Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Powojenne losy kościoła św. Katarzyny w Braniewie w świetle archiwaliów Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie

100%

Wojtkowski J.

|

2012

|

tom 14

311-334

EN

The church of S. Catherine in Braniewo was destroyed by the military operations of the World War II. The church was to be restored and left as “a permanent ruin” after 1945. The post-war history of the object accurately illustrates communist policy towards the Christian historico-artistic heritage of Warmia. The documents show that on 22 June 1959 the Provincial Conservator, Lucjan Czubiel, agreed “to remove the upper fragment of remainders of the church tower”. In 1961 the Department for Religious Affairs in Olsztyn took a following position on the ruins of St. Catherine church: “the protection of St. Catharine ruins should be postponed for subsequent years”. In practice this meant the suspension of any maintenance works and the progressive process of destruction. The documents reveal a deliberate action towards the total annihilation of the church. The shifting of the responsibility for the object between the Provincial Conservator and Town Council Presidium in Braniewo, and also the setting of a deadline for destructing remainders of the ruins on 3 May 1973 (a religious feast day of Mary the Queen of Poland), demonstrate a specific attitude of the authorities in Poland to the Christian heritage in those times. Finally, the ruins of St. Catherine church became the property of the Roman Catholic Church by the Ministry’s resolution No. 303 of 31 December 1973. For 28 years the state authorities have been trying to destroy a masterpiece of the Christian historico-artistic heritage, the church in Braniewo. The Diocese of Warmia waited 33 years for a permission to rebuild it. The first mass after World War II was celebrated by Bp. Julian Wojtkowski on Christmas Eve in 1981. Since the ruins were taken back, the temple was rebuilt and restored to its old splendor by the Diocese of Warmia within 8 years.

2

Przedwojenne dzieje katolickiej parafii w Olsztynku

86%

Jodkowski M.

Studia Elbląskie

|

2012

|

tom 13

55-67

EN

Until the middle of the 19th century, the Catholic population of Olsztynek and its surrounding areas belonged to the Culm diocese. As a result of the decree of the Holy See of 1859, this area was incorporated into the Warmia diocese. The development of ministry was initiated in 1866 by the rector of Gryźliny. A ministry institution was established in Olsztynek in 1868. The first priest responsible for the religious life of the Catholics in this area was Julius Albrecht. After his death in 1878, there was no Catholic priest in Olsztynek for more than 5 years, due to the Kulturkampf. Olsztynek was given the rights of a mission parish in 1870. One of the main problems of the local community was the venue. The services were held in a chapel whose size did not correspond to the increasing number of Catholics. Therefore, in 1885 it was decided that a church should be built. Thanks to the initiative and consistent attitude of the priest Paul Jedzink, sufficient funds were collected to start the building works. The foundation stone of the new temple was laid on 10th November 1886, and the consecration took place on 26th September 1888. For a few years, building debts were paid. Olsztynek was given the rights of an ordinary parish in 1895. During the World War I, the church bells were requisitioned. The church was also damaged as a result of an artillery attack, but necessary repairs were made after the war. The roof was covered with copper sheet and new bells were cast. The number of parishioners increased constantly, from 520 in 1868 to 1637 in 1938. In the area of the parish, numerous associations and religious organisations were active. In order to carry out the building investments, there were endeavours to obtain funds from outside the parish, most of all from the Saint Boniface and Adalbert Association.

3

Justyna Dargel (1860–1926) – z dziejów warmińskiej sekty

86%

Zawadzki W.

Studia Warmińskie

|

2011

|

nr 48

263-273

EN

In the second half of nineteenth century, in the warmińska diocese, arose a new sect, inspired by Maria’s flashes of insight in Gietrzwałd. The sect was estabilished by Justyna Dargel. It found a protector in a person of warmiński priest, Michał Reddig. The sect was assembling a group of laic people, mostly from the area of Warmia. Warmińscy bishops were trying, unsuccessfully, to eliminate the threat of the division in Warmiński Church. Critical, proved to be the departure of Dargel, Redding and their followers to Trieste, former Austria. There, the sect suffered the marginalization and the decay.

4

Utworzenie Wydziału do Spraw Wyznań w Elblągu w 1975 roku

72%

Krupa A. B.

Studia Ełckie

|

2024

|

tom 26

|

nr 3

377-389

PL

W 1975 r. wprowadzono nowy podział administracyjny Polski. Utworzone wówczas województwo elbląskie było objęte zasięgiem działania trzech diecezji: chełmińskiej, gdańskiej i warmińskiej. Najistotniejsze decyzje, dotyczące organizacji nowotworzonego województwa zapadły w Gdańsku. Dyrektorem Wydziału do Spraw Wyznań w Elblągu został pracownik gdańskiej administracji wyznaniowej. Nie dostrzegał on na podległym sobie terenie potrzeb w zakresie budownictwa kościelnego. Potwierdzeniem jego tezy o braku problemu w tym zakresie miało być nieangażowanie się wiernych w uzyskanie zgód na inwestycje. Już w pierwszych miesiącach 1976 r. władzom udało się utworzyć wojewódzki oddział Zrzeszenia Katolików Caritas oraz przydzielić pomieszczenia na biuro. W organizacji pokładano nadzieję na dalszą lojalizację duchowieństwa.

