Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Etylobenzen

100%

Soćko R.

|

tom Nr 2 (64)

109--130

PL

Etylobenzen (EB) jest węglowodorem aromatycznym występującym w postaci bezbarwnej cieczy o aromatycznym zapachu, stosowanym głównie do produkcji styrenu. Dużą ilość etylobenzenu (15 ÷ 20%) zawiera także ksylen techniczny (mieszanina izomerów). Etylobenzen występuje w ropie naftowej oraz powstaje w procesie krakingu ropy naftowej. W mieszaninie z ksylenem etylobenzen jest powszechnie stosowany jako składnik rozpuszczalników do farb i lakierów, a dzięki swoim właściwościom przeciwstukowym jest również składnikiem paliw. Stosowany jest także zamiast benzenu w rozcieńczalnikach farb drukarskich i jako rozpuszczalnik w przemyśle gumowym i chemicznym, a także jako środek owadobójczy. Główną populacją narażonych na etylobenzen są pracownicy zatrudnieni przy produkcji styrenu, oraz technicznego ksylenu lub w miejscach używania go jako rozpuszczalnika (np. w przemyśle gumowym i tworzyw sztucznych). Narażenie na etylobenzen występuje wśród użytkowników ksylenu, którzy stosują go do: odtłuszczania, usuwania farby, zabezpieczenia przed rdzą i lakierowania. W polskim przemyśle liczba narażonych osób na ten związek jest duża. W narażeniu na związek o stężeniach ponadnormatywnych pracowały w 2000 r. 353 osoby. W Polsce etylobenzen jest produkowany przez Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne w Płocku. Etylobenzen wchłania się głównie w drogach oddechowych w postaci par i w postaci ciekłej przez nieuszkodzoną skórę. Pary etylobenzenu o większych stężeniach działają drażniąco na oczy, gardło i błony śluzowe górnych dróg oddechowych człowieka oraz działają depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy. Etylobenzen może u narażanych uszkadzać wątrobę i nerki, nie wykazano jednak jego działania mutagennego, a także jednoznacznie nie przypisano mu działania teratogennego na człowieka, chociaż u zwierząt doświadczalnych wykazano ewidentne jego działanie rakotwórcze. Ustalając wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) etylobenzenu, uwzględniono wyniki badania inhalacyjnego, którym poddano ludzi. Jednorazowe 8-godzinne narażenie na etylobenzen o stężeniu 430 mg/m3 (NOEL) nie wywołało żadnych wykrywalnych zaburzeń. Zaproponowana wartość NDS etylobenzenu wynosi 200 mg/m3, natomiast wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) – 400 mg/m3, a ponieważ substancja wchłania się przez skórę zaproponowano także oznaczenie jej literami “Sk”. W USA (ACGIH) i w Niemczech zalecono ponadto oznaczanie w moczu stężenia kwasu migdałowego jako wskaźnika narażenia na etylobenzen. W kontrolowanych badaniach przeprowadzonych na ochotnikach narażonych na etylobenzen stwierdzono korelację między stężeniem etylobenzenu w środowisku pracy, wyrażonym w miligramach na metr sześcienny, a stężeniem kwasu migdałowego w moczu, wyrażonym w miligramach na gram kreatyniny. Zaproponowano przyjęcie stężenia 40 mg kwasu migdałowego/g kreatyniny za wartość dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) etylobenzenu, a także określono szybkość wydalania związku w próbce moczu pobranej 2 h pod koniec zmiany roboczej wynoszącą 20 mg/h.

EN

Ethyl benzene is a colorless, flammable liquid with an aromatic odor. Ethyl benzene is used as a solvent, as an intermediate in the production of styrene, and in the plastics and rubber industries. Industrial grade xylene contains approximately 20% ethyl benzene. Ethyl benzene is an irritant of the skin and mucous membranes and appears systemically to have acute and possibly chronic effects on the central nervous system. Other chronic health hazards, as evidenced in animal experimentation, would be damage to the liver, kidneys, and testes. The Expert Group for Chemical Agents recommended, on the basis of the results of a human inhalation study, a TLV value for ethyl benzene 200 mg/m3 and the value of 400 mg/m3 as the Short-Term Exposure Limit (STEL). The proposed values of hygiene standards should protect workers against the effects of ethyl benzene mainly on the central nervous system as well as potential liver and kidneys damage. The values should minimize the potential for eye and skin irritation. Ethyl benzene should be denoted with “Skin” notation.

2

Octan etylu. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

100%

Soćko R.

|

tom Nr 2 (76)

