Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Pandemia COVID-19 a współczesne postawy tożsamościowe młodych Wilamowian

100%

Majerska-Sznajder J.

|

nr 19

PL

Wilamowianie, potomkowie XIII-wiecznych osadników germańskich, przez stulecia zachowali mocne poczucie własnej tożsamości. Kształtowała się ona przez lata pod wpływem wielu czynników oraz różnych grup dominujących i z tego powodu nigdy nie była jednowymiarowa. Wilamowianie jako mniejszość zmuszeni byli dostosowywać się do sytuacji politycznej, która wpływała na kształtowanie się rozmaitych ideologii i postaw. Po II wojnie światowej zmuszono Wilamowian do porzucenia języka, stroju oraz prezentowania wszelkich odrębności. Skutkiem tego kultura wilamowska zaczęła zamierać. Zmianę przyniosły dopiero ostatnie dekady, kiedy to pokolenie młodzieży zaangażowało się w działania rewitalizacyjne. Zaangażowanie badaczy i przezwyciężanie traumy historycznej przez członków społeczności wpłynęło nie tylko na otwarte mówienie o wilamowskiej tożsamości, ale również pchnęło ją na nowe tory, dostosowując do realiów XXI wieku. Okazało się, że tożsamość i poczucie odrębności były o wiele mocniejszym wyznacznikiem grupy etnicznej niż język czy strój – które, choć powróciły do użycia, cieszą się znacznie mniejszą popularnością wśród Wilamowian. Wybuch pandemii COVID-19 bezprecedensowo wpłynął nie tylko na prezentowane postawy tożsamościowe, ale także działania kształtujące politykę rewitalizacyjną.

EN

Vilamovians, who are descendants of thirteenth-century Germanic settlers, have retained a strong sense of their own identity for centuries. This identity developed gradually under the influence of many factors and dominant groups, and for this reason it has never been one-dimensional. As a minority, Vilamovians had to adapt to the political situation, which influenced the development of various ideologies and attitudes. After the Second World War, they were forced to abandon their language, traditional costume and any other signs of ethnic distinctiveness. As a result, Vilamovian culture began to quickly disappear. It is only recent decades that have seen a change in the situation, thanks to the youngest generation becoming involved in the revitalisation process. The engagement of researchers and the process of overcoming the historical trauma by the community members not only encouraged them to openly speak about Vilamovian identity – these developments also put it on a new track, adapting it to the realities of the twenty-first century. As it turned out, identity and the sense of distinctiveness were a much stronger determinant of the ethnic group than the language or traditional costume, which, although in use again, are far less popular among Vilamovians. The Covid-19 pandemic had an unprecedented impact not only on the expressed identity attitudes, but also on activities shaping the revitalisation policy.

2

Rozwój i stan krajobrazu językowego – przypadek języka wilamowskiego

100%

Majerska-Sznajder J.

|

nr 14

EN

The development and current state of the linguistic landscape – the case of the Wymysorys languageWymysorys is a micro-language with Germanic roots spoken by the residents of Wilamowice, a small Silesian town located between Oświęcim and Bielsko-Biała, where it was brought by settlers from Western Europe in the thirteenth century. It has been the subject of scholarly interest among specialists in a number of fields, not only linguistics and ethnology, since the early twentieth century. Following a ban issued by local authorities in 1945, the use of Wymysorys was prohibited and public manifestations of local culture were severely punished. This policy resulted in a drastic decline of the number of its users. The recent interest of researchers is focused not only on the documentation of Wymysorys or its sociolinguistic situation in the past and today, but also on the effects of its revitalization in the last decade. Despite the lack of institutional support, the users’ community has been engaged in grass-roots initiatives leading to the emergence of Wymysorys in the cultural landscape. Recent activity of its users indicates that the language has already spread beyond the circles of local activists and, after years of persecution, functions again in society, evolving and taking new forms. Rozwój i stan krajobrazu językowego – przypadek języka wilamowskiegoJęzyk wilamowski, którym posługują się mieszkańcy Wilamowic (wym. Wymysoü), od początku XX wieku interesuje naukowców wielu dziedzin – nie tylko lingwistów i etnologów. Został on przywieziony przez osadników z Europy Zachodniej w XIII wieku na teren obecnych Wilamowic – małego miasteczka na Śląsku leżącego między Oświęcimiem a Bielskiem-Białą. Na skutek zakazu wydanego przez władze lokalne w 1945 roku używanie wilamowskiego było zabronione, a wszelkie publiczne przejawy odmiennej kultury ostro karane, w związku z czym liczba użytkowników wilamowskiego zaczęła drastycznie maleć. Zainteresowanie badaczy ostatnimi czasy wzbudza nie tylko kwestia dokumentacji tego mikrojęzyka o germańskich korzeniach czy stan etnolingwistyczny. Obserwacji podlegają również obecne efekty zaaplikowanych w ostatniej dekadzie procesów rewitalizacji językowej i zmiany lokalnej, a także państwowej polityki językowej. Mimo braku instytucjonalnego wsparcia, społeczeństwo użytkowników oddolnie podejmuje inicjatywy, których efektem jest między innymi pojawianie się wilamowskiego w krajobrazie kulturowym. Ostatnie działania użytkowników języka świadczą o tym, że opuścił już kręgi lokalnych aktywistów i ponownie, po latach zakazu, funkcjonuje samodzielnie w społeczeństwie, ewoluując i przybierając nowe formy.