EN

In 1975, a new administrative division of Poland was introduced. The Elbląg Voivodeship created at that time was covered by three dioceses: Chełmno, Gdańsk and Warmia. The most important decisions concerning the organisation of the newly created voivodeship were made in Gdańsk. An employee of the Gdańsk religious administration became the director of the Religious Affairs Department in Elbląg. He did not see any need for church building in the area under his authority. His thesis that there was no problem in this area was to be confirmed by the lack of involvement of the faithful in obtaining permits for investments. In the early months of 1976, however, the authorities succeeded in setting up a provincial branch of the Catholic Caritas Association and allocating premises for an office. The organisation was trusted to further loyalise the clergy.

5

Warmiński krąg współpracowników kardynała Stanisława Hozjusza

72%

Kopiczko A.

Studia Elbląskie

|

2024

|

tom 25

25-38

EN

Cardinal Stanislaus Hosius, as Bishop of Warmia, needed collaborators to assist him in ecclesiastical and secular administration. Even before he became ruler of the diocese, he befriended several people who held the canonical dignity in the Warmian Cathedral Chapter, but who worked at the royal court. This group included Paweł Płotowski. He also maintained contacts with Jan Dantyszek. After receiving his nomination for the Bishopric of Warmia, he appointed Kacper Hannow as his plenipotentiary to take over the diocese and swear in the articuli iurati. Since the bishops of Warmia, until the end of the 18th century, had a double authority as diocesan ordinaries and lay administrators of their domain, it was necessary to employ two types of officials. In terms of clerical authority, duties were performed by functionaries with titles and competences accepted in the universal Church. These included the vicar and general officiate, chancellors, secretaries and court chaplains. In the event of a departure outside the territory of Warmia, the bishops had to appoint a diocesan administrator sede impedita. Among the most important people who took up these offices, who were Warmian canons, we should mention Eustace Knobelsdorf (officiate and administrator of the diocese sede impedita), Jan Leoman (chancellor), as well as Szymon Worein and Stanisław Reszka (secretaries). He had great confidence in Jan Grodecki, Maciej Hein, Andrzej Nidecki, Henryk Samplawski and Tomasz Treter. The Jesuits should also be included in this circle: Alphonse Salmeron and John Jacob Astensis. The Dominion was obliged to employ Prussian indigens in its secular administration, which was supervised by the cathedral chapter. One of the most important offices, modelled on the courts of the magnates, in this sphere was that of country alderman. To this post, Hosius first appointed George Preuck, then Philip Potritte and Christopher Troschke. The bursars-general, who supervised the economy in the seven bailiwicks, became: Nicolas Loka, Bartholomew Danckfart, the previously mentioned Jan Leoman and Jan Hatten (who was related to the Hosius family). The court marshal was first Absalom Reymann and then Mikołaj Płotowski, probably related to the canon Paul Płotowski. In the bailiwick with its seat in Dobre Miasto, he appointed his elder brother Jan Hozjusz as starost. The bishop’s castles were managed by burgraves, but their names are difficult to establish, as is the court service, which - taking into account the bishop’s seat, castles and commons – numbered around 200. The most trusted person, however, was Marcin Kromer, from 1551 canon of Warmia, from 1570 – cardinal coadjutor and, from 1579, bishop of Warmia. Stanislaus Reszko, 40 years his junior, should also be included in this group. However, one can conclude that Stanisław Hosius’ relations with people from Warmia were of a rather official nature. He took over some officials from his predecessor, Jan Dantyszek. This was due to the need to continue in power and benefit from their experience more than personal trust. Among the clergy, not all those appointed to the most responsible posts proved entirely loyal to their superior, but canon Eggert Kempen remained among the strong contenders. The main cause of contention was the question of Prussian indigeneity.

