 mg/m3.

EN

The method is based on the absorption of hydrogen bromide in water, reaction with silver nitrate and turbidimetric determination of the resulting silver bromide.

3

Ditlenek azotu i ditlenek siarki : metoda oznaczania z zastosowaniem próbników pasywnych

100%

Kalina A.

|

2000

|

tom Nr 3 (25)

65--71

PL

Ditlenek azotu jest czerwonobrunatnym gazem o charakterystycznym zapachu i masie cząsteczkowej 46,01. Podczas chłodzenia związku poniżej temperatury wrzenia (21,15°C) ciecz staje się coraz jaśniejsza, w końcu bezbarwna i krzepnie w temperaturze -9,3 °C na bezbarwne kryształy. Gęstość ditlenku azotu w temperaturze 20 °C (ciecz) wynosi 1,448 g/ml. Temperatura krytyczna 158,2 °C, ciśnienie krytyczne 10,13 MPa. Ditlenek azotu jest wykorzystywany do produkcji kwasu azotowego i siarkowego, w procesie nitrowania związków organicznych, produkcji materiałów wybuchowych oraz w przemyśle celulozowym. Ditlenek azotu występuje w powietrzu na stanowisku pracy w postaci par i działa drażniąco głównie na płuca, powodując ich obrzęk. W słabszym stopniu oddziałuje na oczy i górne drogi oddechowe, wpływa na obniżenie ciśnienie krwi, powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwyrodnienie mięśnia sercowego, a także wywiera działanie narkotyczne na układ nerwowy. Objawy towarzyszące zatruciu ostremu to: kaszel, podrażnienie błon śluzowych jamy ustnej, nosa, oczu, a w następnym etapie duszności i bóle mięśni w czasie oddychania, sinica, ostry obrzęk płuc i zgon. Pierwszymi objawami w przypadku zatruć przewlekłych są: długotrwały, lekki kaszel, zapalenie spojówek, białe naloty na dziąsłach i w gardle, później poczucie lęku i osłabienie, podwyższona temperatura, zaburzenia przemiany materii, osłabienie mięśnia sercowego oraz zaburzenia układu nerwowego. Wyczuwalne powonieniem człowieka stężenie NC>2 wynosi 0,23 mg/m3. W rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. nr 79, póz. 513) określono wartości dopuszczalnych stężeń dla tlenków azotów: NDS na poziomie 5 mg/m3, a NDSCh - 10 mg/m3.

EN

The method combines passive sampling and ion chromatography for the determination of nitrogen dioxide and sulphur dioxide in workplace air. The products of absorption are nitrites and sulphates. Both 8-hour and 30-minute exposure periods are possible. The lower determination levels for 8-hour and 30-minule exposure periods for nitrogen dioxide are respectively.

4

Formaldehyd : metoda oznaczania z zastosowaniem próbników pasywnych

100%

Kalina A.

|

2000

|

tom Nr 3 (25)

87--92

PL

Formaldehyd (metanal, aldehyd mrówkowy) jest palnym, bezbarwnym gazem o duszącej woni i masie cząsteczkowej 30,03. Temperatura wrzenia formaldehydu wynosi 19,5 °C, a rozpuszczalność w wodzie sięga 55%. Formaldehyd jest bardzo reaktywny i łatwo ulega polimeryzacji, z tego względu jego roztwory wodne, znane w handlu pod nazwą forma-liny (37% formaldehydu), stabilizuje się metanolem. Formaldehyd jest jednym z najczęściej występujących zanieczyszczeń powietrza na stanowiskach pracy, w szczególności przy produkcji żywic mocznikowo-formaldchydowych, tworzyw sztucznych, nawozów i pianek izolujących. Źródłem formaldehydu w pomieszczeniach, poza procesami technologicznymi, w których otrzymuje się ten związek, mogą być także lekkie panele, wełna, meble oraz w mniejszym stopniu tekstylia i dywany oraz pianki mocznikowo-formaldehydowc. Przeprowadzone badania zdrowotne i epidemiologiczne bardzo wyraźnie potwierdziły niekorzystny wpływ formaldehydu na organizm człowieka. Związek ten działa drażniąco na oczy, górne i dolne drogi oddechowe, układ nerwowy i pokarmowy. Ponadto wyniki badań laboratoryjnych przeprowadzonych w USA wykazały, że formaldehyd działa rakotwórczo na zwierzęta oraz prawdopodobnie rakotwórczo na organizm człowieka. W rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U.Nr 79, póz. 513) określono wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń dla formaldehydu na poziomie: NDS - 0,5 mg/m3 i NDSCh - I, O mg/m3.

EN

The method combines passive sampling and gas chromatography for the determination of formaldehyde in workplace area. After adsorption in a passive sampler formaldehyde reacts with 2,4-dinitrofenylhydrazine producing 2,4-dinitrofenylhydrazone which is determined chromatographically. Both 8-hour and 30-minute exposure periods arę possible. The method allows to determine formaldehyde in the concentration range of 0.08 up to 24 mg(CH2O)/m3 for 30-minute and 0.005 up to 1.5 mg(CH2O)/m3 for 8-hour sampling period.

5

Octan propylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

100%

Grunt H. , Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

tom Nr 3 (29)