3

Wymysiöejer łod – czyli stan badań nad skrzyniami malowanymi z Wilamowic

100%

Majerska-Sznajder J.

|

nr 10

138-154

PL

Wilamowice stanowią swoisty fenomen kulturowy na etnograficznej mapie Polski. Zasiedlone w XIII wieku przez osadników z Europy Zachodniej, przez lata utrzymały swoją odrębność tożsamościową. Od początków zainteresowania Wilamowicami świata naukowego głównymi obiektami badaczy były stroje, zwyczaje oraz język. Mimo, że pierwsze próby dokumentacji malowanych skrzyń wilamowskich podejmowane były na początku XX wieku w ramach Sprachinsel Fälschung, temat ten został przyćmiony bardziej „nośnym ideologicznie” strojem czy językiem. Poza Romanem Rainfussem nikt do czasów współczesnych nie publikował zagadnień z problematyki stojącej za zjawiskiem skrzyń wilamowskich – wymysiöeryś łoda. Obecnie trwająca rewitalizacja kulturowa nakierowana na perspektywę emiczną, pozwoliła przyjrzeć się temu zjawisku w szerokim, interdyscyplinarnym zakresie. Poza próbą charakteryzacji formalnej, ustaleniem typów i wytwórców, stanem dotychczasowych badań oraz zachowanych egzemplarzy, możliwy do uchwycenia jest szerszy kontekst kulturowy. Jakie było dawne znaczenie malowanych skrzyń? Jakie pełniły funkcje? Jakie wierzenia związane były z tym meblem? Co wpłynęło na tak małą liczbę zachowanych egzemplarzy? Jak współcześnie są one przechowywane? Jak funkcjonują obecnie w kulturze wilamowskiej? Treść artykułu postara się odpowiedzieć na te i inne pytania z pogranicza interdyscyplinarnego, z uwzględnieniem narracji tej mikromniejszości etnicznej.

EN

Wilamowice is a cultural phenomenon on the ethnographic map of Poland. Settled in the 13th century by settlers from Western Europe, it has maintained their separate identity for years. From the beginning of the scientific world’s interest in Wilamowice, the main objects of researchers were costumes, customs and language. Although the first attempts to document the painted Vilamovicean chests were made at the beginning of the 20th century as part of the Sprachinsel Fälschung project, this topic was overshadowed by a more “ideologically meaningful” local costumes or language. Apart from Roman Rainfuss, no one has published issues related to the subject of the Vilamovicean chests phenomenon – wymysiöeryś łóda – until modern times. The ongoing cultural revitalization, focused on the emic perspective, allowed us to look at this phenomenon in a broad, interdisciplinary scope. In addition to an attempt at formal characterization, determining the types and manufacturers, the state of research to date and the preserved specimens, it is possible to grasp a broader cultural context. What was the ancient meaning of painted chests? What were their functions? What beliefs were associated with this piece of furniture? What caused such a small number of surviving copies? How are they stored today? How do they currently function in the culture of Wilamowice? The content of the article attempts to answer these and other interdisciplinary questions, taking into account the narrative of this micro ethnic minority.