PL

Kardynał Stanisław Hozjusz jako biskup warmiński potrzebował współpracowników, którzy pomagali mu w administracji kościelnej i świeckiej. Jeszcze zanim został rządcą diecezji, zaprzyjaźnił się z kilkoma osobami, które posiadały godność kanonicką w Warmińskiej Kapitule Katedralnej, ale pracowały na dworze królewskim. Do tego grona należy zaliczyć Pawła Płotowskiego. Utrzymywał też kontakty z Janem Dantyszkiem. Po otrzymaniu nominacji na biskupstwo warmińskie swoim pełnomocnikiem do objęcia diecezji i zaprzysiężenia articuli iurati mianował Kacpra Hannowa. Ponieważ biskupi warmińscy do końca XVIII wieku posiadali podwójną władzę jako ordynariusze diecezji oraz zarządcy świeccy swojej domeny, zachodziła konieczność zatrudnienia dwojakiego rodzaju urzędników. W wymiarze władzy duchownej obowiązki pełnili funkcyjni o przyjętej w Kościele powszechnym tytulaturze i kompetencjach. Byli nimi m.in.: wikariusz i oficjał generalny, kanclerze, sekretarze i kapelani nadworni. W przypadku wyjazdu poza teren Warmii biskupi musieli mianować administratora diecezji sede impedita. Wśród najważniejszych osób, które objęły te urzędy, a byli nimi kanonicy warmińscy, należy wymienić Eustachego Knobelsdorfa (oficjała oraz administratora diecezji sede impedita), Jana Leomana (kanclerza), a także Szymona Woreina i Stanisława Reszkę (sekretarzy). Dużym zaufaniem darzył Hozjusz Jana Grodeckiego, Macieja Heina, Andrzeja Nideckiego, Henryka Sampławskiego i Tomasza Tretera. Do tego kręgu należy też zaliczyć jezuitów: Alfonsa Salmerona i Jana Jakuba Astensisa. W administracji świeckiej w dominium był zobowiązany zatrudniać indygenów pruskich, czego pilnowała kapituła katedralna. Jednym z najważniejszych urzędów, wzorowanych na dworach możnowładców, było w tej sferze stanowisko wójta krajowego. Na to stanowisko Hozjusz mianował najpierw Jerzego Preucka, następnie Filipa Potritte’a i Krzysztofa Troschkego. Ekonomami generalnymi, którzy nadzorowali gospodarkę w siedmiu komornictwach, zostali: Mikołaj Loka, Bartłomiej Danckfart, Jan Leoman i Jan Hatten (skoligacony z rodziną Hozjuszów). Marszałkiem dworu był najpierw Absalom Reymann, a następnie Mikołaj Płotowski, zapewne spokrewniony z kanonikiem Pawłem Płotowskim. W komornictwie z siedzibą w Dobrym Mieście starostą mianował biskup swego starszego brata Jana Hozjusza. Zamkami biskupimi zarządzali burgrabiowie, ale ich nazwiska trudno ustalić, podobnie jak służby dworskiej, która w siedzibie biskupa, zamkach i komornictwach liczyła w sumie około 200 osób. Osobą najbardziej zaufaną był jednak Marcin Kromer, od 1551 roku kanonik warmiński, od 1570 roku koadiutor kardynała i od 1579 roku biskup warmiński. Do tego grona należy jeszcze zaliczyć o 40 lat od niego młodszego Stanisława Reszkę. Można jednak wysnuć wniosek, że relacje Stanisława Hozjusza z osobami z Warmii miały charakter raczej służbowy. Niektórych urzędników przejął po swoim poprzedniku Janie Dantyszku. Wynikało to bardziej z potrzeby kontynuacji władzy i korzystania z ich doświadczenia niż z osobistego zaufania. Wśród osób duchownych nie wszyscy powoływani na najodpowiedzialniejsze stanowiska okazali się do końca lojalni wobec swego przełożonego, a wśród zdecydowanych przeciwników pozostał kanonik Eggert Kempen. Głównym powodem sporów była kwestia indygenatu pruskiego.

6

Pertraktacje na temat statusu Kościoła katolickiego w Okręgu Kłajpedy w latach 1923–1926

72%

Jodkowski M.

|

tom 51

|

nr 3

EN

After the Lithuanians seized the Klaipeda District in 1923, the legal status of the Catholic Church in this area gained a political character. The negotiations between the Holy See, Germany and Lithuania concerned the establishment of a delegacy subordinate to the Warmian bishop or a separate diocese with the German bishop at its head, or even the erection of an apostolic vicariate in this region. Ultimately, Pope Pius XI by his bull Lituanorum gente of 4 April 1926 created a separate Klaipeda’s prelature with the bishop of Telsche.

PL

Od zajęcia przez Litwinów Okręgu Kłajpedy w 1923 r. status prawny Kościoła katolickiego na tym obszarze zyskał charakter polityczny. Pertraktacje między Stolicą Apostolską, Niemcami i Litwą dotyczyły utworzenia delegatury podległej biskupowi warmińskiemu bądź odrębnej diecezji z biskupem niemieckim na jej czele, a nawet erygowania wikariatu apostolskiego w tym regionie. Ostatecznie Pius XI w bulli „Lituanorum gente” z 4 IV 1926 r. utworzył udzielną prałaturę kłajpedzką z biskupem telszańskim na czele.

7

Możliwości rozwoju katolickiej infrastruktury kościelnej w Elblągu w latach 1945–1974 w świetle dokumentacji administracji wyznaniowej

72%

Krupa A. B.

Studia Elbląskie

|

2023

|

tom 24

63-71

EN

The properties in Elbląg, which Hilary Pracz-Praczynski had taken over for pastoral use in 1945, were appropriated by the state in 1962. The denominational administration did not give permission for the expansion of existing churches or the construction of new ones in the city. The authorities granted requests only when it served the interests of the state. The Diocese of Warmia was also not allowed to establish new parishes in Elbląg. The third Catholic parish in Elbląg was not erected until 1974.

PL

Nieruchomości w Elblągu, które Hilary Pracz-Praczyński w 1945 r. przejął na potrzeby duszpasterstwa, zostały w 1962 r. zawłaszczone przez państwo. Administracja wyznaniowa nie wyrażała zgody na rozbudowę na terenie tego miasta istniejących świątyń, a także na budowę nowych. Władze przychylały się do wniosków tylko wtedy, gdy służyło to interesom państwa. Diecezji warmińskiej nie pozwalano także na utworzenie w Elblągu nowych parafii. Trzecią parafię katolicką w Elblągu erygowano dopiero w 1974 roku.