73--94

PL

Octan etylu (EA) jest przezroczystą, bezbarwną cieczą lotną stosowaną w przemyśle: kosmetycznym, organicznym i farmaceutycznym, a także w laboratoriach jako odczynnik. Stosuje się go także jako plastyfikator tworzyw sztucznych oraz rozpuszczalnik organiczny: farb, lakierów, emalii, żywic estrowych, olejów, tłuszczów, a także jako surowiec w wielu syntezach organicznych. Octan etylu dzięki swojemu specyficznemu zapachowi ma zastosowanie w przemyśle kosmetycznym oraz spożywczym do produkcji związków zapachowych i smakowych. Octan etylu został zaklasyfikowany urzędowo jako substancja drażniąca z przypisanym zwrotem zagrożenia: działa drażniąco na oczy. Powtarzające się narażenie może powodować wysuszanie lub pękanie skóry i zawroty głowy. Octan etylu w warunkach narażenia zawodowego wchłania się do organizmu drogą inhalacyjną oraz przez skórę. Populację osób narażonych na octan etylu stanowią głównie pracownicy zatrudnieni przy jego produkcji. W 2007 r. liczba osób zawodowo narażonych na octan etylu powyżej wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS), czyli 200 mg/m3, wynosiła, według działów PKD, 46 osób, a w 2010 r. 45 osób. U ludzi głównymi skutkami narażenia ostrego inhalacyjnego na mgły lub pary octanu etylu o dużych stężeniach były stany zapalne nosa i gardła spowodowane działaniem drażniącym związku. U osób narażanych obserwowano ponadto: bóle głowy, nudności, osłabienie i dyskomfort związany z intensywnym zapachem związku. Podobne objawy, lecz mniej nasilone, występowały u ludzi narażonych zawodowo na działanie octanu etylu. Octan etylu nie jest klasyfikowany jako rakotwórczy dla ludzi. Na podstawie wyników badań doświadczalnych na zwierzętach nie stwierdzono wpływu octanu etylu na rozrodczość, nie wykazano jego działania teratogennego i embriotoksycznego. Wyniki badań działania mutagennego i genotoksycznego octanu etylu są w większości przypadków negatywne.U ludzi za skutek krytyczny działania octanu etylu drogą inhalacyjną przyjęto działanie związku drażniące na oczy i błony śluzowe dróg oddechowych. Wartość NDS octanu etylu wyliczono na podstawie wartości NOAEL uzyskanej z wyników badania przeprowadzonego na ochotnikach narażanych na octan etylu o stężeniu 1468 mg/m3 przez 4 h. Wyliczona wartość NDS octanu etylu wynosi 734 mg/m3. Ze względu na działanie drażniące octanu etylu zaproponowano ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) równej 1468 mg/m3 i oznakowanie związku literą „I" oznaczającą substancję o działaniu drażniącym. Przyjęte wartości normatywów higienicznych powinny zabezpieczyć pracowników przed działaniem drażniącym octanu etylu oraz przed jego potencjalnym działaniem na układ nerwowy. Nie ma w dostępnym piśmiennictwie danych ilościowych na temat wchłaniania octanu etylu przez skórę. Na podstawie wyników badań na królikach narażanych na octan etylu nie stwierdzono objawów ostrej toksyczności, dlatego nie ma podstaw do oznakowania związku literami „Sk" oznaczającymi substancję wchłaniającą się przez skórę.

EN

Ethyl acetate is colourless, transparent liquid with a fruity odour. It is one of the most widely used solvents and extractants in various industrial applications. Ethyl acetate is absorbed well by inhalation and rapidly hydrolyzed to ethanol and acetic acid, which are metabolized further. Its acute toxicity is very low. The critical effect in human is irritation of the upper respiratory tract and eyes after exposure to concentrations of over 1468 mg/m3. In high, almost lethal concentrations, ethyl acetate is narcotic and causes lung damage. Daily application of ethyl acetate led to defatting of the skin and damage to the stratum comeum of tested persons. Studies of volunteers exposed to ethyl acetate showed its irritating effect on the eyes and airways after exposure to a concentration of 1468 mg/m3 (LOAEL). Following the above data, the MAC value for ethyl acetate was established at 734 mg/m3 and the value of STEL at 1468 mg/m3. The proposed values of the hygienic standards should protect workers from harmful effects of ethyl acetate on their eyes, airways and nervous system. An additional notation for ethyl acetate: "I" - an irritant substance.

3

Izofluran

63%

Soćko R. , Kupczewska-Dobecka M.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2007

|

tom Nr 2 (52)

83--100

PL

Izofluran w temperaturze pokojowej jest bezbarwną, przezroczystą, lotną cieczą o delikatnym zapachu eteru. Jest anestetykiem wziewnym z grupy węglowodorów halogenowych wprowadzonym do praktyki klinicznej w 1981 r. Uważa się, że w porównaniu z innymi anestetykami jest on obciążony mniejszą liczbą działań ubocznych niż enfluran i większym od halotanu współczynnikiem terapeutycznym, a wśród halogenowych anestetyków izofluran jest uważany za związek o dużym marginesie bezpieczeństwa. Wielkość narażenia na izofluran w salach operacyjnych zależy od wyposażenia sal w kontrolowaną klimatyzację i wentylację, a także od metod podawania anestetyku. Średnie stężenie izofluranu dla 8-godzinnego czasu zmiany roboczej wynosiło w salach operacyjnych w województwie łódzkim około 2,7 mg/m3, a maksymalne stężenie – około 20,7 mg/m3. Skutki niepożądanego działania izofluranu obserwowano u ludzi poddawanych narkozie tym anestetykiem. Dotyczą one przede wszystkim narażenia na ten związek o bardzo dużych stężeniach, tzn. anestetycznych lub subanestetycznych. Izofluran powoduje u ludzi zależną od wielkości stężenia depresję ośrodkowego układu nerwowego, wykazuje działanie na układ sercowo-naczyniowy i oddechowy, a ponadto działa drażniąco na oczy, błony śluzowe dróg oddechowych i skórę. Wsród personelu medycznego bloków operacyjnych narażonego na działanie różnych anestetyków stwierdzono takie subiektywne objawy narażenia na izofluran, jak: odczucie zmęczenia, bóle głowy i rozdrażnienie. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono informacji dotyczacych skutków zawodowego narażenia na izofluran. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono także danych na temat działania rakotwórczego, embriotoksycznego oraz wpływu na rozrodczość izofluranu. Na podstawie wyników badań doświadczalnych nie stwierdzono również działania teratogennego i mutagennego izofluranu. Główną drogą usuwania izofluranu z organizmu wchłoniętego przez drogi oddechowe są płuca. Tą drogą jest on wydalany w postaci niezmienionej, a tylko niewielka jego część ulega u ludzi biotransformacji. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych pozwalających na ocenę zależności skutków działania izofluranu od wielkości narażenia wśród personelu medycznego. Wartość normatywu higienicznego izofluranu w poszczególnych państwach mieści się w przedziale 15,2 ÷ 375 mg/m3 (2 ÷ 50 ppm). Przyjmując, że układem krytycznym działania izofluranu jest OUN i zakładając taki sam mechanizm działania jak w wypadku innych związków z tej grupy, zaproponowano przyjęcie dla izofuranu wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) równej 32 mg/m3 (4 ppm). Proponuje się nieustalanie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) izofluranu, ponieważ związek ten o stężeniach nawet 1000 razy większych od zaproponowanej wartości NDS nie powodował podrażnienia błon śluzowych dróg oddechowych.

