Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Papież Paweł III a Mikołaj Kopernik. Przedmowa Mikołaja Kopernika w De revolutionibus dedykowana papieżowi Pawłowi III

100%

Małłek J.

Rocznik Grudziądzki

|

2023

|

tom 31

39-45

EN

Nicolaus Copernicus (1473–1543) prefaced his epoch-making work De Revolutionbus (1543) with a preface dedicated to Pope Paul III (1468–1549), in which he formulated the heliocentric system of the planetary system, in place of Ptolemy’s geocentric system. The author posed several questions in the article and tried to give answers to them. Thus, to the question, “Could Copernicus had met Cardinal Alexander Farnese (Pope Paul III since 1534) during his studies in Italy, and especially during his stay in Rome in 1500–1501?”. The author answered that such a fact could have taken place during Copernicus’ legal practice in the Papal Curia, but in the preface Copernicus did not mention such a meeting. In turn, to the question, “Could Pope Paul III have had knowledge of the appearance of the heliocentric theory in astronomy in the 1530s ?”, The answer is in the affirmative, since we have information that the new heliocentric theory was discussed in the Vatican gardens as early as 1533. The next question: “Did Copernicus obtain permission from the Holy See to supply De Revolutionbus with a letter of dedication addressed to Pope Paul III?” was difficult for the author of the article to answer unequivocally; if this was indeed the case, it happened through third parties working in the Papal Curia. Finally, to the next questions: “Who could have sent the pope a copy of De Revolutionbus?, Did the pope familiarize himself with it?, What was the reaction of the Holy See to the content of the work?” the article provided partial answers. A friend of Copernicus, Tiedemann Giese, Bishop of Chełmno, sought to send a copy of De Revolutionbus to Paul III. Today there are 3 copies of the 1st edition of De Revolutionbus in the Vatican collection. It is not known if the pope, busy with disputes with Lutheranism and despite his well-established humanistic knowledge, ever had time to even superficially read the De Revolutionbus. The reaction of the pope’s closest circle was unfavorable to Copernicus’ work because when the passages of Scripture were interpreted literally, they were found to be incompatible with the heliocentric theory. The article closes with a summary of the main themes found in Copernicus’ very preface dedicated to Pope Paul III.

2

Kierunki badań socjologów polskich i niemieckich na Warmii i Mazurach w XX i na początku XXI wieku

100%

Małłek J.

Warmińsko-Mazurski Kwartalnik Naukowy, Nauki Społeczne

|

2015

|

nr 2

65-76

PL

Autor artykułu analizuje kilka faz badań socjologicznych prowadzonych przez socjologów na Warmii i Mazurach w minionym 70-leciu. W latach 1948 – 1949 były to badania terenowe zespołu prof. Stanisława Ossowskiego, koncentrujące się na poczuciu świadomości narodowej wśród ludności autochtonicznej. Druga faza badań socjologicznych na Warmii i Mazurach przypada na lata po Polskim Październiku aż do utworzenia w roku 1961 Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, który zatrudnił profesjonalnych socjologów. W wyniku ich prac w latach 1961 – 1989 powstało wiele wartościowych monografii poświęconych tworzeniu się nowych więzi społecznych na Warmii i Mazurach, a wśród nich szczególne miejsce zajmują prace Andrzeja Saksona z Instytutu Zachodniego w Poznaniu. Ostatnia faza badań to okres od roku 1989, po zmianie ustrojowej w Polsce, do chwili obecnej. Ze środków Fundacji Volkswagena zrealizowano w latach 1996 – 2000 wspólny polsko-niemiecki projekt badawczy oparty na badaniach terenowych pt. „Społeczna konstrukcja ojczyzny na Mazurach”. Dzięki inicjatywie prof. Roberta Traby powrócono w latach 2005 – 2007 do badań, które prowadził zespół prof. Ossowskiego i opublikowano kilka tomów ukazujących złożoność problematyki pogranicza kulturowego polsko-niemieckiego tak wyraźnie zarysowanego na Warmii i Mazurach. Artykuł metodologiczny prof. Adama Sosnowskiego, na który powołuje się autor niniejszego artykułu, może być drogowskazem dla prowadzenia badań nad społecznością wielokulturową zwłaszcza na Warmii i Mazurach.

