Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Diecezja wendeńska w świetle korespondencji miejscowego duchowieństwa z biskupem Marcinem Kromerem (1579–1589)

100%

Sawa R.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2014

|

nr 21

57-62

EN

The article presents the state of the diocese of Wenden (Livonia) in the late 16th c. in the light of the correspondence addressed to Marcin Kromer, bishop of Warmia by three Catholic priests: Fabian Kwadrantyn, Andreas Krüger and Erdmann Tolgsdorf. In the years 1582–1598 these priests did active pastoral work in Livonia. Their mission was to support the structures of the Catholic Church, that were being rebuilt by King Stefan Batory and popes after the losses of the period of the Protestant Reformation.

2

Ryga wobec rozpadu średniowiecznych władztw terytorialnych w Inflantach

100%

Ziemlewska A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2013

|

nr 20

11-18

EN

All parties involved in the conflict in Livonia in the mid-sixteenth century, wanted to profit from trade with the East, and strived to control the important strategic and commercial point - Riga. Proposals to surrender and guarantees to keep existing rights were made by envoys of Moscow Tsar Ivan the Terrible, the Danish prince Magnus, the Swedish King Erik XIV and the Polish King Sigismund Augustus. Despite the formal subordination of the Teutonic Order and the Archbishop, Riga led independent and even contrary to the actions of its feudal lords policy. In 1561, Riga did not follow them and did not make a tribute to the king on which Sigismund Augustus and Lithuanians counted. Control of the Daugava was in the vital interest of the Lithuanian nobles, who expected creation of navigable channel of corresponding importance to the Vistula River in the Crown and the increase in exports of raw materials from the northern part of principality. Riga made the submission to the new ruler conditional on a number of stipulations. In addition to the approval of the old privileges and religious freedom for the Lutheran confessions the city of Riga demanded a guarantee of protection against restrictions of the emperor and princes of the Reich, and the subordination of Livonia to Poland, not to Lithuania that was too weak in Riga’s opinion. The necessary guarantees were granted by so called "Cautio Radziviliana prior", issued by the governor of Vilna Mikołaj "The Black" Radziwiłł on September 8th , 1561. These promises were not fulfilled, so the delegation of the city of Riga had not make a tribute to Sigismund Augustus on November 28th, 1561, opposed to its superiors: Gotthard Kettler, and Archbishop Wilhelm and Livonian states. In this situation Radziwill tried to surrender Riga directly Sigismund Augustus. After lengthy negotiations, the city agreed to a "conditional" surrender and an oath of fidelity, which would have been in force only when the promises had been fulfilled. Promises were included in "Cautio Radziviliana posteriori", issued by Radziwiłł on March 17th, 1562. The reluctance of the Crown to engage in the affairs of Livonian, defeat of Lithuanian army and hollow promises caused that the city considered itself to be exempt from the oath to the king. The middle-class opposition was against subjection the city of Riga to Sigismund Augustus. They blocked submission to Lithuania and the King for fear of strengthening the position of the city council, the expansion of the nobility and loss of privileges. They were not so much against King’s sovereignty, as against any strong public authority. As long did the council need support of the guild in adopting contribution taxes for war, the army and the development of the fortifications, as long Riga ran a consistent, separatist politics. It was possible to 1581.

3

Inflanty 1587–1591 w świetle wpisów w Metryce Koronnej

100%

Krawczuk W.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2013

|

nr 20

91-96

EN

The documents registered in the Polish Crown Chancery books (Metrica Regni) are used in combination with other sources in works on the history of the Polish-Lithuanian Commonwealth. In this article the approach is different – the analysis is focused on the Crown Chancery documents only. The questions are; how many of the documents, registered in the short period 1587–1591, described the situation in Livland and Kurland (i.e. today Latvia)? What are the main topics of this acts? How was the situation in Livland seen by the chancery clerks and if their view is supported by the modern historiography? The answer is surprisingly positive. About 10% of all registered documents concern Livland and we do get a differentiated view on the subject. This newly acquired province was a place of many quarrels and fights. The officers from Poland and Lithuania had to organize the administration and to placate the old nobility and burghers. The religious differences did not make this task easy, since the king Sigismund Vasa would like to renovate the structures of the Roman Catholic church in Livland. Most of the documents are testimonies of some grants; to the Polish – Lithuanian gentry, to the old Livonian gentry, even to some burghers, who supported the Commonwealth in the struggle with Moscovia. We can conclude that acts registered in the Polish Metrica do correspond accurately with the view on Livland represented by the modern historiography, although the texts are quite laconic and only rarely we can see a continuation of a case in next documents.