EN

Isoflurane is polyfluorinated anaesthetic used during surgical treatment in adult and child patients. It is usually applied as a mixture with oxygen or dinitrogen monoxide. An assessment of health risk from exposure to this inhalant anaesthetic poses a serious problem for employers, mostly due to the fact that this compound belongs to the category for which no Maximum Admissible Concentration (MAC) has been established. Consequently, there is no obligation to measure its air concentration in the workplace. However, the employer is responsible for determining whether or not a given hazardous agent is present in the working environment. The setting of a MAC value for isoflurane has recently been the objective of the activity of the Expert Group for Chemical Agents that has proposed accepting the MAC values of 32 mg/m3 (= 4 ppm) for isoflurane in assessment of workplace hazards. This exposure level is to protect surgical staff from adverse neurological, cardiovascular, respiratory and irritant effects.

4

Benzenotiol. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

63%

Soćko R. , Czerczak S.

|

tom Nr 3 (37)

61--69

PL

Benzenotiol jest białą lub jasnożółtą cieczą o zapachu czosnku. Jest stosowany w przemyśle chemicznym i farmaceutycznym do syntezy wielu związków chemicznych, w tym leków. W procesach syntezy organicznej jest stosowany jako rozpuszczalnik. Jest substancją czynną herbicydów i insektycydów. Benzenotiol wchłania się do organizmu człowieka drogami oddechowymi, drogą pokarmową oraz przez skórę. W warunkach przemysłowych drogami narażenia są głównie droga oddechowa i skóra. Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (DzU nr 140, poz. 1172) substancja jest klasyfikowana jako łatwo palna (R10) i toksyczna z przypisanymi zwrotami określającymi zagrożenie: działa toksycznie przez drogi oddechowe, w kontakcie ze skórą i po połknięciu (R23/24/25). Objawami zatrucia ostrego i przewlekłego benzenotiolem u ludzi i zwierząt jest działanie drażniące na oczy i skórę. U zwierząt doświadczalnych stwierdzono poważne uszkodzenie rogówki z upośledzeniem widzenia. Wartość NDS benzenotiolu w powietrzu na stanowisku pracy ustalono przez analogię do merkaptanu etylu, tj. na poziomie 2,0 mg/m³. Zaproponowana wartość NDS powinna zabezpieczyć przed działaniem drażniącym w warunkach narażenia zawodowego. Zaproponowano nieustalanie wartości NDSCh benzonotiolu. Ze względu na fakt, że substancja wchłania się przez skórę (LD50s – 134 mg/kg) proponuje się oznakowanie jej literami „Sk”.

EN

Benzenethiol is a colorless liquid with an offensive, garlic-like odor. An odor threshold of 0,00094 ppm has been reported. It is flammable and a dangerous fire risk. Benzenethiol is used as a chemical intermediate, solvent, and mosquito larvicide. Benzenethiol has caused irritation of the mucous membranes of the lips, mouth, and nose in humans and animals. Benzenethiol can cause severe dermatitis, headaches, and dizziness. The MAC of 2 mg/mJ is based on analogy with a similar but more toxic compound, ethyl mercaptan. This limit would protect workers from significant risks of CNS effects, other systemic injuries, and skin irritation potentially associated with exposure to benzenethiol above the MAC. At this time, there are no bases for establishing a STEL Considering benzenethiol skin absorption in the liquid and vapour form we suggest additional notation (Sk).

5

Octan izopentylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

63%

Soćko R. , Czerczak S.

|

2001

|

tom Nr 3 (29)

185--196

PL

Octan izopentylu jest jednym z izomerów octanu n-pentylu. Octan izopentylu jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym bananowym zapachu stosowaną jako rozpuszczalnik nitrocelulozy, celuloidu, żywic, tłuszczów, wosków oraz używaną jako substancja aromatyczna w przemyśle cukierniczym i mydlarskim, a także w przemyśle perfumeryjnym. Octan izopentylu dobrze się wchłania przez drogi oddechowe i z przewodu pokarmowego. Może wchłaniać się również przez nieuszkodzoną skórę. W organizmie ulega hydrolizie do alkoholu izopentylu i kwasu octowego. Pary octanu izopentylu działają drażniąco na śluzówki oczu oraz na błonę śluzową górnych dróg oddechowych. Działanie drażniące na oczy wykazano u ludzi, kiedy związek podawano przez 3 ÷ 5 min, o stężeniu 1596 mg/m³. Narażenie drogą inhalacyjną powoduje ponadto senność, bóle głowy, ból gardła i zmęczenie. Większe stężenia octanu izopentylu wykazują działanie narkotyczne, a także mogą powodować zaczerwienienie i suchość skóry. Na podstawie wyników badań na zwierzętach wykazano także działanie drażniące par i postaci ciekłej octanu izopentylu na oczy. Wartość NDS octanu izopentylu ustalono na podstawie wartości RD50 dla tego związku, którą na podstawie wyników badań na myszach ustalono na poziomie 5612 mg/m³. Dla substancji o działaniu drażniącym wartość NDS może znajdować się w przedziale od 0,01 do 0,1 RD50, a wartość NDS w przedziale od 56,12 do 561,2 mg/m³. Ze względu na podobną siłę działania drażniącego octanu izopentylu i octanu n-pentylu sugeruje się przyjęcie takiej wartości NDS octanu izopentylu, jaka obowiązuje aktualnie w Polsce dla octanu n-pentylu, tj. na poziomie 250 mg/m³. Wartość ta mieści się w powyższym przedziale i jest zbliżona do wartości normatywu obowiązującego w innych państwach, w tym również w Unii Europejskiej. Wartość NDSCh proponuje się ustalić na poziomie 500 mg/m³ (dwa razy wartość NDS) ze względu na działanie drażniące związku.

