Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Olistolity w formacji beloweskiej (fm) w dolinie Kamienicy jako rezultat synsedymentacyjnego skracania zbiornika magurskiego (Karpaty fliszowe)

100%

Bromowicz J.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

1998

|

tom T. 24, z. 1

19-49

PL

Olistolity utworów formacji magurskiej (fm) i żeleźnikowskiej (fm) tkwiące wśród osuwiskowo zaburzonych skał formacji beloweskiej są odsłonięte w dolinie Kamienicy między Nową Wsią a Maciejową. Ich objętości sięgają tysięcy m sześciennych. Kształty olistolitów wskazują na ich formowanie się w trakcie spływów grawitacyjnych nie w pełni zdiagenezowanego materiału. Ich inwentarz sugeruje równoczesną sedymentację w niezbyt oddalonych fragmentach zbiornika, gruboławicowych piaskowców, margli i pakietów głównie łupkowych. Ruch tych utworów przebiegał w kierunku nachylenia paleoskłonu, prostopadle do aktualnej rozciągłości warstw. Może to stanowić dowód na synsedymentacyjne zwężanie zbiornika magurskiego powodujące nachylenie dna w środkowym eocenie

EN

Olistoliths of rocks belonging to both the Magura and the Żeleźnikowa formations are exposed in the Kamienica River valley between Nowa Wieś and Maciejowa, within the land-slided rocks of the Beloveza Formation. Volumes of olistoliths reach several thousands of cubic meters. Their geometry points to the formation during gravitational sliding of semi-consolidated material. Lithology suggests contemporaneous deposition of thick-bedded sandstones, marls and sets of predominantly shaly beds in the adjacent parts of the basin. Movements of this material were directed down the palaeoslope of the basin floor and perpendicularly to the recent strike of the beds. This can prove the synsedimentary narrowing of the Magura Basin which resulted in sealfloor sloping during the Middle Eocene

2

Zmiany właściwości fizyczno-mechanicznych skał wywołane kruszeniem i ich wpływ na kwalifikację surowcową złóż

100%

Bromowicz J.

|

tom R. 44, nr 2-3

85-88

PL

Zmiany właściwości oceniono w 13 złożach zawierających gnejsy, granity oraz zróżnicowane litologicznie piaskowce, wapienie i dolomity. Największe zmiany stwierdzono dla skał o najgorszych właściwościach fizyczno-mechanicznych. Ich zakres powoduje, że kruszywo nie spełnia wymogów stosowanych norm, mimo iż kopalina je spełnia. Zależność pomiędzy wielkością wytrzymałości na miażdżenie kruszywa i wytrzymałości na ściskanie kopaliny, z której kruszywo to wykonano, pozwala na szacowanie wytrzymałości kruszywa przy znanych parametrach kopaliny. Uzyskane wyniki wskazują na konieczność uwzględnienia zmian własności wywołanych kruszeniem przy ocenie złóż pod kątem możliwości pozyskiwania kruszywa łamanego dla drogownictwa.

EN

Changes of physical and mechanical properties due to crushing of gneiss, granite, sandstone, limestone and dolomite taken from 13 deposits were examined. Rocks of the poorest properties revealed the largest changes. As a result, crushed aggregates may not fulfill quality requirements deposite the fact that the parent rock do. Relationship of the crushing forces of the parent rock to that of the crushed aggregate alows evaluation of the properties of the aggregates if the properties of the parent rocks are know. Results obtained point that changes of the mechanical properties due to the crushing must be taken into consideration in the evaluation of deposits and in rock testing.

3

Geologiczna ocena możliwości produkcji bloków skalnych z polskich złóż położonych poza Dolnym Śląskiem

100%

Bromowicz J.

Przegląd Geologiczny

|

2014

|

tom Vol. 62, nr 3

144--147

EN

Rock pieces of a volume above 0.5 m3 and a cuboid shape are called dimension (block) stones and are used for construction and for carving decorative elements in architecture. In Poland, outside the Sudetes (Lower Silesia), only deposits of carbonates and sandstones yield dimension stones. Those deposits differ in geological structure, physical and mechanical properties and in natural divisibility of stone. Thus, they are sources of dimension stones on the international (at least European), regional (country) or only local scale. The Carbonatic Sigismundus (Zygmuntowski) conglomerate ofPermian age from the Holy Cross Mts. (Central Poland) as well as the Triassic diplopora dolomite and the Upper Jurassic Zalesice limestone (both from the Kraków-Czestochowa region in Southern Poland) can have international significance. Several deposits ofhard (thus susceptible to polishing) Palaeozoic decorative limestone ("marble") from the Holy Cross Mts. and Kraków-Silesia region, that have centuries-long tradition of use in architecture, still have perspectives on the country scale. Similarly, the Lower and Upper Triassic and Lower Jurassic dimension sandstones of the Holy Cross Mts. (Ostrowiec, Drzewica and Borucice series), as well as the Carpathian flysch sandstones of the Godula, Istebna, Magura and Krosno formations (of Cretaceous to Palaeogene age) and soft and porous limestones of Cretaceous and Neogene age from the Holy Cross Mts. and Roztocze (east Poland) are known and used in domestic architecture. Few other relatively small deposits of dimension stones of low natural divisibility andmoderate decorativeness have only local significance.

4

Zmiany własności materiału kamiennego w procesie pozyskiwania kruszyw łamanych

100%

Bromowicz J.

|

tom nr 4

14-17

PL

Surowcowe wykorzystanie skał wymaga ich wydobycia i często też niezbyt skomplikowanych procesów przeróbczych. Urabianie skał materiałami wybuchowymi prowadzi do ujawniania się spękań, co było powodem zaniku możliwości pozyskiwania bloków z wielu niegdyś "blocznych" złóż. Skały przeznaczone dla uzyskania kruszywa po rozkruszeniu w procesie eksploatacji są jeszcze w procesie przeróbki rozdrabniane do odpowiedniej frakcji w różnego typu kruszarkach. W każdej z tych czynności na skały działają bardzo zróżnicowane, bardzo krótkotrwałe pola naprężeń. Znajomość zakresu zmian własności kruszywa w warunkach zmiennych naprężeń powinna być brana pod uwagę przy budowie dróg i szlaków kolejowych, a także w ocenie możliwości wykorzystania kruszyw z recyklingu. W artykule zmiany właściwości oceniono w 13 złożach.

