Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Badania archeologiczne grodziska w Zbuczu, gm. Czyże, pow. hajnowski

100%

Krasnodębski D. , Małkowski W.

Historia Slavorum Occidentis

|

2018

|

nr 2 (17)

105-121

EN

The area between the upper course of the Narew and the central Bug hosts only a few early medieval hillforts; the one located in the vicinity of Zbucz village seems to be the oldest. The hillfort which comes either from the late 9th century or the early 10th century, is a ring-type structure. During excavations, preserved remains of a burnt-down bank structure were discov¬ered together with the bank build-up. What differentiates this venue from similar ones is an internal ditch in which burnt human bones were excavated, accompanied by ornaments and daily use objects. This is reason to believe that on top of serving as a shelter, the stronghold was also a venue of ceremonies or cult activities. In 2015 the area was subjected to geophysi¬cal research which resulted in a better insight into the structures excluded from excavations.

2

Topographical survey in the area of two Christian buildings outside the city walls of Ptolemais (Cyrenaica, Libya)

100%

Bogacki M. , Małkowski W.

Światowit

|

2009-2010

|

tom Tom VIII (XLIX), fasc. A

45-50

PL

W ramach badań nad architekturą chrześcijańską Ptolemais (Cyrenajka, Libia) wykonano pomiary topograficzne dwóch budowli, które sklasyfikowano jako chrześcijańskie bazyliki. Oprócz pomiarów geodezyjnych wykonano też fotografie lotnicze z użyciem latawca. Obrazy lotnicze zostały połączone z planem sytuacyjnym jako kartometryczne fotomapy. Umożliwiło to analizę poglądową dokumentowanego obszaru, jak i wykonywanie pomiarów bezpośrednio na zdjęciu. Opracowanie wyników w formie fotomap pozwoliło na rysunkową rekonstrukcję planów budowli. Obydwie budowle o cechach chrześcijańskich bazylik zlokalizowane są na obszarze nekropoli poza wschodnimi murami antycznego miasta. Pierwszą omawianą w tekście jest budowla u stóp wzgórz Gebel al-Akhdar. Jest to obiekt, w przypadku którego zaadaptowano w dużej mierze wcześniejszą architekturę do funkcji kościoła lub kaplicy chrześcijańskiej. Przypisanie funkcji bazyliki wynika głównie z obecności absydy po wschodniej stronie oraz przedstawienia krzyża na dekorowanym reliefem bloku kamiennym. W odległości około jednego kilometra na północ, stosunkowo blisko wybrzeża morskiego, znajduje się druga budowla - bazylika przy Wadi Ziwana/Omran. Obiekt zlokalizowany jest w przestrzeni kamieniołomu, który pełnił później funkcje sepulkralne. Bazylika została odkryta w 2004 roku przez Prof. Tomasza Mikockiego podczas eksploracji sarkofagu attyckiego, datowanego na II w n.e.; około V wieku został poddany przeróbce rzeźbiarskiej i następnie, ze zmienioną dekoracją, umieszczony był w przedsionku kościoła. Do pomiaru odczyszczono elementy planu kościoła: narożniki murów, bazy kolumn, ściany narteksu (w którym znajdował się sarkofag). W oparciu o analizę fotografii lotniczych, a także danych pochodzących z pomiarów, wykonano hipotetyczny plan bazyliki. W sąsiedztwie budowli znajdują się współczesne domy pasterskie z zagrodami dla zwierząt, częściowo wykorzystujące zachowane ściany bazyliki. Szczęśliwie dla pozostałości budynku kościoła, współczesna architektura oparła się jedynie na murze południowym, dzięki czemu wnętrze planu jest zapewne w całości nienaruszone. Nie ma jednak co do tego pewności, ponieważ, jak dotąd, nie przeprowadzono tu szerokopłaszczyznowych badań wykopaliskowych. Rekonstrukcja planu tego założenia pozwala jednak dość precyzyjnie określić wymiary oraz proporcje budowli, dzięki czemu możliwe są porównania z innymi znanymi obiektami tego typu.

3

Nieinwazyjna prospekcja średniowiecznego grodziska w Sądowlu. Problem integracji rezultatów teledetekcji archeologicznej oraz historycznych źródeł kartograficznych

80%

Kiarszys G. , Żuk L. , Małkowski W.

Przegląd Archeologiczny

|

2023

|

tom 71

151-167

EN

The main aim of this paper is to present the potential of an integrated archaeological survey. Currently established survey practice combines a range of methods such as aerial photography, airborne laser scanning, geophysics, and analysis of historical maps. It is commonly assumed that the application of more methods will help to obtain more information about the registered archaeological site. However, a cumulation of collected data does not equate with a better understanding of the analyzed structures. Archaeologists often face fragmentary or even contradictory evidence provided by those methods. Integration of data requires a more flexible approach, a thorough questioning of collected data, meaningful comparison of different results, their re-interpretation and the formulation of new questions according to the mechanism of the hermeneutic circle. We illustrate these issues using the case study of an integrated survey at a medieval stronghold in Sądowel. In particular, we focused on various degrees of success with which different non-invasive methods were applied and changing interpretations of recorded structures.

