Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Radon w jaskiniach Jury krakowsko-częstochowskiej

100%

Wysocka M.

Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa

|

2007

|

tom nr 3

77-87

PL

Radon (222Rn) należy do uranowego szeregu promieniotwórczego. Jako gaz szlachetny jest mało toksyczny, szkodliwe są natomiast produkty jego rozpadu. Źródłem radonu w naszym otoczeniu są głównie skały budujące podłoże, rzadziej materiały budowlane, woda wodociągowa i gaz ziemny. Narażenie radiacyjne, powodowane przez radon, jest związane przede wszystkim z zamkniętymi przestrzeniami o słabej wentylacji, jakimi są: wyrobiska podziemnych zakładów górniczych, jaskinie, tunele, a także domy mieszkalne. Od kilkunastu lat w świecie prowadzone są badania naturalnej promieniotwórczości w jaskiniach. W Polsce szczególna uwaga specjalistów dotyczy obszaru Sudetów, charakteryzującego się podwyższonym naturalnym tłem promieniowania gamma i występowaniem naturalnych wód o podwyższonej zawartości radonu. Zagadnienia związane z występowaniem promieniotwórczości naturalnej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej oraz ryzykiem radonowym w jaskiniach tego obszaru, nie są dotychczas dostatecznie rozpoznane. W artykule przedstawiono wyniki pomiarów stężenia radonu w 11 jaskiniach. Badaniami objęto zarówno jaskinie łatwo dostępne, jak i te, do których wejście wymagało przygotowania speleologicznego. Wyniki badań wykazały, że stężenia radonu w jaskiniach jurajskich są znacznie mniejsze od rekordowych wartości podawanych w doniesieniach literaturowych. W kilku jaskiniach stężenia radonu przekraczały 1000 Bq/m3. Oszacowano dawki, na jakie są narażeni turyści oraz speleolodzy i przewodnicy w jaskiniach turystycznych. Stwierdzono, że dawki, wynikające z ekspozycji na radon i produkty jego rozpadu, otrzymują osoby przebywające przez kilkaset godzin rocznie w jaskiniach. Mogą one być większe od tych, na jakie są narażeni górnicy kopalń węgla kamiennego. W celu wyliczenia rzeczywistych dawek należy zaopatrzyć przewodników w dawkomierze indywidualne.

EN

Radon (222Rn) is naturally occurring nobel gas, the member of uranium series. The main source of radon is bedrock, sometimes building materials, drinking water and gas. The potential risk that stems from radon and its progeny in underground mines and dwellings is well documented. In caves in different countries radon concentrations have been identified as elevated. In Poland radon measurements have been performed in the region of Sudety Mountains where the elevated background of natural radiation occurs. In the paper results of measurements of radon concentrations in 11 caves of the Kraków-Częstochowa Upland are presented. Radon concentrations in these caves are not high by world standards. However the annual doses calculated to long-term users of caves and tourists guides are in some caves higher than 13 mSv. It means that doses to cave users might be higher than to miners of underground coal mines. For detailed calculations of doses from radon and its progeny to tourists guides the data from personal dose-meters are necessary.

2

Neolithic materials from the main chamber of Ciemna Cave, southern Poland (excavation between 2007 to 2012)

100%

Gaszka A.

Acta Archaeologica Carpathica

|

2022

|

tom LVII

7-32

EN

This paper presents the results of the detailed analysis of Neolithic ceramic, stone and bone artefacts found in the main chamber of Ciemna Cave during excavations between 2007 and 2012. The Neolithic materials from Ciemna Cave are connected with Linear Pottery culture, the Lengyel-Polgár cycle (the Malice culture, the Pleszów group, and the Wyciąże-Złotniki group), Funnel Beaker culture and Baden culture. The assemblage is dominated by artefacts linked mainly with the Pleszów group and Baden culture. A noteworthy achievement is the establishment of a stratigraphic correlation between Neolithic materials and artefacts from other archaeological periods. Ciemna Cave is one of Poland’s most influential Neolithic cave sites with numerous diverse Neolithic materials.

3

Upper Triassic vertebrate tracks from Kraków–Częstochowa Upland, southern Poland

100%

Sadlok G. , Wawrzyniak Z.

Annales Societatis Geologorum Poloniae

|

2013

|

tom Vol. 83, No. 2

105–-111

EN

The first Upper Triassic vertebrate fossil tracks are documented from the Zawiercie locality, Kraków–Częstochowa Upland, southern Poland. The most characteristic components of the assemblage are tracks, assig- nable to archosaurs and dicynodonts. The inferred composition of the fauna is comparable to those of much better studied, contemporaneous sites in Italy, Argentina and the USA.

4

Low to middle Pleistocene paleoclimatic record from the Kraków-Częstochowa Upland (Poland) based on isotopic and calcite fabrics analyses

88%

Błaszczyk M. , Hercman H. , Pawlak J. , Gąsiorowski M. , Matoušková Š. , Aninowska M. , Kicińska D. , Tyc A.

