Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Collegium desertum – niedokończona fundacja uniwersytecka Kazimierza Wielkiego

100%

Starzyński M.

|

tom 82

PL

Collegium desertum – die unvollendete Universitätsstiftung Kasimirs des GroßenZusammenfassungDer vorliegende Beitrag stellt den Versuch dar, die bisherigen Forschungsmeinungen zur Lage und zum Zeitpunkt des Baubeginns des ersten festen Sitzes der Universität König Kasimirs des Großen einer Revision zu unterziehen. Der Autor lokalisiert das alte Universitätsgelände in der Stadt Kasimir bei Krakau, und zwar auf einem Areal, das von den Straßen Tkacka (heute Józefa), Wąska, Św. Wawrzyńca und der Stadtmauer eingegrenzt war (dem ungefähren Mauerverlauf entspricht heute der Verlauf der Straße Dajwór). Den Anlaß zur Entstehung dieser Einrichtung gab wohl die Stiftung des Collegium Carolinum in Prag 1366. Das unvollendete Universitätsgebäude wurde seit Anfang des 15. Jahrhunderts als collegium bezeichnet, was im Zusammenhang mit der Neugründung der Universität in Krakau und der Stiftung des Kollegs König Wladislaus’ stand (1400). Mit der Zeit wurde das ältere Gebäude in Kasimir – wohl um es von dem neueren zu unterscheiden – als collegium antiquum und später als collegium desertum bezeichnet, um gegen Ende des Jahrhunderts vollständig zur Ruine zu werden und schließlich gänzlich in der jüdischen Stadt aufzugehen. Die Stiftung in Krakau stand in Verbindung mit Bemühungen um die Umstellung des Verfassung (vom hospitium zum collegium) und der Ausstattung der Hochschule, das von da an entsprechend dem Prager Modell auf kirchlichen Beneﬁzien beruhte. Das Projekt wurde vom Tod König Kasimirs (1370) unterbrochen, dem es nicht mehr gegönnt war, seiner Universität die in Aussicht gestellten Einkünfte aus den Salzbergwerken zu übertragen. Sein Nachfolger Ludwig von Anjou war an der Fortführung dieser Initiative nicht mehr interessiert, so daß bei der Neugründung der Universität im Jahre 1400 der Stifter Wladislaus Jagiello ein neues Kolleg errichten ließ, das auch seinen Namen trug. Collegium desertum – unﬁnished university foundation of Kazimierz the GreatAbstractThe paper attempts a revision of current historiographic opinion on the localisation and the time of undertaking work on the ﬁrst permanent premises of the University of Kazimierz the Great. The author outlines the university area in the town of Kazimierz, marked by the streets Tkacka (today Józefa), Wąska, Świętego Wawrzyńca and the city walls (now roughly equivalent to Dajwór Street). The decision was probably inspired by the foundation of Collegium Carolinum in Prague in 1366. The investment in Cracow was related to the attempted changing of the organisational model of the university (from hospitial to collegial) and the model of funding, based – as in Prague – on church beneﬁces. The undertaking was interrupted by the death of King Kazimierz (1370).

2

O rzekomej bitwie Kazimierza Wielkiego z Litwinami pod Sochaczewem w maju 1350 r.

63%

Ptak J.

|

2015

|

tom 63

|

nr 2: Historia

5-23

PL

Wśród wydarzeń wojennych z czasów Kazimierza Wielkiego historycy zazwyczaj podają bitwę stoczoną przez niego z Litwinami w dniu 20 maja 1350 r. pod Żukowem koło Sochaczewa, w której król pokonał nieprzyjacielskie wojska. Podstawą dla ich ustaleń stały się informacje zawarte w jednym tylko źródle, znanym jako Spominki sochaczewskie. Mają one bardzo niską wiarygodność, a zawarte w nim szczegóły dotyczące bitwy zostały prawdopodobnie przejęte z opisu wcześniejszego najazdu Litwinów na ziemię łęczycką (1294), w którym doszło do pokonania przez nich polskich wojsk w okolicach Sochaczewa. Wiadomości z innych źródeł, opisujące walki polsko-litewskie w 1350 r. nie potwierdzają danych zawartych w Spominkach sochaczewskich, a niekiedy są z nimi sprzeczne. Z ich analizy wynika, że dotychczas obowiązujący w historiografii obraz tych walk musi ulec zmianie i trzeba odrzucić tezę mówiącą o zaistnieniu bitwy pod Sochaczewem (Żukowem), jak też o samej obecności Litwinów na Mazowszu i w ziemi łęczyckiej w maju 1350 r. Należy więc zanegować również formułowane przez historyków przekonanie, że zacieśnienie stosunków Kazimierza Wielkiego z książętami mazowieckimi, jakie wówczas nastąpiło, było efektem tej bitwy.