257--270

PL

Octan propylu jest bezbarwną cieczą o przyjemnym, gruszkowym zapachu. Jest stosowany jako rozpuszczalnik estrów celulozowych, lakierów, wosków, naturalnych i syntetycznych barwników, farb drukarskich oraz tworzyw sztucznych. Używany także przy produkcji insektycydów oraz w przemyśle perfumeryjnym, poligraficznym i spożywczym. Otrzymywany jest w reakcji estryfikacji alkoholu n-propylowego kwasem octowym w obecności katalizatora chlorku cynku. Octan propylu w postaci par dobrze wchłania się przez drogi oddechowe, a w stanie ciekłym wchłania się z przewodu pokarmowego oraz przez skórę. Efektem krytycznym przy narażeniu na octan propylu jest działanie drażniące na oczy i błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Związek wykazuje słabe działanie narkotyczne na ośrodkowy układ nerwowy. Narządami krytycznymi w przypadku narażenia na octan propylu są: oczy, skóra, układ oddechowy i ośrodkowy układ nerwowy. Octan propylu stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia (IDLH), gdy jego stężenie wynosi 7106 mg/m³ (1700 ppm). Wśród pracowników narażonych na octan propylu o stężeniu 835 mg/m³ (200 ppm) wystąpiło podrażnienie błon śluzowych oczu, nosa, krtani i gardła. Wśród innych objawów stwierdzono bóle i zawroty głowy, senność, kaszel, płytki oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej oraz objawy depresyjne ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Ze względu na niekompletne dane liczbowe (nieznany czas narażenia; nieznana liczba osób) nie można tych danych brać pod uwagę przy ustalaniu wartości NDS. Przedłużony kontakt octanu propylu ze skórą powoduje jej odtłuszczenie, wysuszenie i pękanie naskórka, a w konsekwencji przewlekłe zapalenie skóry z objawami zaczerwienienia (nie podano wartości stężeń oraz czasu narażenia). Wartości medialnych dawek śmiertelnych u zwierząt, bez względu na drogę podania, były bardzo duże. Na podstawie wyników badań ostrej toksyczności inhalacyjnej na zwierzętach stwierdzono, że siła działania toksycznego octanu propylu jest nieco większa niż octanu izopropylu i octanu etylu, lecz mniejsza niż octanu n-butylu. W dostępnym piśmiennictwie i w przeglądowych toksykologicznych bazach danych nie znaleziono danych liczbowych dotyczących toksyczności przewlekłej u zwierząt. Wartość NDS dla octanu propylu w większości państw została ustalona na poziomie około 840 mg/m³. Przy ustalaniu wartości NDS brano pod uwagę działanie drażniące na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych. ACGIH zaleca wartość NDS na poziomie 835 mg/m³ (200 ppm), tj. nieco mniejszą niż dla octanu izopropylu, a wartość NDSCh na poziomie 1040 mg/m³ (250 ppm) w celu zminimalizowania możliwości drażnienia błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych. Za podstawę ustalenia wartości NDS octanu propylu przyjęto stężenie wyznaczone w badaniach na myszach szczepu Swiss OF1, przy którym częstość oddechów spadła o 50% (RD50). Stężenie to wynosiło 3323 mg/³ (795 ppm). Zgodnie z przyjętymi kryteriami ustalania NDS dla związków o działaniu drażniącym, wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia substancji ustalona na podstawie ostrego działania drażniącego powinna mieścić się w granicach 1/100 ÷ 1/10 wartości RD50, tj. w przedziale 332 ÷ 33 mg/m³. Proponujemy zatem ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia dla octanu propylu na poziomie 200 mg/m³ oraz najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh), w celu zminimalizowania działania drażniącego, na poziomie 400 mg/m³. Octan propylu o tych stężeniach nie powinien działać drażniąco na oczy, gardło i drogi oddechowe oraz wywoływać opóźnionych skutków działania neurotoksycznego. Zaproponowane wartości normatywów higienicznych dla octanu propylu są zgodne z normatywami dla większości innych octanów o podobnej sile działania drażniącego. Brak jest podstaw do ustalenia wartości DSB.

EN

Propyl acetate (CAS Registry No. 109-60-4) is a colourless liquid with a fruity, pear-like odour. Propyl acetate is used as a solvent for cellulose esters, lacquers, resins, printing inks, and plastic; in flavouring agents and perfumes and in organic syntheses. The main routes in occupational exposure to propyl acetate are the respiratory system and the skin. At concentrations above 835 mg/m3 (200 ppm) Propyl acetate is irritating to the eyes, nose, larynx and throat. Prolonged overexposure may produce irritation of the skin. According to Alarie's studies the RD50 concentration (the concentration which produces a 50% reduction in breath rate in exposed mice) was 3323 mg/m3 (795 ppm). Considering these data, the MAC of 200 mg/m3 is recommended and because of its irritative effect on the respiratory system - the STEL is 400 mg/m3.

6

Heptan-4-on : metoda oznaczania

100%

Wróblewska-Jakubowska K.

|

2000

|

tom Nr 3 (25)

98--102

PL

Heptan-4-on (keton dipropylowy, butyron, DPK.) jest bezbarwną cieczą o przyjemnym zapachu, nierozpuszczalną w wodzie, natomiast dobrze rozpuszczalną w rozpuszczalnikach organicznych. Keton ten jest stosowany w przemyśle perfumeryjnym jako środek zapachowy detergentów, mydeł, kremów i perfum, a w syntezie organicznej - rozpuszczalnik nitrocelulozy i lakierów nitrocelulozowych, olejów oraz żywic. Heptan-4-on jest otrzymywany przez przepuszczenie kwasu masłowego nad węglanem wapnia w temperaturze 450 C Przewlekłe narażenie zawodowe na pary i aerozol hcptan-4-onu objawia się działaniem drażniącym na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, oczu oraz skóry. Powtarzane narażenie na duże dawki heptan-4-onu powodowało depresję ośrodkowego układu nerwowego, wzrost masy wątroby i obniżenie stężenia glukozy we krwi zwierząt doświadczalnych. Nie opisano przypadków ostrego zatrucia heptan-4-onem u ludzi. Heptan-4-on w rozporządzeniu ministra zdrowia i opieki społecznej w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub życia (Dz.U. nr 105, póz. 675) został oznaczony jako RIO - substancja palna. Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN zaproponował dla tej substancji wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) na poziomie 230 mg/m3. Wartość ta została przyjęta także przez niektóre państwa Unii Europejskiej i USA. Na podstawie działania drażniącego heptan-4-onu wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) przyjęto na poziomie 460 mg/m3.

EN

The method is based on the adsorption of 4-heptanone vapours on activated charcoal, desorption with l % methanol in carbon disulfide and gas chromatographic (GC-FID) analysis of the resulting solution.

7

Metoksychlor (pył) : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

100%

Soćko R. , Czerczak S.

|

tom Nr 4 (26)

99--120

PL

Metoksychlor jest insektycydem z grupy węglowodorów chlorowanych i występuje w postaci białego lub bezbarwnego, krystalicznego proszku. Jest stosowany głównie w celu zwalczania insektów drzew owocowych, warzyw i zbóż, w postaci proszku do zawiesin (25- i 50-procentowych), preparatów pylistych (410-procentowych), aerozoli i preparatów emulsyjnych (24-procentowych). Narażenie na działanie metoksychloru może występować w czasie produkcji, formowania preparatów lub stosowania środków ochrony roślin. Z przedstawionych w niniejszym opracowaniu wyników badań działania toksycznego metoksychloru wynika, że pestycyd ten wykazuje działanie układowe a narządami krytycznymi są: nerki, wątroba i narządy układu rozrodczego. Na podstawie wyników badań doświadczalnych przeprowadzonych na szczurach wykazano, że metoksychlor jest związkiem działającym embriotoksycznie, teratogennie i obniżającym płodność. Unia Europejska nie klasyfikuje metoksychloru jako substancji niebezpiecznej. W IARC nie klasyfikuje się metoksychloru pod względem działania rakotwórczego u ludzi (grupa 3), a w przypadku zwierząt uważa się, że brak jest dostępnych danych potwierdzających jego działanie rakotwórcze. W NIOSH uważa się ten związek za potencjalny kancerogen zawodowy. Podstawę wyliczeń wartości NDS metoksychloru stanowiły wyniki badań z doświadczenia 8-tygodniowego przeprowadzonego na ludziach (ochotnikach), narażanych drogą doustną na metoksychlor. Otrzymana doświadczalnie wartość NOAEL dla ludzi narażanych wynosi 2,0 mg/kg/dzień. Proponuje się ustalić wartość NDS metoksychloru na poziomie 10 mg/m3 jak dla pyłu nietrującego przemysłowego. Wartość ta nie powinna stwarzać zagrożenia podczas narażenia przewlekłego. Nie ma przesłanek do ustalenia wartości NDSCh.