4

Sources to the history of Livonia and Courland from 13th c to 18th c. in the holdings of the Central Archives of Historical Records

75%

Kulecki M.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2013

|

nr 20

85-89

EN

This paper is an attempt to review preserved at the Central Archives of Historical Records sources to the history of Livonia in the period from the 13th to the 19th century. The author presents in this respect individual archival fonds, starting from the Middle Ages and the modern era, describing records of official character (Collection of Parchment Records, The Warsaw Crown Archives, The Polish Crown Chancery - Metrica Regni Poloniae, The Crown Treasury Archive), very few records of 19th c., ending with private archives, stored mainly in the Radziwiłłs Archives, and in the Archives of Warklany Estate. This review confirms the importance of sources that survived at the holdings of the Central Archives of Historical Records for research on the history of Latvian territory.

5

Wendeński epizod krakowskiego humanisty. Andrzej Patrycy Nidecki, biskup Wenden 1585–1587

75%

Sawa R.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2013

|

nr 20

97-112

EN

This article regards ecclesiastical activities in Livonia of eminent Krakovian humanist Andrzej Patrycy Nidecki (1522–1587). In 1582 he was appointed bishop of Wenden (currently Cēsis in Latvia). Lycopolis (Dioecesis Lycopolitan) took Nidecki only in 1585. He found there a complex political and religious situation. Nidecki was surrounded by Protestants, largely of German origin, who were unfriendly to Catholics. He lacked financial resources to effectively manage the diocese. Assistance in rebuilding of administrative structures of the Catholic Church and in pastoral service was given to him by a small group of Catholic clergy. The three of them: Edmann Tolksdorf, Andreas Krüger and Fabian Kwadrantyn, came to Livonia in 1582 by the Bishop of Warmia, Marcin Kromer. Nidecki’s governance over Livonia was short. After two years of his residence in Wolmar (now Valmiera in Latvia) Bishop died unexpectedly. This coincided in time with the death of King Stefan Batory. Then there was a further period of crisis and turmoil in the diocese. That crisis was managed by the next bishop only after a two-year vacancy. The new bishop Otto von Schenking was descended from the local clergy . The proof of episodic activity of Nidecki in Livonia is a tombstone in the old cathedral of St. John in Latvian Cesis (currently the Protestant church) that was renovated recently by the Polish-Latvian conservation services.

6

„Cnotliwy Litwin” z 1592 roku. Autorstwo i proweniencja tekstów źródłowych

75%

Antanavičius D. , Szymanel H.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2014

|

nr 21

63-91

EN

Virtuous Lithuanian published in 1592 by an anonymous author is the first in the Lithuanian historiography thematic collection of historical records published in print. There are posted in it in extenso 9 unpublished before papers concerning the relations of the Grand Duchy of Lithuania and Livonia in the years 1557–1569. Contrary to the previous assertions the book was not developed by a Samogitian nobleman Chrysostom Wołodkowicz (c. 1591–1642 ), but by Elijah Pielgrzymowski, well-known representative of the Lithuanian literature of the late 16th c., and the great Lithuanian writer. He used the texts of published documents not from the individual copies, but from manuscript called Pamiętnik [Diary], with its authorship credited previously to the bishop of Vilnius Cardinal Jerzy Radziwiłł. A copy of this work is stored at the Czartoryski Library in Kraków (rkps 2180 IV) and was published in print in the late 19th c.; in fact this text is anonymous and without a title, and in the late 19th century was credited to J. Radziwiłł by its publisher – Teodor Wierzbowski, who also entitled the work as “Pamiętnik”. This anonymous work should not be called a diary, but a chronicle. Jerzy Radziwiłł could not be an author of it, as presented in the chronicle events are inconsistent with the facts of his biography. Hypothesis put forward in the article is that this anonymous chronicle was written by Wacław Agrippa (c. 1525–1597), stepfather of E. Pielgrzymowicz, well-known statesman and cultural luminary. This hypothesis explains also how E. Pielgrzymowicz received this source.

7

Die alt-livländischen Gebiete im Rahmen der polnisch-litauischen Republik

63%

Dybaś B.