Geochronometria

|

2018

|

tom Vol. 45, no. 1

185--197

EN

The quality of paleoenvironmental reconstruction based on speleothem records depends on the accuracy of the used proxies and the chronology of the studied record. As far as the dating method is concerned, in most cases, the best solution is the use of the U-series method to obtain a precise chronology. However, for older periods (i.e., over 0.5 Ma), dating has become a serious challenge. Theoretically, older materials could be dated with the U-Pb dating method. However, that method requires a relatively high uranium content (minimum of several ppm), whereas typical speleothems from Poland (and all of Central Europe) have uranium concentrations below 0.1 ppm. Because the materials in Polish caves are problematic, we applied oxygen isotope stratigraphy (OIS) as a tool for speleothem dating. By using OIS as an alternative tool to create a chronology of our flowstone, it was found that the studied flowstone crystallized from 975 to 470 ka with three major discontinuities, so obtained isotopic record can be correlated with oxygen isotopic stages from MIS 24 to MIS 12. The observed isotopic variability was also consistent and confirmed with the petrographic observations of the flowstone.

5

Intra-individual variability of dental enamel δ13C and δ18O values in Late Pleistocene cave hyena and cave bear from Perspektywiczna Cave (southern Poland)

88%

Czernielewski M. , Krajcarz M. , Krajcarz M. T.

Studia Quaternaria

|

2020

|

tom Vol. 37, Nr 2

121--128

EN

An important source of palaeoecological and palaeoenvironmental information is intra-specimen variability of isotopic composition of mammal tooth enamel. It reflects seasonal or behavioral changes in diet and climate occurring during a life of the animal. While well-known in ungulates, in carnivorans this variability is poorly recognized. However, carnivoran remains are amongst the most numerous in the Pleistocene fossil record of terrestrial mammals, so their isotopic signature should be of particular interest. The aim of the study was to verify if enamel of a fossil cave hyena (Crocuta crocuta spelaea) and a cave bear (Ursus ingressus) records any regular inter- or intra-tooth isotopic variability. We examined intra-individual variability of δ13C and δ18O values in permanent cheek teeth enamel of fossil cave hyena and cave bear from the site of the Perspektywiczna Cave (southern Poland). We conclude that the isotopic variability of the cave hyena is low, possibly because enamel mineralization took place when the animals still relied on a uniform milk diet. Only the lowermost parts of P3 and P4 enamel record a shift toward an adult diet. In the case of the cave bear, the sequence of enamel formation records periodic isotopic changes, possibly correlating with the first seasons of the animal life.

6

Przyczyny i skutki wypadków jaskiniowych na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej

75%

Van Der Coghen A. , Sochocka L.

Puls Uczelni

|

2014

|

nr 4

14-17

PL

Wstęp: Górskie jaskinie rządzą się swoimi prawami, kto je zna i nie lekceważy, ten ma szansę przeżyć w nich niezapomniane chwile i móc do nich wracać. Niebezpieczeństw czyhających na turystę w górskich rejonach, w tym w jaskiniach jest wiele; ich przyczyny mają swoje podłoże zarówno w naturze, jak i w samym turyście, w jego działaniu. Cel pracy: Celem pracy było dokonanie analizy zarejestrowanej wypadkowości na terenie jaskiń znajdujących się na obszarze Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Materiał i metody: W pracy wykorzystano metodę analizy dokumentacji; analizie poddano dokumentację obejmującą lata 1998-2014 (październik) stanowiącą własność Grupy Jurajskiej GOPR z siedzibą w Podlesicach. Wśród dokumentów stano- wiących materiał do badań znalazły się: Karty Wypadku GOPR, sprawozdania z wypraw ratunkowych oraz książka kontroli pracy sprzętu transportowego. Wyniki: Najwięcej zarejestrowanych wypadków jaskiniowych na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej miało miejsce w rejonie Gór Sokolich. Wśród przyczyn tych niebezpiecznych zdarzeń wskazano: brak odpowiedniego sprzętu i przygotowania kondycyjnego, zagubienie, upadek z wysokości, poślizgnięcie i zaklinowanie. Skutki wypadków były bardzo poważne, od złamań kości miednicy i kręgosłupa poczynając, na zdarzeniach śmiertelnych kończąc. Wnioski: Turystyka górska/jaskiniowa jest bez wątpienia źródłem wielu niezapomnianych doznań. Ważne jest jednak, aby osoby, które ją uprawiają miały świadomość zagrożeń z nią związanych i nie lekceważyły konieczności uprawiania jej zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami bezpieczeństwa.