EN

Methoxychlor is a chlorinated hydrocarbon insecticide used for control of infestation affecting fruits, vegetabless, forage crops and livestock. Methoxychlor can be absorbed into the body by inhalation of its aerosol, through the skin and by ingested in large amounts. Animal tests show that this substance possibly causes toxic effects upon human reproduction.

8

Benzen : metoda oznaczania

100%

Madej M. , Jeżewska A.

|

2000

|

tom Nr 3 (25)

41--45

PL

Benzen jest bezbarwną, łatwo palną cieczą o charakterystycznym, aromatycznym zapachu i właściwościach wybuchowych. Jego pary tworzą mieszaniny wybuchowe z powietrzem, ponieważ są cięższe od powietrza gromadzą sic, przy powierzchni ziemi oraz w dolnych partiach pomieszczeń. Benzen rozpuszcza się bez ograniczeń w etanolu, eterze etylowym, kwasie octowym, acetonie i toluenie. Rozpuszcza się także w chloroformie, czterochlorku węgla, disiarczku węgla i olejach. Benzen i jego homologi otrzymuje się przez destylację produktów suchej destylacji węgla lub ropy naftowej. Stosowny jest w wielu gałęziach przemysłu jako rozpuszczalnik lu surowiec wyjściowy do dalszej syntezy. W przemyśle stosuje się przeważnie benzen techniczny Benzol o temperaturze wrzenia 80 - 100 "C. Zawiera on 70 - 80% benzenu, a pozostała część to toluen, ksylen oraz inne zanieczyszczenia. Służy do wytwarzania wielu pochodnych benzenu, np. aniliny, nitrobenzenu, styrenu (przez etylobenzen), fenolu, dichlorobenzenu i innych. Możliwość zatruć występuje przede wszystkim w przemyśle gumowym, chemicznym, farmaceutycznym, podczas produkcji farb i lakierów, a ostatnio w przemyśle tworzyw sztucznych. Benzen jest substancją rakotwórczą. Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i kontaktu ze skórą oraz po spożyciu. Stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia długotrwałego. W Polsce wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń dla benzenu podane w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. nr 79, poz. 513) wynoszą odpowiednio: NDS -10 mg/m3, NDSCh - 40 mg/m3.

EN

The method is based on the adsorption of benzene vapours on active charcoal, desorption with carbon disulfide and GC analysis of the obtained solution. The determination limit of the method is 0,5 mg/m3.

9

Podstawy oceny środowiska pracy z wykorzystaniem wartości krótkoterminowych najwyższych dopuszczalnych stężeń chwilowych i najwyższych dopuszczalnych stężeń pułapowych

100%

Więcek E.

|

tom Nr 4 (26)

5--21

PL

W pracy przedstawiono matematyczne podstawy rozkładu lagarytmiczno-normalnego, którego parametry (średnia geometryczna i standardowe geometryczne odchylenie) mogą być wykorzystane do charakterystyki zmienności stężeń substancji szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Wykazano istnienie zależności między średnim 8-godzinnym stężeniem substancji szkodliwych dla zdrowia i średnimi wartościami stężeń dla okresów od 0,5 + 60 min. Wykorzystując te zależności oraz procedurę ustalania wartości NDS (średnie stężenie 8-godzinne) zaproponowano procedury ustalania stężeń krótkoterminowych NDSCh (średnie stężenie 30-minutowe) i NDSP (średnie stężenie 15-minutowe) oraz procedury oceny środowiska pracy z wykorzystaniem wartości krótkoterminowych najwyższych dopuszczalnych stężeń chwilowych (NDSCh) i najwyższych dopuszczalnych stężeń pułapowych (NDSP). NDS w ciągu 8-godzinnego dnia pracy zależy nie tylko od wielkości przekroczeń, czasu ich trwania i częstotliwości, lecz przede wszystkim od specyfiki biologicznego działania poszczególnych substancji, na którą składają się: ilość substancji wnikającej do organizmu, metabolizm i trwałość (czas jej oddziaływania) w organizmie, zdolność do kumulowania oraz miejscowe działanie drażniące. Wartość NDS nie upoważnia do wnioskowania o uciążliwości czy szkodliwości substancji działającej na człowieka, gdy jej stężenie jest większe od wartości NDS, ale w czasie narażenia krótszym niż 8 godz. Jeżeli więc w środowisku pracy mogą wystąpić krótkoterminowe stężenia przekraczające NDS, wówczas ze względu na bezpieczeństwo pracujących powinny być podjęte ograniczenia wielkości tych przekroczeń i czasu ich trwania, uwzględniające specyfikę działania konkretnej substancji. W polskim systemie dopuszczalnych stężeń substancji szkodliwych dla zdrowia, ograniczeniem takim jest przede wszystkim najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh), które odnosi się do średnich stężeń 30-minutowych i jest wartością suplementamą do wartości NDS, co należy rozumieć w ten sposób, że wartości NDS i NDSCh stanowią łącznie jedno kryterium oceny warunków pracy, kiedy nieprzekroczenie wartości NDS nie jest jeszcze wystarczającym zabezpieczeniem przed szkodliwym dla zdrowia działaniem określonej substancji. Warunkiem bezpieczeństwa jest wówczas także nieprzekroczenie wartości NDSCh. Mimo że wartości NDS oraz NDSCh są w praktyce najbardziej odpowiednie do oceny środowiska pracy, to jednak nie powinny być wykorzystywane dla niektórych substancji charakteryzujących się przede wszystkim znaczną szybkością działania, do których zalicza się substancje silnie drażniące, substancje o bardzo niskim progu wyczuwalności zapachu, gazy fizycznie duszące i substancje silnie toksyczne. Skutki zdrowotne wywoływane przez tego rodzaju substancje najlepiej można ocenić na podstawie najwyższych dopuszczalnych stężeń pułapowych (NDSP), które nie mogą być przekraczane w ciągu dnia pracy w żadnym momencie. W odniesieniu do wartości NDSP warunek ten wydaje się jednak bardziej teoretyczny niż możliwy do zastosowania w praktyce, gdyż pojęcie momentu czasu jest pojęciem bardzo względnym i w przypadku wartości NDSP - nie zdefiniowanym. W praktyce ustalania wartości NDSP (np. threshold limit value - ceiling - TLV - C) zwyczajowo, dla większości substancji odnosi się je do czasu nie dłuższego niż 15 min.

EN

This paper reports on the mathematical principles of the logarithmic normal distribution, the parameters of which (geometric mean and standard geometric deviation) may be used to characterise variations of concentrations of the harmful chemicals in the work environment. A relationship has been found to exist between mean 8-hour concentration of the harmful chemicals and mean concentration values for the 0,5 -f 60 min. time periods. Using those relationships and the establishing procedure for TLV (mean 8-hour concentration) values, new procedures have been proposed for the determination of the TLV-STEL (mean 30-min. concentration) and TLV-C (mean 15-min. concentration), and for the assessment of the work environment using the TLV-STEL and TLV-C value.