5

Ocena możliwości wykorzystania skał z okolic Krakowa do rekonstrukcji kamiennych elementów architektonicznych

100%

Bromowicz J.

|

2001

|

tom T. 17, z. 1

5-73

PL

Oceniane były skały węglanowe reprezentowane przez dewońskie wapienie złóż dębnickich, triasowe dolomity diploporowe z Libiąża, wapienie jurajskie z Nielepic, Kamienia, Wielkanocy, Uliny, Mirowa i trzeciorzędowe z Pińczowa oraz piaskowce istebniańskie (kreda-paleocen) z Sobolowa, Soślin, Muchówki, Zoni i Czasławia (rys. 1). W poszczególnych kamieniołomach dokonano oceny walorów dekoracyjnych odsłoniętych skał oraz bloczności określającej możliwości uzysku prostopadłościennych brył - bloków o różnej wielkości. W oparciu o materiały zawarte w dokumentacjach geologicznych przedstawiono zmienność właściwości fizyczno-mechanicznych badanych skał i oceniono możliwości ich stosowania. Wyróżniono trzy odmiany wapieni dębnickich o zróżnicowanych walorach dekoracyjnych, a pomiary orientacji i intensywności płaszczyzn podzielności wykazały, iż bloki, głównie małe i bardzo małe (poniżej 1 m3), stanowią około 30% objętości odsłoniętych fragmentów złóż. Korzystne właściwości fizyczno-mechaniczne wapieni dębnickich z ocenianych części profilów zapewniają dobre zachowanie właściwie użytego materiału. O walorach dekoracyjnych dolomitów z Libiąża, obok barwy i migotliwości wywołanej odblaskami pojedynczych kryształów węglanowych, decyduje obecność kawern i laminacji. Ich właściwości fizyczno-mechaniczne są dosyć jednorodne i korzystne. Materiał bloczny, silnie rozdrobniony, stanowi około 8% objętości badanego wycinka złoża. Wapienie jurajskie w opracowywanych kamieniołomach wykazują duże zróżnicowanie strukturalne. W Nielepi- cach, Kamieniu i Ulinie przeważają wapienie skaliste o charakterze zlepieńców i konglomeratów. Ich właściwości fizyczno-mechaniczne są bardzo zróżnicowane. Często posiadają one stosunkowo wysokie nasiąkliwości, co powoduje ich niewielką odpornością na działanie mrozu. Godne polecenia są natomiast wapienie skaliste z kamieniołomu Wielkanoc. Są jednorodne, w przewadze pelityczne z liczną fauną, a ich walory dekoracyjne podkreślają liczne kawerny. Badania w celu wytypowania złoża wapieni jurajskich dającego możliwości uzyskiwania materiału blocznego nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Pomiary przeprowadzone w złożu Mirów wykazały tylko niewielkie możliwości pozyskiwania bloków, i to w przewadze o małej i bardzo małej objętości. Wapienie pińczowskie rokują stosunkowo łatwe możliwości uzysku bloków o bardzo zróżnicowanej objętości, od bardzo małych do bardzo dużych. Zapewniają również pozyskiwanie różnych ich odmian strukturalnych od drobno- poprzez średnio- do gruboziarnistych. Ich właściwości fizyczno-mechaniczne są podobne bez względu na zróżnicowanie strukturalne. Ich wadą jest brak wystarczającej mrozoodporności, co powoduje konieczność izolowania wyrobów z wapienia pińczowskiego od dostępu wody. Piaskowce istebniańskie posiadają najlepsze właściwości fizyczno-mechaniczne w złożu Sobolów. Szczególnie korzystne są ze względu na wytrzymałość na ściskanie i jej zmienność wywołaną nasyceniem wodą oraz zamrażaniem, jak i ścieralności na tarczy Boehmego. Ta ostatnia właściwość jest w przypadku piaskowców istebniańskich bardzo istotna, gdyż zwykle jest zbyt duża dla stosowania ich do produkcji kamiennych elementów poziomych. Z uwagi na tą właściwość interesujące wydają się piaskowce z kamieniołomu w Czasławiu, gdzie ścieralność jest o połowę mniejsza od pozostałych. Możliwości pozyskiwania bloków z piaskowców istebniańskich we wszystkich badanych kamieniołomach są znaczne. Bloki stanowią zwykle około 40% objętości badanych obiektów. Różny jest natomiast stopień rozdrobnienia materiału blocznego. W tym zakresie najkorzystniejsze warunki ma złoże Sobolów z dużymi możliwościami uzysku bloków o bardzo znacznych rozmiarach.