EN

The author investigates distinct periods of sociological research carried out in the Warmian an Mazurian district within the past seven decades. The first step, field studies implemented by a research team under prof Stanisław Ossowski (1948/49) focussed on the ethnic consciousness/ identity among the local autochthonous population. The second phase of sociological research in the Warmian and Mazurian region encompasses the years after the Polish October, otherwise known as the Polish thaw, to the foundation of the Wojciech Kętrzyński Centre for Scientific Research, which contracted professionnal sociologists. Their work yielded many significant monographs dedicated to the development of new social bonds in the Warmian and Mazurian region. A key position among these works take the publications of Andrzej Sakson from the Western Institute in Poznań. The final phase was initiated by the political changes in 1989 and lasts to the present day. Backed up by financial means of the Volkswagenstiftung the joint Polish-German field study „Social construction of Heimat In Mazuria” could be implemented in the years between 1996–2000. Motivated by the initiative of Prof. Traba the work of Prof. Ossowski and his research team was resumed in the years 2007–2009 and several scientific volumes that show the complexity of Polish-German cultural issues which are so apparent in a border region like Mazuria could be submitted to the public. Prof. Adam Sosnowski’s scientific publication which constitutes the primary source of this paper can be considered a signpost for future scientific research on multicultural societies, particularly in the Warmian and Mazurian region.

3

Helena Karczyńska, Odnowiona Jednota Braterska. Z dziejów ruchu religijnego herrnhutów w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i na świecie, Semper, Warszawa 2012, ss. 468.

100%

Małłek J.

Gdański Rocznik Ewangelicki

|

2013

|

tom 7

362-363

4

Nicolaus Copernicus — Scholar, Citizen of Toruń and Man of the Renaissance

100%

Małłek J.

Archiwum Historii i Filozofii Medycyny

|

2011

|

tom 74

73-78

EN

The article consists of two parts, the first of which is devoted to the life of the Great Astronomer in the light of the most recent research, while the second part is devoted to his creative work. The bibliography of works about Copernicus for the period 1509-2001 contains 8246 bibliographical items, with the last ten years bringing further articles and books about the scholar from Toruń. Thus, it is not easy to write something new. In dealing with the life of Copernicus, the author concentrates on matters that have been controversial or barely documented in the literature hitherto. He is inclined to accept—on the basis of the new book by Jeremi Wasiutyński The Solar Mystery (Oslo 2003)—Ludwik Birkenmajer s thesis that after finishing the parish school in Toruń, Copernicus attended the cathedral school in Włocławek (Vladislavia/ Leslau). In agreement with Karol Górski, he explains the fact that Copernicus did not take holy orders because he did not have a vocation for pastoral work and treated the dignity of the clerical office with honesty. The author explains that the lack of letters from Copernicus written in Polish stems from the fact that Latin was the language of scholars at that time and was also used by the Astronomer. Copernicus died in 1543, the year in which Mikołaj Rej in his Krótka rozprawa [“A Short Treatise”] marked the beginning of the use of Polish in literature and in chanceleries. The argument over Copernicus’ nationality is, according to the author, gradually becoming anachronistic and today Copernicus unites rather than divides Poles and Germans. In analysing the scholar s works, the author highlights his wide-ranging interests. Similarly to Leonardo da Vinci, he made a long-lasting contribution not only to astronomy, but also to mathematics and physics. In economics, he was the author of a monetary reform. The law whereby bad money drives out good is called Copernicus-Gresham’s law. He was a lawyer by training, obtaining a doctorate in canon law in Ferrara in 1503. He was involved in cartography and was a respected medical doctor. Copernicus was fascinated by the work of the ancients, so characteristic for the humanists of the time. He even translated from Greek into Latin Simocattas Epistles (1509), published in Cracow. That was the only book which we know with certainty was published in his lifetime. His Opus Vitae or Opus Magnum was De revolutionibus (Nuremberg 1543), in which he refuted the geocentric theory of the planetary system, replacing it with the heliocentric theory. This discovery initiated a new era in the history of science, which is called the “Copernican Revolution”. He wrote that the profession of a scientist, in this case an astronomer, is “worthy of a free man”. He was truly a Renaissance Man.