EN

Isoamyl acetate is an isomer of pentyl acetate. Isoamyl acetate is a colorurless, flammable liquid with a banana or pear-like odour. Isoamyl acetate is employed as a solvent and is used in perfumes and flavourings. Banana oil (pear oil), a commercial mixture of amyl acetate isomers, has found wide use as a solvent in lacquers and other products containing cellulose esters. The acute toxicity of isoamyl acetate for laboratory animals is low by all routes of administration. The subcutaneous LD5o for rabbit is 17500 mg/kg, and the oral LD50 for the rat is 16600 mg/kg. The liquid and vapour phases of isoamyl acetate are iritating to the eyes, skin and mucous membranes. Narcotic effects occur at high concentrations. It probably does not accumulate. Animal experiments suggest that isoamyl acetate readily reacts with water in the body to form isoamyl alcohol and acetic acid, which are excreted in the urine. In setting the MAC value, the results of an acute irritation study (RD50 concentration which produces a 50% reduction in breath rate in mice exposed for 10 min. was 5612 mg/m3) were considered. Because of the above data, the MAC value for isoamyl acetate was established at 250 mg/m3 and the value of STEL at 500 mg/m3.

6

Schemat jakościowej oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy na przykładzie amoniaku, amin alifatycznych i alkanoloamin stosowanych w przemyśle

63%

Soćko R. , Kupczewska-Dobecka M.

Przemysł Chemiczny

|

2004

|

tom T. 83, nr 5

220-224

7

Metoksychlor (pył) : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

63%

Soćko R. , Czerczak S.

|

tom Nr 4 (26)

99--120

PL

Metoksychlor jest insektycydem z grupy węglowodorów chlorowanych i występuje w postaci białego lub bezbarwnego, krystalicznego proszku. Jest stosowany głównie w celu zwalczania insektów drzew owocowych, warzyw i zbóż, w postaci proszku do zawiesin (25- i 50-procentowych), preparatów pylistych (410-procentowych), aerozoli i preparatów emulsyjnych (24-procentowych). Narażenie na działanie metoksychloru może występować w czasie produkcji, formowania preparatów lub stosowania środków ochrony roślin. Z przedstawionych w niniejszym opracowaniu wyników badań działania toksycznego metoksychloru wynika, że pestycyd ten wykazuje działanie układowe a narządami krytycznymi są: nerki, wątroba i narządy układu rozrodczego. Na podstawie wyników badań doświadczalnych przeprowadzonych na szczurach wykazano, że metoksychlor jest związkiem działającym embriotoksycznie, teratogennie i obniżającym płodność. Unia Europejska nie klasyfikuje metoksychloru jako substancji niebezpiecznej. W IARC nie klasyfikuje się metoksychloru pod względem działania rakotwórczego u ludzi (grupa 3), a w przypadku zwierząt uważa się, że brak jest dostępnych danych potwierdzających jego działanie rakotwórcze. W NIOSH uważa się ten związek za potencjalny kancerogen zawodowy. Podstawę wyliczeń wartości NDS metoksychloru stanowiły wyniki badań z doświadczenia 8-tygodniowego przeprowadzonego na ludziach (ochotnikach), narażanych drogą doustną na metoksychlor. Otrzymana doświadczalnie wartość NOAEL dla ludzi narażanych wynosi 2,0 mg/kg/dzień. Proponuje się ustalić wartość NDS metoksychloru na poziomie 10 mg/m3 jak dla pyłu nietrującego przemysłowego. Wartość ta nie powinna stwarzać zagrożenia podczas narażenia przewlekłego. Nie ma przesłanek do ustalenia wartości NDSCh.

EN

Methoxychlor is a chlorinated hydrocarbon insecticide used for control of infestation affecting fruits, vegetabless, forage crops and livestock. Methoxychlor can be absorbed into the body by inhalation of its aerosol, through the skin and by ingested in large amounts. Animal tests show that this substance possibly causes toxic effects upon human reproduction.

8

Zagrożenia wynikające z narażenia na kwas octowy i jego estry alifatyczne stosowane w przemyśle

63%

Soćko R. , Kupczewska-Dobecka M.

|

tom T. 81, nr 11

686-690

9

Sulfotep. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

63%

Soćko R. , Czerczak S.

|

2003

|

tom Nr 1 (35)

145--159

PL

Sulfotep jest bladożółtą cieczą o zapachu czosnku. Jest to pestycyd fosforoorganiczny stosowany w szklarniach w celu zwalczania mszyc, drobnych pająków i innych owadów. W Polsce nie jest produkowany. Insektycyd ten wchłania się do organizmu człowieka drogą oddechową, pokarmową oraz przez skórę. W warunkach przemysłowych drogami narażenia są głównie droga oddechowa i skóra. Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem, sulfotep jest klasyfikowany jako substancja bardzo toksyczna, której przypisano symbol T+ i oznaczono ją symbolem R27/28, co oznacza, że substancja działa bardzo toksycznie w kontakcie ze skórą i po połknięciu. Objawami zatrucia ostrego i przewlekłego sulfotepem u ludzi i zwierząt jest zahamowanie aktywności cholino- esterazy osocza, acetylocholinoesterazy erytrocytów i mózgu oraz zespół objawów charakterystycznych dla zatrucia związkami fosforoorganicznymi. Mechanizm działania toksycznego sulfotepu wynika z hamowania przez ten związek aktywności esterazy acetylocholinowej (AChE), co w konsekwencji prowadzi do nadczynności układu cholinergicznego. Sulfotep nie wykazuje działania mutagennego, embriotoksycznego, teratogennego i rakotwórczego. Wartość NDS sulfotepu w powietrzu na stanowisku pracy ustalono na podstawie wyników 12-tygodniowego badania inhalacyjnego na szczurach, w których wyznaczono wartość NOAEL na poziomie 1,94 mg/mJ. Wyliczoną na podstawie wyników tych badań wartość NDS równą 0,158 mg/mJ postanowiono zmniejszyć do 0,1 mg/m3, tj. do wartości, jaką ustalono w Unii Europejskiej. Wartość ta powinna zabezpieczyć przed wystąpieniem skutków długotrwałego narażenia na sulfotep (głównie zmniejszeniu aktywności cholinoesteraz) w warunkach narażenia zawodowego. Podobnie jak w Unii Europejskiej, tak i w innych państwach proponuje się nie- ustalanie wartości NDSCh. Zgodnie z zaleceniami WHO (1982) proponuje się natomiast ustalenie wartości DSB, tj. obniżenie aktywności acetylocholinoesterazy w krwinkach czerwonych do poziomu 70% aktywności wyjściowej. Ponadto związek należy oznaczyć literami Sk, ze względu na jego wchlanialność przez skórę.