Zapiski Historyczne

|

2011

|

tom 76

|

nr 4

25-42

PL

Z całych średniowiecznych Inflant w rezultacie dramatycznych wydarzeń w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku, wyodrębniły się trzy obszary, których związki z Rzecząpospolitą były dość trwałe, aczkolwiek zróżnicowane. Były to: tzw. Inflanty zadźwińskie (których jednak zasięg terytorialny w ciągu XVII wieku uległ istotnemu ograniczeniu pozostało z niego tylko województwo inflanckie ze stolicą w Dyneburgu, upodobnione do innych województw polskich i litewskich), księstwo Kurlandii i Semigalii (stanowiące lenno Rzeczypospolitej) oraz powiat piltyński, obszar o dużej autonomii, zależny tylko bezpośrednio od króla polskiego. W relacjach między terytoriami inflanckimi a Rzecząpospolitą ukształtowała się więc gama różnych typów powiązań i nie doszło do zintegrowania całości Inflant jako części państwa polsko-litewskiego, chociaż zauważalne były wyraźne tendencje w tym kierunku. Można tu mówić w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku o trzech stanowiskach. Z perspektywy elit Inflant Polskich, w tym okresie już kulturowo spolonizowanych i katolickich, Inflanty od Narwy po Żmudź powinny znaleźć się w związku z Rzecząpospolitą na zasadach (nieco idealizowanych) ustalonych w 1561 roku. Był to wariant pełnej integracji Inflant w ramach państwa polsko-litewskiego. Z perspektywy książęcego dworu w Mitawie Inflanty powinny wchodzić w skład Rzeczypospolitej jako władztwo książąt kurlandzkich, co było nawiązaniem do lat 1562–1566, kiedy namiestnikiem całych Inflant w imieniu króla polskiego był książę Gotthard Kettler. Alternatywą dla obu wariantów było stanowisko szlachty piltyńskiej, która uważała się za część Rzeczypospolitej „immediate”, bez udziału lokalnych pośredników, czy był to protestancki książę kurlandzki, czy katolicki biskup inflancki. Niezależnie od tych stanowisk duża część dawnych średniowiecznych Inflant, wprawdzie na różnych zasadach, ale przez około 200 lat wchodziła w skład Rzeczypospolitej, z której punktu widzenia z kolei tę różnorodność akceptowano lub tolerowano. Związki te były mniej lub bardziej luźne, ale nie były kruche. Mówi to wiele o strukturze i charakterze ustrojowym Rzeczypospolitej.

8

Das mittelalterliche Livland in polnischer Forschung

63%

Czaja R.

Zapiski Historyczne

|

2011

|

tom 76

|

nr 4

107-113

PL

Celem artykułu jest przedstawienie badań polskich historyków na historią Inflant w średniowieczu. W II połowie XIX w. polska mediewistyka traktowała tematykę inflancką bardzo marginalnie, podejmowano ją tylko w związku z badaniami nad stosunkami Polski i Litwy z zakonem krzyżackim oraz w kontekście badań nad polityką Jagiellonów. Sytuacji tej nie zmieniło odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. Dopiero po zawarciu w 1934 r. traktatu między Polską a Niemcami pojawiły się w polskiej historiografii postulaty podjęcia badań nad historią Inflant. Ich realizację podjęli młodzi historycy z Warszawy (Marian Małowist) i Poznania (Leon Koczy), którzy prowadzili badaniach nad kontaktami handlowymi Rygi i Gdańska oraz nad porównawczą historią obu miasta. Bezpośrednie kontakty między historykami polskimi a łotewskimi zostały nawiązane w czasie zjazdu historyków bałtyckich w Rydze w 1937 r. Przy końcu lat 30. XX w. zaczęto także formułować postulat wyjścia poza badania porównawcze i podjęcia badań skoncentrowanych na historii Łotwy. Urzeczywistnieniu tych planów przeszkodził jednak wybuch II wojny światowej. Wprawdzie przy końcu lat 40. XX w. Karol Górski krytycznie ocenił dorobek polskiej mediewistyki w zakresie historii Inflant, jednak tematyka inflancka pojawiła się w pracach polskich historyków dopiero w latach 70. XX w. Marian Biskup postulował podjęcie badań porównawczych nad państwem zakonu krzyżackiego w Prusach i Inflantach. Pierwszym polskim mediewistą zajmującym się historią Inflant był Jan Kostrzak, który badał inflanckie zgromadzenia stanowe w średniowieczu. We współczesnej polskiej mediewistyce Autor wyróżnia trzy kierunki badań nad historią Inflant: badania porównawcze nad władztwem terytorialnym zakonu krzyżackiego w Prusach i Inflantach, badania nad historią miast inflanckich i pruskich prowadzone na tle historii Hanzy oraz badania poświęcone problemom początków misji w Inflantach oraz historii kościelnej miast inflanckich.

9

Inflanty i Księstwo Kurlandii i Semigalii - inflanckie „Prusy” trochę inaczej. Kilka uwag o zapomnianej unii wileńskiej 1561 roku