PL

Artykuł składa się z dwóch części. Część pierwsza to życiorys Wielkiego Astronoma w świetle najnowszych badań, natomiast część druga poświęcona jest jego działalności twórczej. Bibliografia prac o Koperniku za lata 1509-2001 obejmuje liczbę 8246 pozycji. Ostatnie 10 lat przyniosło kolejne artykuły i książki o toruńskim uczonym. Napisanie czegoś nowego jest więc sprawą niełatwą. Autor przy redagowaniu życiorysu Kopernika zwraca uwagę na kwestie w dotychczasowej literaturze kontrowersyjne lub mało udokumentowane. I tak skłonny jest przyjąć, na podstawie nowej książki Jeremiego Wasiutyńskiego The Solar Mystery (Oslo 2003), tezę Ludwika Birkenmajera, że Kopernik po ukończeniu szkoły parafialnej w Toruniu uczęszczał do szkoły katedralnej we Włocławku. Fakt nieprzyjęcia święceń wyższych przez Kopernika tłumaczy za Karolem Górskim brakiem powołania do pracy duszpasterskiej i jego uczciwym stosunkiem do godności duchownej. Wreszcie fakt braku listów Kopernika w języku polskim wyjaśnia, iż językiem uczonych była wówczas łacina, którą głównie posługiwał się Astronom. Kopernik zmarł w 1543 r., to jest w tym samym roku, kiedy Mikołaj Rej utworem Krótka rozprawa zapoczątkował używanie języka polskiego w literaturze i kancelariach. Spór o narodowość Kopernika — jak twierdzi autor — staje się anachroniczny; Kopernik dzisiaj bardziej łączy niż dzieli Polaków i Niemców. Charakteryzując twórczość Uczonego, autor wskazuje na wszechstronność jego zainteresowań. Podobnie jak Leonardo da Vinci Kopernik wniósł trwały wkład nie tylko do astronomii, ale także do matematyki i fizyki. W zakresie ekonomii był projektodawcą reformy monetarnej. Prawo o wypieraniu dobrego pieniądza przez zły pieniądz nosi nazwę prawa Kopernika-Greshama. Był wyuczonym prawnikiem, doktorat z prawa kanonicznego uzyskał w Ferrarze w r. 1503. Parał się kartografią, był uznanym lekarzem. Zafascynowany dorobkiem starożytnych, co charakterystyczne dla humanistów tamtych czasów, dokonał nawet tłumaczenia Listów Symokatty (1509) z języka greckiego na łacinę opublikowanego w Krakowie. Była to jedyna książka, która na pewno ukazała się za jego życia. Opus Vitae czy Opus Magnum Kopernika było De revolutionibus (Norymberga 1543), w którym obalił teorię geocentryczną układu planetarnego, zastępując ją teorią heliocentryczną. To odkrycie zapoczątkowało nową epokę w dziejach nauki zwaną „Rewolucją kopernikańską”. Kopernik pisał, że uprawianie nauki, w tym wypadku astronomii, jest „godne człowieka wolnego”. Był w pełni człowiekiem epoki Renesansu.

5

Manfred Richter, Johann Amos Comenius und das Colloquium Charitativum von Thorn 1645. Ein Beitrag zum Ӧkumenismus Red. Roman Mnich, Siedlce 2013, ss. 545.

100%

Małłek J.

Gdański Rocznik Ewangelicki

|

2014

|

tom 8

323-325

6

Polska Reformacja na Mazurach

100%

Małłek J.

Rocznik Teologiczny

|

2018

|

tom 03

281-301

PL

Artykuł „Polska Reformacja na Mazurach” prezentuje w swojej pierwszej części pochodzenie Mazurów, ukazując przy tym jednocześnie znaczenie języka polskiego dla jej wprowadzenia. W części drugiej prezentuje okoliczności wprowadzenia reformacyjnych zmian przez Albrechta Hohenzollerna od mandatu reformacyjnego z 1525 r., przez „Ordynację krajowa” i „Ordynacja kościelna” aż po ponawiane przez cały wiek XVI wizytacje parafialne. Cześć trzecia skupia się na pastorach – zwolennikach Reformacji, którzy przybyli na Mazury w XVI w. Zaś część ostatnia prezentuje polskojęzyczną działalność wydawniczą na terenie Prus Wschodnich w XVI w.