4

POLISH ARCHAEOLOGICAL RESEARCH IN PTOLEMAIS (LIBYA) IN 2007-2009. PRELIMINARY REPORT

41%

Żelazowski J. , Rekowska-Ruszkowska M. , Kowarska Z. , Lenarczyk S. , Chmielewski K. , Rosłoniec E. , Jaworski P. , Misiewicz K. , Lewartowski K. , Yacoub G. , Bogacki M. , Małkowski W. , Polak Z.

Światowit

|

2009-2010

|

tom Tom VIII (XLIX), fasc. A

9-30

XX

W latach 2007-2009 kontynuowano - rozpoczęte w 2001 przez prof. Tomasza Mikockiego - prace wykopaliskowe na terenie tzw. Willi z Widokiem, obejmującej kompleks kilku domów, a także rozwijano projekt badań nad topografią miasta antycznego przy użyciu metod geofizycznych, prospekcji terenowej i fotografii latawcowej. oProwadzono też prace konserwatorskie nad zabezpieczeniem odkrytych mozaik i malowideł ściennych. Eksploracja archeologiczna miała na celu odsłonięcie możliwie największych partii domów odkrytych już wcześniej. Badano więc kompleks pomieszczeń leżących na północny wschód od płytowanego atrium; odsłonięto też całe wschodnie skrzydło Domu Leukaktiosa; rozpoznano pomieszczenia leżące wzdłuż ulicy zachodniej, należące do domu z mozaiką geometryczną; próbowano też odpowiedzieć na pytanie o charakter późnoantycznego pomieszczenia z absydą. Cechą charakterystyczną niemal całego badanego obszaru jest jego intensywne użytkowanie w celach wytwórczych i magazynowych w okresie po zniszczeniach w III i IV w. Zazwyczaj działalność ta wykorzystywała stare posadzki, toteż akumulowały się na nich warstwy użytkowe. Zaobserwowano ślady produkcji wina, której służyło siedem, odkrytych w różnych pomieszczeniach, podziemnych zbiorników wykonanych z zaprawy hydraulicznej, rozmieszczonych wyraźnie w dwóch rejonach: V 1-3 w R 46 i R 75, oraz V 4-7 w R52 i R 59. Zbiornikom drugiej grupy towarzyszyła posadzka z zaprawy, położona na wcześniejszej, i ukształtowana w sposób uniemożliwiający spływanie cieczy do wnętrz. Natomiast nie ma takiej posadzki przy zbiornikach pierwszej grupy. W ich przypadku wylewy zostały otoczone zaprawą hydrauliczną lub niewielkim płytowaniem kamiennym. Głębokość zbiorników jest różna, waha się od ok. 2 m (grupa pierwsza) do ponad 3 m (grupa druga). Wszystkie zbiorniki mają elementy pozwalające na przykrycie ich pokrywami lub płytami kamiennymi. W ich wnętrzach, na różnej głębokości, występuje niewielkie przewężenie, służące zapewne osadzaniu na jego brzegu jakiejś instalacji, np. sit. Prawdopodobnie również z produkcją wina miała związek platforma w R 73, o bardzo gładkiej powierzchni, wykonana z zaprawy hydraulicznej. Pozostałością drugiego rodzaju aktywności produkcyjnej są piece różnego przeznaczenia. Największy z nich - K 3 - w pomieszczeniu R 70 miał dwuczęściową komorę i dwie fazy użytkowania, jednak nie dało się ustalić jego przeznaczenia. Wiadomo natomiast, że mały piec w R 73 służył do wypalania wapna, natomiast piec w R 45 - do wypalania ceramiki. Zapewne potrzebom tego samego garncarza służyła też glina składowana w pobliskim zbior-niku V 1, w którym znaleziono też niewypalone naczynia z niej wykonane. Na całym badanym obszarze występuje szereg poziomów zniszczeń, zawierających fragmenty ceramiki środkowo- i późnorzymskiej, lamp, szkła, tynków i malowideł ściennych, przedmiotów metalowych, tessery i monety. W niektórych częściach, głównie w zachodniej, w niższych poziomach widoczny był popiół i węgle drzewne. Główny składnik warstw zniszczenia stanowiła glina wraz z drobnymi fragmentami ceramiki i kamykami, pochodząca z konstrukcji ścian, które w wyższych partiach były zrobione z cegły suszonej. Ukończono badania we wschodniej części Domu Leukaktiosa, który sięgał do samej ulicy, zajmując całą szerokość insuli. Jego szerokość, 36,61 m, wyznaczają: mur W 1 od zachodu i nowo odkryty W 157, biegnący wzdłuż ulicy wschodniej. Poniżej W 157 leży zbudowany z dużych bloków mur W 164, datowany na okres hellenistyczny. Wraz z W 1 od