Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Jan Karol Chodkiewicz (1686–1712) – szkic biograficzny młodego magnata

100%

Wołoszyn A.

Przegląd Nauk Historycznych

|

2021

|

tom 20

|

nr 1

273-293

EN

Hereby article constitutes an attempt to present the figure of Jan Karol Chodkiewicz from the Supraśl line (1686–1712), the son of Jerzy Karol Chodkiewicz, the starost of Błudeń and Grand Quartermaster of Lithuania, and Marianna Tekla from the Naruszewicz family. The source base for Chodkiewicz’s biographical outline comprise materials stored in the National Archive in Kraków, at the Młynów Archive of the Chodkiewicz family. The variety of documents contained therein made it possible to reconstruct his biography as accurately as possible. From it emerges the figure of Jan Karol, who, orphaned by his father in childhood, was left to the care of his mother, his successive stepfathers and the guardians assigned to him by law, all of whom had possessive inclinations towards the Chodkiewicz estate. Despite this, he received a thorough education at Jesuit schools in both Vilnius and Warsaw during the period of political and military unrest that gripped the Polish-Lithuanian Commonwealth during the Great Northern War (1700–1721). Due to poor health, he did not actively participate in the political and military sphere of the Polish-Lithuanian state, yet focused all his energy on ensuring the integrity and development of his homeland, for which he had to fight, also in court, and not only with his neighbours, but also with his own relatives as well. Chodkiewicz also managed to ensure the continuity of the Supraśl line, alas his first-born Adam Tadeusz, just like himself, was brought up fatherless from early childhood.

PL

Artykuł stanowi próbę zaprezentowania postaci Jana Karola Chodkiewicza z linii supraskiej (1686–1712), syna starosty błudeńskiego i oboźnego wielkiego litewskiego Jerzego Karola Chodkiewicza oraz Marianny Tekli z Naruszewiczów, który do tej pory nie doczekał się żadnego szerszego opracowania naukowego. Podstawę źródłową szkicu biograficznego Chodkiewicza stanowią materiały przechowywane w Archiwum Narodowym w Krakowie, w zespole Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów. Różnorodność znajdujących się w nim dokumentów pozwoliła na możliwie jak najdokładniejsze odtworzenie jego życiorysu. Z niego wyłania się postać Jana Karola, który osierocony przez ojca w dzieciństwie zdany był na opiekę swojej matki, kolejnych ojczymów i prawnie przydzielonych opiekunów, mających zaborcze zapędy względem dóbr Chodkiewiczowskich. Mimo to odebrał staranne wykształcenie w szkołach jezuickich w Wilnie i Warszawie w okresie niepokojów polityczno-militarnych targających Rzeczpospolitą podczas wielkiej wojny północnej (1700–1721). Odznaczając się słabym zdrowiem, nie angażował się w sposób aktywny na płaszczyźnie politycznej i militarnej państwa polsko-litewskiego, a całą swoją energię skupiał na zapewnieniu integralności i rozwoju swoich dóbr ojczystych, o co musiał toczyć boje, również na gruncie sądowym, nie tylko z sąsiadami, lecz także z własnymi krewnymi. Chodkiewiczowi udało się też zapewnić ciągłość linii supraskiej, jednak jego pierworodny Adam Tadeusz, tak samo jak on, od wczesnego dzieciństwa wychowywał się bez ojca.

2

Oficerowie wyznania ewangelickiego ze Śląska w armii szwedzkiej podczas wielkiej wojny północnej (1700–1721). Prolegomena

100%

Wołoszyn A.