EN

Among the war events that happened during Casimir III the Great’s reign historians usually mention the battle that he fought against Lithuanians on 20th May 1350 at Żuków near Sochaczew, in which battle the King defeated the enemy army. Their findings are based on the information from only one source known as Spominki sochaczewskie (The Sochaczew reminiscences). Its reliability is very low, and the details contained in it concerning the battle were probably adopted from a description of an earlier raid carried out by Lithuanians into the Łęczyca district (1294), in which they defeated the Polish army near Sochaczew. The information coming from other sources describing the Polish-Lithuanian war of 1350 does not confirm the data contained in Spominki sochaczewskie, and sometimes is contrary to it. The analysis of it shows that the image of this battle that has been accepted in historiography up till now has to be changed, and the thesis saying that there was a battle of Sochaczew (Żuków), as well as one about the very presence of Lithuanians in Mazovia and in the Łęczyca district in May 1350 has to be rejected. Hence also the thesis formulated by historians that the strengthening of Casimir III the Great’s relations with Mazovia princes that happened at that time resulted from that battle has to be negated.

3

WOJSKA OBRONY TERYTORIALNEJ W SZTUCE WOJENNEJ

63%

Jakubczak R.

|

tom 2(7) Obrona Terytorialna i jej rola we współczesnych systemach bezpieczeństwa

23-44

PL

Wojska obrony terytorialne są podstawowym elementem militarnym systemu obrony terytorialnej (powszechnej obrony terytorialnej) funkcjonującym w strukturze terytorialnych organów dowodzenia. W strukturze obrony narodowej prowadzą ochronę i obronę miast, infrastruktury oraz ludności. Są też zasadniczym środkiem do prowadzenia masowych działania nieregularne, m.in. na rzecz skutecznego wykorzystania wojsk operacyjnych. Ich podstawowa struktura bojowa – batalion OT – funkcjonuje na poziomie powiatu

EN

The territorial defense forces are basic military element of territorial defense system (common territorial defense) functioning within the structure of territorial command authorities. Within the structure of national defense it provides security and defense of cities, infrastructure and population. Also they are essential mean to conduct mass irregular activities, i. e. for the purpose of effective use of operational forces. Their basic combat structure – battalion of territorial forces – functions on the county level.

4

Posiadanie pro melioratione dóbr kościelnych przez Kazimierza Wielkiego

44%

Goźdź-Roszkowski K.

|

tom 18

17-35

EN

The royal tenure on church estates resulted from an initiative of King Casimir the Great (Kazimierz Wielki) or the monastery being their owner. The reason declared officially for setting up the lifelong tenure was the intention to improve the economic condition of the church estates (melioratio bonorum). Yet one can also guess other, hidden reasons for setting up such tenures. It is so as in this way the king had a pretext to manifest the royal right of patronage towards monasteries and also derived profit, although the latter was not necessarily obtained at the moment of conducting the improvement of the estates. It is also probable that King Casimir counted on the fact that the monastic endowments he only held in lifelong tenure would remain in the hands of the royalty for ever. Being the lifelong tenant, the king had limited material rights to the estates held. They consisted of the rights of the owner, yet without the right to dispose of the object of tenure (ius disponendi). It was the monastery that remained the owner of the estate that the king held in tenure. With the death of King Casimir, the tenure terminated, and the estates it covered returned to their owners. Perhaps pro melioratione tenures played a lesser role in the king’s internal policy than what the opinions of some researchers suggest.

PL

Dożywocie królewskie na dobrach kościelnych powstawało z inicjatywy Kazimierza Wielkiego, bądź klasztoru będącego ich właścicielem. Deklarowaną oficjalnie główną przyczyną ustanowienia dożywocia był zamiar poprawienia stanu gospodarczego włości kościelnych (melioratio bonorum). Można się jednak domyślać także innych, ukrytych powodów ustanawiania dożywocia. Dawało bowiem ono królowi pretekst do zamanifestowania monarszego prawa patronatu względem klasztorów a także przynosiło dochód, niekoniecznie osiągany dopiero w efekcie przeprowadzonej melioracji dóbr. Prawdopodobnie też król Kazimierz liczył, iż dobra klasztorne, choć posiadane przezeń tylko dożywotnio, pozostaną w rękach monarszych na stałe. Na posiadanych dobrach król, jako dożywotnik miał ograniczone prawo rzeczowe, na które składały się uprawnienia służące właścicielowi, jednak bez prawa dysponowania przedmiotem dożywocia (ius disponendi). Właścicielem dzierżonych przez króla dóbr był klasztor. Z chwilą śmierci króla Kazimierza dożywocie gasło a dobra nim obciążone powróciły do właścicieli. Być może dożywocie pro melioratione odgrywało mniejszą rolę w polityce wewnętrznej monarchy od tej, jaką sugerują wypowiedzi niektórych badaczy.

5

Raz jeszcze o pieczęci wielkiej miasta Sandomierza

44%

Stróżyk P.

|

tom 83

PL

Artykuł przedstawia krytyczne rozważania nad pieczęcią wielką miasta Sandomierza. Przyjąć należy, że zachowany do dziś typariusz powstał w latach 1297-1300 (może: 1292-1300), a w latach 1320-1343 został przerobiony. The paper presents critical considerations about the great seal of the city of Sandomierz. The conclusion is that the preserved matrix was made in 1297-1300 (maybe 1292-1300), and was redesigned during the years 1320-1343.