63%

Jankiewicz A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2013

|

nr 20

19-42

EN

The Treaty of Krakow signed in 1525 which ended definitively the existence of the Teutonic state in Prussia, became a challenge for its Livonian part. For over 30 years the Livonian province of The Order of Brothers of Saint Mary tried jointly with the Archbishopric of Riga and Livonian towns to boost development of civilization on the eastern shores of the Baltic Sea, seeking proper legal shape of the state. In view of the ever-increasing process of reformation, aspirations of the Livonian states, and external expansion of Moscow, Denmark and Sweden representatives of Livonia were forced to seek refuge in alliance with the king of Poland and Grand Duke of Lithuania. Ultimately, these efforts were crowned with submission of the province to the King of Poland and Grand Duke of Lithuania Sigismund Augustus in exchange for rights and privileges. Finally, the union was concluded on November 28th, 1561, in Vilnius and was signed by the king and the representatives of the Livonian estates, first of all, by Gotthard Kettler – the last Master of the Livonian Order and Wilhelm Hohenzollern – the last Catholic Archbishop of Riga. Terms of surrender in feudal dependence to the Polish Crown and the Grand Duchy of Lithuania were formulated in two very momentous acts: Pacta Subjectionis Livoniae – Provisio Ducalis that created the Duchy of Courland and Semigallia on the Prussian pattern, and granted to Gotthard Kettler the title of Duke and the general estate privilege for the nobles and burghers of Livonian towns, known as: Privilegium Sigismundi Augusti. The latter document, relatively unknown in Polish and Lithuanian historiography, deserves special attention. It was referred to by the representatives of the German nobility in the Russian Empire until 1914, as a major source of legal and cultural autonomy. It established indygenat – political rights for people from the province of Livonia, built around three core concepts of autonomy: religion (right to their own religion), law (legal autonomy), school (right to their own education). The vast majority of the rights granted to the Livonian nobility was linked to the republican and civic values proclaimed in Poland that were typical for the executionist movement of "enforcement of the laws" as well as with certain regulations of so-called second edition of the Statute of Lithuania (1566) that was developed in Vilnius at that time. The authors of that statute, especially Lithuanian Chancellor Mikołaj Radziwiłł The Black, Lithuanian Marshal Ostafii Wołłowicz or Piotr Roizjusz, took direct part in the negotiating Privilegium Sigismundi Augusti.

10

Die Christianisierung als politisches Argument in der livländischen Publizistik der Frühen Neuzeit

63%

Hormuth D.

Zapiski Historyczne

|

2011

|

tom 76

|

nr 4

43-61

XX

Inflanty jako pewna wewnętrznie powiązana całość polityczna powstała w efekcie procesu chrystianizacji na obszarze dzisiejszych państw Estonii i Łotwy. Wspólna chrystianizacja i polityczna dominacja Niemców określiły kształt i przestrzeń Inflant w średniowieczu i wczesnej nowożytności. Artykuł poświęcony jest zbadaniu wykorzystania argumentacyjnego chrystianizacji w kronikach i publicystyce oświeceniowej w XVI-XVIII w. Jako wspólną bazę badanych pism uchwycono fakt, że chrystianizacja oraz zdobycie panowania przez Niemców były widziane jako dwie strony tego samego medalu. Do tego należy dodać, że badani autorzy widzieli w chrystianizacji dopiero początek istnienia Inflant. Chrystianizacja była propozycją identyfikacyjną, która powinna była umożliwić czytelnikowi przejęcie stanowiska pisarza jako własnego. Obok konstytutywnej funkcji chrystianizacji dla politycznej struktury Inflant były jednak jej następstwa i jej znaczenie przedmiotem sporu wśród autorów epoki wczesnonowożytnej. Sekretarz rycerstwa estońskiego Gustav von Lode argumentował na przykład, że właśnie nie powstały Inflanty, lecz kilka politycznych jednostek, przy czym obszarowi, z którym był związany, czyli Estonii, przyznawał pierwszeństwo przed Inflantami, wskazując na rzekomą starszość chrześcijaństwa tamże. Inny autor schyłku XVIII w. usprawiedliwiał niemieckie zdobycie władzy w Inflantach wskazując na czasową słabość Rosji, która właściwie jest uprawniona do panowania nad tym krajem. Z biegiem czasu dopasowywano pamięć o chrystianizacji do konkretnych okoliczności danej epoki. Można więc znaleźć wypowiedzi krytykujące negatywnie odbierane zjawiska związane z chrystianizacją, jak na przykład krwawe krucjaty albo wynikające ze zdobycia kraju poddaństwo Łotyszy i Estończyków. W tym przypadku wykorzystywano między innymi argumentację konfesyjną i owe negatywne zjawiska przypisywano wyznaniu katolickiemu. Inflanccy historycy epoki wczesnonowożytnej szukali w chrystianizacji jako w ogólnie uznawanym akcie założycielskim Inflant albo legitymizacji, albo odrzucenia własnego im współczesnego porządku politycznego. Odwołanie się do chrystianizacji Inflant służyło im jako argument polityczny.

11

Leksyka religijna w Słowniku polsko-łacińsko-łotewskim Jana Kurmina

63%

Szamryk K. K.