EN

The following stones were evaluated in the present study: the Dębnik Limestone (Devonian), the Libiąż (Diplopora) Dolomite (Triassic), limestone from Nielepice, Kamień, Wielkanoc, Ulina and Mirów (Jurassic), the Pińczów Limestone (Tertiary) and the Istebna Sandstone from Sobolów, Sośliny, Muchówka, Zonia and Czasław (Fig. 1). In each case three features were evaluated: decorativness of the stone, block divisibility and physical and mechanical properties of the rock, taken from the geological reports. Three varieties of the Dębnik black limestone were distinguished basing on its decorative properties. Orientation and high density of joint determine relatieve low volume of the blocks exploitable from the deposits. Roughly 30% of the volume of the deposits can be extracted as small and very small blocks (up to 1 m3). Good physical and mechanical properties determine relative high durability of the stone. Decorativness of the Libiąż Dolomite is due to its yellowish colour, sparkling shine caused by isolated calcite crystals, and cavernous and laminated texture. Mechanical properties are generally good and uniform over a volume of the deposit. Ca. 8% of the rock volume can be extracted as small blocks. Jurassic limestone reveal great structural diversity in the querries examined. The masive (rocky) limestone with conglomeratic structure dominates in Nielepice, Kamień and Ulina. Its physical and mechanical properties are highly variable. Its efective porosity is normally high and contributes to low frost resistivity of the stone. Remarkable good properties reveals Jurassic limestone from the Wielkanoc quarry. Its stucture is pelitic with admixture of organic remnants. Cavernous texture gives the stone decorative surface. Unfortunately, there are almost no possibility for extraction of blocks from the deposits of the Jurassic limestone. Small quantities of small blocks can be expected only from the deposit in Mirów. The deposit of the Pińczów Limestone yields various blocks, from very small to very large. Its texture changes from fine through medium to coarse grained. The properties of the stone are by far uniform and favourite, disregarding texture variations. However, frost resistivity is generelly not satisfying for most external applications. The masonry needs pre-treatment, to increase water repellency. The Istebna Sandstone of the Sobolów deposit reveals the best mechanical properties of all known deposits. Parti- cularly, its compression strength in dry, wet as well as in frozen state, and abrasive tests are by far satisfactory. The latter property is particularly remarkable, as the Istebna sandstone, typically, is not resistant to abrasion and cannot be applied in paving works. Moreover, in every of investigated quarries blocks of various sizes constitute ca. 40% of the deposit volume. The deposit in Sobolów reveals the most favourite block divisibility. It may yield the largest blocks of all known deposits.

6

Zmiany właściwości fizyczno-mechanicznych kamieni drogowych wywołane procesami kruszenia

100%

Bromowicz J.

|

2000

|

tom R. 42, nr 2-3

130-148

PL

Porównano właściwości fizyczno-mechaniczne kopaliny i powstałego z niej kruszywa łamanego oraz naturalnego dla skał o różnej genezie. Przedmiotem badań były piaskowce magurskie złóż Wierchomla, Osielec i Glinka-Groniczek, gnejsy złoża Doboszowice, granity złoża Kamienna Góra i wapienie jurajskie złoża Morawica III. Wzięto pod uwagę wyniki oznaczeń gęstości pozornej, nasiąkliwości i wskaźnika rozkruszania dla frakcji 32 - 16 mm, 16 - 8 mm i 8 - 4 mm dla prób pobranych ze składowisk surowca wymienionych złóż oraz, w miarę możliwości, ze żwirów o odpowiadającym im składzie petrograficznym. Założono, że analizowanie kruszywa dla poszczególnych złóż pochodzą z jednego źródła, a różnią się jedynie sposobem rozdrabniania: naturalnym w przypadku żwirów i sztucznym dla kruszyw łamanych. Zakres zmian właściwości fizyczno-mechanicznych wywołanych procesem kruszenia jest różny. Najsilniej zaznaczył się w wapieniach, mniej w piaskowcach, najsłabiej w skałch krystalicznych. Generalnie właściwości kruszyw naturalnych są lepsze niż łamanych przy czym ich zróżnicowanie jest uzależnione od stopnia zaawansowania procesów wietrzenia i długości drogi transportu żwirów. Obydwa rodzaje kruszyw wykazują pogorszenie właściwości fizyczno-mechanicznych w drobniejszych frakcjach.

EN

The article contains the comparison of physical and machanical properties of minerals and its broken and natural aggregate for rocks of various genesis. The study focused on sandstone from Wierchomla, Osielec and Glinka-Groniczek deposits, gneiss from Doboszowice deposit, granites from Kamienna Gora deposit and Jurassic limestone from Morawica III deposit. The analysis included results of allegend density, absorbability and crushing coefficient for fractions 32-16 mm, 16-8 mm and 8-4 mm for samples taken from the storage of the mentioned deposits and, if it was possible, from gravels with corresponding petrographic content. It was assumen that the analyzed aggregates for particular deposits come from the same sources and differ only in the crushing method: natural for graveles and artificial for broken minerals. The range of the variation in physical and mechanical characteristics resulting from crushing was different. It was highest in limestones, lower in sandstones and the lowest in crystalline rocks. Generally, the features of natural aggregates are better than the broken ones but the differentiation depends on the level of weathering processes and gravel transportation distance. Both kinds of aggregates show worse physical and mechanical characteristics in finer fractions.

7

Kamienne świadectwo świetności krakowskiego Salwatora we wczesnym średniowieczu

100%

Bromowicz J.

|

2009

|

tom R. 50, nr 2-3

42-49

PL

Mury romańskich budowli sakralnych na krakowskim osiedlu Salwator zbudowano z wapieni i piaskowców. Najstarsze wzniesiono z prymitywnie obrobionych, niezbyt regularnych, wyłącznie wapiennych kształtek. Późniejsze zawierają bardzo regularne, drobne kształtki wapienne i duże ciosy piaskowcowe, które zastosowano też jako materiał rzeźbiarski we fragmentach portalu. Podobieństwo do zastosowanych materiałów kamiennych i ich obróbki na Wawelu świadczy o ważnej roli budowli salwatorskich.

EN

The walls of Romanesque buildings in the Krakow district Salwator have been constructed from limestone and sandstone. The oldest ones are erected of poorly worked, irregular, limestone moulders only. The younger ones consist of very regular small limestone bricks and big sandstone blocks which have been used also as a sculpting material in fragments of portal. Similarity to stone materials used in the Wawel Castle and resemblance between the way of their processing prove the great importance of the Salwator buildings.

8

Pochodzenie kamienia z kolumn krypty św. Leonarda na Wawelu

100%

Bromowicz J.

Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. Studia i Materiały

|

2009

|

tom Vol. 125, nr 35

19-32

PL

Krypta św. Leonarda stanowi najlepiej zachowany fragment romańskiej Katedry konsekrowanej w r. 1142. Posiada trzy nawy, oddzielone od siebie ośmioma kolumnami, w dwóch rzędach. Trzony tych kolumn wykonane z jednolitych bloków piaskowcowych mają różne, sięgające ponad 40 cm średnice i jednakowe wysokości 187 cm. Są zapewne najstarszymi w Polsce zachowanymi elementami kamiennymi o takiej wielkości. Skład materiału okruchowego, więźba skały, spoiwo, znaczna porowatość, a przede wszystkim bardzo gruboławicowe wykształcenie piaskowców, konieczne dla uzyskania kolumn, pozwalają z dużym prawdopodobieństwem określić opisywany piaskowiec jako istebniański.

EN

The St. Leonard's crypt is the best preserved fragment of Romanesque Cathedral, consecrated in year 1142 on the Wawel Hill. It consists of three naves, separated from each other by eight columns arranged in two rows. Ali shafts, made of homogeneous sandstone blocks, have different diameter of more than 40 centimetres and identical height of 187 centimetres. They are probably the oldest stone elements of such size preserved in Poland. Different size of columns is connected probably with the difficulty of gaining similar blocks big enough to form desirable columns. The most striking ones have been placed close to the alter. Such elements of examined rock as mineral components, texture and structure, cement, high porosity and its very thick-bedded development essential for extraction of columns, lets one to determine it as the Istebna sandstone with high plausibility. Blocks indispensable for making shafts, have been extracted probably from rocky outcrops typical for Istebna beds.

9

Petrograficzne i sedymentacyjne uwarunkowania zmienności właściwości fizyczno-mechanicznych kopaliny w złożach piaskowców magurskich.

100%

Bromowicz J.

Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. Konferencje

|

2002

|

tom Vol. 97, nr 33

9-25

PL

Analizowano zróżnicowanie podstawowych właściwości fizyczno-mechanicznych piaskowców magurskich pomiędzy złożami w różnych podjednostkach tektoniczno-facjalnych płaszczowiny magurskiej. Większość złóż o dobrze rozpoznanych takich właściwościach związana jest z pod jednostkami: krynicką i raczańską. Wykazano związki analizowanych właściwości z położeniem złóż w obrębie podjednostek. W obu nich następują zmiany w kierunku zachodnim, przy czym dla pod jednostki krynickiej właściwości się pogarszają dla raczańskiej zaś zdecydowanie polepszają. W obu podjednostkach w kierunku tym, zgodnym z transportem materiału, następuje zmniejszenie wielkości ziarna, przy czym zmiany te są silniejsze w podjednostce krynickiej. Zróżnicowanie właściwości jest wywołane zmianami w polimineralnym spoiwie piaskowców. W podjednostce krynickiej ku zachodowi spada zawartość spoiwa krzemionkowego piaskowców i rośnie ilastego. W raczańskiej zaś, przy mniejszej energii transportu, zawartość spoiwa krzemionkowego wzrasta i maleje ilastego.

EN

Fundamental physical and mechanical properties of the Magura Sandstone from deposits in various tectonic-facial subunits of the Magura Nappe were compared. Relationships between these properties and position of the deposits within the subunits were ascertained. Decisive influence of cement on the sandstone physical and mechanical properties was proved, as the relationships between the way of the cement formation and depositional conditions.

10

Perspektywy wykorzystania zwięzłych skał osadowych polskich złóż w drogownictwie - porównanie ze skałami magmowymi i metamorficznymi

63%

Bromowicz J. , Karwacki A.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2000

|

tom T. 26, z. 1

9-50

PL

W oparciu o ocenę właściwości fizyczno-mechanicznych wydzielono złoża skał osadowych zawierających kopaliny możliwe do wykorzystania w drogownictwie. Uwzględniając ich stan zagospodarowania, zakres rozpoznania i obowiązujące wymagania złoża te zakwalifikowano do czterech grup o kolejno pogarszających się właściwościach fizyczno-mechanicznych i omówiono perspektywy ich wykorzystania. Porównanie ze złożami skał magmowych i metamorficznych wykazało możliwości pozyskiwania surowców drogowych o podobnych właściwościach fizyczno-mechanicznych z szeregu złóż zwięzłych skał osadowych.

EN

Deposits of sedimentary rocks suitable for road construction were selected basing upon the evaluation of their physico-mechanical properties. Considering the state of deve!opment and assessment of the deposits as well as the technological requirements, the deposits were classified into the four groups of gradually declining physico-mechanical properties. Prospect for development is discussed. Comparison with deposits of igneous and metamorphic rocks demonstrated the possibility of exploitation of sedimentary industrial stones for road construction due to their similar physico-mechanical properties.

11

Kamienie dekoracyjne i architektoniczne eksploatowanych złóż Polski południowo-wschodniej

63%

Bromowicz J. , Figarska-Warchoł B.

Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. Studia i Materiały

|

2011

|

tom Vol. 132, nr 39

35-51

PL

Niejednolita jest kondycja złóż kamieni budowlanych Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Gór Świętokrzyskich i ich obrzeżenia, Roztocza oraz Karpat. Ich odmiany o korzystnych właściwościach fizyczno-mechanicznych (duża wytrzymałość na ściskanie i mała nasiąkliwość) wykorzystywane są do produkcji kruszyw, mimo niekiedy bardzo wysokich walorów dekoracyjnych i dużych możliwości uzysku materiału blocznego. W pozostałych produkowane są bloki, a także płytki - chętnie ostatnio stosowane w małej architekturze. Nastąpiło silne rozdrobnienie złóż, przy równoczesnym zaniku dzikiej, niekoncesjonowanej eksploatacji. Pojawiło się wielu nowych producentów oferujących bardzo interesujące odmiany kolorystyczne kamieni. Szczególnie silnie zaznacza się to w obrębie złóż piaskowców jury i kredy w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich.

EN

Active quarries of ornamented and dimension limestone and sandstone in the areas of Polish Jura, Holy Cross Mountains and its Mesozoic margin, Roztocze and the Carpathians were evaluated on the basis of current products yielded. Urgent need to protect the deposits of dimension stones of high block divisibility and good decorative properties has been demonstrated. Their intensive exploitation for the aggregate production may lead to a lack of ability to acquire blocks in the future.