8

Budowa domu katechetycznego w Ełku w latach trzydziestych XX wieku

58%

Jodkowski M.

Studia Elbląskie

|

2016

|

tom 17

79-91

EN

Catholic children who lived in the vast area of the Ełk (Lyck) parish needed proper religious education, so the local parish priest Karol Fox decided that a catechetical house would be built. At first, there were plans to adapt an officers’ mess, which was put up for sale, for this purpose. However, it was decided that a special facility would be built. A plot of land located next to the old parish house (near the present Jana Kilińskiego Street in Ełk) was obtained.Financial support of the project was declared by, among others, the Boniface Association in Paderborn. The General Government of this organisation decided at the end of 1932 that the architectural design of the catechetical house would be prepared by Max Sonnen. The implementation of the project was commissioned to Wilhelm Baumewerd. The beginning of the construction works was planned for July 1933 and the completion – for the end of February 1934. The catechetical house was blessed on 3 March 1934 by Bishop Maximilian Kaller. Catechetical sessions for children preparing for the First Holy Communion were supposedto take place there twice a year; nuns were responsible for them. Military operations during World War II put an end to the functioning of this institution.

PL

Dzieci wyznania katolickiego, które zamieszkiwały rozległy teren ełckiej parafii, potrzebowały odpowiedniej edukacji religijnej, dlatego miejscowy proboszcz Karol Fox postanowił, że zostanie zbudowany dom katechetyczny. Początkowo planowano zaadaptować na ten cel wystawioną na sprzedaż bursę oficerską. Zdecydowano jednak ostatecznie, że powstanie nowy obiekt. Wyznaczono działkę położoną obok starego domu parafialnego (w pobliżu obecnej ulicy Jana Kilińskiego w Ełku). Wsparcie finansowe przedsięwzięcia zadeklarowało m.in. Stowarzyszenie św. Bonifacego w Paderborn. Zarząd Główny tej organizacji podjął pod koniec 1932 r. decyzję, że. projekt architektoniczny domu katechetycznego miałby przygotować Max Sonnen. Realizację projektu zlecono Wilhelmowi Baumewerdowi. Rozpoczęcie budowy zaplanowano na lipiec 1933 roku, a zakończenie - na koniec lutego 1934. Dom katechetyczny został poświęcony 3 marca 1934 roku przez biskupa warmińskiego Maksymiliana Kallera. Sesje katechetyczne dla dzieci przygotowujących się do I Komunii św. miały się odbywać tam dwa razy w roku; odpowiedzialne za nie były siostry zakonne. Działania militarne podczas II wojny światowej położyły kres funkcjonowaniu tej placówki.

9

Parafia katolicka w Ostródzie w XIX i pierwszej połowie XX wieku

58%

Jodkowski M.

Tarnowskie Studia Teologiczne

|

2012

|

tom 31

|

nr 2

EN

The first Mass since the Reformation times was celebrated in Ostróda in 1834. From that time, the rector from Grabowo came to the said town twice a year with pastoral services. Considering the increasing number of worshippers, the authorities of the Bishopric of Culm decided to appoint a permanent priest in Ostróda; this function was assigned to Stephan Keller on 27th September 1853. On 31 May 1855, he founded a private Catholic school, which was given the status of a public school on 2nd October 1860. One of the greatest tasks which awaited the priest of Ostróda was the building of a temple. The project was prepared by Vinzenz Statz, an architect. The foundation stone of the new temple was laid on 28th August 1856. The consecration of the new church took place on 20th December 1857. In 1859, a plot of land was bought; it was meant to be a Catholic cemetery. A full-fledged Catholic parish was founded in Ostróda on 10th February 1860. Eight years later, a presbytery was built, with apartments for the rector and the organist. With regard to the increasing number of worshippers, the temple was extended in 1912-1913. In that time, the nave was elongated by two more spans. A chancel with annexes, pinnacles topping the gables and a tower were built. The project of the works was developed by an architect from Königsberg – Fritz Heitmann. The temple was consecrated on 1st June 1923 by the bishop of Warmia Augustyn Bludau to honour the Immaculate Conception of the Blessed Virgin Mary. From December 1922, the parish of Ostróda was connected to the Diocese of Warmia. In 1868, 1143 Catholics belonged to the said institution, in 1900 – 2 105, and in 1938 – 2 780. In the area of the parish, numerous organisations and associations were active, including the Saint Cecilia Association and the Fraternity of the Sacred Heart of Jesus. The 19th century construction of the church together with a parish house and a stable cost 13, 454 thalers, and the 19th century extension of the religious building – over 100,000 marks. The parish was financially supported by the Saint Boniface and Adalbert Association in Pelplin.

10

Sytuacja wyznaniowa w województwie elbląskim w latach 1978–1984 w świetle sprawozdania z wizytacji Wydziału do Spraw Wyznań w Elblągu w 1985 roku

58%

Krupa A. B.

Studia Elbląskie

|

2024

|

tom 25

63-77

EN

In 1985, the Office for Denominational Affairs in Warszawa inspected the Department for Denominational Affairs in Elbląg. The resulting protocol shows the denominational situation in the Elbląg voivodship in the period from 1978 to 1984. In its light, the Catholic Church appears as a centre of spiritual life, carrying out varied specialist pastoral work and developing church building. Other churches and religious associations comprised a relatively small group of believers in the Elbląg voivodeship. Their activities did not extend beyond the religious framework.