EN

Background: Mountain’s caves should be characterized by a set of unique rules and those who comply with them may be rewarded with the opportunity to experience memorable, worth cherishing moments. There are plenty of threats, determined by both natural causes and tourists' actions, which might wait for hikers. Aim of the study: The aim of the research was to carry out the analysis of the accident rate within the caves situated in the area of Kraków- Częstochowa Upland. Material and methods: The method of the documentation analysis was used for the research; the analysis was carried out on the documentation involving years 1998-2014 (October) belonging to Jurajska Task Force of the Mountain Volunteer Search and Rescue based in Podlesice. The research material comprised of the following documents: MVSaR incident reports, the reports from the rescue expeditions and the inspection book of the transport equipment. Results: Most of the cave accidents occurring in the area of Kraków-Częstochowa Upland took place in the Sokole Mountains. The following causes of these dangerous incidents were indicated as the lack of proper equipment and poor physical condition, being lost, falling from the heights, slipping and being trapped. The consequences were really serious, ranging from fractured bones of the pelvis and the spine to even fatal accidents. Conclusions: Mountain/cave tourism is undoubtedly the source of many unforgettable memories. However, it is essential that those who perform it ought to be aware of the dangers associated with it. They must not disregard the necessity of performing it in accordance to generally accepted rules of safety.

7

Intra-individual variability of dental enamel δ13C and δ18O values in Late Pleistocene cave hyena and cave bear from Perspektywiczna Cave (southern Poland)

75%

Czernielewski M. , Krajcarz M. , Krajcarz M. T. , Czernielewski M. , Krajcarz M. , Krajcarz M. T.

|

8

The Kroczycka Cave – the history of research in the light of the most recent interpretations

75%

Jędrysik J. , Wagner T.

Recherches Archéologiques Nouvelle Serie

|

2015

|

tom 7

37-60

EN

The Kroczycka Cave is an archaeological site located in southern Poland, in the Krakow- Czestochowa Upland. The history of exploration of the site began in 1936, when miners found forty skeletons inside the cave. The discoverers also found artefacts dating back to the Early Migrations Period and pottery connected with late phases of the Lusatian culture. However, the Kroczycka Cave has not been investigated on a larger scale so far, which results in hitherto discoveries bringing more questions than answers. It is important to emphasise that this is the first paper to present the full history of studies on the Kroczycka Cave in the light of recent interpretations. The paper also brings the analysis of the episodes of Late Holocene occupation both inside the cave and in the plateau in front of the entrance, followed by the discussion of several possible interpretations based on the location of the site and the distribution of artefacts discovered there over the 20th and 21th century. Furthermore, the study presents the geographical and environmental context of the site, as well as a range of analogies from other cave sites in Europe. It is concluded that the lack of precise analogy makes determining the function of the Kroczycka Cave itself and its surroundings very difficult. The present paper provides a basis for further investigations.

PL

W roku 1936 w jednej z krasowych jaskiń na północy Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej lokalni poszukiwacze kalcytu odkryli około 40 ludzkich szkieletów – miejsce to zostało nazwane przez archeologów Jaskinią Żurowskiego, a później Jaskinią Kroczycką. Liczne zabytki metalowe, szklane i ceramiczne, które pozyskane zostały ze stanowiska, związane są z wczesną fazą okresu wędrówek ludów, ponadto znaczną część fragmentów naczyń łączyć należy z późną fazą kultury łużyckiej. Nigdy na większą skalę nie badano tego stanowiska, a artykuł ten jest w zasadzie podsumowaniem osiemdziesięcioletniej historii poszukiwań na tym stanowisku w świetle najnowszych badań i interpretacji. Wskazując na wybrane przykłady późno-holoceńskiego wykorzystania stanowisk jaskiniowych na terenie całej Europy, próbujemy dokonać analizy śladów osadnictwa odkrytych na plateau przed otworem wejściowym i we wnętrzu Jaskini Kroczyckiej. Ważnym elementem naszych rozważań jest także kontekst geograficzny i środowiskowy, w którym osadzone jest stanowisko i pobliskie punkty osadnicze. Po raz pierwszy też dokładnie przyglądamy się różnym kategoriom zabytków. Studium przypadku przedstawione w niniejszym artykule ukazuje za równo praktyczne, jak i symboliczne funkcje podziemnych struktur skalnych, lecz nie pozwala jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie: jaką rolę pełniła Jaskinia Kroczycka? Prezentowany tekst posiada charakter przyczynkowy i jedynie nieznacznie dotyka problemów interpretacji jurajskich stanowisk jaskiniowych użytkowanych w młodszych okresach prahistorii.

9

Wyspy obronne Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i ich turystyczne znaczenie

75%

Uruszczak M.

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2017

|

tom nr 35

75--90

PL

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska to obszar położony w południowej Polsce, o dużym zróżnicowaniu wysokości względnej. Istniejące na całym terenie Jury wzgórza, swoiste wyspy obronne, stworzyły w przeszłości charakterystyczny militarny trakt o strategicznym znaczeniu, który dzięki swej wyjątkowości krajobrazowej przeistoczył się stopniowo w atrakcyjny szlak turystyczny. Budowle obronne zazwyczaj usytuowane są na wzgórzach, rzadziej na terenach nizinnych. Praca ukazuje zarówno obiekty wykorzystujące swój turystyczny potencjał oraz wskazuje możliwości rozwoju w przypadku miejsc nieznanych mogących zostać włączonych do Szlaku Orlich Gniazd.