12

Znajomość litologii surowca pomocą w rekonstrukcjach architektonicznych romańskich budowli na przykładzie refektarza klasztoru oo. Dominikanów w Krakowie

63%

Bromowicz J. , Magiera J.

|

2006

|

tom R. 48, nr 1-2

54-60

PL

Szczegółowe rozpoznanie petrografii i kształtów elementów kamiennych użytych do wzniesienia murów romańskiego refektarza klasztoru oo. Dominikanów w Krakowie wykazało wtórne użycia kamienia pochodzącego z różnych budowli, zniszczonych wskutek nieznanego dziś kataklizmu. Zbadano zmienność petrograficzną materiałów kamiennych wykorzystanych do wzniesienia murów romańskiego refektarza klasztoru oo. Dominikanów w Krakowie. Stwierdzono duże zróżnicowanie zarówno wśród zastosowanych tam wapieni (6 odmian) jak i piaskowców (14 odmian). Bardzo rozmaita jest też wielkość kształtek kamiennych. Wśród zastosowanego materiału znaleziono obrobione fragmenty świadczące o jego wtórnym wykorzystaniu. Duże zróżnicowanie petrograficzne kształtek kamiennych, zmienność ich wymiarów oraz wyraźna przypadkowość użycia różnych odmian kamieni, stanowią o wyraźniej odmienności opisywanego muru od innych romańskich budowli Krakowa. Został on zapewne wzniesiony z materiału pochodzącego z rozbiórki różnych budowli, zniszczonych przez nieznany dziś kataklizm.

EN

The building stones used in the wall of the Romanesque refectory of the Dominican Convent in Krakow reveal considerable petrographic variability. There are 6 varieties of the limestone and 14 of the sandstone. The size of blocks varies largely, as well. Carved architectural elements coming obviously from older edifices has been found, moreover. All this makes the wall apparently different from other Romanesque structures in Krakow. It seems plausible that it has been built of "recycled" stones, taken from the buildings that have been destroyed by is a disaster; which is unknown today.

13

Polskie złoża kamieni dla produkcji kruszyw łamanych na tle obiektów Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000

63%

Bromowicz J. , Magiera J.

Surowce i Maszyny Budowlane

|

2006

|

tom nr 3

56-61

PL

Natura 2000 to nazwa Europejskiej Sieci Ekologicznej, obejmującej kraje Unii Europejskiej. Obszary te są niezależne od obiektów objętych innymi formami ochrony przyrody, mogą jednak, i często obejmują, część lub całość takich terenów, jak: parki narodowe, rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Jest to więc nowa kategoria chronionych obiektów przyrodniczych, która - jak należy przypuszczać - stanowi nowy element konfliktu pomiędzy koniecznością pozyskiwania kopaliny i koniecznością chronienia przyrody. W artykule przedstawiono zakres tego konfliktu dla złóż dających możliwości produkcji naturalnych kruszyw łamanych. Artykuł informuje o przebiegu granic Europejskiej Sieci Ekologicznej i położeniu złóż, a także opisuje polskie złoża w obrębie Natura 2000.

14

Obniżenie wartości złóż kamieni budowlanych i drogowych w wyniku ograniczeń środowiskowych

63%

Bromowicz J. , Magiera J.

Surowce i Maszyny Budowlane

|

2006

|

tom nr 4

48--53

PL

Złoża, niezależnie od rodzaju kopaliny, są zwykle oceniane na podstawie kryteriów ekonomicznych: wielkości zasobów i jakości kopaliny. Ocena ta jest używana przy sprzedaży całego złoża lub samej kopaliny. Jest bardzo niewiele przypadków kompleksowej oceny złoża, opartej na klasyfikacji w skali kraju czy regionu. A już zupełnie brak takich ocen, które uwzględniałyby interakcje złoża ze środowiskiem naturalnym. Niniejszy artykuł ukazuje zmiany względnej wartości złóż, spowodowane ograniczeniami środowiskowymi. Przeanalizowano łącznie 47 polskich złóż kamieni budowlanych (blocznych) i do produkcji kruszyw łamanych. Tam, gdzie to było wskazane i możliwe, przy klasyfikacji zastosowano normy UE. "Wartość" złoża określono tu w skali względnej, od 0 (wartość najniższa) do 10 (wartość najwyższa).

15

Kamienie dekoracyjne i architektoniczne południowo-wschodniej Polski - złoża, zasoby i perspektywy eksploatacji

63%

Bromowicz J. , Figarska-Warchoł B.

|

2012

|

tom T. 28, z. 3

5-22

PL

Przedstawiono stan kopalń na tle tradycji wydobycia i użytkowania surowców kamiennych. Wytypowano czynne kamieniołomy, w których tradycyjnie pozyskiwane były bloki, jak też i takie, w których z racji wykształcenia serii złożowych, bloki mogą być przedmiotem eksploatacji w przyszłości. Oceniono też złoża, w których niegdyś wydobywano materiały kamienne powszechnie stosowane jako materiały dekoracyjne w krajowej architekturze, mimo że aktualnie są one nieczynne. W sumie przeanalizowano ponad 230 złóż. Zaprezentowano, uzasadnione ekonomicznie, perspektywy rozwoju wydobycia materiałów dekoracyjnych i architektonicznych w Polsce południowo-wschodniej na tle wymagań rynku europejskiego i możliwości wynikających zarówno z ograniczeń środowiskowych, jak i zasobowych. Ustalono, że są one zróżnicowane w zależności od walorów dekoracyjnych poszczególnych skał, ich bloczności i wielkości zasobów. Wydzielono skały i złoża, które mają możliwości rozwoju wydobycia na skalę europejską, krajową i lokalną. Pierwsze to zlepieńce zygmuntowskie, wapienie morawickie i zalesiackie oraz dolomity diploporowe. Zakres krajowy mogą mieć odpowiednio zagospodarowane złoża paleozoicznych wapieni okolic Kielc i Krzeszowic oraz niektóre bloczne złoża piaskowców z obrzeżenia Gór Świętokrzyskich i Karpat. Rozwój na skalę lokalną mają zapewnione drobne złoża piaskowców w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich i z Karpat oraz wapieni na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, produkujące materiał wykorzystywany w małej architekturze. Wykazano zagrożenie dla złóż skał blocznych, związane ze stosowaniem materiałów wybuchowych przy wykorzystaniu ich zasobów do produkcji kruszyw łamanych. Dla złóż najbardziej atrakcyjnych skał uzasadniono konieczność ich ochrony przed eksploatacją w innych celach niż produkcja bloków. Stwierdzono, że powrót do zarzuconych kamieniarskich tradycji jest możliwy i konieczny z racji licznych powiązań, poprzez historię, architekturę i sztukę, z kulturą narodową. Wymaga on sporych inwestycji dla unowocześnienia sposobu zagospodarowania złóż, a także związanych z promocją polskich kamieni na rynku europejskim. Należy przy tym uwzględnić możliwość zaangażowania funduszy Unii Europejskiej.