Prace Językoznawcze

|

2020

|

nr XXII/1

255–270

PL

Niniejszy artykuł podejmuje problem analizy ilościowej i jakościowej leksyki religijnej w Słowniku polsko-łacińsko-łotewskim Jana Kurmina (Wilno, 1858). Wyekscerpowany ze słownika materiał leksykalny, obejmujący 591 jednostek w 523 hasłach, zestawiono z obliczeniami dotyczącymi słowników języka polskiego XX i XXI w., co pozwoliło zauważyć, że leksyka religijna w słowniku Kurmina pod względem procentowym mieści się w granicy zasobu typowego dla słowników ogólnych. W dalszej części pracy materiał poddano analizie metodą pól językowych: wiara jako wyznanie, religia jako przedmiot wiary, wiara jako zgromadzenie oraz wiara jako obrządek, a następnie podzielono na słownictwo związane z wierzeniami chrześcijańskimi, uniwersalne oraz niechrześcijańskie. Dzięki temu opisowi ujawniło się podłoże kulturowo-społeczne badanego leksykonu. Najbardziej rozbudowana jest warstwa słownictwa chrześcijańskiego, ale wyróżnia się także leksyka związana z pogaństwem i judaizmem.

EN

This article presents a quantitative and qualitative analysis of religious vocabulary in Słownik polsko-łacińsko-łotewski [The Polish-Latin-Latvian Dictionary] by Jan Kurmin (ed. Vilnius, 1858). The number of excerpted lexical items (591 units found in 523 entries) has been compared with number of such lexemes excerpted from Polish dictionaries in 20th and 21st century. The comparison shows that the religious lexis in Kurmin’s work even though elaborated remains within the upper limits of religious words found in other dictionaries. Then a lexicological analysis of excerpted lexis is presented: words are grouped it in several semantic fields: faith, religion, congregation, ritual. The author also shows how many lexemes may be regarded as Christian, universal, and non-Christian underlying that those referring to Judaism or pagan beliefs constitute a separate part what results from the specific cultural and sociological trait of the work in question.

12

Hylzenowie, Platerowie i Tyzenhauzowie. Szlachta inflancka i jej rola w życiu politycznym osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej

63%

Wróbel Ł.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2018

|

tom 6

175-185

PL

After the Treaty of Vilnius (1561), the process of gradual inclusion of Livonian nobility to the administrative and political structures of the Grand Duchy of Lithuania and later of the Polish-Lithuanian Commonwealth began. With the creation of the Inflanty Voivodeship in 1677, the Livonian nobility of German origin began to Polonise / Lithuaniseand return to Catholicism. The bond between the Livonian families and the Polish-Lithuanianstate began their great careers and political activities at the central level. The participation of “Teutonic” families in the public matters in the 18th century Polish-Lithuanian Commonwealth was measured through the senate offices and the legations. The greatest number of senatorsin the 18th century came from the Plater family, followed by Hylzen, Tyzenhauz, Zybergs and Grothuz families. Among the Livonian deputies, members of the Plater and Tyzenhauz family dominated, while the rest of the families gained much less seats.

13

The Apostles of medieval Livonia (until the beginning of 13th Century)

51%

Gąssowska M.

Folia Historica Cracoviensia

|

2017

|

tom 23/1

119-141

EN

Livonia, encompassing the area of today’s Latvia and Estonia, was one of the last regions of Northern Europe to be incorporated into the Christian/ Latin civilization. Its direct neighbourhood with Ruthenian duchies, which observed the Eastern Christian rite, did not contribute to the earlier conversion. It was only after late 12th century missions, organized independently of each other by the Danish Church in the form of a venture by Cistercian friar Fulco, consecrated as the Estonian bishop ca 1171–1180, as well as a grasrooots – at least in its initial phase – initiative of Augustine friar Meinhard of the Segeberg monastery in Holstein (ca 1184–1196), first bishop of Üxküll, and Cistercian friar Theodoric, active in the vicinity of Treiden (ca 1186-1202), the first abbot of Dünamünde monastery (1205-1211) and finally bishop of Estonia (1211-1219) and their successors – Cistercian friar Berthold (1197–1198), the second bishop of Üxküll and most importantly Albert, canon of the Bremen Chapter, founder of Riga and its first bishop (1199–1229) culminated with the conquest and subsequent christianisation of Livonia. They can undoubtedly be called apostles of the Barbarian Europe, although in the case of Fulco it not clearly confirmed whether his quest took place in reality. In the case of others we may speak of an initially peace mission, as attempted conversions were undertaken by setting an example to follow and doing favours to local population, in exchange for which the beneficiaries were obliged to undergo baptism. When such tactics failed to deliver significant effects, armed crusades were organized, as a result of which the entire Livonia was formally converted to Christianity by the end of the 13th century.