EN

In its first section, the article “Polish Reformation in Masuria” presents the origin of the people of that region, at the same time showing the significance of the Polish language for the introduction of the Reformation. In the second section, it describes the circumstances of the introduction of reformative changes by Albrecht Hohenzollern from the Reformation mandate of 1525, through the “National Ordinance” and the “Church Ordinance”, to the parish visits repeated throughout the 16th century. Part three focuses on pastors - advocates of the Reformation who came to Masuria in the 16th century. The final part presents Polish-language publishing activities in East Prussia in the 16th century.

7

Corpus Epistularum Ioannis Dantisci. Ed. Jerzy Axer, Anna Skolimowska. Part II Amicorum sermones mutui. Vol. 3, Ioannes Dantiscus’ Correspondence with Alfonso de Valdés. Supplement Ioannes Dantiscus’ Corresponndence with Juan de Valdes and Mercurino Arborio di Gattinara. Transcription from manuscript, commentary and annotations by Anna Skolimowska, Warsaw-Cracow 2013, ss. 442.

100%

Małłek J.

Gdański Rocznik Ewangelicki

|

2014

|

tom 8

326-327

8

Monika Kuleczka, Między sztuką a religią: dramat i teatr protestancki w Prusach Królewskich (Gdańsk, Toruń, Elbląg, 1550-1650 ) na tle mieszczańskiej kultury materialnej i duchowej, Kraków, Collegium Collumbinum 2011, ss. 309.

100%

Małłek J.

Gdański Rocznik Ewangelicki

|

2013

|

tom 7

356-359

9

The history of the landtag of the Duchy of Prussia in 1566

100%

Małłek J.

Komunikaty Mazursko-Warmińskie

|

2019

|

nr 4(306)

695-761

PL

Artykuł poświęcony jest dziejom sejmu Prus Książęcych z roku 1566, który stał się przełomowym w relacjach miedzy panującym ks. Albrechtem a stanami pruskimi oraz między lennem pruskim a państwem zwierzchnim Polską. Jego rezultatem było udaremnienie absolutystycznego zamachu stanu tzw. nowych radców książęcych i przejęcie na okres najbliższego dziesięciolecia de facto władzy w Księstwie Pruskim przez stany pruskie, a dokładniej przez oligarchię pruską. Była też szansa, choć niewykorzystana, wprowadzenia polskiego namiestnika, który rządziłby księstwem z powodu niedołężności starego księcia Albrechta (1490–1568) i zbyt młodego do sprawowania tutaj władzy, bo 13-letniego księcia Albrechta Fryderyka. Jednak nadzór Polski nad księstwem został powiększony, choć w mniejszym zakresie. Zagwarantowano szlachcie pruskiej prawo zwracania się do króla polskiego i Korony Polskiej o pomoc w wypadku gdyby książę pruski naruszał jej przywileje. Poza tym władca ten, nie miał prawa zawiązywać żadnych sojuszów bez zgody Korony Polskiej i stanów pruskich.

10

O Piotrze Artomiusz, pastorze kościoła NMP w Toruniu i jego twórczości

100%

Małłek J.

Linguistica Copernicana

|

2012

|

nr 2(8)

37-50

EN

The biographical entry for Piotr Artomiusz, penned by Maria Sipayłłówna, published in the "Polish Biographical Dictionary" in 1935, has been so far the most complete and synthetic description of life and works of this outstanding preacher and the author of a hymn-book of unique value. M. Sipayłłówna in her biographical entry and subsequent works unwaveringly claimed that Artomiusz was a follower of Lutheranism. In the meantime new works have appeared adding new supplementary facts to his biography. As it turned out, Artomiusz leaned rahter to Calvinism. Although he was a "Polish priest" in the Lutheran Church in Warsaw, Węgrów and Toruń, yet he was a Calvinist priest in Kryłów. This was possible because Polish Protestants (Lutherans, Calvinists and Chech Brothers) had been in a confessional union since 1570 on the basis of the Sandomierz accord. Artomiusz admitted that he was ordained a priest in the Evangelical-Reformed Church, which testifies to the fact that he was a Calvinist. He did not emphasize his religious preferences and in Toruń he celebrated church services according to the Lutheran liturgy. It would be great interest to examine whether Artomiusz's Calvinist views influenced both his theological (sermons) and musical (hymn-book, Toruń 1587) output. In this paper the author draws attention to a monograph in Toruń in 1595, in which Artomiusz took an active part. The sermon he preached during the synod, as well as the opinions he expressed during the debate, show that he was a fervent supporter of observing the rules accepted by Polish Protestants in Sandomierz in 1570.