EN

In the article there was described the current state of mines against a background of tradition of exploitation and application of rock raw materials. Active quarries were selected, where the extraction of rock blocks has been a tradition, as well as quarries where the geological structure of the deposit allows to exploit the blocks in the future. There were also assessed old quarries and their deposits where the popular stones had been extracted in the past and then used in domestic architecture as a decorative materials. That is a group of more than 230 deposits in total. It has been presented economically justified perspectives of exploitation development concerning decorative and architectural rocks in south-eastern Poland against a background of European market requirements, the state of resources and environmental limitations. It was established that they are differentiated depending on the decorative properties of the rocks, their block divisibility and quantity of resources. Taking above-mentioned into consideration the deposits have been classified to groups which have the chances of exploitation development in the European, domestic and local scale. The former are Zygmuntówka Conglomerate, Morawica Limestone, Zalesiaki Limestone and Diplopora Dolomite. The domestic scope of use can be associated with properly developed deposits of Paleozoic limestones in the vicinity of Kielce and Krzeszowice and some dimension sandstones in the margin of the Holy Cross Mountains and in the Carpathians. The small deposits of sandstones from the Holy Cross Mountains margin and from the Carpathians as well as deposits of limestones from the Kraków-Częstochowa Upland, excavating material used in so called small architecture, have guarantee of local development. Moreover there was shown the hazard to the dimension stones deposits connected with the huge consumption of their resources for the production of crushed aggregates. This problem concerns especially raw materials with good physico-mechanical properties. For the most attractive rocks it was justified the need of their protection against exploitation for the other purposes than block production. It was stated that the return to local masonry traditions is possible and necessary because of many connections with the national culture through its history, architecture and art. It requires large investments for modernize the exploitation methods as well as for promotion of Polish stones in the European market. It must be also taken into consideration the possibility of financial support from the European Union funds.

16

The influence of joints and micro-fractures on the limestone aggregate shape and quality

63%

Figarska-Warchoł B. , Bromowicz J.

|

tom T. 26, z. 4

89-108

EN

The paper presents results of investigations on the influence of joint and micro-fractures on the shape of a crushed grain - one of the most important parameter of the quality of crushed aggregate. Three structural types of the Jurassic limestone exploited in the Nielepice deposit nearby Kraków (Poland) were analysed. Cuboidal samples of platy and bedded limestones formed as intra-bio-micrite and intra-bio-sparite were subjected to recurrent cycles of mechanical stress and freeze-thaw process with the aim of inducing fractures. Their directions and frequency were determined by the microscopic observation and by the measurements of longitudinal ultrasonic waves velocities. Crushed and fractionated rock material was used in investigation of grain shape. Three diameter of each grain were measured. Calculated ratios of elongation and flatness have been presented on the Zingg diagrams. Generally, grains of the crushed aggregate from Nielepice are flat, the most in the platy limestones. Isometric grains are less frequent in finer fractions. The structure and texture of rock affect significantly the shape of the finest grains. The shape and dihedral angles of aggregate grains have been compared to the elementary fracture cell, which resulted from the intersection of the joint surfaces observed in the quarry. The same shape is reproduced in the subsequent fractions of the grains. Thin sections were cut parallel to the directions of the main joint sets. Their investigation revealed micro-fractures elongated in the same directions. Distances between them range from the micrometers to centimeters. Changes of velocity of longitudinal ultrasonic waves triggered by rock fatigue process correspond with the shapes of grains of various fractions. Pre-existing cracks and their later opening may cause developing of specific shape of the grains. The influence of new fractures on the aggregate quality has been also stated by significant growth of water absorption measured before and after process of rock fatigue. The apparent density difference was smaller.

PL

Artykuł przedstawia wyniki badań nad wpływem ciosu i mikrospękań na właściwości kruszywa rozpatrywanego jako jego kształt. Badaniom poddano trzy odmiany teksturalne wapieni jurajskich eksploatowanych ze złoża Nielepice w pobliżu Krakowa (Polska). Prostopadłościenne próby wapieni płytowych i uławiconych wykształcone jako intra-bio-mikryt i intra-bio-sparyt poddawano wielokrotnym cyklom ściskania i mrożenia w celu wywołania spękań. Kierunki ich pojawiania się oraz częstotliwość określano na podstawie obserwacji mikroskopowych oraz badań prędkości fal ultradźwiękowych w różnych kierunkach. Badania kształtu ziaren kruszywa wykonywano na podstawie materiału pokruszonego w laboratorium i podzielonego na frakcje. Dla każdego ziarna wykonano pomiar długości trzech prostopadłych do siebie osi. Obliczone na ich podstawie współczynniki wydłużenia i spłaszczenia przedstawiono na diagramach Zingga. Generalnie ziarna kruszywa łamanego z Nielepic wykazują spłaszczenie, szczególnie dla wapieni płytowych. Ilość ziaren izometrycznych zmniejsza się w drobniejszych frakcjach. W ziarnach najdrobniejszych na ich kształt wpływa w dużej mierze struktura i tekstura skały. Kształt i dwuścienne kąty ziaren kruszywa porównano z kształtem spękaniowej komórki elementarnej, wynikającym z przecięcia powierzchni spękań ciosowych pomierzonych w wyrobisku. Kształt ten jest powielany wielokrotnie w coraz mniejszych frakcjach. Szlify mikroskopowe zostały wycięte równolegle do kierunków głównych zespołów spękań. Ich badania wykazały obecność mikrospękań rozciągających się w tych kierunkach w odległościach od milimetrów do centymetrów. Tendencja zmian prędkości fal ultradźwiękowych materiału poddawanego męczeniu znajduje swoje odbicie w tendencji zmian kształtu kruszywa określanego dla różnych frakcji. Istnienie założonych spękań i ich późniejsze otwieranie może doprowadzić do powstania ziaren o określonym kształcie. Wpływ pojawiania się nowych spękań na jakość kruszywa został określony także poprzez istotny wzrost nasiąkliwości wagowej skał przed i po procesie ich męczenia. Różnica w gęstości pozornej była mniejsza.

