Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Hodowla i handel końmi w Polsce XVI w.

100%

Bołdyrew A.

Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych

|

2009

|

tom 69

31-90

EN

Horses and their breeding were part of the Polish gentry tradition. In time, they became included into national customs, hence the term eques Polonus. In sixteenth-century Poland use was made of many types of horses of assorted provenance, mainly in transport and wartime. Due to its distinctly cavalry nature the Polish army relied on a great number of horses. Renaissance-era transformations in the Polish economy of the early modern era inclined the gentry towards increased interest not only in the horse trade but also in breeding. Textbooks translated from foreign languages came to the aid of the Polish noblemen; several works were also written at home. The rulers always enjoyed the greatest possibilities, and thus achievements, in horse breeding. The largest stud farms were situated along the eastern borders of the Polish state, where breeding was facilitated by geographical conditions. Furthermore, the most important routes along which horses were driven for the purposes of trade ran across Ruthenia and Little Poland. The significance of this branch of the economy was testified by the fact that sometimes the ruler forbade horse trade with a neighbouring state, which resulted in the closure of the frontiers. Horses used in the army were subjected to a careful selection followed by appropriate training. Local literature could boast certain achievements in the field of specialist textbooks, to mention the works of K. Dorohostajski or K. Pieniążek, who concentrated mainly on descriptions of the stables, breeding and training. The prices of horses in sixteenth-century Poland oscillated from 10–40 florins, although in certain cases a single horse was considered worth more than a thousand florins.

2

Pieniądz jako narzędzie wojny (florenos breves et integros) w Polsce pierwszej połowy XVI wieku

100%

Bołdyrew A.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica

|

2023

|

nr 114

57-71

EN

Money has always been perceived as a tool of war. This is evoked in many anecdotes connected with military actions, its importance has been repeatedly recognised by military historians. However, they usually settled for the statement within the idea that engaging in any military conflict without money or its substitute was impossible. An attempt to delve deeper and to clarify the financial structure behind military actions was rarely made. Particularly with regard to earlier eras, this is understandable, especially since the non-standardised nature of minting and the accounting and monetary systems in place is rather unclear. The introduction of the double-entry accounting system at the turn of the Middle Ages makes such research somewhat easier, but misrepresentations and mistakes are still easily made. Particularly interesting case is the period of the gradual transition from the “marca” system (grzywna obrachunkowa) to the florin system (which fell within the ambit of the “marca” system) which in the reality of Poland took place at the turn of the 15th and the 16th centuries. This process was accompanied by the prevalence of money existing in both forms – as a physical coin and as a virtual value noted in the accounts (including military accounts) which has a limited bearing on currency units and mediums of exchange in the coins circulation (so-called link coin). Among the many important and little-recognised issues, it is worth noting the possibilities offered by the keeping of accounts in the form of written records of military expenditure, among them the manipulation of the rate of the florin. This question will be discussed based on the chosen military ledgers drown up in connection with the wars waged by the last Jagiellon Kings of Poland.

PL

Pieniądz zawsze był postrzegany jako narzędzie wojny. Przewija się w wielu anegdotach związanych z działaniami zbrojnymi, jego znaczenie było wielokrotnie dostrzegane przez badaczy historii wojskowości. Zazwyczaj jednak poprzestawano na stwierdzeniu, że bez pieniędzy lub ich substytutu nie jest możliwe toczenie jakiegokolwiek konfliktu. Rzadko natomiast sięgano głębiej, by wyjaśnić strukturę finansową działań zbrojnych. Szczególnie w odniesieniu do dawniejszych epok jest to zrozumiałe, zwłaszcza że niestandaryzacyjny charakter mennictwa oraz obowiązujących systemów rachunkowo-pieniężnych jest mało czytelny. Wprowadzenie systemu podwójnej księgowości na przełomie średniowiecza i nowożytności nieco ułatwia takie badania, nadal jednak łatwo o przeinaczenia i pomyłki. Szczególnie interesującym przypadkiem jest moment stopniowego przejścia z systemu grzywny obrachunkowej na system florenowy (nadal jednak mieszczący się w systemie grzywny), co w realiach państwa polskiego miało miejsce na przełomie XV i XVI w. Na to zjawisko nałożyło się rozpowszechnienie funkcjonowania pieniądza w postaci monety i pieniądza „wirtualnego” – zapisanego w rachunkach (również w rachunkach wojskowych), który miał ograniczone przełożenie na jednostki i znaki pieniężne pozostające w obiegu (tzw. link coin). Wśród wielu istotnych i mało rozpoznanych zagadnień warto zwrócić uwagę na możliwości, jakie dawało prowadzenie rachunkowości w postaci spisywanych rejestrów wydatków na wojsko, a wśród nich na manipulowanie kursem monety florenowej. Zagadnienie to zostanie omówione w oparciu o wybrane księgi rachunków wojskowych sporządzone w związku z wojnami prowadzonymi przez ostatnich Jagiellonów na tronie polskim.

