Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Niemajątkowe postanowienia w testamentach publicznych sporządzanych przez notariuszy zgierskich w latach 1825-1875

100%

Bieda J.

Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego

|

2008

|

tom 11

151-161

PL

1. Wprowadzenie; 2. Niemajątkowe postanowienia testamentowe wywołujące skutki w sferze prawa cywilnego; 2.1. Wyznaczenie matce-opiekunce opiekuna przydanego, 2.2. Nadanie opieki przez testament, 2.3. Uznanie dziecka naturalnego, 2.4. Przysposobienie, 3. Niemajątkowe postanowienia testamentowe o charakterze zobowiązań moralnych, 4. Podsumowanie.

2

Organizacja i funkcjonowanie ośrodków pozbawienia wolności w Królestwie Polskim (1815–1867) w świetle źródeł. Dotychczasowe ustalenia i perspektywy badawcze

100%

Bieda J.

Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego

|

2018

|

tom 21

123-137

EN

In the nineteenth century, the penalty of imprisonment becomes a basic punishment in many European penal codes, which resulted in a broad discussion about the reform of the prison system, both in Europe and in the Kingdom of Poland. Radically different from the previous penitentiary policy of the authorities of the Kingdom of Poland, it focused mainly on reforms of the organization and operation of prisons. In previous scientific work, relatively little space has been devoted to research into the organization and functioning of detention centres in the Kingdom of Poland. The attention of the researchers focused primarily on theoretical considerations around the then penitentiary doctrines. Only E. Kaczyńska and M. Senkowska conducted broader research based on archival material concerning practical aspects of the functioning of prisons in the Kingdom of Poland, although these works are also fragmentary. Thus, the organization and functioning of prisons in the Kingdom of Poland is still a largely unexplored issue. This is also the future analysis of administrative regulations, in particular from the second half of the nineteenth century and extensive source material preserved in the files of the Governmental Commission of Internal Affairs, voivodship authorities, powiat authorities and municipal documents, which have been preserved in the Central Archives of Historical Records in Warsaw, as well as other state archives.

PL

W wieku XIX kara pozbawienia wolności stała się w wielu europejskich kodeksach karnych karą podstawową, co zrodziło szeroką dyskusję o reformie organizacji więziennictwa w całej Europie – również w Królestwie Polskim. Radykalnie odmienna od dotychczasowej polityka penitencjarna władz Królestwa Polskiego skupiała się głównie wokół reform organizacji więzień. W pracach naukowych stosunkowo mało miejsca poświęcono dotąd badaniom nad funkcjonowaniem ośrodków pozbawienia wolności w Królestwie Polskim. Uwaga badaczy koncentrowała się przede wszystkim na teoretycznych rozważaniach wokół ówczesnych doktryn penitencjarnych. Jedynie E. Kaczyńska i M. Senkowska prowadziły szersze, oparte na materiale archiwalnym badania naukowe dotyczące praktycznych aspektów funkcjonowania więzień w Królestwie Polskim, choć i te prace wykorzystują zaledwie fragmenty materiałów źródłowych. Organizacja i funkcjonowanie więzień w Królestwie Polskim pozostaje zatem nadal zagadnieniem w dużym stopniu niezbadanym. Przed nami analiza przepisów administracyjnych, w szczególności z II połowy XIX w., oraz obszernego materiału źródłowego zachowanego w aktach Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, władz wojewódzkich, władz powiatowych oraz dokumentach miejskich (zgromadzonych w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie i inne archiwach państwowych).

3

Utrata mocy testamentu w świetle ustawodawstwa obowiązującego na ziemiach Królestwa Polskiego

100%

Bieda J.

Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego

|

2007

|

tom 10

195-203

PL

l.Wprowadzenie, 2. Problem oceny ważności testamentu, 3. Utrata skuteczności testamentu, 3.1. Utrata możliwości wykonania testamentu w części - upadek zapisu, 3.2. Utrata mocy obowiązującej testamentu, 4. Utrata mocy obowiązującej testamentu w świetle ustawodawstwa cywilnego - testament szczególny, 5. Utrata mocy obowiązującej testamentu w świetle ustawodawstwa karnego: 5.1. Osoby skazane wyrokiem sądowym za przestępstwa, 5.2. Testament samobójców, 6. Podsumowanie.