|

EN

The article constitutes a prolegomenon to the issue of the service of Silesian Evangelicals in the Swedish army during the Great Northern War (1700–1721), which has so far been absent in scholarly literature. The main objective of this text is to analyse their motives for joining the military service of the Kingdom of Sweden, as well as to trace their career and position in the officer corps. The above issue is part of the research on the officer corps of Charles XII’s army, and thus it may serve as an important point of reference also for the works devoted to the service of Polish and Lithuanian officers in the Swedish army of that period. A group of several dozen representatives of the Silesian nobility and aristocracy, whose members served in the rank of officers in various units of almost all the enlistments of the Swedish army (the largest number in the mercenary värvade regementen), throughout the whole war period (the most numerous in the period of 1703/1704–1709), mainly as the dragoons, and less often in other cavalry formations. The primary source for selection was a twovolume dictionary by Adam L.C. Lewenhaupt entitled Karl XII:s officerare. Biografiska anteckningar (Stockholm 1920–1921). Among the handwritten primary sources, the materials stored in Riksarkivet and Krigsarkivet were used, which primarily constitute records from the Royal Registry and military roles. They have been subjected to critical analysis in order to prepare possibly the most thorough biographies of officers of Evangelical faith from Silesia. A number of research methods have been used, such as the biographical, genealogical or statistical methods. The representatives of the following old and influential Silesian families were mentioned: von Ferentheil, von Franckenberg, von Holly, von Koschembahr and von Lindeiner. Among less significant families of the Silesian nobility, the representatives of the following families were scrutinised: Dumky, Görlitz, Hoffman, Kluge and Schmitt. An in-depth survey in Swedish, German, Austrian, Russian, Danish, Latvian and Estonian archives is necessary for further research. This is due to the fact that the representatives of the described group served in the armies of various states over the years, and were also imprisoned in various countries. The article significantly broadens the knowledge about the ways of recruiting officers by the Swedish army during the Great Northern War, and also brings us closer to the individual profiles of Evangelical officers from Silesia and the ways of their promotion. It also points out the importance of the representatives of this group among the commanders of the mercenary regiments (värvade regementen). As the text takes into account the historical political, military and religious situation, it allows to understand what drove the representatives of the described group to join the ranks of Swedish troops. Further survey in foreign archives, especially among specific documents, such as military roles and lists of prisoners of war, may bring a great deal of new information about the mentioned officers, and allow to identify those who were not included in the Lewenhaupt’s book. Undoubtedly, it will also constitute a starting point for the research on the service of officers from the Polish-Lithuanian Commonwealth in the Swedish army, whose number was significant in the examined period.

3

Projekt komputu armii litewskiej z 1703 r. wraz z podziałem na poszczególne chorągwie i regimenty

100%

Wołoszyn A.

Przegląd Historyczno-Wojskowy

|

2017

|

tom XVIII (LXIX)

|

nr 4 (262)

121-138

EN

The article introduces the academic world to a new resource for research on the history of the Lithuanian army during the Great Northern War (1700–1721), that is a draft of the komput (conscription plan) of 1703. The document is deposited in the Kórnik Library of Polish Academy of Sciences as manuscript number 985. However, in the library’s manuscript inventory, it is labelled as the komput of 1706. Determining the actual dating of the document poses serious difficulties. It is possible only by means of approximation of the timeframe. It was certainly written prior to 27th November 1703 (implementation of the council resolution of the senate in Jaworów, on removing the Sapiehas from their offices). Most probably, the document was made prior to or during the Sejm of Lublin (11th June – 19th July 1703).

RU

В настоящей статье вводится в научное обращение новый источник для исследований истории литовской армии в период Великой Северной войны (1700–1721), которым является проект компута 1703 г. Он находится в Курницкой Библиотеке Польской Академии Наук в рукописи № 985. Однако в библиотечном каталоге рукописей компут датирован 1706 годом. Фактическую дату его создания сложно установить. Возможным представляется лишь примерное обозначение временных отрезков. Очевидно, что компут был составлен до 27 ноября 1703 г. (вступление в силу постановлений совета сената в Яворове о лишении правления Сапегов). Вполне возможно, что его составление пришлось на период существования люблинского сейма (11 июня – 19 июля 1703 г.) или еще до него.

PL

W niniejszym artykule zostaje wprowadzone do obiegu naukowego nowe źródło do badań nad historią armii litewskiej w okresie wielkiej wojny północnej (1700–1721), którym jest projekt komputu z 1703 r. Znajduje się on w Bibliotece Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk w rękopisie o sygnaturze 985. W inwentarzu rękopisów biblioteki widnieje natomiast jako komput z 1706 r. Trudno jednak ustalić faktyczną datę jego powstania. Możliwe jest jedynie oszacowanie pewnych cezur. Sporządzony został na pewno przed 27 listopada 1703 r. (wprowadzenie w życie postanowień rady senatu w Jaworowie o pozbawieniu urzędów Sapiehów). Natomiast prawdopodobnie powstał przed lub w trakcie sejmu lubelskiego (11 czerwca – 19 lipca 1703 r.).