3

Alokucja jako element rytuału bitewnego. Szesnastowieczny kontekst kronikarski (Królestwo Polskie)

100%

Bołdyrew A.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica

|

2022

|

nr 111

29-44

EN

One of the battle ritual’s elements (especially from the narrative sources point of view) was the war chief ’s speech. Its aim was to build up the army’s morale in the face of the inevitable confrontation danger. The speech was proving the commander’s brave and determination in the realisation of military aim and contained the elements, which were elevating the future happening (the battle) to the importance of the forces majeure’s conflict. In this spin the enemy was featured as the forces of darkness’s emanation, what served creation simple binary opposition between ours/the good ones and the aliens/ the bad ones. These practise was the typical measure founded on the tearing the enemy of the qualities treated as the dignity and integrity attributes off. The analyse is based on the sixteenth-century chronicle accounts, including those written by Marcin Bielski and Maciej Stryjkowski and the additional texts concerning particular clash. Its results are presented against the chronologically wide background. It has been determined that de facto two separate types of the allocution applied equally. The first of them was the real type, very rare, short and laconic. The second one was the literary creation in description of the battle. The longer was the lag between the happening described in the chronicle and the moment of description, the more elaborate began the allocution. That is why in the article the allocution is acknowledged as a part of created battle ritual. By extension, it made up specific accumulation of the dramatic points in the tale, even if it was not real. Due to it, the chronicle narration created schematic picture of the past, responding to the requirement of building some kind of the country’s and dynasty’s identity. In connection with this purpose, religious differences between Christian army of Poland and the Russian Orthodox or Muslim military were emphasized in the question of conflict between the Kingdom of Poland and its enemies.

PL

Jeden z elementów rytuału bitewnego (zwłaszcza w ujęciu źródeł o charakterze narracyjnym) stanowiła mowa wodza. Jej zadaniem było podbudowanie morale wojska w obliczu zagrożenia nieuniknionym starciem. Dowodziła ona męstwa i determinacji w realizacji celu militarnego dowódcy oraz zawierała elementy, które podnosiły mające nastąpić wydarzenie (bitwę) do rangi sporu sił wyższych. W tym ujęciu nieprzyjaciela przedstawiano jako emanację sił zła, tym samym budując prostą, binarną opozycję między swoimi/dobrymi a obcymi/innymi/złymi. Taka praktyka była typowym zabiegiem polegającym na odarciu przeciwnika z cech, które uznawano za przymioty godności i prawości. Analiza została oparta na szesnastowiecznych relacjach kronikarskich, m.in. autorstwa Marcina Bielskiego i Macieja Stryjkowskiego oraz dodatkowych tekstach związanych z konkretnymi starciami. Jej wyniki zaprezentowano na szerokim chronologicznie tle porównawczym. Ustalono, że de facto obowiązywały dwa odrębne porządki. Pierwszym z nich był porządek rzeczywisty, w którym do alokucji dochodziło rzadko, a wówczas miała ona lakoniczny charakter. Drugi porządek stanowił kreację literacką na temat bitwy. Im dłuższy był odstęp czasowy między zdarzeniem opisywanym w kronice, a rzeczywistymi wypadkami, tym alokucja stawała się bardziej rozbudowa. Dlatego w artykule uznano ją za element wykreowanego rytuału bitewnego. Stanowiła zatem specyficzne spiętrzenie dramatyczne opowieści, nawet wtedy, gdy nie miała miejsca w rzeczywistości. Dzięki temu narracja kronikarska budowała schematyczny obraz przeszłości, mający odpowiadać zapotrzebowaniu na wykreowanie pewnego rodzaju tożsamości dynastii i państwa. W starciu Królestwa Polskiego z wrogami zawsze bowiem eksponowano element różnić wyznaniowych między chrześcijańskimi wojskami polskimi oraz armiami prawosławnymi lub muzułmańskimi.