4

Rodzaje ośrodków pozbawienia wolności w Królestwie Polskim

100%

Bieda J.

Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego

|

2016

|

tom 19

147-161

EN

In the 19th century imprisonment became the fundamental sanction in many European criminal and penal codes, including that of the Kingdom of Poland (Congress Poland). In the face of these changes an extensive discussion on the reform of the whole penitentiary system began in the state. Reformers of the Polish penal system, notably Julian Ursyn Niemcewicz, Ksawery Potocki, and Fryderyk Skarbek proposed numerous concepts. In such circumstances, central administration attempted to create a system of penitentiary institutions. The article describes six different centres of detention which operated in the Kingdom of Poland: police custody for the detention of people arrested by the police and convicted by courts operating by city mayors; detention centres operating by the Ordinary Police Courts, for criminals detained by the court decision in the course of the so-called elementary investigation, and criminals convicted for embezzlement and smuggling; civil custody for debtors to force them to perform their obligations; remand institutions for the detention of people awaiting sentencing; and criminal prisons for those already convicted. For those convicted for the gravest crimes the so-called roty aresztanckie (prisoner bases) were introduced in 1834.

PL

W XIX w. w wielu europejskich kodeksach karnych, w tym także w Królestwie Polskim, kara więzienia stała się sankcją podstawową. W obliczu tych zmian w Królestwie Polskim rozpoczęła się szeroka dyskusja dotycząca reformy całego systemu organizacji więziennictwa. Pojawiają się liczne koncepcje polskich reformatorów penitencjarnych, jak choćby Juliana Ursyn Niemcewicza, Ksawerego Potockiego, Fryderyka Skarbka. W takich warunkach centralne organy administracji rządowej podjęły próbę stworzenia systemu jednostek penitencjarnych. Artykuł opisuje sześć różnych ośrodków pozbawienia wolności funkcjonujących w Królestwie Polskim: areszty policyjne, w których przetrzymywano osoby zatrzymane przez władze policyjne lub skazane przez sądy burmistrzowskie; areszty detencyjne przy Sądach Policji Prostej, gdzie osadzano przede wszystkim przestępców zatrzymanych na mocy decyzji sądu w trakcie tzw. śledztwa pierwiastkowego, a także skazanych za defraudację czy kontrabandę; areszty cywilne dla dłużników w celu zmuszenia ich do wykonania ciążącego na nich zobowiązania; domy badań, w których przebywały osoby oczekujące na wyrok, a także więzienia karne dla osób już skazanych. Dla skazanych za najcięższe przestępstwa w roku 1834 wprowadzono tzw. roty aresztanckie.

5

Cele i organizacja zakładów karnych w I Rzeczypospolitej

100%

Bieda J. , Uniwersytet Łódzki W. P. i. A.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica

|

2015

|

tom 94

EN

The features of prisons in old Poland, their role and the organization were changing along with the evolution of views on the aims and goals of punishment in the criminal justice system. Quite different is the picture when punishment is to have the rehabilitation effect and another if the basic premise of penal policy is the principle of deterrence, and not to amend the morality of the criminals (that was the situation in Poland until the 18th century). The imprisonment could be conducted in five different ways. The choice of prison was performer on the basis of the type of crime committed, but was the condition of the convict was also of some importance. At as early as in the 12–13th centuries there appeared prisons for people of lower states, to which burghers and peasants were sent. Initially, they acted as a preventive measure only. In the Middle Ages an upper tower, used mainly in relation to the nobility, was developed. It was an institution according to which the penance took place in decent, almost home-like, conditions. In the modern era, in the first half of the 16th century, there appeared a lower tower, which was often not so much a place of imprisonment, but slow death. The 18th century brought significant changes in the nature and function of prisons, which were associated with the incoming ideas of the Enlightenment to the Republic, according to which the penalty was meant to be a means of improvement and rehabilitation rather than retribution. Deposition in the tower, which was a place of repentance devoid of any factors of rehabilitation, was graduały replaced with sending the convicts to prison. Marshal prison should be noted since it stood for changes. It was a modern facility in which the sentenced were kept in very humanitarian as for those times conditions, and their moral advancement was of great interest so as to make sure they would not return on the criminal path. An important role played also the improvement houses and houses of forced labor, the essential aim of which was the improvement of prisoners’ morality and behaviour through work and prayer.