17

Konieczność ochrony złóż unikalnych wapieni dekoracyjnych w Polsce

63%

Bromowicz J. , Figarska-Warchoł B.

|

2011

|

tom R. 52, nr 1-2

46-54

PL

W Polsce zaniechano wykorzystania złóż silnie zlityfikowanych skał węglanowych dla produkcji materiałów dekoracyjnych '• na rzecz eksploatacji nastawionej na pozyskiwanie kruszyw. Wiąże się to często ze stosowaniem materiałów wybuchownh '• co z natury rzeczy ma powodować powstanie spękań, które uniemożliwiają pozyskiwanie w przyszłości dużych, prostopadłościennych brył zwanych blokami. Sytuacja taka dotyczy złóż wapieni, które z racji szczególnych walorów dekoracyjnych lub wyjątkowo korzystnych warunków pozyskiwania bloków czy też bardzo ograniczonego obszaru występowania ich szczególnie atrakcyjnych odmian powinny być zachowane wyłącznie dla pozyskiwania materiału blocznego. Wśród nich są: położone w Górach Świętokrzyskich złoże wapieni dewońskich Bolechowice, permskich zlepieńców zygmuntowskich i jurajskich wapieni Wola Morawicka, a w obrębie Wyżyny Sląsko-Krakowskiej złoże dewońskich wapieni z Dębnika oraz jurajskich wapieni Zalesiaki i Raciszyn. Istnieje pilna potrzeba zapewnienia prawnej ochrony złóż kopalin o unikalnym wykształceniu.

EN

In Poland, deposits of strongly lithificated carbonate rocks traditionally regarded as decorative material are currently exploited as a source of raw material for aggregate production. This often involves the use of explosives, which provokes the formation of cracks. Their presence makes it impossible to obtain large, cuboidal blocks in the future. This situation applies to limestone deposits, which have special decorative features, exceptionally favourable conditions for obtaining blocks or a very limited area of occurrence. Among them there are deposits situated in the Holy Cross Mountains and in the Kraków-Częstochowa Upland such as deposits of Devonian limestones - Bolechowice and Dębnik, Permian conglomerates - Zygmuntówka and Jurassic limestones - Wola Morawicka, Zalesiaki and Raciszyn. There is an urgent need to ensure legal protection of mineral resources of dimension stones with a unique qualities.

18

Kamień w budowlach Krakowskich Benedyktynów

63%

Bromowicz J. , Magiera J.

Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. Konferencje

|

2007

|

tom Vol. 119, nr 48

13-27

PL

W trakcie badań kamieni wczesnośredniowiecznych budowli Krakowa zwrócono uwagę na podobieństwo materiału użytego do budowy romańskiego kościoła św. Gereona na Wawelu i kościoła klasztoru Benedyktynów w Tyńcu. Są to dosyć zwięzłe, wapniste, porowate piaskowce o zróżnicowanym uziarnieniu i charakterystycznej laminacji. Specyficzny dla nich jest zawsze spory udział fragmentów igieł gąbek oraz spoiwo o zmiennym udziale krzemionki, węglanów i minerałów ilastych. Są to piaskowce karpackie z warstw gazowych, które najbliżej Krakowa odsłaniają się w okolicy Wieliczki. Różne są wymiary piaskowcowych kształtek Użytych w murach obu kościołów. W kościele tynieckim ponadto bardziej staranny jest sposób wykonania naziemnych murów apsyd w porównaniu z murami sąsiadującego prezbiterium, w ktorym można się dopatrzyć ponownego użycia kamienia. Jest wielce prawdopodobne, że kościoł św. Gereona był obsługiwany przez Benedyktynow przed fundacją tynieckiego klasztoru, a analiza materiałow kamiennych pozwala na przypuszczenie, że do budowy klasztoru użyto powtornie materiały kamienne pochodzące z budowli wawelskich. Istotne w powyzszych rozważaniach jest także to, że zarowno budowla wawelska, jak i tyniecka zostały wzniesione na wychodniach wapieni jurajskich, stanowiących typowy materiał kamienny romańskich budowli Krakowa, a mimo to zastosowano w nich piaskowiec.

EN

Investigations on early mediaeval edifices in Krakow revealed striking similarities of building stones used for the construction of romanesque St. Gereon's church on the Wawel hill and the Benedictins abbey church in Tyniec, located ca. 10 km further West. The sandstone used there is moderately compact, calcareous, porous and fine- to coarse grained and reveal very characteristic lamination. Also characteristic is significant content of sponge spicules and matrix rich in silica, carbonates and clay minerals. The sandstone comes from the gaize beds (lower cretaceous), that occur in the vicinity of Wieliczka, just ca. 20 km SE of Krakow. Despite mineral and petrographic similarities, the size of stone bricks used in both edifices varies. Moreover, the walls of the apse in the Tyniec Abbey are built more carefully than walls of the presbytery nearby. This suggests that stones in the presbytery were taken from an older building and applied again. It seems probable that Benedictines had used St. Gereon's church on the Wawel before the Abbey was founded. When the time came for the construction of the Abbey, the stones taken from some Wawel ruined buildings were reused. It is striking, that despite the fact that both edifices are located atop the limestone rock, otherwise very popular building material in the Krakow region, the sandstone (not quite local) was used for their construction.