zachodu wyznacza on pierwotną szerokość insuli okresu ptolemejskiego (36 m). Większą część wschodniego skrzydła zajmuje duży dziedziniec R 46, oddzielony od ulicy serią pomieszczeń, częściowo płytowanych, trudnych do rozpoznania ze względu na zły stan zachowania. Prowadziły z nich na dziedziniec przejścia, z których największe i niewątpliwie główne wyznacza duży próg na wysokości płytowania R 77. Z Domem Leukaktiosa dziedziniec połączony był równie szerokim wejściem poprzez pomieszczenie R5. Dziedziniec był wyłożony zaprawą, tworzącą dwie warstwy. W wyższej znajdował się odcisk kolumny, należącej do wyposażenia drugiej fazy użytkowania dziedzińca, kiedy to bazy, kapitele i trzony służyły jako stoły i siedziska. Pod posadzką znaleziono fragmenty murów W 49 i W 165 należących do wcześniejszej fazy użytkowania. Posadzka mozaikowa pomieszczenia R 45, graniczącego od południa z dziedzińcem, położona na niższym od niego poziomie, też mogła należeć do tej wcześniejszej, słabo rozpoznawalnej fazy. Granicę Domu Leukaktiosa od północy wyznacza mur W 168 (= W 114). Pomiędzy nim a dziedzińcem znajduje się jeszcze mur W 167, również z progiem ze śladami długotrwałego lub intensywnego użytkowania. Pierwotne pomieszczenie, jakie tworzyły te mury, zostało podzielone przez wybudowany później W 171 na dwa osobne (R 80, R 81). Od ulicy wschodniej R 81 oddzielało bardzo zniszczone pomieszczenie z fragmentem zachowanego opus signinum. Przejście między R 80 i R 81 było wyposażone w profilowane ościeżnice, a jego szerokość sugeruje, że było ono przykryte łukiem. W tym rejonie znajdowało się też wiele fragmentów malowideł ściennych oraz zaprawy przy-gotowanej pod malowidła. Znaleziono też kamienną bazę, być może pod posąg, co wraz z wystrojem architektonicznym wskazuje na istotne znaczenie pomieszczeń R 80 i R 81, które nie były połączone bezpośrednio z wnętrzem Domu Leukaktiosa. Dom z Atrium znajduje się na poziomie nieco wyższym niż Dom Leukaktiosa, jednak tworzył z nim pierwotnie jedną całość, o czym świadczy zamurowane przejście w murze W 14. Dokładne badania atrium (R 51) wykazały, że płytowanie dookoła impluvium jest nachylone w taki sposób, by woda opadowa ściekała do basenu, co sugeruje, że mimo znalezienia tam baz kolumn, było to pierwotnie pomieszczenie nie zadaszone. Wydaje się więc prawdopodobne, że pomieszczenie R 54, leżące w głębi i nieco wychodzące poza szerokość atrium, mogło stanowić rodzaj portyku. Nadmiar wody odprowadzano dwoma kanałami, jednym do ulicy zachodniej, a drugim do cysterny C 1. Na południe od atrium znajduje się pomieszczenie R 48, połączone z nim szerokim wejściem o profilowanych ościeżnicach oraz ze śladami malowideł ściennych po obu jego stronach, co wskazuje na oficjalną funkcję tego pokoju. Poniżej jego posadzki znajduje się fragment muru W 130 należącego do najwcześniejszej w tym rejonie Ptolemais, hellenistycznej zabudowy. Do kompleksu atrium zaliczają się także pomieszczenia R 52 z fragmentami malowideł ściennych i R 59 tworzące jego wschodnie skrzydło. Na północny wschód od atrium odsłonięto duży, płytowany dziedziniec R 68 z impluvium. Wraz z pomieszczeniami R 70, R 71, R 72, R 73 i R 83 tworzy on kolejny dom, niezbadany jeszcze w jego wschodniej części. Taki układ jest wynikiem kolejnych zmian, jakie musiały tu następować, i podziałów zabudowy na mniejsze domy. Świadectwem takich zmian jest np. blok w płytowaniu dziedzińca ukształtowany tak, by odprowadzać z niego nadmiar wody do pomieszczenia R 32, które należało do Domu Leukaktiosa. W sąsiadującym z dziedzińcem od zachodu pomieszczeniu R 70 znaleziono fragmentarycznie zachowaną posadzkę mozaikową i ślady przebudowy w późnym okresie użytkowania tej części domu. Całkowite odsłonięcie Domu z Atrium pozwoliło na przestudiowanie dekoracji malarskiej tego niewielkiego zespołu. Jej pozostałości, zachowane w dolnej części, odkryto