11

Polnische Reformation in Masuren (Polnischer Nachlass der Reformation im Herzogtum Preußen und in der Provinz Ostpreußen)

100%

Małłek J.

Rocznik Teologiczny

|

2018

|

tom 03

259-280

DE

Der Artikel „Polnische Reformation in Masuren“ präsentiert in seinem ersten Teil den Ursprung Masurens und zeigt gleichzeitig die Bedeutung der polnischen Sprache für die Einführung der Reformation. Im zweiten Teil präsentiert er die Umstände der Einführung von Reformationsänderungen durch Albrecht Hohenzollern von dem Reformationsauft rag von 1525, über die „Landesordnung“ und die „Kirchenordnung“, bis zu den im 16. Jahrhundert wiederholten Kirchenvisitationen. Der dritte Teil konzentriert sich auf Pastoren, die im 16. Jahrhundert nach Masuren kamen – Vertreter der Reformation. Der letzte Teil präsentiert die polnischsprachigen Verlagsaktivitäten in Ostpreußen im 16. Jahrhundert.

PL

In its first section, the article “Polish Reformation in Masuria” presents the origin of the people of that region, at the same time showing the significance of the Polish language for the introduction of the Reformation. In the second section, it describes the circumstances of the introduction of reformative changes by Albrecht Hohenzollern from the Reformation mandate of 1525, through the “National Ordinance” and the “Church Ordinance”, to the parish visits repeated throughout the 16th century. Part three focuses on pastors - advocates of the Reformation who came to Masuria in the 16th century. Th e final part presents Polish-language publishing activities in East Prussia in the 16th century.

12

Zarys dziejów Reformacji w Wielkopolsce

100%

Małłek J.

Gdański Rocznik Ewangelicki

|

2016

|

tom 10

21-31

EN

The article presents beginnings and development of Protestantism in Wielkopolska (Greater Poland province) till 1570.It is composed of the fol-lowing parts: 1. Beginnings of the Reformation in Wielkopolska; 2. Czech Brethren in Wielkopolska; 3. Lutheranism in Wielkopolska; 4. Calvinists and Arians (Unitarians) in Wielkopolska; 5. Unification of Reformation Denominations. Sandomierz Agreement 1570.Specific feature of the Refor-mation movement was its multi-national character.60 Lutheran parishes of Polish and German speaking communities emerged here.In addition, 64 parishes of Czech Brethren were established under initiative of Czech immigrants, but majority of faithful members were Polish nationals.Calvinist parishes were only three in number while those of Arians (Polish Brethren) formally four, not counting the real existence of a parish in Śmigiel.Despite differences among these various confessions Protestant Churches in Wielkopolska, in fear of the Counter-Reformation, actively joined to unify their confessions.In 1555 Koźminek was the scene of the union between Małopolska (Lesser Poland provice) Calvinists and Czech Brethren in Wielkopolska.Then in 1570 Lutherans, Calvinists and Czech Brethren, excluding Arians (antitrinitarians) concluded a union on a fede-ration base, referred to as “Sandomierz Agreement” with the purpose to mutual recognition of confessions and cooperation.That was an early example of ecumenism among various fractions of Protestantism in Europe.

13

Michael G. Müller, Zrozumieć Polską historię, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2012, ss. 505.

75%

Małłek J.

Gdański Rocznik Ewangelicki

|

2013

|

tom 7

360-361

14

Melancholia księcia pruskiego Albrechta Fryderyka (1553–1618)

63%

Małłek J. , Grabowska-Małłek M.

Komunikaty Mazursko-Warmińskie

|

2020

|

nr 3(309)

293-327

EN

The authors consciously abstain from using the term “schizophrenia” in the title and choose “melancholy,” a condition equated to depression by Albert Frederick’s contemporaries. The goal of the article is to answer the following questions: 1/ What was the illness of Duke Albert Frederick? 2/ What were the reasons for it? 3/ How was his illness diagnosed by his doctors and what treatments they prescribed? The working hypothesis converges with the findings of medical historians to date, stating that Albert Frederick was schizophrenic.