6

Ciąża, poród i opieka nad dzieckiem w więzieniach Królestwa Polskiego (1815–1867)

100%

Bieda J.

Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego

|

2015

|

tom 18

55-72

EN

The origin of contemporary solutions concerning the children of the imprisoned should be sought in the days of the Kingdom of Poland, when the need to regulate the problem of pregnant women, delivery, and living conditions of mothers who remained in penal institutions together with their children, as well as the life of the minors who remained outside the prison during the imprisonment of the parents were regulated. Early in the 19th century, the condition of Polish prisons did not meet even the contemporary standards. The authorities of the Duchy attempted to introduce reforms, and prison law (literally: ‘arrangement of state prisons’) was drafted, yet the unstable situation in the country aggravated by the lack of funds did not allow its implementation. A breakthrough in the penal system in the Kingdom of Poland came with the visitation of some prisons in the capital city by Tsar Alexander I in 1818. The monarch’s dissatisfaction resulted in the intensive activity of central authorities aimed at reforming the conditions of serving the sentences. The changes encompassed the situation of imprisoned mothers and also their children in direct custody of a parent, and also those living outside the prison. Initially, a prisoner in pregnancy and childbirth was deprived of specific assistance, yet the custom of having midwives participating in deliveries developed in the 1830s, even though legal regulations concerning the question date back to as late as the 1850s. The improvement of the horrible sanitary conditions in newborn care had not taken place in Warsaw prison until the 1830s, while the first administrative rules ensuring breastfeeding women with better alimentation were issued a decade later.

PL

Genezy współczesnych rozwiązań dotyczących dzieci osób pozbawionych wolności poszukiwać należy w latach Królestwa Polskiego, gdzie po raz pierwszy dostrzeżono konieczność uregulowania problemu kobiet ciężarnych i porodu oraz warunków bytowych matek przebywających wraz dziećmi w zakładach karnych, a także losów nieletnich, pozostających poza murami w czasie uwięzienia rodziców. Stan polskich więzień w początkach XIX w., nie spełniał nawet ówczesnych standardów. Władze Księstwa podjęły próby reform, przygotowano projekt ordynacji więziennej: Urządzenie więzień krajowych, jednakże niestabilna sytuacja kraju, a przy tym brak funduszy, nie pozwoliły na jego realizację. Przełom w system więziennictwa w Królestwie Polskim przyniosła wizytacja niektórych więzień stolicy w 1818 r. przez cara Aleksandra I. Niezadowolenie cara spowodowało intensywne działania centralnych władz rządowych mające na celu reformę warunków wykonywania kary pozbawienia wolności. Zmiany objęły sytuację matek-więźniarek, a także ich dzieci, będących pod bezpośrednią opieką rodzica, jak też tych znajdujących się poza więzieniem. Początkowo, więźniarka w ciąży lub połogu pozbawiona była szczególnej pomocy, ale na drodze praktyki wykształcił się w latach 30. XIX w. zwyczaj udziału w porodach akuszerek, ale regulacje ustawowe w tym zakresie pochodzą dopiero z lat 50. tegoż stulecia. Poprawa fatalnych warunków sanitarnych sprawowania opieki nad noworodkami miała miejsce w więzieniu warszawskim dopiero w latach 30. XIX w., zaś w kolejnym dziesięcioleciu wydano pierwsze przepisy administracyjne zapewniające kobietom karmiącym lepsze racje żywieniowe. Założenie, iż potomstwo nie powinno przebywać ze swoimi rodzicami w zakładach karnych spowodowało, iż już w roku 1823 r. wydano przepisy administracyjne regulujące zasady opieki nad dziećmi, które już nie mogły przebywać pod bezpośrednią opieką matki.