PL

W 1985 roku Urząd do Spraw Wyznań w Warszawie przeprowadził kontrolę Wydziału do Spraw Wyznań w Elblągu. Powstały w związku z tym protokół ukazuje sytuację wyznaniową w województwie elbląskim w okresie od 1978 do 1984 roku. Kościół katolicki w jego świetle jawi się jako ośrodek życia duchowego, prowadzący zróżnicowane duszpasterstwo specjalistyczne i rozwijający budownictwo kościelne. Inne Kościoły i związki wyznaniowe obejmowały w województwie elbląskim stosunkowo niewielką grupę wiernych. Ich działalność nie wykraczała poza ramy religijne.

11

Kościół pw. św. Brunona w Giżycku – pierwsza świątynia upamiętniająca niemieckich bohaterów wojennych w Prusach Wschodnich

58%

Jodkowski M.

Sacrum et Decorum. Materiały i studia z historii sztuki sakralnej

|

2015

|

tom 8

35-49

PL

Artykuł prezentuje dzieje powstania i treści ideowe związane z kościołem pw. św. Brunona w Giżycku, a także nowatorski – w kontekście liturgii – projekt ołtarza świątyni. W okresie międzywojennym podejmowano w Niemczech różnego rodzaju inicjatywy mające na celu upamiętnienie żołnierzy poległych na frontach I wojny światowej. Szczególną rolę odegrał w tym względzie Związek Opieki nad Niemieckimi Mogiłami Wojennymi (Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge). Od 1922 roku obchodzono w Republice Weimarskiej Dzień Żałoby Narodowej, który dwanaście lat później przemianowano na Dzień Pamięci o Bohaterach i obwołano uroczystością państwową. W Giżycku, gdzie ludność katolicka znajdowała się w diasporze, podjęto w tym czasie decyzję o budowie świątyni pw. św. Brunona, która jako pierwsza w Prusach Wschodnich pełniłaby funkcję kościoła-pomnika poległych. Z inicjatywą wzniesienia budowli wyszedł miejscowy duszpasterz Severin Quint, zaś opracowanie planów architektonicznych powierzono Martinowi Weberowi. Poświęcenie kamienia węgielnego odbyło się 23 sierpnia 1936 roku. Kościół został oddany do użytku 8 sierpnia 1937 roku, zaś jego uroczystej dekoracji dokonano 26 czerwca 1938. Ten nowoczesny obiekt sakralny, pełniący rolę świątyni garnizonowej, zawierał liczne odniesienia do symboliki militarnej. Środkowe pole fasady udekorowano dekoracją sgraffitową ukazującą św. Brunona z Kwerfurtu oraz rycerza krzyżackiego i współczesnego żołnierza, przedstawionych po jego bokach, co miało obrazować zakorzenioną w historii bohaterską postawę niemieckich sił zbrojnych, wspartych orędownictwem apostoła Prus. Z kolei usytuowanie ołtarza dające możliwość sprawowania nabożeństw versus populum było pionierskim rozwiązaniem na obszarze diecezji warmińskiej, antycypującym założenia odnowy liturgicznej po soborze watykańskim II.

EN

The article presents the historical outline and ideological circumstances concerning the construction of Saint Bruno’s Church in Giżycko as well as theits novel form (in liturgical context) of the altar design. In the inter-war period (1918–1939) various initiatives were undertaken in Germany to commemorate the soldiers fallen during the World War I. A very important role in this respect was played by the German War Graves Commission (Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge). Starting from 1922 The National Mourning Day was commemoratedcelebrated in the Weimar Republic, which 12 years later was renamed as Heldengedenktag (Memory of Heroes Day) and it was declared an official national holiday. In Giżycko, where Catholics were in a diaspora, a decision was taken to build a church, which would function as a church-cum-monument to the fallen soldiers, the first of its kind in East Prussia. The initiator of the plan to erecting the church was Father Severin Quint whereas Martin Weber was responsible for the architectural design of the building. The blessing of the cornerstone took place on 23 August 1936 and the church was opened on 8 August 1937. On 23 August 1938 the church was adorned with decorations. This modern place of worship, which also performed the function of a garrison church, was full of military references and military symbolism. The middle section of the facade was decorated with a scgraffito image of Saint Bruno of Querfurt accompanied by a Teutonic Knight on one side and by a contemporary German soldier on the other. This figurative image was supposed to symbolise the rooted in history heroic conduct of the German army, rooted in history and supported by the blessings of the Apostle of the Prussians. As far as the interior is concerned, the positioning of the altar enabling the priest to celebrate the mass versus populum was a truly novel solution on the territory of the Warmia Diocese at the time and, in a way, heralded the changes in Catholic liturgy which were to take place some years later after the Second Vatican Council.

12

Kościół pw. Matki Bożej Królowej Świata w Kisielicach i jego odbudowa (1945 – 1992)

58%

Starczewski A.