w trzech pomieszczeniach południowej partii domu: R 50, R 48, R 52. Nigdzie nie znaleziono śladów kompozycji figuralnych - występuje tu tylko dekoracja w formie pasów i oddzielonych liniami paneli oraz malarskiej imitacji różnych rodzajów marmuru. Podobne malowidła znane są z Domu Leukaktiosa i wielu innych domów Cyrenajki. Prace o niewielkim zakresie prowadzono też wzdłuż zachodniej ulicy (R 74, R 79, R 76). Uchwycono północną, bardzo zniszczoną, kontynuację głównego muru W 1 ograniczającego zabudowę insuli od strony zachodniej. Duży blok, tworzący próg, może wskazywać na istnienie wejścia z ulicy do pomieszczenia R 74. Wszystkie trzy pomieszczenia wykazują intensywne ślady użytkowania po okresie zamieszkania domu. Podjęto próbę zbadania pomieszczenia z absydą R 65. Ze względu na znaczną koncentrację gruzu kamiennego w jego wnętrzu nie zdołano osiągnąć posadzki. W wypełnisku znaleziono fragment późnoantycznego architrawu oraz kolumny o spiralnym żłobkowaniu, a także bardzo niewiele fragmentów ceramicznych, marmurowych i odłamków cegieł. Wyjaśnienie więc, czy mamy do czynienia z budowlą kościelną, czy też z reprezentacyjną salą rezydencji późno antycznej, trzeba odłożyć na później, do czasu ukończenia prac. Przeprowadzono też intensywne prace konserwatorskie. Szczególną uwagę poświęcono ocalałym partiom malowideł ściennych. Wszystkie dobrze zachowane (ok. 80%), zostały zdjęte ze ścian i zdeponowane w Muzeum Tolmeity (Ptolemais). Ta procedura została poprzedzona drobiazgową dokumentacją rysunkową i fotograficzną. Powierzchnie malowideł oczyszczono i - w osłabionych partiach - wzmocniono żywicą syntetyczną. Następnie zabezpieczono je za pomocą warstw bibułki japońskiej, gazy bawełnianej i tkaniny bawełnianej. Malowidła odcięto od ścian za pomocą pił, noży, długich dłut i umieszczono powierzchnią malowaną w dół na paletach drewnianych, pokrytych gąbką. Natomiast malowidła pozostałe na ścianach ujęto w opaski z zaprawy, oczyszczono, wzmocniono ich powierzchnie za pomocą żywicy syntetycznej, a następnie przykryto oddychającą folią i częściowo przysypano przesianą ziemią z wykopów, by ochronić je przed zniszczeniem z przyczyn naturalnych lub antropogennych. W omawianym okresie odkryto 456 monet. Na szczególną uwagę zasługują cztery okazy republikańskie (trzy denary z lat 110-84 p.n.e. i as z II w. p.n.e.), najwcześniejsze rzymskie monety kiedykolwiek znalezione w Ptolemais. Odkryto też wiele kolejnych świadectw praktyki cięcia monet w obliczu dużego deficytu pieniądza w okresie I w. p.n.e. - I w. n.e. Skarb monet rzymskich znaleziony w 2006 roku został poddany gruntownej konserwacji, a w grudniu 2008 otwarto na Zamku Królewskim w Warszawie poświęconą mu wystawę. Istotnym elementem studium topografii miasta antycznego były prace metodami geofizycznymi. Przebadano w ten sposób łącznie 50 hektarów zachodniej i centralnej części miasta. Do pomiarów używano magnetometru protonowego, gradiometru Bartington Grad 601-2 oraz magnetometru cezowego. Rozpoznano wiele struktur znajdujących się pod powierzchnią, zrekonstruowano oryginalną, hellenistyczną siatkę ulic i jej zmiany w okresie bizantyńskim. Połączenie metod geofizycznych z fotografią latawcową i satelitarną oraz pomiarami geodezyjnymi pozwala dobrze dokumentować widoczne i niewidoczne konstrukcje w postaci ortofotomap oraz tworzyć bazę danych w systemie informacji przestrzennej (GIS). Najbliższe plany, o ile okoliczności na to pozwolą, obejmują dokończenie badania wschodniej części domu z płytowanym dziedzińcem, co pozwoli na uzyskanie całościowego obrazu trzech domów. Dokończenia wymaga też program badań geofizycznych na terenie miasta antycznego, dzięki czemu powstanie mapa całego, dostępnego badaniom obszaru. Należy też przygotować do ekspozycji malowidła przeniesione do muzeum, o ile zostanie wygospodarowana odpowiednia powierzchnia dla takiej wystawy