EN

Sulfotep is a pale yellow, noncombustible liquid with a garlic odor. It is often used in greenhouse fumigant formulations for control of aphids, spider mites, whiteflies, and thrips. Sulfotep is an organophosphate pesticide whose toxicity is similar to that of paration. Poison by ingestion, skin contact and possibly other routes. Sulfotep is an organophosphate choline- 11640 sterase inhibitor; inhibited cholinesterase activity in the plasma, erythrocytes and in the brein. Sulfotep is highly toxic following oral administration and following dermal application. The lished dermal LD50 for rats is 65 mg/kg, and the oral LD50 for the rat is 5 mg/kg and 13,8 mg/kg. Based on the fact that inhalation of an aerosol concentration of 1, 94 mg/mJ of sulfotep administered to rats 6 hours/day, 5 days/week for 12 weeks failed to produce any adverse effects, a concentration 0,1 mg of sulfotep/m3 is proposed as a maximum exposure limit (maximum allowable concentration). Because sulfotep has been shown to penetrate the skin in amounts sufficient to induce systemic toxicity, the skin notation is considered appropriate. At this time, no STEL is recommended until additional toxicological data.

10

Tetrametylosukcynonitryl

63%

Soćko R. , Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2011

|

tom Nr 4 (70)

151--165

PL

Tetrametylosukcynonitryl (TMSN) jest ciałem stałym występującym w postaci białych kryształów. Związek stanowi produkt uboczny reakcji polimeryzacji w tonerach fotokopiarek oraz jest uwalniany podczas produkcji pianek winylowych. Substancja znajduje się na liście priorytetowej SCOEL do opracowania i ustalenia wartości OEL. Tetrametylosukcynonitryl w warunkach narażenia zawodowego wchłania się do organizmu drogą inhalacyjną i przez skórę. Głównymi skutkami narażenia ostrego inhalacyjnego ludzi na tetrametylosukcynonitryl są takie objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, jak: bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, drgawki i utrata przytomności. Populację osób narażonych na tetrametylosukcynonitryl stanowią pracownicy zatrudnieni przy produkcji pianek winylowych oraz osoby obsługujące fotokopiarki. Tetrametylosukcynonitryl nie został zaklasyfikowany urzędowo. Związek charakteryzuje się wysoką toksycznością ostrą po narażeniu inhalacyjnym i drogą pokarmową. U zwierząt narażanych na tetr-metylosukcynonitryl obserwowano drgawki i utratę przytomności z powodu niedotlenienia, a następnie padnięcia zwierząt. W dostępnym piśmiennictwie nie opisano badań dotyczących działania mutagennego, rakotwórczego, embriotoksycznego oraz wpływu na rozrodczość tetrametylosukcynonitrylu. W badaniach doświadczalnych na zwierzętach nie wykazano działania teratogennego związku. Opierając się na danych doświadczalnych (narażenie 90-dniowe) przeprowadzonych na zwierzętach (psy), a dotyczących działania układowego tetrametylosukcynonitrylu, proponuje się przyjęcie stężenia 2,6 mg/m3 tetrametylosukcynonitrylu za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) związku. Ze względu na wchłanianie się substancji przez skórę substancję oznakowano literami „Sk”. Zaproponowana wartość normatywu higienicznego powinna zabezpieczyć pracowników przed ujemnymi skutkami układowymi związku. Nie ma podstaw merytorycznych do zaproponowania wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) oraz dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) tetrametylosukcynonitrylu.

EN

Tetramethyl succinonitrile (TMSN) is a colorless, odorless solid. TMSN is released when the blowing agent, azobisisobutyronitrile, is heated and decomposes during the production of vinyl foam. TMSN is also the by-product of a polymerization catalyst in photocopier toner. In occupational exposure TMSN is absorbed into the respiratory tract in the form of its vapors and into the skin in its liquid or vapor forms. The clinical studies of people exposed to TMSN showed headaches, nausea, convulsions and coma. Animals treated with TMSN developed violent convulsions and asphyxia; death was delayed from 1 minute to 5 hours after the onset of convulsions. The current TLV-TWA of 2.6 mg/m3 for TMSN is based on the subchronic study which was conducted on dogs. The proposed value should protect workers against systemic toxicity manifested in workers as headache, nausea, and convulsions. Additional notation ofTMSN is ‘’Sk’’ – asubstance which can be absorbed through skin.