Studia Elbląskie

|

2022

|

tom 23

149-170

EN

The Gothic church in Kisielice has a medieval origin. It was built between 1331 and 1340 by the Stang family, on the southern edge of the town. It originally bore the title of St John the Evangelist and belonged to the Pomezanian diocese. At the time of the Reformation, in 1576, the church was taken over by the Evangelical community, which administered it until 1945. During the warfare of the Soviet Army, in early 1945, the entire roof structurewith its ceramic covering collapsed, damaging the interior of the church. On 25 June 1946, the first post-war parish priest in Kisielice, Fr Jan Przybylski, was appointed. His task was to create a Roman Catholic church community and rebuild the destroyed temple. His activities in this office, which he held until 21 June 1957, had mixed results. The Bishop of Warmia, Tomasz Wilczyński, handed over the post to the Pallottine Fathers on 22 September 1957. From that moment the work of reconstruction of the church began, crowned by the rite of consecration on 28 August 1960 (Bishop Wilczyński). Over the following years, this Gothic temple was successively furnished with new elements of interior decoration, in compliance with the liturgical norms contained in the documents of the Second Vatican Council. Since 1992, the church and the Roman Catholic parish in Kisielice have belonged to the Diocese of Elbląg.

PL

Gotycki kościół w Kisielicach posiada średniowieczna metrykę. Został wybudowany w latach 1331 – 1340 przez rodzinę Stangów, na południowym krańcu miasta. Nosił on pierwotnie tytuł św. Jana Ewangelisty i należał do diecezji pomezańskiej. W czasach reformacji, w roku 1576 kościół został przejęty przez wspólnotę ewangelicką, która zarządzała nim do roku 1945. Podczas działań wojennych Armii Sowieckiej, na początku 1945 roku, zawaleniu uległa cała konstrukcja dachowa z poszyciem ceramicznym, uszkadzając wnętrze kościoła. W dniu 25 czerwca 1946 został ustanowiony pierwszy powojenny proboszcz w Kisielicach ks. Jan Przybylski. Jego zadaniem miało być tworzenie wspólnoty kościoła rzymskokatolickiego i odbudowa zniszczonej świątyni. Z różnym skutkiem zapisała się jego działalność na tym urzędzie, który pełnił do 21 czerwca 1957 roku. Biskup Warmiński Tomasz Wilczyński 22 września 1957 roku przekazał tę placówkę Księżom Pallotynom. Od tego momentu rozpoczęły się prace związane z odbudową kościoła, uwieńczone obrzędem konsekracji w dniu 28 sierpnia 1960 roku (bp Wilczyński). Przez kolejne lata, ta gotycka świątynia była sukcesywnie wyposażana w nowe elementy wystroju wnętrza, z zachowaniem norm liturgicznych zawartych w dokumentach Soboru Watykańskiego II. Od 1992 r. kościół i parafia rzymskokatolicka w Kisielicach należy do Diecezji Elbląskiej.

13

Kaplica biskupa Krzysztofa Andrzeja Jana Szembeka we Fromborku i jej dekoracja malarska z pierwszej połowy XVIII wieku

58%

Tracz S.

Studia Elbląskie

|

2020

|

tom 21

63-90

EN

A chapel under the invocation of the Most Holy Saviour and St. Theodore the Martyr (Theodor of Amasea), known as Szembek Chapel was founded by the Bishop of Warmia, Krzysztof Andrzej Jan Szembek of Słupów (1680 – 1740), a bishop of Warmia in 1724 – 1740. The oratory is an example of a central dome structure. It was established as a reliquary chapel and a burial place for its founder. The central point of the chapel is the reliquary reredos,placed in the southern arcade in 1734. On the altar mensa there is a sarcophagus with visors and silver applications with the relics of St. Theodore of Amasea. It is accompanied by numerous relics of various saints and Agnus Dei of wax placed in black, wooden, glass reliquaries, richly decorated with trimmed silver applications. Their silver fittings and decorations were made in the years 1730 – 1743 by a goldsmith from Olsztyn – Jan Krzysztof Geese (†1761) and Samuel Grewe (1712 – 1750), a goldsmith from Królewiec. The entire interior of the chapel is covered with frescoes made around 1735 by Maciej Jan Meyer (Matthias Johann Meyer) from Lidzbark Warmiński. The artist decorated the pilasters, friezes and panelsof the chapel’s walls with forms of marbling and regency ornamentation. In the corners of the chapel there are four pairs of pilasters. For every pair, between the pilasters, there are medallions with busts of saints. Additionally, in the arcade above the entrance to the oratory, Meyer portrayed a monumental Vision of St. Theodore of Amasea. In the arches of the arcades, hepresented personifications of eight blessings, painted in the en grisaille technique. Finally, in the the dome of the chapel one can admire adoration of the Holy Trinity and the Holy Cross by the inhabitants of Heaven, led by the Assumed Virgin Mary. The painting decoration of Szembek Chapel, rich in ideological content, is an early example of Polish quadrature illusionist painting that draws abundantly from the Italian painting tradition inspired by Andrea Pozzo (1642 – 1709). Educated in Italy, Meyer, while composing the dome decorations, drew inspiration from frescoes from the years 1664 – 1665 by Pietro Berrettini da Cortona in the dome of Santa Maria in Valicella in Rome. In case of the arragmenet of the painted medallions with busts that can be found in the lower part of the chapel, Meyer was influenced bya solution used in the side axes of the main altar from the years 1699 – 1700 in the Church of the Holy Cross in Warsaw funded by Meyer’s patron, Bishop Teodor Potocki, a direct predecessor of Bishop Szembek of Warmia.