EN

The Kraków-Częstochowa Upland (Jura Krakowsko-Częstochowska) is the area situated in southern Poland with great diversity of relative height. Hills located in the whole territory of Jura, kind of fortified islands, created in the past a characteristic military trail with strategic significance which thanks to its landscape uniqueness was gradually transformed into an attractive touristic route. The fortified objects are usually located on the hills and less frequently in the lowlands. The paper shows the objects that take advantage of their touristic potential and also indicates possibilities of development for the places which could be successfully included in the Trail of the Eagles' Nests (in Polish: Szlak Orlich Gniazd).

10

Epigenetic silicification of the Upper Oxfordian limestones in the Sokole Hills (Kraków-Częstochowa Upland): relationship to facies development and tectonics

75%

Matyszkiewicz J. , Kochman A. , Rzepa G. , Gołębiowska B. , Krajewski M. , Gaidzik K. , Żaba J.

Acta Geologica Polonica

|

2015

|

tom Vol. 65, no. 2

181--203

EN

A spectacular epigenetic silicification was encountered in the Oxfordian bedded limestones exposed in the Sokole Hills situated in the Kraków-Częstochowa Upland. The main epigenetic mineral is microcrystalline quartz accompanied by minor goethite, hematite, barite, galena and sphalerite. Locally, the mineralized limestones reveal Pb and Cu contents exceeding over 150 times the background values of these metals in unmineralized limestones. The epigenetic mineralization of the bedded limestones was probably a two-stage process. During the first, Early Cretaceous stage, silicified limestones formed at the erosional surface of a denuded carbonate complex. Such silicification greatly limited the progress of the first karstification phase of the Upper Jurassic carbonates initiated in the Hauterivian. The sources of silica accumulated in the limestones were descending solutions enriched in silica derived from the weathering zone. This silicification affected the topmost part of the Upper Jurassic massive limestones and the deeper portions of the bedded limestones along the fracture systems and stylolites. Early Cretaceous tectonic activity generated new dislocations and re-opened the existing faults, which were subsequently filled with permeable Albian quartz sands. These openings became the migration pathways for ascending, warm, relict, sulphide-carrying hydrothermal solutions at the second formation stage of the epigenetic mineralization. The newly supplied silica from the Albian sands precipitated on the silicified limestones and, as concentric rims, on brecciated, early diagenetic cherts. The second-stage mineralization proceeded under phreatic conditions, presumably close to a fluctuating mixing zone of ascending, warm hydrothermal solutions and descending cold groundwaters. The brecciated cherts acting as silica crystallization nuclei indicate that the last mineralization stage probably followed the final phase of Cenozoic faulting.

11

Stratygrafia osadów czwartorzędowych wschodniej części Pasma Smoleńsko-Niegowonickiego (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska)

75%

Mirosław-Grabowska J.

Studia Geologica Polonica

|

1998

|

tom Vol. 113

105--119

PL

Pasmo Smoleńsko-Niegowonickie składa się z szeregu wzgórz wapiennych, częściowo przykrytych osadami czwartorzędowymi. Na podstawie szczegółowego kartowania geologicznego oraz wyników analiz granulometrycznych i mineralogicznych, wydzielono i opisano sześć typów osadów czwartorzędowych: gliny zwietrzelinowe, piaski fluwioglacjalne, piaski eoliczne, lessy, osady jeziorne, osady rzeczne. Ponadto opracowano genezę i stratygrafię osadów wypełniających, znajdującą się w centralnej części badanego terenu, jaskinię Biśnik, która jest stanowiskiem paleolitycznym. W jaskini wyróżniono trzy serie osadów akumulowane w czasie zlodowaceń południowopolskich, zlodowaceń środkowopolskich, zlodowacenia Wisły, a także w holocenie. Wydzielone typy genetyczne osadów czwartorzędowych skorelowano z osadami jaskiniowymi. Uzyskane wyniki badań i przeprowadzona korelacja posłużyły do rekonstrukcji morfogenezy tego terenu.