10

Octan pentan-2-ylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

84%

Czerczak S. , Grunt H.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

tom Nr 3 (29)

237--250

PL

Octan pentan-2-ylu jest bezbarwną cieczą o łagodnym owocowym zapachu. Stosowany jest jako rozpuszczalnik nitrocelulozy i etylocelulozy, produktów celuloidowych, chlorowanej gumy i farb metalicznych. Znajduje zastosowanie w przemyśle poligraficznym, w lakiernictwie i w garbarstwie. Jest także wykorzystywany przy produkcji sztucznej skóry oraz sztucznych pereł, klisz fotograficznych, linoleum i zmywalnych tapet oraz jako środek zapachowy. Otrzymywany jest na drodze estryfikacji 2-pentanolu kwasem octowym w obecności kwasu siarkowego jako katalizatora. Stężenie octanu pentan-2-ylu, stanowiące bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia (IDLH), wynosi 5320 mg/m³ (1000 ppm). Octan pentan-2-ylu dobrze wchłania się w postaci par przez drogi oddechowe, a w stanie ciekłym przez skórę i z przewodu pokarmowego. Narządami krytycznymi w przypadku narażenia na octan pentan-2-ylu jest układ oddechowy, oczy, skóra oraz ośrodkowy układ nerwowy. Najważniejszym efektem toksycznym działania octanu pentan-2-ylu jest działanie drażniące na śluzówki oczu i błony śluzowe dróg oddechowych oraz na skórę. Octan pentan-2-ylu o dużym stężeniu wykazuje silne działanie narkotyczne. Krótko trwające narażenie osób na duże stężenie octanu pentan-2-ylu może wywołać podrażnienie błon śluzowych oczu i dróg oddechowych oraz skóry. Przewlekłe narażenie osób na octan pentan-2-ylu może spowodować stan zapalny skóry, ponieważ octan pentan-2-ylu jest czynnikiem odtłuszczającym i wysuszającym. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych dotyczących odległych efektów działania toksycznego octanu pentan-2-ylu, tj. działania rakotwórczego, mutagennego, embriotoksycznego, teratogennego oraz wpływu na rozrodczość. Drażniące i narkotyczne właściwości estrów octowych wzrastają wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej i temperatury wrzenia. Octan pentan-2-ylu jest mniej toksyczny niż izomery pierwszorzędowe octanu n-pentylu. W Polsce do tej pory nie ustalono wartości normatywów higienicznych dla octanu pentan-2-ylu. Wartość NDS dla octanu pentan-2-ylu w większości państw została ustalona na poziomie około 650 mg/m³. Wartości normatywów higienicznych dla octanu pentan-2-ylu ustalone przez Komisję Europejską wynoszą odpowiednio: NDS na poziomie 270 mg/m³ i NDSCh na poziomie 540 mg/m³. Przy ustalaniu wartości NDS wzięto pod uwagę działanie drażniące na górne drogi oddechowe oraz oczy. Większość danych toksykologicznych dotyczyła mieszanin izomerów octanu n-pentylu, zawierających w swoim składzie m.in. octan pentan-2-ylu. Ze względu na podobną siłę działania drażniącego octanu pentan-2-ylu i octanu n-pentylu sugeruje się przyjęcie takiej wartości NDS octanu pentan-2-ylu, jaka obowiązuje obecnie w Polsce dla octanu n-pentylu, tj. na poziomie 250 mg/m³. Propozycja ta jest uzasadniona tym, że oba te związki są izomerami położeniowymi, należą do grupy estrów alifatycznych kwasu octowego, których skutki działania drażniącego nasilają się wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej estrów. Ponieważ octan n-pentylu i octan pentan-2-ylu nie różnią się masą cząsteczkową i mają zbliżone właściwości fizykochemiczne, można przyjąć, że skutki ich działania drażniącego na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy są zbliżone. Zaproponowana dla tych związków wartość NDS na poziomie 250 mg/m³ nie różni się zbytnio od wartości przyjętej przez Komisję Europejską (270 mg/m³). Wartość NDSCh proponuje się ustalić na poziomie 500 mg/m³ (dw razy wartość NDS) ze względu na działanie drażniące związku. Ustalone wartości normatywów higienicznych powinny zapobiec podrażnieniu górnych dróg oddechowych i oczu.

EN

2-Pentanol acetate (CAS Registry No. 626-38-0) is colourless liquid with a fruity odour. 2-Pentanol acetate is used as a solvent for nitrocellulose and ethylcellulose, rubber, in the lacquer and varnish industry. The routes in occupational exposure to 2-pentanol acetate are the respiratory system and the skin. 2-pentanol acetate is an irritant to the eyes, respiratory tract and skin. Overexposure to 2- pentanol acetate may cause narcosis. The MAC value for 2-pentanol acetate - 250 mg/m3 - was determined by analogy to n-Pentyl acetate. Because of the irritant effect of 2-pentanol acetate, the STEL of 500 mg/m3 (2 - MAC) is recommended.

11

p-Benzochinon

84%

Piotrowski J. K. , Szymańska J.

|

tom Nr 4 (26)

23--34

PL

p-Benzochinon jest substancją krystaliczną o zapachu przypominającym zapach chloru. Jest rozpuszczalny w gorącej wodzie i dobrze rozpuszczalny w rozpuszczalnikach organicznych. Otrzymuje się go podczas reakcji utleniania hydrochinonu lub aniliny. Jest stosowany jako półprodukt w różnych reakcjach chemicznych. Używa się go w procesach garbowania skóry i wywoływania fotografii. Dane na temat toksyczności tego związku u ludzi dotyczą tylko zawodowego narażenia. p-Benzochinon wykazuje działanie drażniące, a narządami krytycznymi są oczy i skóra. Na skutek miejscowego działania p-benzochinonu obserwuje się zmiany skórne. Narażenie na pary tego związku powoduje zaburzenia widzenia. p-Benzochinon podawany inhalacyjnie myszom powoduje zmniejszenie częstości oddychania. Powtarzane codziennie narażenie (3+5 dni) powodowało kumulowanie się skutków. Podawany dożołądkowo myszom zwiększał procent komórek z mikrojądrami w szpiku, a także powodował zmianę stosunku liczby polichromatycznych (PCE) i normochromatycznych (NCE) erytrocytów. p-Benzochinon nie wykazuje działania mutagennego i rakotwórczego. Podstawą proponowanej wartości NDS są właściwości drażniące p-benzochinonu. W niniejszym opracowaniu zaproponowano dla p-benzochinonu wartość NDS na poziomie 0,1 mg/m3 i wartość NDSCh na poziomie 0,4 mg/m3.

EN

p-Benzochinon is a yellow crystalline solid with a penetrating, irritating odour resembling chlorine. It is used principally as an intermediate in the manufacture of hydroquinone. It is also used as an intermediate in the production of dyes and fungicides, as an oxidising agent, and as a photographic chemical. p-Benzochinon produced characteristic ocular injuries in workmen. Local cutaneous dermal effects of exposure to p-benzoChinone include discoloration, severe irritation, erythema, swelling, and the formation of papules and vesicles. Prolonged contact can lead to necrosis. Vapour condensing on the eyes can produce serious disturbances in vision. All layers of the cornea are involved. According to Alaric’s studies the RD5o concentration (the concentration which produces a 50% reduction in breath rate in mice exposed for 10 minutes) was 20 mg/m3. Considering these data, the MAC of 0,1 mg/m3 is recommended and the STEL is 0,4 mg/m3 according to its irritative effect on the respiratory system (notation I).