7

Decyzje centralnych organów rządowych w procesie kształtowania systemu organizacji więziennictwa Królestwa Polskiego na tle wybranych polskich koncepcji penitencjarnych początku XIX wieku

100%

Bieda J.

|

tom XCIV (94)

11-29

PL

Wiek XIX to okres zasadniczych reform więziennictwa niemalże w całej Europie Zachodniej. Był to czas, w którym wiele europejskich ustawodawstw karnych (w tym także na ziemiach Królestwa Polskiego) przechodziło od sankcji cielesnych w kierunku kary pozbawienia wolności. Fakt ten wywołał szeroką dyskusję na temat nowej organizacji więziennictwa. Sytuacja w polskich zakładach karnych u progu XIX wieku nie odpowiadała nawet ówczesnym standardom. Pewna poprawa nastąpiła dopiero po 1818 roku, na skutek niezadowolenia cara Aleksandra I z wizytacji niektórych warszawskich zakładów karnych. Od tego momentu obserwowano istotne działania centralnych organów administracji rządowej, a także pojawienie się śmiałych koncepcji polskich reformatorów penitencjarnych. Niestety, regulacje wydane przez Komisje Rządowe nie miały charakteru ogólnosystemowego. Odnosiły się one tylko do niektórych kwestii podnoszonych w doktrynie. Brakowało niewątpliwie przepisów określających zasady opieki lekarskiej i duchowej nad więźniami, a także wytycznych co do urządzenia i utrzymania cel, jak również odpowiedniego wyżywienia osadzonych, nauki rzemiosła czy też organizacji fabryk więziennych.

EN

The nineteenth century was a period of major reforms in the prison almost throughout Western Europe. It is a time in which many European criminal laws (including the territories of the Kingdom Polish) passes from the sanctions corporal in the direction of imprisonment. The event caused a wide discussion on the new organization of the prison. The situation in Polish prisons at the beginning of the nineteenth century, did not answer even the then standards. Some improvements after 1818, due to the discontent of Tsar Alexander I of the visit some prisons in Warsaw. From that moment on seeing meaningful action central government authorities, and the emergence of bold conception Polish penal reformers. Unfortunately, the regulations issued by the Government Commission does not have the character of system-wide. These related to certain issues raised in the doctrine. There was no doubt for the rules governing medical care and spiritual prisoners as well as guidelines for equipment and maintenance purpose as well as adequate food inmates, science, crafts, or organizations prison factories.

8

Organizacja i funkcjonowanie aresztów policyjnych w Królestwie Polskim w latach 1817–1867. Część I

100%

Bieda J.

Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego

|

2019

|

tom 22

107-126

EN

Police detention centres were created by the Government Commission of Internal and Police Affairs of October 6, 1817. They were brought to life to provide a suitable place of isolation for people arrested by the police authorities during the first steps of the investigation. However, in the following years they gained further functions as prisons for persons sentenced to short-term imprisonment or as accommodation for transported prisoners. The aim of this study is to present the legal basis for detention in police custody until the Government Commission for Internal Affairs is liquidated (1867) on the basis of administrative regulations issued by central government administration bodies and documents collected in state archives. Unfortunately, the preserved archival material is very fragmentary, it does not allow precise determination of places where police arrests have been organized, or detailed statistics on persons held in these centers. Certainly, however, we can conclude that the police detention centres in the entire period considered were mainly places of detention for police arrested persons, and that the regulations on the time of detention were repeatedly violated.