19

Marmur Błogosławionej Salomei : odmiana wapienia górnojurajskiego i jego rola w małej architekturze

63%

Bromowicz J. , Figarska-Warchoł B.

|

2016

|

tom Vol. 64, nr 10

848--860

EN

The paper is an attempt to evaluate the geological and quarrying conditions of the Blessed Salomea “marble”. Its physico-mechanicalproperties were determined in relation to the lithology. The probable volume of excavated rock material was compared to the volume of the small architecture elements, mainly altars and tombstones made of this stone. The comparison indicates that the rocks with similar colour and physico-mechanical properties occur also within other outcrops of Upper Jurassic limestones in the vicinity of Cracow. The “marble” of Blessed Salomea is distinguishable due to its otherfeatures. Besides the ability to take polish, these include the possibilities of cutting very large blocks and ability to be carved for figural and ornamental sculpture. These characteristics are related to the homogeneity caused by the large amount of micrite. So far, no other Jurassic limestone with these distinguishing properties has been found.

20

Badania geologiczne materiałów kamiennych wczesnośredniowiecznych budowli Krakowa

63%

Bromowicz J. , Magiera J.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2010

|

tom nr 439 (2)

425--435

PL

W artykule przedstawiono wyniki badań skał użytych we wczesnośredniowiecznych budowlach Krakowa. Analiza zróżnicowania zastosowanego materiału, jego kształtów i wymiarów z uwzględnieniem znajomości budowy geologicznej okolicy miasta i możliwości złożowych w obrębie wychodni rozpoznanych w budowlach skał, pozwala na wnioskowanie o umiejętnościach wykonawców w zakresie obróbki kamienia, jego transportu i metod pozyskiwania. Informacje te są istotne przy ustaleniu sukcesji użycia poszczególnych materiałów, pozwalają też typować miejsca ich wydobycia. Szczegółowe opisy skał w dostępnych murach budowli wykazały obecność wśród nich: dolnokredowych zwięzłych piaskowców i jurajskich wapieni o podzielności cienkopłytowej, dolnokredowych zwięzłych piaskowców o podzielności grubopłytowej, jurajskich wapieni o nieregularnej podzielności i miękkich ciosowych piaskowców z przełomu kredy i paleogenu (istebniańskie). Dwie pierwsze z wymienionych odmian skał występują w najstarszych, przedromańskich budowlach Wawelu, piaskowce zwięzłe o grubopłytowej podzielności zastosowano w murach wawelskiego kościoła św. Gereona i kościoła klasztoru Benedyktynów w Tyńcu. Wapienie o nieregularnej podzielności należą do najwcześniej i najpowszechniej stosowanych materiałów wykorzystywanych zarówno do wykonania fundamentów, jak i wypełnienia wnętrza murów o licach płytkowych. Po opanowaniu obróbki stały się surowcem do wyrobu kształtek prostopadłościennych. Miękkie ciosowe piaskowce pojawiły się jako ostatni materiał kamienny wprowadzony do krakowskiego budownictwa romańskiego. Umożliwiały one pozyskiwanie dużych brył do wyrobu kolumn i płyt nagrobnych. Przeprowadzone analizy wykazały dużą jednorodność w zakresie stosowanych odmian skał i równocześnie wyraźne zróżnicowanie w doborze materiału stosowanego w różnych częściach budowli. Ich najważniejsze fragmenty zawierają najbardziej jednorodny materiał danej odmiany. Od powyższej zasady odbiegają mury najstarszej części klasztoru Dominikanów, co pozwala wnioskować o pochodzeniu kamiennego materiału z różnych budowli zniszczonych wskutek nieznanego dziś kataklizmu. Rekonstrukcje architektoniczne uwzględniające objętość użytego materiału pozwalają na ocenę wielkości wyrobisk potrzebnych do jego uzyskania, a wymiary detali architektonicznych wskazują na wykorzystanie występowania piaskowców istebniańskich w formie odrębnych skałek.

EN

Stones used in early mediaeval buildings in Kraków were investigated. Analysis of diversity of stones used in the buildings, their shape and size, with regard to the geology and resources of the Kraków vicinity, allowed evaluating skills of ancient miners, carriers and stonecutters. It helped considerably in reconstructing of a succession of different stones and sites of their quarrying. The following stone types have been recognized: thin-plated compact sandstone (Carpathian flysch; Lower Cretaceous) and limestone (Upper Jurassic); thick-plated compact sandstone (Carpathian flysch; Lower Cretaceous); massive, irregularly breaking limestone (Upper Jurassic); soft, regularly splitable (dimension) Istebna sandstone (Carpathian flysch; Cretaceous/Paleocene). Thin-plated sandstone and limestone were used in the oldest, pre-Romanesque buildings on the Wawel Hill. Thick-plated limestone was applied in the walls of the Romanesque churche of Wawel’s St. Gereon and in the Benedictines Abbey church in Tyniec. Irregular limestone clumps have been commonly used since the very early stages for both constructing of the foundations and filling interior of the walls faced with slabs and plates. Later, as the stonecutters skills developed, regular blocks and bricks were cut from the massive limestone. The soft Istebna sand-stone appeared the last in the Romanesque buildings. Its thick-bedded deposits yielded large blocks suitable for cutting columns and tombstones. Analysis revealed that various types of the stones were relatively very homogeneous. On the other hand, stones used in different parts of buildings were considerably variable. The only exception are the walls of the oldest part of the Dominicans convent. The stones used there stemmed probably from various, earlier demolished structures. Volume of the stones used in buildings, estimated from the architectonic reconstructions, points to the size of ancient quarries. The largest elements were probably cut from blocks quarried from rocks (tors) or cliffs developed on natural outcrops and easily mined.