EN

The Smoleń-Niegowonice Range is a chain of limestone hills party covered with Quaternary deposits. On the basis of detailed geological fieldwork, study of the Biśnik cave filling and numerous grain-size and heavy mineral analyses, the stratigraphy of the Quaternary sediments and relief evolution were elaborated. The relief comprises forms of erosional-denudational origin e.g: inselbergs, valleys, gorges (Fig. 2) controlled by tectonic structure and limestone lithology of the bedrock, and purely accumulation forms such as weathering covers, glacifluvial covers, alluvial surfaces, loess covers and dunes. The Quaternary deposits consist of weathering loams, glacifluvial sands, lacustrine sands and silts, loess, dune sands, fluvial sands and silts (Figs. 3 & 4). The origin and stratigraphy of sediments filling the Biśnik cave - an important palaeolithic site were investigated (Mirosław-Grabowska, 1995; Mirosław-Grabowska et al., 1995; Cyrek, 1994). The 5 m thick section of the cave sediments consists of three main series composed of 18 layers identifiable on the basis of geological, archaeological and palaeontological data (Fig. 5). Below the basal series, autochthonous residual clays of terra rossa-type (layer 18) occur. They originated in the Tertiary, probably in the Pliocene. Series I is composed mainly of loams with limestone rubble. Layers 17-14 accumulated during the South and Middle Polish Glaciations. Layers 13-12 are correlated with the Eemian Interglacial. Layers 11-8 accumulated during the Vistulian Glaciation. The overlying series II consist of three layers (7-5) of fluvial sands. Fluvial accumulation in the cave is the result of its low morphological position in the slope of adjacent valley. Series III comprises loess and eolian sands (layers 4-2) accumulated during the Upper Plenivistulian. The uppermost part of the section consist of Holocene humus (layers 1a, 1b). The distinguished genetic types of the Quaternary deposits were correlated with the cave sediments (Fig. 4). The correlation helps to establish the stratigraphy of the Quaternary deposits in the studied area. During the Tertiary this area was exposed to intense chemical weathering and, then, to denu- dational and erosional processes. The limestone inselbergs, valleys and gorges were formed. Weathering loams and residual clays were accumulated at that time (Różycki, 1972). During the South Polish Glaciation, only layers 17-16 in the cave were probably deposited. During the Middle Polish Glaciation the glacifluvial sands were accumulated (Bednarek et al., 1978; Szczypek, 1984) and layers 15-14 in the cave. The Eemian Interglacial is represented only by two loam layers in the cave with strongly weathered limestone debris. During the Vistulian Glaciation this area was exposed to fluvial and eolian processes (Szczypek, 1984). The lacustrine silts, loess covers and dunes were formed (Bednarek et al., 1978). During the Holocene, the alluvial flood-plains and small dunes (Dulias, 1997) were formed and soil processes developed. At present, denudational and erosional processes mainly in the loess covers are observed.

12

The development and origin of the two-stage silicification of Upper Jurassic limestones from the northern part of the Kraków-Częstochowa Upland (Southern Poland)

75%

Kochman A. , Matyszkiewicz J.

Geology, Geophysics and Environment

|

2023

|

tom Vol. 49, no. 3

225--243

EN

The Upper Jurassic carbonates representing the microbial-sponge megafacies in the area of the Kraków-Częstochowa Upland (KCU) were locally silicified. In the reclaimed Lipówki Quarry, in Rudniki near Częstochowa (in the northern part of the Upland), macroscopically different silicification products were observed in blocks of Upper Jurassic limestones, deposited as mining waste. Two varieties were distinguished: (i) chert concretions representing the I silicification stage and (ii) light-brown, silicified limestones infilling the fractures in chert concretions or forming the cortices around the concretions or forming irregular bodies, all representing the II silicification stage. The diagnostic features are the following: (i) macroscopic development, (ii) the presence of moganite exclusively in chert concretions and (iii) significant differences in crystallinity index (CI) values, namely: 0.1–0.7 for chert concretions and 6.0–6.6 for silicified limestones. The formation of chert concretions was initiated as early as in unconsolidated sediment, whereas the II silicification stage followed the chemical compaction of the limestones. The results of geochemical analyses of the products of both silicification stages indicated that the probable source of silica were the low-temperature hydrothermal solutions. Two types of fractures were found in the chert concretions, generated during different tectonic events. The older, open fractures were formed during the extension of the Late Jurassic sedimentary basin, which formerly occupied the territory of the more recent KCU. These fractures were infilled with unconsolidated, fine-detrital carbonate sediment, in which the concretions were embedded and finally silicified in the II silicification stage. The younger, closed fractures, transversal to those filled by the products of II silicification stage, along which small displacements are evident, document the later tectonic deformations presumably related to Cenozoic faulting.

13

Propozycja zakresu monitoringu hydrogeoekologicznego źródeł regionu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

75%

Okoń D. , Różkowski J.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2013

|

tom nr 456 Hydrogeologia z. 14/2

437--442

PL

W latach 2008–2011 badaniami geologicznymi, hydrogeologicznymi i biotycznymi objęto 13 nisz źródliskowych źródeł drenujących głównie wody poziomu jury górnej na obszarze Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Zasygnalizowano możliwości zastosowania w badaniach wskaźników biotycznych. Przedstawiono propozycję zakresu monitoringu hydrogeoekologicznego stref źródliskowych obejmującą zespół wskaźników geomorfologicznych, hydrogeologicznych i biologicznych (mszaki, rośliny naczyniowe, okrzemki i fauna bezkręgowców), nawiązującą do przepisów Dyrektywy 2000/60/WE.

EN

The paper presents the study of 13 spring niches, draining mainly the Upper Jurassic aquifer in the Kraków-Częstochowa Upland, performed during 2008–2011, using geological, hydrogeological and biotic methods. Possibility of biotic indices application is shown and proposition of the scope of hydrogeoecological monitoring of spring niche zones is presented. Such monitoring should include the geomorphologic, hydrogeological and biological indices (moss, vascular plants, diatoms and invertebrate fauna), according to Directive 2000/60/WE.