PL

Areszty policyjne zostały utworzone na mocy rozporządzenia Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji z dnia 6 października 1817 r. Powołano je do życia w celu zapewnienia odpowiedniego miejsca odizolowania dla osób aresztowanych przez władze policyjne w trakcie pierwszych czynności śledztwa. Jednakże w następnych latach areszty policyjne zyskały kolejne funkcje – jako więzienia dla osób skazanych na krótkoterminowe kary pozbawienia wolności czy jako miejsca noclegowe dla transportowanych więźniów. Celem opracowania jest przedstawienie podstaw prawnych osadzenia w areszcie policyjnym obowiązujących do roku 1867, czyli do czasu likwidacji Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych. Analizie poddano przepisy administracyjne wydawane przez centralne organyadministracji rządowej oraz dokumenty zgromadzone w archiwach państwowych, Niestety zachowany materiał archiwalny jest bardzo fragmentaryczny i nie pozwala na precyzyjne ustalenie miejsc, w których zorganizowane zostały areszty policyjne, ani sporządzenie szczegółowych statystyk dotyczących osób przetrzymywanych w tych ośrodkach. Z pewnością jednak możemy stwierdzić, iż areszty policyjne w całym badanym okresie pozostawały głównie miejscami przetrzymywania osób aresztowanych policyjnie oraz że nagminnie łamano przepisy o czasie zatrzymania w areszcie.

9

Działalność oświatowa w więzieniach Królestwa Polskiego 1815–1867

100%

Bieda J.

Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego

|

2017

|

nr 20

135-146

EN

Educational activities in prisons at the time of the Kingdom of Poland were the consequence of the nineteenth-century change of views related to purposes and conditions concerning serving custodial sentences. The idea of teaching inmates in the Kingdom of Poland began to form in the ’30s of the 19th century and is precisely connected with Fryderyk Skarbek, who founded the first school for juvenile offenders in Warsaw Dom Kary i Poprawy. First resolutions established at the same time by Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych ordered prison authorities to found Sunday schools where adult prisoners could be taught writing and reading. Unfortunately, recommendations of central governmental bodies were not enthusiastically received by lower-level administrative authorities. Eventually, seeing little interest shown by province governments in founding educational establishments for juvenile offenders, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych authoritatively formed schools in four prisons in 1860 (Warszawa, Kielce, Lublin, Płock) where juvenile off enders were conducted from the whole country. Unfortunately, we do not know how the establishments functioned in reality. Th e issue of teaching adult prisoners is alike. The first establishment was formed in a prison in Kielce just in 1853 despite the fact that Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych had already issued a regulation in 1833 recommending running Sunday schools for adults. It is known that such establishments also functioned in prisons in Sandomierz and Radom.

PL

Działalność oświatowa w więzieniach Królestwa Polskiego była konsekwencją XIX-wiecznej zmiany poglądów na cele i warunki wykonywania kary pozbawienia wolności. Idea nauczania osadzonych przestępców na ziemiach Królestwa Polskiego zrodziła się w latach 30. XIX w. i nierozerwalnie wiąże się z osobą Fryderyka Skarbka, który powołał do życia pierwszą szkółkę więzienną dla nieletnich przestępców w warszawskim Domu Kary i Poprawy. Z tego samego okresu pochodzą pierwsze rozporządzenia Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych nakazujące władzom więziennym zakładanie szkółek niedzielnych, gdzie nauczani pisania i czytania mieli być dorośli więźniowie. Niestety zalecenia centralnych organów rządowych nie były entuzjastycznie przyjmowane na niższych szczeblach władz administracyjnych. Ostatecznie Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych, widząc małe zainteresowanie rządów gubernialnych tworzeniem placówek oświatowych dla nieletnich przestępców, w roku 1860 odgórnie powołała do życia szkółki w czterech więzieniach (Warszawie, Kielcach, Lublinie i Płocku), do których mieli być kierowani nieletni z terenu całego kraju. Niestety nie wiemy, jak w rzeczywistości wyglądało funkcjonowanie tych placówek. Podobnie przedstawiała się kwestia nauczania więźniów dorosłych. Mimo rozporządzenia Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych z 1833 r., zalecającego prowadzenie w więzieniach szkółek niedzielnych dla dorosłych, pierwsza taka placówka powstała w więzieniu kieleckim dopiero w 1853 r. Wiadomo, że takie ośrodki działały jeszcze w więzieniach w Sandomierzu i Radomiu.