4

Polskie echa kampanii antytureckiej 1566 r. (na marginesie 25. tomu „Źródeł dziejowych”)

100%

Bołdyrew A.

|

tom 5

|

nr 2

179-186

5

Przemarsz armii koronnej pod Chocim podczas kampanii letniej 1538 roku w świetle dokumentacji skarbowo-wojskowej

100%

Bołdyrew A.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica

|

2019

|

nr 104

47-60

EN

Analysis of war campaigns usually are relating to the tactic, fight, weapon or origins of the soldiers. Not so popular issues are for example translocations of armies, everyday life in the war camp or in the garrisons. Military documentation concerning the crown army of 1538 campaign preserved almost completely in the collection of the Central Archives of Historical Records in Warsaw. It gives possibility of analysis of way, or rather ways, of march Polish army from Lwów to Chocim castle. The crown army in this campaign was not a homogeneous by organisation, arms and armour, equipment or origins of the soldiers. Despite this it is a good example to wide conclusions also in other geographical and chronological contexts.

PL

Szczegółowa analiza kampanii wojennych zazwyczaj obejmuje kwestie związane z taktyką, walką, uzbrojeniem czy pochodzeniem żołnierzy. Mniej popularne są natomiast takie zagadnienia, jak np. przemieszczenia armii, obozowanie czy życie koszarowe/garnizonowe. Stosunkowo dobrze zachowane materiały źródłowe dotyczące letniej kampanii wojennej przeprowadzonej w 1538 r. przeciw Mołdawii pozwalają na dokładne odtworzenie trasy, a właściwie tras przemarszu oddziałów koronnych z miejsc lustracji pod zamek chocimski. Choć armia koronna w tej kampanii nie stanowiła homogenicznej grupy (pod względem przynależności do formacji, stosowanych armatur, pochodzenia społecznego czy terytorialnego), to warto zwrócić uwagę na jej aktywność, ponieważ może ona stać się podstawą do szerszego wnioskowania, również w odniesieniu do innych kontekstów geograficznych i chronologicznych.

6

Prawoskrzydłowy manewr wojsk polsko-litewskich w bitwie pod Orszą (8 września 1514 r.)

100%

Bołdyrew A.

Roczniki Humanistyczne

|

2018

|

tom 66

|

nr 2: Historia

25-38

EN

The battle of Orscha led up not only to clash of the Polish-Lithuanian’s united forces with the army of the Grand Duchy of Muscovy, but also to confrontation of two diffirent fighting styles. Presence of Polish-Lithuanian’s infantry and artillery had made their enemy use appropriate battle order, which made resorting to wide terrain manoeuvre, changing the place of ghatering of the main forces or jumping away to reorganisation the army impossible. The first aspect of united forces’ formation, connected with their support on the bend of the Dnieper in the area of villages Paszyno–Ruklino–Pugajłowo, made possible only defence in chosen area or attack. From between many manoeuvre carried out by united forces during the battle, this one with participation of Polish mercenary cavarly at the right-flank of the Polish-Lithuanian’s army especially draw attention to oneself. Also infantry and artillery, hidden on the south-west edge of battlefield in an alder grove overgrowning the bank of the Dnieper, acted out relevant role. The main issue of this study is clash with the Moscow regiment of the left hand. Moreover I would like to address the problem of possible similarity between this manoeuvre and earlier experience of cooperating cavalry, artillery and infantry.