14

Ochrona walorów geologicznych w kamieniołomach kopalin skalnych Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

75%

Pietrzyk-Sokulska E.

|

2008

|

tom R. 49/2, nr 2-3

25-29

PL

Kamieniołomy zwięzłych kopalin skalnych stanowią antropogeniczne odsłonięcia geologiczne. Pozwalają śledzić litologię, efekty tektoniki, erozji oraz innych procesów geologicznych kształtujących współczesną rzeźbę terenu. Pełnią więc rolę naturalnych laboratoriów, w których można prowadzić badania zmierzające do wyjaśnienia fragmentu historii geologicznej naszej planety. Mogą być także naturalnymi muzeami, w których można podziwiać świat minerałów, skamieniałości, ale także roślin i zwierząt, występujących tylko w nich, ze względu na specyficzny mikroklimat lub warunki siedliskowe. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jako region z wielowiekowym górnictwem skalnym obfituje w liczne opuszczone i czynne kamieniołomy, a jednocześnie charakteryzuje się specyficznym krajobrazem z łicznymi ostańcami, głęboko wciętymi dolinkami i jaskiniami. To wszystko predysponuje ją do zachowania posiadanych, a niekiedy ukrytych lub niedostrzeganych walorów geologicznych i ich ochrony przed bezpowrotnym zniszczeniem.

EN

Quarries of hard-rock deposits are a kind of anthropogenic geological exposure. They allow to observe lithology, effects of tectonics, erosion and other geological processes forming contemporary sculpture of the earth ś surface. Therefore they serve as natural laboratories, where researches aiming to clear a fragment of the geological history of our planet may by conducted. They might also be natural museums, where the world of minerals, fossils, and also plants and animals occurring only there (considering specific microclimate or habitat conditions) may be admired. Kraków-Częstochowa Upland as the region with many centuries of rock mining is full of many abandoned and existing quarries and at the same time is characterized by specific landscape with many rocks, deeply cut valleys and caves. All that predisposes it to preserve and to protect against the irretrievable damage to the geological values it possesses, sometimes hidden or not noticed yet.

15

Biostratygrafia i paleośrodowisko środkowej jury z kamieniołomu Ogrodzieniec

63%

Barski M. , Dembicz K. , Praszkier T.

Volumina Jurassica

|

2004

|

tom Vol. 2, no. 1

61-68

EN

The uppermost Bathonian and Callovian deposits from the newly exposed section of Ogrodzieniec were studied. The biostratigraphical analysis was based on both ammonite and dinocyst zonations. The uppermost Bathonian Orbis and Discus and the Callovian Herveyi, Jason, Coronatum, Athleta, Lamberti zones were distinguished. State of preservation of ammonites and lack of dinocysts made it impossible to distinguish Koenigi and Calloviense zones of the lowest Callovian. The position of the Bathonian/Callovian boundary was found in the clayey part of the section. Earlier the boundary was thought to be erosional. The new data indicate, however, the presence of continuous sedimentation, with low sedimentation rate, during Discus and Herveyi chrons. The presence of Gtenidodinium combazii in Orbis, Discus and Herveyi zones shows normal sea conditions in this time. The change of the dinocyst assemblage the Bathonian/Callovian boundary indicates the sea water cooling.

16

Walory antropogeniczne terenów pogórniczych a rozwój regionów

63%

Pietrzyk-Sokulska E.

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2014

|

tom nr 26

27--36

PL

Nasilająca się antropopresja na środowisko powoduje zmniejszanie jego zasobów i obniżanie walorów, co skutkuje spadkiem atrakcyjności, a tym samym pogorszeniem komfortu życia mieszkańców i recesją gospodarczą regionów. Odpowiedzialne za to jest w niektórych regionach Polski, zwłaszcza o wysokich walorach środowiska przyrodniczego m.in. górnictwo odkrywkowe kopalin, o wielowiekowej tradycji. Po zakończeniu działalności pozostawia ono tzw. nieużytki pogórnicze pozbawione czasowo funkcji użytkowej. Tymczasem dysponują one pewnym potencjałem walorów środowiska, które dzięki zabiegom adaptacyjnym pozwoliłyby nadać im nowe funkcje zgodnie z potrzebami społecznymi, realne ekonomicznie i harmonijnie wpisane w otoczenie. W ten sposób tereny te miałyby wpływ na rozwój gospodarczy regionów i wzrost ich atrakcyjności środowiskowej i inwestycyjnej. W artykule analizami objęto Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, jako region cenny przyrodniczo, z wieloma opuszczonymi terenami pogórniczymi.