10

Doradca i opiekun przydany w świetle Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego – podobieństwa i różnice

63%

Bieda J. , Machut-Kowalczyk J.

Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego

|

2012

|

tom 15

87-95

EN

The study presents two institutions envisaged in the Civil Code of the Kingdom of Poland (KCKP) that as yet remain hardly known: opiekun przydany (nominated guardian) and doradca (advisor). Both the functions aimed at the protection of personal and property interest of a minor in case of death of one or both parents. Although both were there to protect the interest of the juvenile person, the legislator awarded them different rights in the scope, and the functions were mistaken in practice. This is attested by the documents of the Justice of Peace Court of the County of Łęczyca (1809–1856), the Justice of Peace Court in Łódź (1844–1876) and the files of notaries public of the city of Zgierz, collected in the State Archive in Łódź. The lack of complete differentiation between the two functions was visible already in the interchangeability of the terminology used in reference to both the institutions. Although naming the opiekun przydany, the term from the code was used in most cases, we find also the terms podopiekun and współopiekun (i.e. “sub-guardian” and “co-guardian”). The question of the advisor was different. The term set up on the power of the Art. 350 of the KCKP was not used at all. What was used in its stead were terms tantamount to opiekun przydany: the term that we encounter most often. Moreover, the source materials include also the aforementioned words – podopiekun and współopiekun – clearly referring to the advisor. In testaments, public advisors were entrusted with tasks going far beyond the advisory functions, and even the nominated guardians were appointed against the law. The most probable reason for such a status quo was the poor knowledge of the rules of law by the people drawing up testaments. Moreover – believing themselves under the obligation of the best protection of the child’s interest – the people performing dispositions in the case of death, and referring to the future of their children – made efforts to apply the instruments used in practice in a manner understandable for them, unaware of circumventing law. Of parental care for the future of a child threatened with being orphaned, they surmised the moral right of nominating a guardian, according to their will. The more so as in great majority of cases family councils did not question the choices made by the testators. It could also be so that the testator realised that his decision concerning the appointment of the nominated guardian was legally null and void, and treated it only as a guideline for the family council.

PL

Studium przedstawia dwa przewidziane przez Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego, a dotąd nieznane instytucje: opiekuna przydanego i doradcy. Obie te funkcje miały na celu ochronę interesów majątkowych i osobistych małoletniego w przypadku śmierci jednego lub obojga rodziców. Jednak choć obaj mieli za zadanie ochronę interesów pupila, to z jednej strony ustawodawca przyznał im w tym celu odmienne uprawnienia, z drugiej w praktyce mieszano te funkcje. Świadczą o tym dokumenty Sądu Pokoju Powiatu Łęczyckiego (od 1809 do 1856 r.), Sądu Pokoju w Łodzi (od 1844 do 1876 r.) oraz akt notariuszy zgierskich w latach 1826–1875 zgromadzonych w Archiwum Państwowym w Łodzi. Brak pełnego rozróżnienia opiekuna przydanego i doradcy przejawiał się już w przemienności terminologii używanej w odniesieniu do obu tych instytucji. Choć wskazując opiekuna przydanego, najczęściej posługiwano się wyrażeniem kodeksowym, to natrafiamy i na terminy: podopiekun lub współopiekun. Inaczej wyglądała kwestia w przypadku doradcy. Określenia ustawowego z art. 350 KCKP w ogóle nie stosowano. Posługiwano się natomiast terminologią tożsamą, co dla opiekuna przydanego. I ten właśnie termin możemy spotkać najczęściej. Ponadto w materiale źródłowym występują wskazane już wyżej wyrazy jednoznacznie odnoszące się do doradcy: podopiekun czy współopiekun. W testamentach publicznych doradcom powierzano zadania daleko wykraczające poza funkcje doradcze, a nawet opiekunów przydanych powoływano wbrew literze prawa? Najbardziej prawdopodobną przyczyną takiego stanu rzeczy była słaba znajomość przepisów prawa przez osoby sporządzające akty ostatniej woli. Ponadto osoby dokonujące rozporządzeń na wypadek śmierci, odnoszących się do przyszłości ich dzieci uważając, iż ciąży na nich obowiązek jak najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka, starały się w sposób dla siebie zrozumiały wykorzystać instrumenty, którymi posługiwała się praktyka, nie zdając sobie nawet sprawy z obchodzenia prawa. Z rodzicielskiej troski o przyszłość dziecka, któremu groziło sieroctwo, domniemywały moralne prawo mianowania opiekuna przydanego zgodnie ze swą wolą. Tym bardziej, iż rady familijne nie kwestionowały w znacznej mierze przypadków wyborów dokonanych przez testatorów. Mogło zresztą być i tak, że spadkodawca zdawał sobie sprawę, iż jego decyzja w zakresie powołania opiekuna przydanego nie ma mocy prawnej, a traktował ją jedynie jako wskazówkę dla rady familijnej.