12

Azotan (V) propylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

84%

Starek A.

|

2000

|

tom Nr 2 (24)

5--13

PL

Azotan (V) propylu (n-propylu azotan) jest to ciecz nierozpuszczalna w wodzie o słodkawym zapachu. Używa się jej jako promotora zapłonu w paliwach samochodowych i rakietowych oraz w syntezie organicznej. Związek ten wchłania się do organizmu z dróg oddechowych. Na podstawie wyników otrzymanych z badań doświadczalnych na zwierzętach stwierdzono, że azotan (V) propylu wywiera toksyczne działanie układowe na krew obwodową i układ krążenia. Działa methemoglobinotwórczo i hemolitycznie oraz spazmolitycznie na mięśniówkę gładką, zwłaszcza naczyń krwionośnych. Toksyczne działanie tego związku może prowadzić do głębokiej anoksji kończącej się zejściem śmiertelnym. Otrzymane wyniki z doświadczeń subchronicznych przeprowadzonych na psach, które okazały się gatunkiem najbardziej wrażliwym na azotan (V) propylu, pozwoliły na określenie wartości LOAEL na poziomie 1090 mg/m . Wartość ta posłużyła do obliczenia NDS po za-stosowaniu łącznego współczynnika niepewności - 36, na który złożyło się: przejście od wartości LOAEL do wartości NOAEL, przejście od narażenia podprzewleklego do narażenia przewlekłego, różnica wrażliwości między gatunkowej oraz możliwość wystąpienia nagłych zgonów z powodu niewydolności serca. Wartość NDS zaproponowano na poziomie 30 mg/m?, podczas gdy wartość NDSCh przyjęto arbitralnie na poziomie 100 mg/m3. Normatywy te powinny chronić pracowników przed wystąpieniem anoksji i spadkiem ciśnienia tętniczego krwi.

EN

n-Propyl(V)nitrate(PN)/CAS Registry No. 627-13-47 is a pale yellow liquid with a sickly sweet odor. It is a strong oxidazing agent, flammable, and a dengerous fire and explosion risk. PN is used as a fuel ignition promoter, in rocket fuels, and as an intermediate in organic synthesis. The acute toxicity of this compound is relatively Iow for the rodents but moderate for the dog. The main effect in rodents is anoxia and methemoglobinemia, whereas dogs develop hemoglobinuria and hemolytic anemia. Based on LOAEL value obtained from dog experiment and appropriate uncertainty factors the MAC value was calculated at 30 mg/m3 and a STEL of 100 mg/m3 was proposed. Moreover methemoglobin concentration of 1,5 mg% in peripheral blood as biological exposure index was proposed.

13

Acetanilid – pyły : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

84%

Zapor L. , Puchalska H.

|

2000

|

tom Nr 1 (23)

5--22

PL

Acetanilid jest bezbarwnym, bezzapachowym ciałem stałym, występującym w postaci płatków, łusek lub proszku. Jest otrzymywany głównie w reakcjach aniliny z kwasem lub bezwodnikiem octowym. Stosuje się go przede wszystkim w przemyśle farmaceutycznym do produkcji środków przeciwbólowych i sulfonamidów oraz do produkcji barwników organicznych, kamfory syntetycznej, do stabilizacji nadtlenku wodoru i estrów celulozy. Używa się go także jako dodatku do lakierów celulozowych. Acetanilid do organizmu wchłania się z przewodu pokarmowego przez drogi oddechowe i skórę. Ryzyko wystąpienia szkodliwych skutków zdrowotnych jest głównie związane z narażeniem inhalacyjnym na działanie pyłów acetanilidu. Zarówno w warunkach ostrego, jak i przewlekłego narażenia na acetanilid, układem krytycznym - tak u zwierząt, jak i u ludzi -jest układ krwiotwórczy, a krytycznym skutkiem zdrowotnym - methemoglobinemia i sulfhemoglobinemia. Wartość LD50 dla szczura przy podaniu dożołądkowym wynosi 800 mg/kg. Zgodnie z klasyfikacją substancji, według kryteriów podanych w załączniku nr 2. dyrektywy nr 92/32/EEC (7), acetanilid jest związkiem szkodliwym. Nie znaleziono danych wskazujących na działanie rakotwórcze, mutagenne, teratogenne i embriotoksyczne acetanilidu oraz dotyczących jego wpływu na rozrodczość. W organizmie acetanilid jest metabolizowany do produktów odznaczających się większą aktywnością biologiczną niż substancja macierzysta (4-hydroksyacetanilid, 2-hydro-ksyacetanilid, 4-aminofenol, 2-aminofenol). W Polsce i na świecie nie został ustalony dopuszczalny poziom narażenia zawodowego dla acetanilidu. Zapotrzebowanie na normatyw higieniczny dla tego związku w Polsce zgłosili przedstawiciele przemysłu farmaceutycznego w ankiecie Głównego Inspektora Pracy. Przy ustalaniu wartości NDS dla acetanilidu przyjęto za podstawę wartość najmniejszej dawki toksycznej (TDLo) dla człowieka, która wynosi 14 mg/kg/dzień przy której obserwowano zaburzenia oddechowe i zmiany we krwi. Zaproponowano ustalenie wartości NDS na poziomie 6 mg/m3. Nie ma podstaw merytorycznych do ustalenia wartości NDSCh i DSB.

EN

Acetanilide forms odourless, colourless crystal scales but can also be obtained as a white powder. It is used mainly as an antipyretic and analgesic. It can also be applied to the manufacture of dye compounds. Other possible uses of acetanilide include a stabiliser for peroxide solutions, rubber accelerator, and additive to cellulose ester varnishes. Acetanilide is absorbed from the gastrointestinal tract, respiratory tract and through intact skin. Specific changes resulting from acute and chronić effects of exposure to acetanilide in animals and humans arę blood destruction and methemoglobin or sulfhemoglobin formation. Occupational exposure to acetanilide is due mainly to dust inhalation. No reliable data arę available on the effects of chronić inhalation exposure to acetanilide dust in humans or ex-perimental animals. The MAC value is calculated on the basis of the TDLo -value for mań: 14 mg/kg/day, which has been adopted as LOAEL (lowest observed adverse effect level). At this dose, breathing difficulties and blood changes were observed. According to the above data, the MAC value for acetanilide was established at 6 mg/m3. No MAC-STEL value has been determined for this compound.

14

Ocena zagrożenia bezpieczeństwa pracy na stanowiskach zagrożonych pyłem przemysłowym oraz środki techniczne w profilaktyce

84%

Ignac-Nowicka J.