PL

Bitwa pod Orszą stanowiła nie tylko konfrontację zjednoczonych sił polsko-litewskich z armią Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, ale także dwóch odmiennych stylów walki. Obecność piechoty i artylerii polsko-litewskiej spowodowała, że ich wróg musiał zastosować odpowiedni szyk bojowy, co uniemożliwiało wykonanie szerokiego manewru terenowego, zmianę miejsca zbiórki głównych sił lub przegrupowanie armii. Pierwszy aspekt formacji sił zjednoczonych, związany z ich wsparciem na zakolu Dniepru w rejonie wsi Paszyno–Ruklino–Pugajłowo, umożliwił jedynie obronę w wybranym obszarze lub atak. Spośród wielu manewrów przeprowadzonych przez zjednoczone siły zbrojne podczas bitwy, na specjalną uwagę zasługuje ten z udziałem polskiej najemnej kawalerii na prawym skrzydle armii polsko-litewskiej. Istotną rolę ogrywała również piechota i artyleria, ukryte na południowo-zachodnim krańcu pola bitwy w olszowym gaju, który porastał brzeg Dniepru. Głównym zagadnieniem niniejszego opracowania jest prawoskrzydłowe uderzenie na wojska moskiewskie. Ponadto, autor porusza problem możliwego podobieństwa między tym manewrem a wcześniejszymi doświadczeniami współpracy kawalerii, artylerii i piechoty na polu bitwy.

7

Listy księdza Jana Piotrowskiego, „przyjaciela z Dworu”, o wojsku w obozie pod Pskowem w 1581 roku

100%

Bołdyrew A.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica

|

2018

|

nr 102

51-64

EN

The issues of everyday life in the military camp in the first part of early modern period wasn’t, as long as that (instead of few exceptions), the main theme of individual study. Discussing of this problem according to Stephan Bathory’s campaign in Livonia, especially the last one (Psków – 1581) is particularly interesting. The reason of that situation is fact, that we can use not only political documentary and well-preserved history sources relevant to militaries and public treasury, but also a diary of Jan Piotrowski, participant of those episodes. In many comprehensive letters he informed about the course of the military actions, but also about the moods and spirits of the soldiers. Many times he wrote about conditions of the soldiers’ everyday life in the camp (during march-pastes and siege), ways and circumstances of gaining the food, conditions of living in the military camp, sanitary and health issues too. His jottings are supplied by Łukasz Działyński and Jan Zborowski’s diaries.

PL

Problematyka życia codziennego w obozie wojskowym w epoce wczesnonowożytnej nie była, jak dotąd (poza nielicznymi wyjątkami), przedmiotem osobnego studium. Szczególnie interesujące wydaje się skupienie na tej kwestii w odniesieniu do wypraw inflanckich Stefana I Batorego, zwłaszcza ostatniej z nich (Psków – 1581 r.). Prócz oficjalnej dokumentacji o charakterze politycznych oraz stosunkowo nieźle zachowanych źródeł natury wojskowo-skarbowej, dysponujemy bowiem dziennikiem Jana Piotrowskiego, uczestnika tych wydarzeń. W formie obszernych listów informował on o przebiegu działań zbrojnych, ale również o nastrojach wśród żołnierzy. Niejednokrotnie pisał także o warunkach codziennego bytowania wojska w obozie (w marszu i podczas oblężeń), sposobach i okolicznościach zdobywania żywności, warunkach pomieszkiwania w obozie wojskowym, kwestiach sanitarnych i zdrowotnych. Jego zapiski doskonale uzupełniają diariusze Łukasza Działyńskiego i Jana Zborowskiego.

8

Sprzęt taborowy (wozy) w przemieszczeniu armii zaciężnej w Polsce ostatnich Jagiellonów

100%

Bołdyrew A.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica

|

2017

|

nr 99

111-124

EN

The translocation of the mercenary army in Poland of the last Jagiellons, expect for days of the Prussian War (1519–1521), came at the east frontiers of Polish-Lithuanian monarchy. That was the reason, why mercenaries had to cover the long, even several hundred kilometres distances, just to get through to expanse of campaign. By extention, the mercenary army did the huge marchpastes, even from the today point of view. Essential mean of transport, which was used in the transport of war commodity, were wagons drawn by carthorses. This article is mainly dedicated to horse-drawn cart at wagon forts, theirs construction, the organising of march-pastes and using them as a combat tools.