PL

Inflanty obejmujące tereny obecnej Łotwy i Estonii zostały włączone w krąg chrześcijańskiej cywilizacji łacińskiej jako jedne z ostatnich obszarów północnej Europy. Ich bezpośrednie sąsiedztwo z ruskimi księstwami, wyznającymi chrześcijaństwo w obrządku wschodnim nie przyczyniło się do ich wcześniejszej konwersji. Dopiero rozpoczęte w drugiej połowie XII w. misje, organizowane niezależnie od siebie przez Kościół duński w postaci przedsięwzięcia francuskiego cystersa Fulco, wyświęconego na biskupa Estończyków (ok. 1171–1180), jak również oddolnej – przynajmniej w początkowej fazie – inicjatywy augustiańskiego mnicha Meinharda z klasztoru w Segeberg w Holszytnie (1211-1219), pierwszego biskupa Üxküll, i cystersa Teodoryka, działającego w okolicach Treiden (ok. 1186-1202), pierwszego opata klasztoru w Dünamünde (1205-1211) i późniejszego biskupa Estonii (1211–1219) oraz ich następców – cystersa Bertholda (1197–1198), drugiego biskupa Üxküll oraz przede wszystkim Alberta, kanonika kapituły bremeńskiej, założyciela miasta Rygi i pierwszego biskupa Rygi (1199–1229) zakończyły się podbojem i formalną chrystianizacją Inflant. Bez wątpienia wszystkich ich można nazwać apostołami barbarzyńskiej Europy, chociaż w przypadku Fulco brak jest jednoznacznego potwierdzenia, że jego wyprawa faktycznie doszła do skutku. W przypadku pozostałych mamy do czynienia początkowo z misją pokojową, gdyż starano się nawracać mocą przykładu i czynienia przysług miejscowej ludności w zamian za co zobowiązywano obdarowywanych do przyjęcia chrztu. Gdy taktyka ta przez ponad dekadę nie odniosła większych efektów, przystąpiono do organizowania zbrojnych krucjat, dzięki czemu do końca XIII w. całość Inflant została formalnie schrystianizowana.

14

Polska polityka morska za panowania ostatnich dwóch Jagiellonów i jej pokłosie

51%

Piwnicki G. , Klein A.

Studia Gdańskie

|

2012

|

nr 31

225-244

PL

Morze Bałtyckie stanowiło ważny punkt na mapie państwa polskiego, stąd też zmagania o dostęp do niego ukształtowały myśl morską już u jego zarania. Zygmunt Stary jako pierwszy król Polski docenił posiadanie własnej ;oty wojennej. Politykę morską ojca prowadził Zygmunt August, naczelny admirał polskiej ;oty wojennej. Po śmierci Zygmunta Augusta strażnikom morskim przewodził starosta pucki pułkownik Ernest Wejher. Panowanie Stefana Batorego nie przyczyniło się do pogłębienia aspiracji morskich Rzeczypospolitej, a panowanie Zygmunta III Wazy oraz panowanie jego synów, Władysława IV i Jana Kazimierza wypełnione były walkami ze Szwecją o stan posiadania nad Bałtykiem. Złoty Wiek był chlubnym epizodem w morskich dziejach Rzeczypospolitej.

EN

The Baltic Sea was a very important point on the map of the Polish state, hence the struggle for access to the sea has shaped the maritime thought from the dawn of its history. Sigismund the Old was the rst Polish king who appreciated having his own navy, Sigismund’s maritime policy was run by his son, Sigismund Augustus, supreme admiral of the Polish Navy. After his death the marine guards were led by the governor of Puck Colonel Ernest Wejher. The reign of Stephen Báthory did not contribute to the deepening of the Polish Republic’s maritime aspirations. The reign of Sigismund III Vasa and his sons: Władysław IV Vasa and John II Casimir Vasa were filled with struggles against Sweden on the holdings of the Baltic Sea. The Golden Age was, however, a notable episode in the history of the Maritime Republic.

15

Działalność paramilitarnych band rozbójniczych na pograniczu krzyżacko-litewskim w XIV wieku

51%

Baronas D.