Systemy Wspomagania w Inżynierii Produkcji

|

2013

|

tom z. 3 (5)

120--134

PL

W artykule przedstawiono analizę narażenia pracowników przemysłu maszynowego w przykładowym przedsiębiorstwie na pył przemysłowy. Zaprezentowano klasyfikację pyłów przemysłowych, ich cechy decydujące o szkodliwości oraz skutki wywołane w organizmie pracownika. Wskazano najczęściej stosowane metody pomiarowe stężeń pyłu dla oceny narażenia pracowników na pył przemysłowy. Badaniom poddano 10 wybranych stanowisk pracy o różnych typach zadań. Określono stanowiska najbardziej narażone na obecność pyłu w odniesieniu do wartości NDS oraz określono poziom ryzyka zawodowego. Przeanalizowano wyposażenie stanowisk pracy w urządzenia odpylające. Ponadto przedstawiono metody działań profilaktycznych w odniesieniu do zagrożeń pyłami przemysłowymi o dużej toksyczności w badanym zakładzie.

EN

This paper presents an analysis of the exposure of workers in the sample engineering company for industrial dust. Presents the classification of industrial dust, the features that determine the harmfulness and effects to the body of the employee. Identified the most commonly used method of measuring dust concentrations to assess the exposure of workers to industrial dust. The study involved 10 selected positions of the various types of working tasks. Determined the position of the most exposed to the presence of dust in relation to the MAC values, the level of occupational risk presented too. Analyzed equipment workstations in dust extraction equipment. In addition, the methods of prevention for industrial dust hazards of acute toxicity presented in test workplace.

15

Octan izopropylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

84%

Stetkiewicz J. , Grunt H.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

tom Nr 3 (29)

197--209

PL

Octan izopropylu jest bezbarwną cieczą o intensywnym owocowym zapachu. Stosowany jest jako rozpuszczalnik nitroceluzozy i innych żywic, tłuszczów, olejów, wosków oraz gumy. Używany jest również w przemyśle perfumeryjnym i poligraficznym oraz jako dodatek do żywności. Otrzymywany jest na drodze estryfikacji alkoholu izopropylowego kwasem octowym w obecności katalizatora. Pary octanu izopropylu dobrze wchłaniają się przez drogi oddechowe, a w stanie ciekłym octan ten dobrze wchłania się przez skórę i z przewodu pokarmowego. Narządami krytycznymi w przypadku narażenia na octan izopropylu są oczy, skóra, układ oddechowy i ośrodkowy układ nerwowy. Octan izopropylu wykazuje działanie drażniące na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych oraz na skórę. Związek ten poza działaniem drażniącym wykazuje słabe działanie narkotyczne. Krótko trwające narażenie osób na większe stężenia octanu izopropylu może powodować podrażnienie błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych, natomiast długotrwałe narażenie może powodować podrażnienia skóry. Octan izopropylu jest czynnikiem odtłuszczającym i przedłużone narażenie na ten związek może powodować zapalenie skóry. Ponadto następstwem długotrwałego narażenia na octan izopropylu mogą być przewlekle choroby układu oddechowego. Nie stwierdzono objawów działania miejscowo drażniącego i zaburzeń układowych u osób narażonych zawodowo na octan izopropylu o stężeniu 417 mg/m3. Na podstawie wyników badań na zwierzętach wykazano, że związek o większych stężeniach wykazuje działanie drażniące na skórę, oczy i błony śluzowe dróg oddechowych. U myszy narażanych przez 5 min na octan izopropylu wyznaczono RD50 na poziomie 17785 mg/m3 (4265 ppm). W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych dotyczących działania rakotwórczego octanu izopropylu. Nie wykazano też działania mutagennego tego związku.W przypadku estrów propylowych kwasu octowego, właściwości fizyczne octanu izopropylu są bardziej zbliżone do właściwości octanu etylu niż do octanu n-propylu. Na podstawie wyników badań ostrej toksyczności inhalacyjnej na zwierzętach wydaje się, że siła działania toksycznego octanu izopropylu i octanu etylu jest nieco mniejsza niż octanu n-propylu i octanu n-butylu. Wartość NDS octanu izopropylu w większości państw została ustalona na poziomie około 950 mg/m3. W Polsce nie ustalono wartości normatywów higienicznych dla octanu izopropylu. Przy ustalaniu wartości NDS wzięto pod uwagę fakt, że octan izopropylu działa drażniąco na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych a jego duże stężenia mogą wykazywać działanie narkotyczne. Wyznaczona w badaniach na myszach wartość RD50 octanu izopropylu wynosiła 17785 mg/m3 (4265 ppm). Wartość NDS ustalona na podstawie ostrego działania drażniącego powinna mieścić się w zakresie od 1/10 do 1/100 wartości RD50, tj. w przedziale 1778 -s-177 mg/m3. Przyjmując, do ustalenia wartości NDS, zalecaną przez higienistów amerykańskich wartość 1/30 RD50, wartość NDS powinna wynosić 593 mg/m3. Zaproponowano ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia octanu izopropylu jako średnią ważoną dla 8-godzinnego dnia pracy na poziomie 600 mg/m3 oraz najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego na poziomie 1000 mg/m3. Octan izopropylu o tych stężeniach nie powinien działać drażniąco na oczy, gardło i drogi oddechowe. Brak jest podstaw do ustalenia wartości DSB.

EN

Isopropyl acetate (CAS Registry No. 108-21-4) is a colourless liquid with a fruity odour. Iso-propyl acetate is employed as a solvent for nitrocellulose and other resins, fats, oils, waxes, and gums. It is used in synthetic perfumes and food flavourings. Isopropyl acetate is irritating to the eyes and mucous membranes of respiratory passages, and skin of animals and exposed workers. According to Alaries studies the RD50 concentration (the concentration which produces a 50% reduction in breath rate in exposed mice) was 17785 mg/m3 (4265 ppm).Considering these data, the MAC of 600 mg/m3 is recommended and the STEL is 1000 mg/m3 beacuase of its irritative effect on the eyes and throat, and the respiratory system.

16

Octan pentan-3-ylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

84%

Soćko R. , Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

tom Nr 3 (29)

251--256

PL

Octan pentan-3-ylu jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym bananowym zapachu. Jest głównie stosowany jako rozpuszczalnik nitrocelulozowy, celuloidu, żywic, tłuszczów i wosków. Ze względu na skąpe dane toksykologiczne zaproponowano przyjęcie wartości NDS dla octanu pentan-3-ylu przez analogię do octanu n-pentylu i octanu izopentylu, tj. na poziomie 250 mg/m³. Propozycja ta jest uzasadniona tym, że związki te są izomerami i należą do grupy estrów alifatycznych kwasu octowego, których skutki działania drażniącego nasilają się wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej estrów. Ponieważ octan izopentylu i octan pentan-3-ylu nie różnią się masą cząsteczkową i mają zbliżone właściwości fizykochemiczne można przyjąć, że skutki ich działania drażniącego na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy są podobne. Zaproponowana dla tych związków wartość NDS na poziomie 250 mg/m³ nie różni się od wartości przyjętej w Unii Europejskiej, która wynosi 270 mg/m³ (Dyrektywa Rady, 1991). Wartość NDSCh proponuje się ustalić na poziomie 500 mg/m³ (dwa razy wartość NDS), ze względu na działanie drażniące związku. Ustalone wartości normatywów higienicznych powinny chronić przed działaniem drażniącym substancji na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy.