EN

Increasing anthropogenic impact on the environment results in the decrease of its quality and resources. As a consequence, it contributes to the declining attractiveness of the region, economic recession and finally-deterioration of local living standards. Surface mining of historical tradition is the main source of this process in many Polish regions of high nature value. As the mining operation ceases a large post-mining wasteland usually appears. Nevertheless, the potential of its natural amenities still exists and if used properly, it may restore its functions in a way which meets social needs, being both economical and friendly to the environment. Thereby, post-mining areas might contribute to the economic development of the region as well as increase investment activity and natural attractiveness. The Krakow-Czestochowa Upland, which is a region of high nature value and hosts many post-mining areas, was chosen for the study.

17

Możliwości minimalizacji skutków środowiskowych wydobycia kopalin skalnych na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej

63%

Pietrzyk-Sokulska E.

Gospodarka Surowcami Mineralnymi

|

2006

|

tom T. 22, z. 1s

105-121

PL

W artykule przedstawiono uwarunkowania środowiskowe eksploatacji kopalin skalnych ze złóż Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Zwrócono uwagę na specyfikę występowania złóż i wynikające z niej bariery sozologiczne wydobycia występujących w nich kopalin skalnych. Spróbowano także, na podstawie analizy wpływu działalności górniczej na środowisko, wskazać działania zmierzające do jego minimalizacji, poprzez adaptację wykorzystującą potencjał walorów antropogenicznych złóż.

EN

Due to anthropopression there is a decreasing amount of areas protected from its influence and increasing amount of wasteland areas, which have lost their values as a result of reduced quality of particular elements of the environment. Industry of hard-rock extraction is among the 'perpetrators' of this situation. Despite of the pro-ecological actions connected with introducing of new technologies of hard-rock production and processing there are still negative environmental effects. This is the most visible in the landscape whose harmony is disturbed formany years due to the origin of a new anthropogenic formsuch asmining pit. Depending on themining methods the biosphere, hydrosphere and atmosphere is also a component which can be negatively changed. Intensity and range of particular changes depend on geological structure, a type of excavated rock-deposits, methods of production and processing as well as sensitivity of the environment. Geographically this is the eastern part of the Śląsk-Kraków Upland divided into the smaller physical - geographic units (fig. 1). Geologically this is a part of the Kraków-Częstochowa Monocline, which originated in a course of million-year lasting geological processes. They resulted in appearance of rock deposits diversified in age and stratigraphy, which underwent tectonic and denudation processes. Various Jurassic and Paleozoic rocks Devonian, Carboniferrous, and Permian cropping out at the surface, reflect the geological history of the area (table 1, 2). Variety of flora and fauna and considerable amount of forests in the area of the Kraków-Częstochowa Upland resulted in creation of different forms of legally protected areas ranging from the Ojców National Park through the Jurassic Landscape Park Complex to numerous reserves (fig. 2) both biotic and non-biotic ones. The areas belonging to ECONET-Poland and Corine biotopes have been also pointed out. Apart from the flora and fauna riches as well as valuable and varied landscapes there are also numerous natural deposits in the discussed area (fig.3). Varied hard-rock deposits have been excavated for building purposes as well as different branches of industry and agriculture. In the course of production process surface mining industry causes different quantity and quality transformations in particular components of the natural environment. Its expansive character in the second half of the XX century, and particularly the processing activity of rock deposits influenced badly the surroundings. These transformations are strongly marked in the landscape due to the existence of numerous huge and multi-level workings together with their technical equipment, which form post-mining areas when the exploration stage has been finished. In this way the area of post-industrial wastelands increases while the hard-rock deposits which are the subject of further mining activities, despite varied pro-ecological actions performed by the owners, still interfere with the environment. The criteria and the directions of adaptation of the post-mining areas have been presented to restore their new usable functions, thus to decrease the area of the post-industrial wastelands (fig. 4). All these have been proposed in accordance with the valid law conditions.

18

Wykorzystanie nieczynnych kamieniołomów na wybranych przykładach obszaru Jury Krakowsko-Częstochowskiej

63%

Skreczko S. , Wolny M.

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2014

|

tom nr 26

67--78

PL

W Polsce coraz częściej zostaje zaniechana eksploatacja surowców skalnych, co najczęściej związane jest z nieopłacalnością jej prowadzenia. Po zakończeniu działalności zakładu górniczego pozostaje problem obszaru byłego wyrobiska. Powszechnym zjawiskiem jest pozostawienie kamieniołomu bez przywrócenia wartości użytkowych oraz przyrodniczych. Są to miejsca cenne głównie ze względu na informacje zapisane w warstwach skalnych: ważne zjawiska, granice geologiczne oraz miejsca występowania skamieniałości. Kamieniołomy zmieniły krajobraz obszaru krakowsko-częstochowskiego. Początkowo zaburzały jego estetykę, obecnie mogą stanowić jego charakterystyczny element. Rozwiązań dla ich zagospodarowania jest wiele, m.in. rekultywacja w celach rekreacyjno-turystycznych czy dydaktyczno-edukacyjnych. Urozmaicona rzeźba terenu, zabytki architektoniczne oraz bioróżnorodność przyrodnicza sprawiają, że krajobraz regionu krakowsko-częstochowskiego jest unikatowy i cenny w skali kraju, a nawet Europy.