Rocznik Lituanistyczny

|

2015

|

tom 1

EN

The aim of this study is to characterise the phenomenon of the bands of brigands (latrunculi, Struter) that were active in the Prussian and Livonian lands of the Teutonic Order and in pagan Lithuania. Although the brigands in this region may be regarded as a phenomenon inherited from tribal society, they continued to live, and even prosper, at the time when state-like structures came into being in the region under consideration. Such a situation was mainly conditioned by a stalemate in the war of the Teutonic Order against pagan Lithuania. The Prussian and Livonian brigands were useful for the Order in their subversive actions against the people living in Lithuania, and so, accordingly, were Lithuanian brigands for the grand dukes of Lithuania. The Teutonic Order and the grand dukes of Lithuania alike had only limited capabilities of interfering with the activities of “their” brigands. This is evident from international treaties in which the activities of brigands of both parties are addressed and some stipulations for their containment are provided (as in Lithuanian-Livonian accords of 1323, 1338, 1367). The grand ducal authority and the brigands coexisted on the mutual respect of each other’s rights. Neither side was willing, nor able to undo the other once and for all. One must also bear in mind that the strict lines of delimitation between brigands and warriors were then non-existent. So it comes as no surprise that certain commanders of the Teutonic Order cultivated the methods of brigandage with ambushes. Although the evidence is rather scantier on the Lithuanian part, it is clear that some Lithuanian dukes and warriors practiced this style of warfare too. Although this kind of martial activities was widespread in other parts of Europe as well, the peculiarity of brigandage between the Teutonic Order and Lithuania is to be seen in their attempts to regulate the behaviour of their brigands by treaties. This implies that both sides tended to regard the brigands as something normal and, in a sense, legal. On either side of the frontier there were quite a lot of people who were engaged in this kind of warfare and lived off the neighbouring land’s resources. Consequently they were not interested in a long-term peace and this partly explains why the war between the Teutonic Order and Lithuania was so prolonged.

PL

Głównym celem niniejszego artykułu jest próba scharakteryzowania zjawiska band rozbójniczych, które w źródłach z XIV w. kryją się pod nazwami latrunculi czy Struter. W artykule zwrócono uwagę na to, że sytuacja patowa, zaistniała w wojnie pomiędzy zakonem niemieckim a Litwą, stwarzała nader korzystne warunki do działań band rozbójniczych – każda ze stron interesowała się wykorzystaniem („skanalizowaniem”) ich aktywności w kierunku strony nieprzyjacielskiej – nie było żadnej mowy o próbach ich wykorzenienia. Głównym terenem band rozbójniczych stał się szeroki obszar pograniczny, którego państwowa przynależność była niejasna. W takich warunkach zakon niemiecki i Litwa miały tylko ograniczone możliwości ingerowania w sprawy tych band. Obydwom stronom chodziło o powstrzymanie działalności band w określonych ramach, jak to wynika z analizy międzypaństwowych ugód zawartych pomiędzy książętami litewskimi a władzami Inflant w latach 1323, 1338 i 1367. Analiza treści tych ugód także ujawnia zjawisko współpracy pomiędzy reprezentantami władzy państwowej a bandami rozbójniczymi. Próby regulowania, a tym samym legalizowania działalności band rozbójniczych stanowią specyficzną cechę analizowanego zjawiska rozbójnictwa. Trzeba mieć na uwadze, że metoda typowo rozbójniczych napadów była także praktykowana przez przynajmniej niektórych komturów zamków przygranicznych, jak i przez niektórych książąt (bojarów?) litewskich. Zjawisko rozbójnictwa cieszyło się uznaniem społecznym, po obu stronach granicy było sporo ludzi, którym dostarczało ono środki do życia. Analiza omawianego zjawiska przynajmniej częściowo wykazała, dlaczego wojna pomiędzy zakonem niemieckim a Litwą była tak długotrwała.

16

Maria Manteuffel née von Ryck and her recently discovered letters to her son Gustaw Manteuffel

51%

Budzyński R. , Budzyński R.

Ruch Literacki

|

2018

|

nr 4

17

Gminy miejskie w średniowiecznych Prusach i Inflantach – pomiędzy władzą rady a uczestnictwem mieszczan

51%

Czaja R.

|

tom 72

DE

Der Artikel präsentiert Forschungen zum Modell der Stadtgemeinde, wie es sich im Selbstbild der wichtigsten Städte in Preußen und Livland im Mittelalter herausbildete, und seinen Verbindungen mit der sozialen und politischen Wirklichkeit. Eine Analyse der in der Korrespondenz und in den Dokumenten angewandten gewohnheitsmäßigen Praktiken ergab, dass sich die preußischen und livländischen Städte im 13. Jahrhundert als Stadtgemeinden präsentierten, die mit Hilfe von Organe der Gemeindeherrschaft (Ortsverwalter, Stadtrat) funktionierten. Mit Beginn des 14. Jahrhunderts wurde in den wichtigsten preußischen Städten eine Tendenz zur Betonung der Oberrigket des Stadtrates gegenüber der Bürgergemeinschaft erkennbar. In Livland galt das Bild einer egalitären Gemeinschaft bis in die zweite Hälfte des 14. Jahrhunderts. Trotz der dominierenden politischen Rolle der oligarchischen Stadträte überwogen die Ideen des Gemeinwohls und der Beteiligung der Bürger an der Herrschaftsausübung. Der Autor zeigt, dass die Stadträte in Zeiten des Konflikts mit dem Territorialherrscher und jedesmal, wenn es zu inneren Kämpfen kam, unabhängig von der politischen Wirklichkeit versuchten, das Bild einer egalitären Gemeinschaft zu kreieren, die an den meisten politischen und administrativen Entscheidungen beteiligt war. In Livland sollen die Gilden im 15. Jahrhundert eingeladen worden sein, über Stadtgemeinden (Riga, Reval) betreffende Angelegenheiten mitzuentscheiden. Die als Teil des Selbstbildes der Städte geschaffenen Bilder sollten als Kommunikationsmittel betrachtet werden, die dem Erreichen bestimmter politischer und sozialer Ziele dienten. In beschränktem Maße würden sie die wirkliche politische Kondition der preußischen und livländischen Städte widerspiegeln.