EN

3-Pentyl acetate is an isomer of pentyl acetate. 3-Pentyl acetate is a colourless, flammable liquid with a banana or pearlike odour. 3-Pentyl acetate is employed as a solvent and is used in perfumes and flavourings. Banana oil (pear oil), a commercial mixture of amyl acetate isomers, has found wide use as a solvent in laxquers and other products containing cellulose esters. In literature, data concerning acute toxicity and chronic effects of 3-pentyl acetate in human and experimental animals are not availabe. The liquid and vapour phases of 3-pentyl acetate are irritating to the eyes, skin and mucous membranes. Because of the irritant effect of 3-pentyl acetate, and its comparison with isoamyl acetate, the MAC of 250 mg/m3 and the value of STEL 500 mg/m3 are recommended.

17

Metylocykloheksanon : metoda oznaczania

84%

Kozieł E. , Hibner Z.

|

2000

|

tom Nr 3 (25)

109--113

PL

Metylocykloheksanon (MCH) występuje w postaci trzech izomerów: 2-metylocykloheksanonu, 3-inetylocykloheksanonu i 4-metylocykloheksanonu. Najczęściej występującym w warunkach przemysłowych izomerem jest 2-MCH. 2-Metylocykloheksanon jest bezbarwną cieczą o miętowym zapachu. Rozpuszcza się w alkoholu etylowym i eterze dietylowyrn. Ma zastosowanie w przemyśle skórzanym, a także jest używany do produkcji lakierów, tworzyw sztucznych oraz jako zmywacz rdzy. Izomery metylocykloheksanonu działają drażniąco na błony śluzowe nosa i gardła oraz oczy. Mogą także uczulać skórą. Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń podane w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 17.06.1998 r. (Dz. U. nr 79, poz. 513) zostały określone dla 2-metylocyklohcksanonu i wynoszą odpowiednio: NDS - 50 mg/m3 i NDSCh - 340 mg/m3.

EN

The method is based on the adsorption of 2-methylcyclohexanone vapours on resine XAD-2, desorption with acetone and GC analysis of the obtained solution. The determination limit of the method is 12,5 mg/m3.

18

Propano-3-lakton : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

84%

Rydzyński K.

|

2000

|

tom Nr 2 (24)

33--48

PL

Propano-3-lakton (/3-propiolakton) jest bezbarwnym płynem o słodkawym zapachu. Charakteryzuje się silną reaktywnością chemiczną wynikającą z obecności pierścienia lakto-nowego. Stosowany jest jako produkt pośredni w syntezach organicznych (głównie kwasu akrylowego i jego estrów) oraz jako środek dezynfekujący w medycynie, a także jako produkt pośredni w syntezach organicznych (głównie kwasu akrylowego i jego estrów) oraz środek dezynfekujący w medycynie. Stosowany jest także powszechnie do sterylizacji osocza krwi, przeszczepów tkankowych oraz podczas produkcji szczepionek. Propano-3-lakton jest substancją toksyczną o silnym działaniu drażniącym na skórę, spojówki oczu i drogi oddechowe. Stwierdzono, że człowiek nie jest w stanie przebywać w pomieszczeniu, jeśli stężenie związku w powietrzu przekroczy wartość 0,1 mg/1 (100 mg/m3). W dostępnym piśmiennictwie brak danych na temat działania toksycznego propano-3-laktonu u ludzi. Propano-3-lakton jest substancją o silnym działaniu mutagennym i genotoksycznym w układach in vitro u bakteriofagów, bakterii, drożdży, roztoczy w komórkach ssaków, u Dro-sophila roślin oraz w układach in vivo u ssaków. Wykazano, że w celu wywołania działania mutagennego i/lub genotoksycznego nie jest wymagana aktywacja metaboliczna Na podstawie wyników badań na zwierzętach wskazano jednoznacznie na działanie rakotwórcze propano-3-laktonu niezależne od drogi podania. Brak jednak danych wskazujących na jego działanie rakotwórcze u ludzi. Wyniki badań wskazują, że indukcja nowotwo rów przez propano-3-lakton jest związana z tworzeniem adduktow DNA i RNA oraz aktywacją onkogenu H-ras. Za podstawę do ustalenia wartości NDS przyjęto wyniki badań, w których u 60% spośród 50 szczurów samców rasy Sprague-Dawley stwierdzono wystąpienie raków płaskona-błonkowych jamy nosowej, gdy były narażane w dynamicznych komorach inhalacyjnych na działanie propano-3-laktonu o stężeniu 10 ppm (30 mg/m3) przez 6 h/dzień, 5 dni w tygodniu przez 6 tygodni. Dawkę 10 ppm (30 mg/m3) przyjęto za podstawę do wyliczeń jako wartość FEL i po zastosowaniu współczynnika niepewności = 32, zaproponowano wartość NDS równą l mg/m3. Proponuje się również oznakowanie związku literami Sk - substancja wchłania się przez skórę.

EN

Beta-propiolactone (BPL) is a colorless liquid with a slightly sweetish odour. BPL has been used as a vapour steriiant for plasma, vaccines, tissue grafts, and surgical instruments, as a vapour-phase disinfectant in convened space, and in organic synthesis. Previously it was used mainly as an intermediate in the production of acrylic acid and esters. BPL has been shown to be an irritant and to induce papillomas and carcinomas after topical application to moose skin. BPL was positive in the Salmonella assay, in Drosophila tests for sex-linked recessive lethal mutations and reciprocal translocations, and in cultured Chinese hamster ovary (CHO) cells for the induction of chromosomal aberrations and sister-chromatid eschanges. The International Agency for Research on Cancer (IARC) evaluated the evidence for the carcinogenicity in experimental animals and classified BPL as possibly carcinogenic to humans, based on sufficient evidence for carcinogenicity in animals and no adequate data from human studies. ACGIH classified BPL as a Suspected Human Carcinogen (group A2). In the European Union it is classified as group 2 carcinogen and risk phrase R45 - may cause cancer. According to animal experiments there was no possibility to calculate the lifetime unit risk (UR). Therefore, to establish the MAC value for BPL, the data from studies on the carcinogenic effects in rats wcre considered. As FEL (frank effect level) 30 mg/m3 was adopted at which papiloma and death were observed in rats. Therefore, the factor was 32, and the MAC value - l mg/m3 with the skin (Sk) and I notation. No STEL value has been established for BPL.