PL

Z fundacji biskupa warmińskiego Krzysztofa Andrzeja Jana Szembeka ze Słupowa (1680 – 1740), biskupa na Warmii w latach 1724 – 1740 przy katedrze we Fromborku powstała kaplica pw. Najświętszego Salwatora i św. Teodora Męczennika (Teodora z Amazji), zwana szembekowską. Oratorium stanowi przykład centralnej budowli kopułowej. Powstała jako kaplica relikwiarzowa oraz miejsce pochówku swojego fundatora. Punkt centralny kaplicy stanowi retabulum relikwiarzowe, ustawione w 1734 roku w arkadzie południowej. Na mensie ołtarza ustawiono sarkofag z wizjerami oraz srebrnymi aplikacjami z relikwiami św. Teodora z Amazji. Towarzyszą mu liczne relikwie różnych świętych oraz woskowe agnuski umieszczone w czarnych, drewnianych, przeszklonych relikwiarzach, bogato zdobionych srebrnymi, trybowanymi aplikacjami. Ich srebrne okucia i zdobienia wykonali w latach ok. 1730 – 1743 złotnik olsztyński Jan Krzysztof Geese (†1761) oraz czynny w Królewcu w latach 1712 – 1750 Samuel Grewe. Całość wnętrza kaplicy pokrywają freski wykonane ok. 1735 roku przez Macieja Jana Meyera (Matthiasa Johanna Meyera) z Lidzbarka Warmińskiego. Artysta pilastry, fryzy i płyciny ścian kaplicy ozdobił dekoracjami w formie marmoryzacji i regencyjnej ornamentyki. Pomiędzy czterema parami pilastrów artykułujących wnętrze oratorium przedstawiono w każdym pasie spiętrzone pionowo po cztery medaliony z popiersiami świętych. Dodatkowo w arkadzie nad wejściem do oratorium Meyer ukazał monumentalną Wizję św. Teodora z Amazji. Natomiast w przyłuczach arkad przedstawił personifikacje ośmiu błogosławieństw malowane w technice en grisaille. Z kolei w czaszy kopuły kaplicy wyobrażono adorację Trójcy Świętej oraz Krzyża Świętego przez mieszkańców Nieba, którym przewodzi wniebowzięta Najświętsza Maria Panna. Dekoracja malarska kaplicy Szembekowskiej, zawierająca bogate treści ideowe, stanowi wczesny przykład na ziemiach polski iluzjonistycznego malarstwa kwadraturowego obficie czerpiącego z włoskiej tradycji malarskiej zasilonej inspiracjami Andrea Pozzo (1642 – 1709). Wykształcony w Italii Meyer w komponowaniu dekoracji kopuły oparł się na freskach z lat 1664 – 1665 Pietro Berrettini da Cortona w kopule Santa Maria in Valicella w Rzymie. Natomiast układ malowanych medalionów z popiersiami w dolnej części kaplicy zaczerpnął z podobnego rozwiązania, jakie zastosowano w osiach bocznych ołtarza głównego z lat 1699 – 1700 w kościele Krzyża Świętego w Warszawie, ufundowanego przez mecenasa Meyera biskupa Teodora Potockiego, bezpośredniego poprzednika biskupa Szembeka na stolicy warmińskiej.

14

Zgromadzenie Sióstr św. Katarzyny i jego Reguła

58%

Jaworska Ł. I.

Studia Elbląskie

|

2021

|

tom 22

103-126

EN

The Congregation of the Sisters of St Catherine the Virgin and Martyr (Sisters of St Catherine) dates back to the second half of the 16th century. It was founded in 1571 in Braniewo (ger. Braunsberg), in Warmia (ger. Ermland), as a result of changes taking place in the Church after the Council of Trent. Its founder was Blessed Regina Protmann (†1613), who combined contemplation with apostolic activity in the newly established community of sisters. The first Rule of the congregation was drafted with the support of the Jesuits, who had been active in Braniewo since 1565, with the approval of the then Warmian bishops (Marcin Kromer, Piotr Tylicki). In the following centuries, and especially in the 20th century, these principles of community life were modified, mainly due to the thought of the Second Vatican Council.

PL

Zgromadzenie Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy (siostry katarzynki) sięga swymi początkami drugiej połowy XVI stulecia. Powstało ono w 1571 r. w Braniewie (niem. Braunsberg) na Warmii (niem. Ermland), w wyniku przemian zachodzących w Kościele po Soborze Trydenckim. Jego założycielką jest bł. Regina Protmann (†1613), która w nowo utworzonej wspólnocie sióstr połączyła kontemplację z działalnością apostolsko-czynną. Pierwsza Reguła zgromadzenia powstała dzięki wsparciu jezuitów, działających w Braniewie od 1565 roku, za aprobatą ówczesnych biskupów warmińskich (Marcin Kromer, Piotr Tylicki). W kolejnych wiekach, a zwłaszcza w XX w., te zasady życia wspólnotowego były modyfikowane, przede wszystkim ze względu na myśl Soboru Watykańskiego II.