EN

The article presents the research on the model of an urban municipality as created in the self-image of major cities in Prussia and Livonia in the Middle Ages and its connection with the social and political reality. The analysis of the habitual practices used in correspondence and documents indicates that in the 13th century, Prussian and Livonian towns presented themselves as civil communities acting through the bodies of the communal authority (the head of the village, the city council). From the beginning of the 14th century in the major Prussian cities there arose a tendency to highlight the supreme authority of the city council over the community of citizens. In Livonia the image of the egalitarian community remained valid until the second half of the 14th century. Despite the dominant political role of the oligarchic city councils, the ideas of the common good and the citizens’ participation in governing the city prevailed. The author indicates that in periods of conflict with the territorial ruler and whenever internal infighting occurred, the city councils, irrespective of the political reality, tried to create a picture of an egalitarian community that took part in the most important political and administrative decisions. In Livonia in the 15th century, guilds would be invited to the process of making decisions concerning the urban municipalities (Riga, Tallin). The pictures created as part of the cities’ self-image should be treated as a means of communication serving to achieve certain political and social aims. They only reflected the actual political conditions of Prussian and Livonian towns to a limited extent.

PL

Artykuł przedstawia badania nad modelem gminy miejskiej, jaki uformował się we własnym wizerunku głównych miast w Prusach i Inflantach w wiekach średnich, oraz jego powiązania z rzeczywistością społeczną i polityczną. Analiza zwyczajowych praktyk stosowanych w korespondencji i dokumentach wskazuje, że w XIII w. pruskie i inflanckie miasta przedstawiały się jako wspólnoty miejskie działające poprzez organy władzy gminnej (zarządca miejscowości, rada miejska). Wraz z początkiem XIV stulecia w głównych miastach pruskich pojawiła się tendencja do podkreślania zwierzchniej władzy rady miejskiej nad społecznością mieszczan. W Inflantach wizerunek egalitarnej wspólnoty obowiązywał do drugiej połowy XIV stulecia. Mimo dominującej roli politycznej oligarchicznych rad miejskich, przeważały idee dobra wspólnego i udziału mieszczan w sprawowaniu rządów. Autor wskazuje, że w okresach konfliktu z władcą terytorialnym i za każdym razem, kiedy pojawiały się walki wewnętrzne, rady miejskie, niezależnie od rzeczywistości politycznej, próbowały wykreować obraz społeczności egalitarnej, która uczestniczyła w podejmowaniu większości decyzji politycznych i administracyjnych. W Inflantach w XV w. gildie miały być zapraszane do podejmowania decyzji dotyczących gmin miejskich (Ryga, Tallin). Obrazy wytworzone jako część autowizerunku miast powinny być rozpatrywane jako środki komunikacji służące osiąganiu określonych celów politycznych i społecznych. W ograniczonym stopniu odzwierciedlały one rzeczywistą kondycję polityczną miast pruskich i inflanckich.

18

From IVDAEA CAPTA to LIVON(ia) POLOT(ia)Q(ue) RECEPTA. The reception of the famous reverse of Vespasian coins in Renaissance Poland.

44%

Awianowicz B. , Awianowicz B.

Wiadomości Numizmatyczne

|

2019

19

„Niezadowoleni są, ale nie uciekać było spod Pskowa, a dotrwać do końca!” Jan Piotrowski o Litwinach

38%

Ślęczka T.

|

tom 14

|

nr 9

202-219

EN

The paper deals with the manner in which the Pole Jan Piotrowski, the author of the diary of Stefan Batory’s expedition to Pskov (1581-1582), depicted the Lithuanians participating in it. He rarely referred to stereotypical ideas about them, rather than this he described the reality that he observed and did not skew it towards the established beliefs.Although he valued his countrymen more, he could show courage and bravery of the Lithuanian soldiers, especially praising the raid of Krzysztof Radziwiłł’s troop. Somewhat more often, however, he reprimanded the Lithuanians: underestimated their number and combat quality, accused them of withdrawing too quickly from Pskov, emphasized their susceptibility to rumours. Among the citizens of the Grand Duchy of Lithuania, he most disliked Chancellor Eustachy Wołłowicz, who hindered Piotrowski from fulfilling his mission and often refused access to the documents he possessed.The image we receive is inhomogeneous. It combines bright and dark sides of fellow Lithuanian citizens, which makes it seem very credible.