DE

In der Studie werden zwei von dem Zivilgesetzbuch des Königreichs Polen vorgesehenen, bis dahin aber unbekannten Institutionen dargestellt: die eines bestellten Vormunds und eines Beraters. Beide dieser Funktionen dienten dem Schutz von Vermögens- und persönlichen Interessen eines Minderjährigen im Todesfalle eines oder beider Elternteile. Auch wenn die beiden die Sicherung der Interessen ihres Schützlings zum Ziel hatten, wurden ihnen einerseits vom Gesetzgeber unterschiedliche Befugnisse gewährt, andererseits aber kam es zur Vermischung dieser Funktionen in der täglichen Praxis. Dies bezeugen die Dokumente des Friedensgerichts im Landkreis von Łęczyca (1809 bis 1856), des Friedensgerichts in Łódź (1844 bis 1876) sowie die Urkunden der Notare aus Zgierz aus den Jahren 1826-1875, die in dem Staatsarchiv in Łódź aufbewahrt werden. Dass die Institutionen des bestellten Vormunds und des Beraters nicht vollkommen voneinander diﬀ erenziert wurden, ist bereits in der auswechselnd eingesetzten Terminologie sichtbar. Auch wenn in den meisten Fällen der bestellte Vormund mit einem vom Zivilgesetzbuch vorgesehenen Terminus bezeichnet wird, so trifft man gelegentlich auch auf die Bezeichnungen: Subbetreuer oder Mitbetreuer. Beim Berater war die Sache anders. Die gesetzliche Bezeichnung aus dem Art. 350 des Zivilgesetzbuches des Königreichs Polen wurde gar nicht angewandt. Im Umlauf war aber eine dem bestellten Vormund synonyme Terminologie. Diesen Begriff finden wir auch am häufigsten. In den Quellen sind des Weiteren auch Begriffe zu finden, die sich eindeutig auf den Berater beziehen: der Subbetreuer oder der Mitbetreuer. In den öffentlichen Testamenten wurden den Beratern Aufgaben anvertraut, die Beratungsfunktionen bei Weitem überschritten, und die bestellten Vormunde wurden nicht selten rechtswidrig ernannt. Die meist wahrscheinliche Erklärung dafür war das niedrige Bewusstsein der Rechtsvorschriften von den Personen, von welchen die Akten des letzten Willes erstellt wurden. Dabei wollten auch die von Todes wegen Verfügenden, die über die Zukunft ihrer Kinder entscheiden sollten, in dem Glauben, dass ihnen die bestmögliche Sicherung der Interessen des Kindes obliegt, die ihnen verfügbaren Instrumente auf die für sie verständliche Weise zu nutzen, ohne darüber im Klaren zu sein, dass dies die Umgehung des Rechts war. Aus purer Sorge um die Zukunft des Kindes, das mit dem Verwaisen bedroht war, schlossen sie ihr moralisches Recht, einen bestellten Vormund nach ihrem Willen zu benennen. Zumal die Familienräte diese Wahl der Testatoren selten in Frage stellten. Es könnte aber auch so gewesen sein, dass sich der Testator im Klaren war, dass seine Entscheidung über die Benennung eines bestellten Vormunds keine Rechtskraft habe, sah es aber nur als einen Hinweis für den Familienrat vor.

