Artykuł przybliża nieznany dramat Tadeusza Rittnera „Ogród młodości”. Utwór ten stanowi przykład tekstu pisanego pod publiczność wiedeńskiego Burgtheater. Można w nim zauważyć aluzje do anachronicznej już wówczas estetyki barokowej „powieści” komicznej z intrygą miłosną, przebierankami, schadzkami i eliksirami młodości. W tekście tym jednak trywialna historia o męskiej pogoni za młodością i o kobiecej determinacji w ratowaniu małżeństwa, łączącej wyrozumiałość z intryganctwem, obrazuje w uproszczeniu główne motywy dramatów realistycznych, tyle że banalne sytuacje przedstawia w baśniowych kostiumach. Rittner podjął nośny teatralnie motyw starzejącego się światowca i kobiecego kłamstwa pudrów i szminek, skontaminował go z kiczem alegorii oraz z oczekiwanym przez wiedeńską publiczność zdroworozsądkowym happy endem. „Ogród młodości” odniósł sukces w Wiedniu, polska premiera sztuki skończyła się niepowodzeniem.
EN
The paper depicts Tadeusz Rittner’s unknown drama “Ogród młodości” (“Youth Garden”), an example of a piece written for the public of the Vienna Burgtheater. It contains allusions to at that time already outmoded aesthetics of Baroque comic “novel” with a love plot, masquerades, trysts and youth potions. Nonetheless, this trivial story of a man chasing the youth and of woman determination to save marriage, a combination of understanding with intrigue, in a simplified manner pictures the main motifs of realist dramas, except that trivial matters are clad in fairy-tale costumes. Rittner took up theatre-expressive themes of an aging man of the world and a woman falsehood of face powder and lipstick, and contaminated them with allegorical kitsch and commonsense happy end awaited by the Vienna public. “Youth Garden” achieved success in Vienna, while its Polish première turned out a failure.
Tekst jest recenzją książki Magdaleny Popiel „Świat artysty. Modernistyczne estetyki tworzenia” (Kraków 2018), a zarazem próbą prześledzenia konstrukcji intelektualnej, będącej obiecującym wariantem kulturowej historii literatury – historii historii tworzenia. Autorka kieruje uwagę odbiorcy na samego artystę, na jego głos ujawniający się także poza artefaktem – w listach, dziennikach, autobiografiach, a zatem „Świat artysty” stanowi próbę opisania tych osobowości twórczych, u których aktywność artystyczna ściśle splata się z refleksją tożsamościową zawartą w literaturze dokumentu osobistego. Performerami nowoczesności w narracji Magdaleny Popiel są Rainer Maria Rilke, Paul Cèzanne, Auguste Rodin, Georg Simmel, Bruno Schulz, Stanisław Witkiewicz i Stanisław Ignacy Witkiewicz, czytani przez pryzmat myśli Petera Sloterdijka czy Julii Kristevej.
EN
The text reviews of Magdalena Popiel’s book “Świat artysty. Modernistyczne estetyki tworzenia” (“The World of the Artist. Modernist Creative Aesthetics”, Kraków 2018) and also attempts at tracing the intellectual construction that is a promising variant of cultural literary history—the story of the history of creative process. The author directs the receiver’s attention to the artist himself, to his voice that becomes audible also outside the artifact—in letters, diaries, autobiographies; thus “The World of the Artist” attempts to describe those creative individuality in whom artistic activity is closely linked to identity reflection contained in personal document literature. Performers of modernity in Magdalena Popiel’s account are Rainer Maria Rilke, Paul Cézanne, Auguste Rodin, Georg Simmel, Bruno Schulz, Stanisław Witkiewicz, and Stanisław Ignacy Witkiewicz, all read through the prism of Peter Sloterdijk or Julia Kristeva.
Fragment powieści „Siebenkäs” (1796–1797) Jean Paula, najbardziej znany w przekładzie francuskim pod tytułem „Un Songe (Sen)” (tytuł oryginalny: „Rede des toten Christus vom Weltgebäude herab, dass kein Gott sei ”), to jeden z ważniejszych nokturnów romantyzmu europejskiego: w planie metafizycznym ukazuje grozę apokalipsy bez Boga i zagładę lucyferycznego kosmosu materii, w planie estetycznym oznacza triumf wyzwolonej, fantasmagorycznej wyobraźni. Świadome lub mimowolne echa „jeanpaulowskiej nocy” można znaleźć w twórczości Fiodora Dostojewskiego (scena spowiedzi Hipolita w „Idiocie”, 1869; nowela „Bobok”, 1873), Bolesława Prusa (nowela „Pleśń świata”, 1884) oraz Thomasa Manna („śnieżna” wizja Castorpa w „Czarodziejskiej górze”, 1924). Eschatologiczne lub kosmiczne wizje bohaterów (narratorów) powstałe w wyniku demonicznego kuszenia wyobraźni, ukazują zdehumanizowany świat chaosu i śmierci, podległy przyrodniczemu determinizmowi – i podobnie jak u Jean Paula stanowią rodzaj wstrząsowej autoterapii światopoglądowej.
EN
The fragment of the novel by Jean Paul Richter Siebenkäs (Blumen-, Frucht- und Dornenstücke oder Ehestand, Tod und Hochzeit des Armenadvokaten F. St. Siebenkäs im Reichsmarktflecken Kuhschnappel ,1796–1797), known as “The Atheist’s Dream,” the full German original title being Rede des toten Christus vom Weltgebäude herab, dass kein Gott sei (Speech of the Dead Christ from the Universe that there is no God), presents one of the most important romantic night-visions: in metaphysical dimension it presents a terrifying Apocalypse without God, and a luciferic destruction of cosmic perpetual matter; in aesthetic dimension it indicates a triumph of liberated phantasmagorical imagination. Intentional or accidental traces of “Jean-Paulian night” are found in the works of Fyodor Dostoevsky (Ippolit’s “confession” from The Idiot, 1869; the short story Bobok, 1873), in the short story by Bolesław Prus (Pleśń świata , 1884) and in Thomas Mann’s (Castorp’s “snow” vision from Der Zauberberg , 1924). Eschatological or cosmic visions of the characters (narrators) produced as a result of demonic temptation of imagination present a dehumanised world of chaos and death subordinated to biological determinism and, as in Jean Paul Richter, constitute a kind of worldview shock autotherapy.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.