19

Cykloheksyloamina : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

84%

Sapota A. , Ligocka D.

|

2000

|

tom Nr 1 (23)

101--114

PL

Cykloheksyloamina (CHA) jest cieczą dobrze mieszającą się z wodą i z większością rozpuszczalników organicznych. Jest stosowana głównie jako surowiec do syntezy oraz w obiegach ciepłowniczych jako inhibitor korozji. Do Polski jest importowana głównie jako półprodukt w syntezie leków w zakładach „Polfa" w Starogardzie Gdańskim oraz w Dolnośląskich Zakładach Chemicznych „Organika" w Żarowie. Cykloheksyloamina działa silnie drażniąco na drogi oddechowe, oczy i skórę. W doświadczeniu podchronicznym i chronicznym związek ten podawany w postaci chlorowodorku lub siarczanu wykazuje słabe działanie układowe. Nie stwierdzono jego działania mutagennego, teratogennego i embriotoksycznego. CHA w badaniach na zwierzętach doświadczalnych nie wykazuje działania kancerogennego. Za podstawę proponowanej wartości NDS przyjęto następujące dane: podczas narażenia pracowników na działania CHA o stężeniu od 16 do 40 mg/m3 nie zaobserwowano żadnych objawów działania związku najmniejsza wartość stężenia CHA w powietrzu, przy której u myszy nastąpiło obniżenie częstości oddechu o połowę (RD5U), wynosi 210 mg/m3. Stężenie to można przyjąć za wartość LOAEL. Zgodnie z zasadą przyjętą dla związków działających drażniąco, współczynnik bez¬pieczeństwa wynosi 5 (6). Jeżeli wartość LOAEL (210 mg/m3) podzielimy przez współczynnik 5 uzyskamy wartość około 40 mg/m3. Jest to górna wartość stężenia CHA w powietrzu (również 40 mg/m3), przy której u badanych pracowników nie zaobserwowano żadnych objawów działania (NOEL). Wartość ta powinna zabezpieczyć pracowników przed drażniącym działaniem CHA. Powyższa propozycja jest obarczona dużą dozą niepewności, ze względu na brak danych dotyczących toksyczności podchronicznej po inhalacyjnym narażeniu zwierząt doświadczalnych oraz danych epidemiologicznych. Proponuje się także ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) na poziomie dwukrotnie przewyższającym wartość NDS. Biorąc pod uwagą fakt, że CHA wchłania się w znaczącym stopniu przez skórę, wartość NDS należy opatrzyć literami Sk (substancja wchłania się przez skórę).

EN

Cyclohexylamine is a liquid with a strong, fishy, amine odour. It is used as a corrosion inhibitor in boiler feed water and has important applications as an intermediate in chemical synthesis. It is also used in the manufacture of insecticides, plasticizers, drycleaning soaps, rubber chemicals, dyestuffs, and gaś absorbents. Cyclohexylamine is a strong irritatant to the eyes, skin and respiratory system. In animals,acute and subacute exposure to cyclohesylamine produces weight loss and development of some unspecified pathologies. The International Agency for Research on Cancer (IARC) classifles cyclohexylamine (listed as cyclamate) as a Group 3 carcinogen, "not classifiable asits carcinogenicity to humans," since the evidence that cancer risk is increased among theusers of artificial sweeteners is inconsistent. IARC also states that the cvidence forcarcinogenicity to animals is limited. -In view of the pronounced toxic and irritant effccts of cyclohexylamine, the concentration of 210 mg/m3 was adopted as the LOAEL (lowest observed adyerse effcct level) value. In setting the MAC value the safety factor 5, for irritant chemicals, was adopted. Accordingly, the MAC of 40 mg/m3 and MAC-STEL of 80 mg/m3 were recommended for cyclohexylamine with the following notations: C, Ft and Sk.

20

2,6-Dimetyloheptan-4-on : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

84%

Sapota A. , Ligocka D.

|

2000

|

tom Nr 1 (23)

115--133

PL

2,6-Dimetyloheptan-4-on (dwuizobutylowy keton, DIBK) jest słabo lotną cieczą, nie-rozpuszczalną w wodzie, o temperaturze wrzenia 168 °C. Stosowany jest głównie jako rozpuszczalnik nitrocelulozy, farb i lakierów, powłok i żywic syntetycznych itp. Nieznana jest liczba osób narażonych zawodowo na ten związek. Z wyników badań na ochotnikach i z danych doświadczalnych na zwierzętach wynika, że związek wchłania się do ustroju przez płuca, głównie w postaci par. Opierając się na dyrektywie Rady Wspólnoty Europejskiej, można zaliczyć DIBK do kategorii związków szkodliwych. Wartość LD50 po dożołądkowym podaniu u szczura wynosi 5,8 g/kg. W badaniach toksyczności ostrej wykazano działanie drażniące tego związku u myszy, objawiające się zmniejszeniem częstości oddechów. DIBK w warunkach ostrej ekspozycji działa również na OUN, co wykazano badając myszy behawioralnym testem utrzymania się na powierzchni wody. W obydwu powyższych przypadkach wykazano zależność typu dawka-efekt. Na podstawie wyników badań podprzewlekłych na szczurach i świnkach morskich wykazano, że pary DIBK o stężeniu 9603 mg/m3 powodują uszkodzenie wątroby w postaci przyćmienia miąższowego i zmiany w płucach w postaci umiarkowanego przekrwienia. Ekspozycja na DIBK o mniejszym stężeniu powodowała obniżenie masy ciała i zmiany masy wątroby i nerek. Wartość NDS związku można ustalić na podstawie wyników badań ostrego działania drażniącego u zwierząt, uwzględniając wartość RD50. Uzyskana wartość 166,5 mg/m stanowi 1/10 RDso- Ekspozycja zwierząt na DIBK o stężeniu 728 mg/m3 nie wywołała żadnych efektów szkodliwego działania tego związku. Wartość tę przyjęto za NOAEL. W testach przeprowadzonych na komórkach bakterii, drożdży oraz ssaków nie stwierdzono działania mutagennego 2,6-dimetyloheptan-4-onu. Uwzględniając wartość NOAEL oraz brak danych dotyczących ekspozycji przewlekłej, do ustalenia wartości NDS przyjęto arbitralnie współczynnik bezpieczeństwa równy 5 i uzyskano wartość 145,6 mg/m3. Obydwie obliczone wartości są zbliżone do stężenia uznanego przez badanych ochotników jako nieuciążliwe. Proponowana wartość 150 mg/m3 powinna zabezpieczyć pracowników zawodowo narażonych na DIBK przed zwiększonym ryzykiem drażniącego działania na błonę śluzową oczu, nosa i gardła. Zaproponowaną wartość NDSCh - 300 mg/m3 - ustalono na podstawie progu działania drażniącego DIBK określonego w wyniku badań na ochotnikach.

EN

Diisobutyl ketone is a water-clear liąuid of Iow volatility that has a mild, ethereal odour. It is used as a solvent for synthetic resins, coating compounds, nitrocellulose, lacąuers, and rubber. It is also used in organie syntheses. Diisobutyl ketone is an irritant to the eyes, skin and upper respiratory tract. In setting the MAC value, the results of Alaire's study (RD50 - 1665 mg/m3) and subchronic exposure of mice and guinea pigs (NOAEL - 728 mg/m3) were considered. In human response studies on three volunteers, a 3-hour exposure at 291mg/m3 diisobutyl ketone caused slight irritation to the eyes, nose, and throat. The concentration of 145 mg/m3 was considered. The OEL Expert Group recommended the MAC of 150 mg/m3 for diisobutyl ketone and, considering its irrita-tive effects the MAC-STEL of 300 mg/m3 and (I) notation.