11

Kształtowanie się instytucji odpowiedzialności posiłkowej na ziemiach polskich w prawie karnym skarbowym do 1936 r.

51%

Bieda J. , Rydz-Sybilak K. , Wiśniewska-Jóźwiak D.

Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego

|

2012

|

tom 15

125-144

EN

The beginning of the system of fiscal law and ensuing criminal fiscal law in Poland was defined by the dissimilar legislations of the three partitioning powers. This is why the liability of the third parties for the fines administered on to the perpetrator of a fiscal crime, although it emerged in Poland for the first time still during the partitioning, it did so only within the Prussian Partition. It had not been until the Act of 2nd August 1926 that uniform solutions were introduced for the entire country. The fiscal nature of that regulation did not overshadow the rational approach to the question of the rights of the accused during the trial, which was followed also by the judicature, assuming that the ruling court is not bound to rule exofficio on third party liabilities (Art. 33, 34 UKS). The lack of a statement in this area did not cause any negative impact for the accused as the above legislation protected only at the interests of the State Treasury, and especially the guarantee of paying the penalty, should it be impossible to collect it from the assets of the condemned.

PL

Początek systemu prawa skarbowego i idącego zaraz za nim prawa karnego skarbowego na ziemiach polskich wyznaczały niejednolicie ustawodawstwa państw zaborczych. Tak też odpowiedzialność osób trzecich za grzywny wymierzone sprawcy przestępstwa skarbowego pojawiła się po raz pierwszy na ziemiach polskich choć jeszcze w okresie zaborów, to jedynie na obszarze zaboru pruskiego. Dopiero ustawa z 2 sierpnia 1926 r. wprowadziła jednolite, ogólnopolskie rozwiązania. Fiskalny charakter tej regulacji nie przesłonił jednak racjonalnego podejścia do kwestii uprawnień oskarżonego w toku procesu, co przyjmuje także orzecznictwo stanowiąc, iż o odpowiedzialności osób trzecich (art. 33, 34 u.k.s.) sąd wyrokujący nie jest obowiązany orzekać z urzędu. Brak orzeczenia w tej kwestii nie rodził dla oskarżonego negatywnych skutków, skoro przepisy powyższe miały na względzie wyłącznie interesy Skarbu Państwa, w szczególności zabezpieczenie wpływu kary pieniężnej w wypadku, gdy ściągnięcie jej z majątku skazanego było niemożliwe.

DE

Die Gestaltungsanfänge des Steuerrechtssystems und des unmittelbar folgenden Steuerstrafrechts wurden auf den polnischen Gebieten von unterschiedlichen Gesetzgebungen der Teilungsmächte geprägt. Und so erschien zwar die subsidiäre Verantwortung der Dritten für die einem Steuerverbrecher zugemessenen Geldbußen auf den polnischen Gebieten bereits während der Teilungszeit, doch nur auf dem preußischen Teilungsgebiet. Erst führte das Gesetz vom 2. August 1926 einheitliche Lösungen dafür in ganz Polen ein. Dem fiskalen Charakter dieser Bestimmung folgt aber auch die rationelle Einstellung den Berechtigungen des Beschuldigten in einem solchen Verfahren gegenüber, was auch in der Rechtsprechung übernommen wurde, indem darauf hingewiesen wurde, dass das beurteilende Gericht nicht gezwungen sei, über die Verantwortung Dritter (Art. 33, 34 des Steuerstrafgesetzes) von Amts wegen zu entscheiden. Das Fehlen einer Entscheidung in dieser Hinsicht brachte für den Beschuldigten keine negative Folgen, zumal diese Vorschriften ausschließlich die Interessen der Staatskasse, und insbesondere die Sicherung der Zahlung von Geldbuße zu wahren hatten, sollte diese aus dem Vermögen des Verurteilten nicht beizutreiben sein.