11

Stiban : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

63%

Soćko R. , Stetkiewicz J.

|

2001

|

tom Nr 3 (29)

277--286

PL

Stiban jest gazowym związkiem antymonu, w którym antymon występuje na minus 3 stopniu utlenienia. Gaz ten został odkryty w 1837 r.; jest gazem bezbarwnym, łatwo palnym i ma nieprzyjemny zapach. Stiban jest stosowany jako czynnik fumigujący, źródło antymonu oraz dopant typu n w półprzewodnikach krzemowych. Służy do produkcji półprzewodników (np. antymonek indu). Stiban wchłania się do organizmu przez drogi oddechowe. Spośród związków antymonu, stiban jest najbardziej toksyczny. Za efekty krytyczne tego związku uważa się działanie drażniące na układ oddechowy oraz działanie hemolityczne i uszkadzające nerki. Skutkiem krótkotrwałego narażenia ludzi na stiban jest uszkodzenie erytrocytów, hemoliza, bóle głowy, uczucie zmęczenia, mdłości, bóle okolicy lędźwiowej i brzucha. Późniejsze objawy to krwiomocz, bezmocz, żółtaczka, uszkodzenie nerek, wątroby, a nawet śmierć. Skutki długotrwałego narażenia ludzi na działanie stibanu nie są znane. Ze względu na bardzo skąpe dane pochodzące z badań toksykologicznych oraz brak danych dotyczących zależności dawka-efekt u ludzi, zaproponowano, aby wartość NDS stibanu ustalić przez analogię do bardziej toksycznego arsenowodoru, którego wartość NDS, w większości państw, przyjęto na podstawie jego działania hemolitycznego oraz działania uszkadzającego nerki. W wyniku porównania dawek stanowiących bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia tych dwóch związków, proponuje się przyjęcie wartości NDS stibanu na poziomie 0,5 mg/m³. Ustalona wartość jest zgodna z wartościami obowiązującymi w innych państwach. Ze względu na działanie drażniące stibanu zaproponowano, aby wartość NDSCh była równa 1,5 mg/m³ (trzy razy wartość NDS).

EN

Stibine is a colourlees, flammable gas with a disagreeable hydrogen sulfide-like odour. Stibine has been used as a fumigating agent. Stibine is a source of antimony, an n-type dopant in silicon semiconductors; it is also used in the manufacture of indium antimonide crystals used for semiconductors. In general, the presentation of antimony poisoning is similar to that seen in arsenic poisoning. Stibine, like arsine, is a hemolytic agent that injures the kidneys and the liver; the acute renal failure appears to be secondary to the massive intravascular hemolysis. Stibine is an acute pulmonary irritant. The MAC of 0.5 mg/m3 (0,1 ppm) is based on analogy with a similar but more bioavailable and thus somewhat more toxic compound, arsine. According to the irritant effect of stibine, the value of STEL 1.5 mg/m3 is recommended.

12

Akrylan etylu. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

63%

Soćko R. , Czerczak S.

|

tom Nr 2 (44)

5--28

PL

Akrylan etylu jest bezbarwną lotną cieczą o ostrym, gryzącym zapachu, powszechnie stosowaną w przemyśle chemicznym, włókienniczym, skórzanym, papierniczym, farmaceutycznym i kosmetycznym. Stosowana jest także do produkcji tworzyw sztucznych, włókien syntetycznych, gumy syntetycznej, klejów, farb i lakierów, a także do impregnacji włókien sztywnikowych, tkanin dekoracyjnych, wykładzin podłogowych i papieru. Akrylan etylu w warunkach przemysłowych wchłania się głównie przez układ oddechowy, ze względu na swą dużą lotność. Ponadto, w postaci ciekłej wchłania się przez nieuszkodzoną skórę w ilościach mogących spowodować zatrucia. W obowiązującym w Polsce wykazie niebezpiecznych substancji chemicznych akrylan etylu został zaklasyfikowany jako produkt wysoce łatwo palny, szkodliwy, drażniący i uczulający. U ludzi przewlekle narażonych na pary akrylanu etylu stwierdzono przede wszystkim objawy podrażnienia skóry twarzy oraz błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych. Osoby narażone uskarżały się na dolegliwości o charakterze neurowegetatywnym (np. bóle głowy czy zwiększoną pobudliwość). U zwierząt narażanych przewlekle na akrylan etylu stwierdzono podrażnienie błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych oraz zaburzenie oddychania, zaburzenia spontanicznej aktywności i koordynacji ruchowej. W badaniach patomorfologicznych narządów wewnętrznych tych zwierząt stwierdzono, że akrylan etylu powoduje uszkodzenie płuc, żołądka, wątroby, śledziony i nerek. W dostępnym piśmiennictwie nie ma doniesień o odległych skutkach narażenia na akrylan etylu u ludzi. Na podstawie wyników badań na zwierzętach przypuszcza się, że związek w dużych dawkach wykazuje działanie embriotoksyczne. Na podstawie wyników badań metabolizmu związku u zwierząt wykazano, że akrylan etylu w organizmie zwierząt ulega hydrolizie do kwasu akrylowego i alkoholu etylowego bądź zostaje sprzęgnięty z niskocząsteczkowymi związkami zawierającymi grupy sulfhydrylowe. Na podstawie wyników uzyskanych z badań przeprowadzonych w warunkach in vivo sądzi się, że akrylan etylu nie wykazuje działania mutagennego i genotoksycznego, natomiast na podstawie danych z badań in vitro wykazano jego działanie klastogenne. W Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) zaklasyfikowano akrylan etylu do grupy 2B, czyli do związków prawdopodobnie rakotwórczych dla ludzi, natomiast Amerykańska Konferencja Rządowych Higienistów Przemysłowych (ACGIH) zaklasyfikowała go do grupy A4, czyli do związków nieklasyfikowanych jako rakotwórcze dla ludzi. W Unii Europejskiej nie klasyfikuje się akrylanu etylu pod względem działania rakotwórczego. Celem ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) akrylanu etylu uwzględniono wyniki z doświadczenia inhalacyjnego 27- lub 24-miesięcznego, które przeprowadzono na szczurach i myszach obu płci. Wartość NOAEL określona na podstawie działania drażniącego związku wynosiła 20 mg/m3. Proponowana wartość NDS wynosi 20 mg/m3. Wartość proponowanego najwyższego stężenia chwilowego (NDSCh) akrylanu etylu wynosi 40 mg/m3. Ponieważ związek ten działa uczulająco, drażniąco i wchłania się przez skórę, dlatego proponujemy oznaczyć go odpowiednimi literami: „A” – działanie uczulające, „I” – działanie drażniące i „Sk” – wchłania się przez skórę.