PL

Przemieszczenie armii zaciężnej w Polsce ostatnich Jagiellonów, za wyjątkiem wojny pruskiej (1519–1521), następowało na wschodnich rubieżach monarchii polsko-litewskiej. Implikowało to konieczność pokonywania nawet kilkusetkilometrowych dystansów jedynie w celu dotarcia do obszaru lub teatru działań wojennych. Armia zaciężna dokonywała więc, nawet z dzisiejszego punktu widzenia, ogromnych przemarszów. Podstawowym środkiem transportowym stosowanym dla materiałów wojennych były wozy zaprzęgane w konie pociągowe. Artykuł omawia głównie wozy konne (taborowe), ich konstrukcję, organizację przemarszu oraz wykorzystanie ich jako środka bojowego.

9

Przemiany uzbrojenia wojska polskiego na przełomie średniowiecza i nowożytności (1454–1572) jako przejaw (r)ewolucji militarnej

100%

Bołdyrew A.

Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych

|

2019

|

tom 80

PL

W artykule poddano analizie przemiany uzbrojenia indywidualnego wojska polskiego na przełomie średniowiecza i nowożytności z punktu widzenia teorii rewolucji militarnej. Dowiedziono, że w omawianym okresie miała miejsce tzw. gunpowder revolution. Jest to jedna z cech dystynktywnych rewolucji militarnej, co więcej, można ją zaobserwować wcześniej niż w Europie Zachodniej. Mimo to na dłuższą metę nie przyniosła zmian w strukturze administracji wojskowej, a w dalszej konsekwencji w administracji państwowej.

EN

The article features an analysis of the changes in the armament of the Polish Army soldiers at the turn of the Middle Ages and the early modern period from the point of view of the theory of military revolution. It is demonstrated that the so-called gunpowder revolution occurred in the discussed period. It is one of the characteristic features of the military revolution, with the changes in Poland preceding similar transformations in Western Europe. Nonetheless, in the long term the revolution did not bring about changes in the administrative structure of the military and, consequently, in the state administration.

10

Militaria w pismach Łukasza Górnickiego

100%

Bołdyrew A.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica

|

2008

|

nr 82

7-18

EN

This study deals with military accessories in XVIth century Poland in the light of historiographical relations, that is things and matters connected with an army, military services (an emphasis was put on accessories used by a soldier). The study is based on two works by L. Górnicki Dworzanin polski and Dzieje w Koronie Polskiej. Ł. Górnicki (1527-1603) was a courtier of bishops S. Maciejowski and A. Zebrzydowski, an envoy to Vienna and even a secretary of king Sigismund 11 August. Weapon knowledge systematics was preserved in the work, that is a division into offensive and defensive weapon and military equipment. Among offensive weapon L. Górnicki mentioned sabres which became more and more popular in XVlth century in Poland. It is worth mentioning that both swords and knives producers were applying for the right to produce the sabres. Another offensive weapon was a "hauswehre” - sword numbered by the contemporary of those days, just like a sabre, among fighting knives. This kind of weapon was cheap and easily available. Ł. Górnicki described an unfortunate accident which took place during a shooting show and in the time of Sigismund II August s visit at Prussian duke’s. In this description the author mentioned a sephelin. It was as a short spear with a big spearhead and spearshaft bound with leather bands. There is also a remark on trench mortars and problems faced by gunner who obviously did not know parabolic theory of bullet lead. Górnicki described also several tournaments organized at the king's court, for instance the one in 1533 or in 1539. It is possible to find not only descriptions of tournament customs (e.g. hasliludium hussaronicum) but also armament, mainly protective. Górnicki also noticed personal participation of Sigismund II August in knights’ struggles and he described fighting horses, which mirrors the role of horses in life of noblemen especially an army in Renaissance Poland. It was emphasized that people risked their life to capture horses which was frequently criticized but not abandoned. Ł. Gôrnicki’s account can be highly valued especially that he himself was for many years a courtier and a secretary of Sigismund II August so he knew the described reality very well. Historiographical sources - in contrast to economic sources - remark not only on the object itself but they also place it in a cultural context, which expands our knowledge of material culture history and historical weapon knowledge.