15

Z dziejów katolickiej parafii w Miłakowie w XIX wieku

51%

Jodkowski M.

|

2014

|

nr 51

309-322

PL

Proboszcz z Ełdyt Wielkich ks. Heinrich Renkel (Renze) zakupił 5 kwietnia 1852 r. wolnostojący dom w Miłakowie, aby zaadaptować go na cele kultu religijnego. Urządzono w nim oratorium, które poświęcił ełdycki proboszcz ku czci Krzyża Świętego 12 grudnia 1855 r. Od tego czasu księża z Ełdyt Wielkich okazjonalnie sprawowali w nim katolickie nabożeństwa. W związku ze wzrastającą liczbą wiernych w 1864 r. nabyto parcelę pod budowę kościoła. Tegoż roku utworzono w Miłakowie kurację oraz nominowano pierwszego duszpasterza, którym został ks. Augustin Bargel. Jego następcą ustanowiono w 1865 r. ks. Antona Gerigka, który energicznie przystąpił do realizacji inwestycji budowlanej. Kamień węgielny pod nową świątynię położono w 1867 r. Ostatecznie wybudowano kościół salowy w stylu neogotyckim. Uroczystość jego konsekracji ku czci Znalezienia i Podwyższenia Krzyża Świętego, której przewodniczył biskup Filip Krementz, miała miejsce 4 lipca 1869 r. W 1859 r. erygowano w Miłakowie szkołę katolicką. W czasie kulturkampfu wakował urząd proboszcza w tym mieście. W 1879 r. na obszarze parafii mieszkało 1014 katolików, zaś w 1895 r. – 950. Budowę obiektów kościelnych oraz pensję duszpasterzy i pracowników kościelnych dotowały stowarzyszenia i organizacje katolickie, zwłaszcza Towarzystwo św. Franciszka Ksawerego i Stowarzyszenie św. Bonifacego i Wojciecha we Fromborku.

EN

The parish priest of Ełdyty Wielkie, Heinrich Renkel (Renze), bought a detached house in Miłakowo on 5th April 1852, with an intention of adapting it for religious purposes. An oratory was organised there and dedicated to the Holy Cross by the parish priest of Ełdyty on 12th December 1855. Since that time, priests from Ełdyty Wielkie occasionally celebrated religious services in it. As a consequence of an increasing number of worshippers, a plot of land was bought in 1864 with an intention of building a church. In the same year, a pastoral institution was created in Miłakowo and the first priest, Augustin Bargel, was appointed. In 1865, Anton Gerigk was appointed as his successor. He launched the implementation of the construction project. The foundation stone of the new temple was laid in 1867. Finally, an aisleless Neogothic church was built. The ceremony of its dedication to the Finding and Exaltation of the Holy Cross, conducted by Bishop Filip Krementz, took place on July 4th 1869. In 1859, a Catholic school was founded in Miłakowo. During the Kulturkampf, the office of a parish priest was vacant in the town. In 1879, 1014 Catholics lived in the parish, and 950 in 1895. The construction of the church buildings and the salaries of the priests and church workers were funded by Catholic associations and organisations, particularly the St. Francis Xavier Society and the St. Boniface and Adalbert Association in Frombork.

DE

Der Pfarrer aus Ełdyty Wielkie, Priester Heinrich Renkel (Renze) hat am 5. April 1852 ein freistehendes Haus in Miłakowo erworben, um es zu Zwecken des religiösen Kultes umzugestalten. Darin wurde ein Oratorium eingerichtet, das der Pfarrer von Ełdyty am 12. Dezember 1855 zu Ehren des Heiligen Kreuzes geweiht hat. Seither haben die Priester von Ełdyty Wielkie dort gelegentlich katholische Messen gehalten. Die steigende Anzahl der Gläubigen veranlasste im Jahr 1864 zum Kauf eines Grundstücks für einen Kirchenbau. Im selben Jahr wurde in Miłakowo eine Seelsorgeeinrichtung gegründet und der erste Seelsorger bestellt, der Priester Augustin Bargel. Zu seinem Nachfolger wurde im Jahr 1865 Priester Anton Gerigk berufen, der energisch mit der Durchführung des Bauvorhabens begonnen hat. Der Grundstein für die neue Kirche wurde im Jahr 1867 gelegt. Letzten Endes wurde eine Saalkirche im neugotischen Stil erbaut. Die Kirchweihfeierlichkeiten zu Ehren der Kreuzfindung und –erhöhung, zelebriert durch den Bischof Filip Krementz, fanden am 4. Juli 1869 statt. Im Jahr 1959 wurde in Miłakowo eine katholische Schule errichtet. Zur Zeit des Kulturkampfes blieb der Pfarrposten in dieser Stadt unbesetzt. Im Jahr 1879 bewohnten die Pfarrgemeinde 1014 Katholiken, im Jahr 1895 hingegen 950 Katholiken. Der Bau von kirchlichen Gebäuden oder die Gehälter der Seelsorger und Kirchenangestellten wurden durch die Stiftungen der katholischen Vereine und Organisationen finanziert, insbesondere durch die Gesellschaft des Hl. Franz Xaver und den Verein des Hl. Bonifatius und Hl. Adalbert in Frombork.