EN

Ethyl acrylate is a colorless liquid with an acrid odor. Ethyl acrylate is used to make acrylic resins and as emulsion and solution polymers for surface coating textiles, paper, and leather. It is also used in the production of acrylic fibers, adhesives, and binders. Ethyl acrylate has limited use as a fragrance and flavoring agent. The acute toxicity of ethyl acrylate for laboratory animals is moderate by all routes of administration. The subcutaneous LD50 for rabbit is 1790 mg/kg, and the oral LD50 for the rat is 1020 mg/kg. The liquid and vapor phases of ethyl acrylate are irritating to the eyes, the skin and mucous membranes. Prolonged worker inhalation exposure to ethyl acrylate produced drowsiness, headache, and nausea. Limited data indicate the potential for ethyl acrylate to produce skin sensitization. Based on animal exposure data of a chronic irritation study we established 20 mg/m3 as the maximum exposure limit value for ethyl acrylate. This value should minimize adverse lacrimation and irritation of the skin and respiratory tract. STEAL value of 40 mg/m3. Because ethyl acrylate has been shown to penetrate the skin in amounts sufficient to induce systemic toxicity, the skin notation is considered appropriate. According to the irritant and sensitized effect of ethyl acrylate we suggest an additional determination with letters “I” and “A”.

13

Chloropiryfos

63%

Soćko R. , Stetkiewicz J.

|

tom Nr 20

27--49

14

Octan pentan-3-ylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

63%

Soćko R. , Czerczak S.

|

2001

|

tom Nr 3 (29)

251--256

PL

Octan pentan-3-ylu jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym bananowym zapachu. Jest głównie stosowany jako rozpuszczalnik nitrocelulozowy, celuloidu, żywic, tłuszczów i wosków. Ze względu na skąpe dane toksykologiczne zaproponowano przyjęcie wartości NDS dla octanu pentan-3-ylu przez analogię do octanu n-pentylu i octanu izopentylu, tj. na poziomie 250 mg/m³. Propozycja ta jest uzasadniona tym, że związki te są izomerami i należą do grupy estrów alifatycznych kwasu octowego, których skutki działania drażniącego nasilają się wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej estrów. Ponieważ octan izopentylu i octan pentan-3-ylu nie różnią się masą cząsteczkową i mają zbliżone właściwości fizykochemiczne można przyjąć, że skutki ich działania drażniącego na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy są podobne. Zaproponowana dla tych związków wartość NDS na poziomie 250 mg/m³ nie różni się od wartości przyjętej w Unii Europejskiej, która wynosi 270 mg/m³ (Dyrektywa Rady, 1991). Wartość NDSCh proponuje się ustalić na poziomie 500 mg/m³ (dwa razy wartość NDS), ze względu na działanie drażniące związku. Ustalone wartości normatywów higienicznych powinny chronić przed działaniem drażniącym substancji na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy.

EN

3-Pentyl acetate is an isomer of pentyl acetate. 3-Pentyl acetate is a colourless, flammable liquid with a banana or pearlike odour. 3-Pentyl acetate is employed as a solvent and is used in perfumes and flavourings. Banana oil (pear oil), a commercial mixture of amyl acetate isomers, has found wide use as a solvent in laxquers and other products containing cellulose esters. In literature, data concerning acute toxicity and chronic effects of 3-pentyl acetate in human and experimental animals are not availabe. The liquid and vapour phases of 3-pentyl acetate are irritating to the eyes, skin and mucous membranes. Because of the irritant effect of 3-pentyl acetate, and its comparison with isoamyl acetate, the MAC of 250 mg/m3 and the value of STEL 500 mg/m3 are recommended.

15

Diizocyjanian tolueno-2,6-diylu, diizocyjanian tolueno-2,4-diylu, toluilenodiizocyjanian (TDI) – mieszanina izomerów

63%

Soćko R. , Czerczak S.

|

tom Nr 2 (64)

47--77

PL

Toluilenodiizocyjanian (TDI) stosowany w przemyśle jest najczęściej mieszaniną dwóch izomerów: diizocyjanianu tolueno-2,4-diylu oraz diizocyjanianu tolueno-2,6-diylu. Izomery te występują w stosunku 80: 20 i są bezbarwnymi lub jasnożółtymi cieczami o ostrym zapachu. Toluilenodiizocyjanian jest stosowany jako monomer do produkcji polimerów poliuretanowych mających wszechstronne zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu. Szacuje się, że w Polsce narażonych na działanie toluilenodiizocyjanianu jest kilkaset osób. Toluilenodiizocyjanian w warunkach przemysłowych wchłania się do organizmu przede wszystkim drogą inhalacyjną. Głównymi skutkami działania toluilenodiizocyjanian na ludzi jest jego silne działanie drażniące na błony śluzowe dróg oddechowych, oczy i skórę. Związek ten może również wywierać działanie uczulające w następstwie narażenia drogą oddechową i w kontakcie ze skórą. Toluilenodiizocyjanian działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe. Do najczęstszych objawów ostrego inhalacyjnego zatrucia należą: łzawienie, zaczerwienienie oraz pieczenie spojówek, błon śluzowych nosa, drapanie w gardle, kaszel, duszność, ucisk za mostkiem i bóle w klatce piersiowej. Stosunkowo rzadziej występują: bóle głowy, podwyższona temperatura ciała, nudności lub wymioty.