EN

In Poland exploitation of rocks is more and more often abandoned due to economic problems. When the mine is closed, a problem concerning of the mining area remains. Usually, the quarries are left without any interference. Such places are valuable mainly due to their educational value, as the rocks exposed contain data about important past phenomena, geological boundaries and fossils. The quarries changed the landscape of the Cracow-Czestochowa region. Previously they disturbed its visual appearance, but now they can constitute its characteristic element. There are a lot of solutions for their development, e.g., recultivation for recreation-touristic or educational purposes. The variable geomorphology of the area, historical monuments and natural biodiversity make the landscape of the Cracow-Czestochowa region is truly unique not only on a national, but also European scale.

19

Distribution and ecology of two interesting diatom species Navicula flandriae Van de Vijver et Mertens and Planothidium nanum Bąk, Kryk et Halabowski in rivers of Southern Poland and their spring areas

63%

Halabowski D. , Bąk M. , Lewin I.

Oceanological and Hydrobiological Studies

|

2021

|

tom Vol. 50, No. 2

137--149

EN

In this paper, we report new records of rare diatoms that have recently been found in Southern Poland. Planothidium nanum was found only in the upper reaches of the Centuria River, which is not exposed to human influence, while Navicula flandriae was found in two rivers (the Bolina and the Mleczna) affected by salt mine water from hard coal mines. The impact of anthropogenic salinity on diatom communities is as yet poorly documented. Therefore, we conducted a survey on this phenomenon. We surveyed seven sampling sites for diatom assemblages and habitat characteristics, including three sampling sites impacted by mine water. Navicula flandriae was recorded at both sampling sites affected by salt mine water and in two other rivers (the Centuria and the Mitręga), indicating its wide preference for salinity. We confirmed the occurrence of P. nanum at the same site where this species was found and described in our previous paper. In addition, we recorded the occurrence of this species at two other sites in habitats with similar characteristics (lower reaches of the Centuria and Wiercica rivers). Our results indicate a more common occurrence of N. flandriae and P. nanum, which means that further monitoring of diatoms is necessary.

20

Związek temperatury gleby z temperaturą powietrza w warunkach jurajskiej doliny rzecznej

63%

Wojkowski J. , Skowera B.

Inżynieria Ekologiczna

|

2017

|

tom Vol. 18, nr 1

18--26

PL

Celem niniejszej pracy było zbadanie związku pomiędzy temperaturą powierzchni czynnej i gleby a temperaturą powietrza w warunkach jurajskiej doliny rzecznej. W badaniach wykorzystano materiał obserwacyjny z lat 1991– 2006 pochodzący ze stacji meteorologicznej w Ojcowie. Stacja ta położona jest w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej na dnie jurajskiej doliny. Obliczono średnie dobowe, miesięczne i roczne temperatury gleby oraz jej miesięczne i roczne amplitudy. Do oceny związku pomiędzy temperaturą gleby na różnych głębokościach, a temperaturą powietrza, opadami atmosferycznymi oraz pokrywą śnieżną posłużono się współczynnikiem korelacji rang Spearmana. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że najsilniejsze związki temperatury powietrza z temperaturą gleby występowały w okresie wiosny i jesieni. Wzrost opadów atmosferycznych wiosną i jesienią powodował osłabienie związku temperatury powietrza z temperaturą gleby. W okresie lata związki temperatury powietrza z temperaturą gleby były słabsze i statystycznie istotne tylko do głębokości 20 cm. Wykazano ponadto, że opady atmosferyczne w lecie mogą powodować wzrost temperatury gleby. Zimą, ze względu na pokrywę śnieżną, związki temperatury powietrza z temperaturą gleby były najsłabsze i w większości przypadków statystycznie nieistotne. Stwierdzono również, że różnica temperatury powierzchniowej warstwy gleby pokrytej śniegiem i gleby bez pokrywy śnieżnej zależy przede wszystkim od grubości zalegającego śniegu.

EN

The paper presents the results of research on thermal conditions of the soil and active surface. The main aim of the research was to evaluate the relation of active surface and soil temperature with air temperature. In this evaluation, data from the period 1991–2006 from meteorological stations in Ojców were used. The meteorological station is situated in the southern part of the Kraków-Częstochowa Upland in the bottom of the Jurassic valley. For all the depths, daily, monthly and annual soil temperature was calculated. To evaluate the relation between soil temperature and air temperature, precipitation and snow cover the Spearman correlation coefficients were used. The strongest relation between the air temperature and soil temperature was observed in spring and autumn. The rise in the precipitation in spring and autumn made the relation of air temperature and soil temperature weaker and in summer the relation between the air temperature and soil temperature and statistically significant only to 20 cm deep. It was also proved that the precipitation in summer may lead to higher soil temperature. In winter, because of the snow, the relation between air temperature and soil temperature was the weakest and in most cases statistically not significant. It was also found that the differences in the temperature of the surface covered with snow and the soil without any snow cover depends primarily on the snow cover thickness.