EN

Toluene-2,4 and 2,6-diisocyanate (2,4-TDI; 2,6-TDI) are colorless to pale yellow liquids with a sharp acrid odor. 2,4-TDI and 2,6-TDI are two commonly used isomers of toluenediisocyanate (TDI). A commercial mixture of TDI isomers (80% 2,4-TDI, 20% 2,6-TDI) is one of the isocyanates most often employed in the manufacture of ”foamed in place” polyurethane plastics, coatings, and elastomers. The finished products range from soft and sponge-like to hard and porous. The finished polymeric foams are biologically inert and widely used in furniture, packaging, insulation, and boat building and have many other applications. Polyurethane coatings have many desirable properties for use on leather, wire, tank linings and masonry. Industrial experience has demonstrated that acute exposure to TDI vapors can produce severe irritant efects on mucous membranes, the respiratory tract, and the eyes, and an acute attact of an asthmalike syndrome may occur. Exposure to high concentrations may lead to chemical pneumonitis, pulmonary edema, headache, and insomnia. The Export Group recommended, on the basis of the results of a human chronic and epidemiological stydy, a TLV value for toluene-2,4 or 2,6-diisocyanate and the mixture of TDI isomers 0,007 mg/m3 and the value of 0,021 mg/m3 as the Short-Term Exposure Limit (STEL). The proposed values of hygiene standards should protect workers against irritating and sensitizing effects of TDI mainly on the respiratory tract and skin. For the same reason, TDI isomers and their mixtures should be denoted with “I” and “A” respectively.

16

1,2-Dichlorobenzen. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

63%

Soćko R. , Czerczak S.

|

tom Nr 3 (41)

81--100

PL

1,2-Dichlorobenzen (orto-dichlorobenzen, o-DCB) jest bezbarwną cieczą o przyjemnym i aromatycznym zapachu, stosowaną przede wszystkim w przemyśle jako rozpuszczalnik, czynnik odtłuszczający oraz jako półprodukt w syntezie takich związków organicznych jak 3,4-dichloroaniliny, a także w syntezie herbicydów. o-DCB jest substancją czynną preparatów owadobójczych. Ponadto o-DCB stosuje się również w zakładach farbiarskich oraz jako środek dezodoryzujący powietrze – odświeżacz toalet i kontenerów zawierających śmieci. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych, w wykazie niebezpiecznych substancji chemicznych o-DCB został sklasyfikowany jako substancja szkodliwa (Xn) z przypisanymi zwrotami określającymi zagrożenie „działa szkodliwie po połknięciu" (R22) oraz "działa drażniąco na oczy, drogi oddechowe i skórę" (R36/37/38). Ponadto o-DCB zaliczono do substancji niebezpiecznych dla środowiska z przypisanym zwrotem określającym zagrożenie "działa bardzo toksycznie na organizmy wodne; może wywoływać długo utrzymujące się zmiany w środowisku wodnym" (R50/53). Działanie narkotyczne i depresja ośrodkowego układu nerwowego są najczęściej występującymi objawami ostrego zatrucia o-DCB drogą pokarmową i inhalacyjną u zwierząt doświadczalnych. Ponadto u zwierząt występowały zmiany martwicze w wątrobie i w nerkach. Z danych literaturowych wynika, że o-DCB nie wywołuje działania rakotwórczego u zwierząt doświadczalnych. Związek ten nie działa embriotoksycznie i teratogennie, może jednak powodować zmiany morfologiczne plemników. Stwierdzono, na podstawie uzyskanych wyników z badań przeprowadzonych w warunkach in vitro i in vivo na proi eukariotycznych organizmach, że o-DCB wykazuje działanie mutagenne i genotoksyczne. Podstawą wyliczenia wartości NDS było uszkadzające działanie o-DCB na wątrobę szczurów w doświadczeniu 90-dniowym. W doświadczeniu tym u zwierząt narażanych per os na o-DCB w dawce 100 mg/kg m.c./dzień (stanowiącej wartość LOAEL) obserwowano wzrost aktywności aminotransferazy alaniny i wzrost poziomu azotu mocznika we krwi. Na podstawie wartości LOAEL i po przyjęciu trzech współczynników niepewności wyliczono wartość NDS wynoszącą 90 mg/m3 i wartość NDSCh – 180 mg/m3. Ze względu na działanie drażniące związku autorzy proponują oznaczenie go literą "I". Proponowane wartości powinny skutecznie zapobiegać skutkom działania drażniącego związku i jego działaniu uszkadzającemu na wątrobę i nerki. Najczęściej spotykanymi objawami narażenia na pary i aerozol o-DCB u ludzi są: działanie drażniące na oczy, skórę, gardło i błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Związek ten może być czynnikiem białaczkotwórczym.

EN

1,2-Dichlorobenzene is a colorless to pale yellow liquid with a pleasant aromatic odor. 1,2-Dichlorobenzene is mainly used as an intermediate in the syntheses of organic compounds, such as 3,4-dichloroaniline, and in the syntheses of herbicides. It is used as an industrial solvent, a degreasing agent, a heat-exchange medium, a deodorant for garbage and sewage, an engine cleaner, and an intermediate in dye manufacture. 1,2- - Dichlorobenzene is also used as an insecticide and a fumigant for controlling peach tree borers, bark beetles, grubs, and termites. The acute toxicity of 1,2-dichlorobenzene for laboratory animals is slight to moderate by all routes of administration. The dermal LD50 for rabbits is >10000 mg/kg, and the oral LD50 for rats is 500 ÷ 2138 mg/kg. The liquid and vapour phases of 1,2-dichlorobenzene are irritating to the eyes, skin and mucous membranes. Injury of the liver and injury of the kidneys occur at high concentrations. 1,2-dichlorobenzene can cause severe dermatitis, headaches, dizziness, depression of central nervous system and other systemic injury. Basing on the results obtained after exposure of rats to 1,2-dichlorobenzene per os in dose of 100 mg/kg body (LOAEL) weight for 3 months, which caused injury of livers, the concentration of 90 mg of 1,2- -dichlorobenzene/m3 is proposed as a maximum exposure limit (maximum admissible concentration) with an I (irritation) notation. According to the irritant effect of 1,2-dichlorobenzene, the value of MAC(STEL) 180 mg/m3 is recommended. A maximum admissible concentration of 90 mg/m3 for 1,2-dichlorobenzene is recommended to protect against eye irritation reported in humans and liver toxicity observed in rats.