Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

O obrazowaniu idei sprawiedliwości w Rzeczypospolitej połowy XVIII wieku – wokół konfliktu o ordynację ostrogską

100%

Gombin K.

Roczniki Humanistyczne

|

2021

|

tom 69

|

nr 4

185-198

EN

This article aims to show the interrelation between the visual arts, ceremonials and journalistic opinion pieces in the political propaganda of the Polish-Lithuanian Republic during the reign of King Augustus III, using an example which was of vital importance for the public life of that time – the dispute over the entail of the Ostrogski estate. In the satirical Tragic-Comic Scene, the conclusion of the so-called Kolbuszowa Transaction, sanctioning the division of the estate’s entail, was presented as a parody of the courts then operating in the Republic. The illustrations for Piotr Hadziewicz’s dissertation Prawda obiaśniona… conveyed the message that the unity and order of the state must be based upon the observance of its laws, with the King being the guarantor of the legal order. The king established a special commission, known as the Dubno Commission, which was to assess the legal and factual status related to the division of the Ostrogski estate. The committee members strongly emphasised the legality of their actions. They adopted a ceremonial which was modelled on the ceremonies of the Crown Tribunal, an institution deeply rooted in the Polish legal system of that time. The main actors of the “new Tribunal in Dubno”, as Primate Adam Ignacy Komorowski described the Commission, made sure that a uniform message was sent out to the public: that of the harmonious work by the Commission to restore the legal order in the Republic. This message perfectly corresponded with the content of the illustrations and satire of that period.

PL

Celem artykułu jest ukazanie wzajemnych relacji sztuk plastycznych, ceremoniału oraz publicystyki w propagandzie politycznej Rzeczypospolitej czasów Augusta III, na kluczowym dla ówczesnego życia publicznego przykładzie – sporze o ordynację ostrogską. W satyrycznej Scenie tragiczno-komicznej zawarcie tzw. transakcji kolbuszowskiej, sankcjonującej podział ordynacji, przedstawione zostało jako akt bezprawia – parodia sądów Rzeczypospolitej. Z przekazu zawartego w rycinach rozprawy Piotra Hadziewicza, Prawda obiaśniona… wynikało, że jedność i ład w państwie muszą być oparte na przestrzeganiu praw, czego gwarantem jest król. August III utworzył obradującą w Dubnie komisję, mającą ocenić zasadność podziału ordynacji. Jej członkowie, akcentując legalność działań, przyjęli porządek obrad wzorowany na ceremoniale Trybunału Koronnego, instytucji silnie zakorzenionej w ówczesnym polskim systemie prawnym. Główni aktorzy „Nowego w Dubnie Trybunału”, jak określił komisję prymas Adam Komorowski, dbali o jednolity dla opinii publicznej przekaz: zgodnej pracy dla odtworzenia ładu prawnego w Rzeczypospolitej, co doskonale korespondowało z treściami ówczesnej grafiki i satyry.

2

„To złych Ateńczyków Parlament, nasz nie taki”, czyli o starożytnej Grecji w interpretacji trybunalskich kaznodziei

100%

Gombin K.

Roczniki Humanistyczne

|

2013

|

tom 61

|

nr 2: Historia

197-208

EN

Models taken from ancient Greece were fairly often used in speeches and sermons in Poland in the past; speakers, preachers and theoreticians writing about the Crown Tribunal willingly referred to them. Most often this was done in a positive context, although ancient Athens were also referred to when a negative model was to be shown. This was done by the Jesuits Piotr Dunin and Józef Kleczyński. Despite certain similarities to actual facts (transferring the Tribunal from Lublin to Jarosław because of the raging plague as an extraordinary event), it is hard to treat their sermons as descriptions of actual events, but rather as a peculiar result of the Lublin experience of several generations, gathered together for a didactic purpose, as a sort of anti-model. The image of Athens in Kleczyński's and Dunin's sermons is perfectly well inscribed into the topos of the town as an „evil place”, where all problems were concentrated that were considered the most dangerous for just judgments: corruption, drunkenness, fixing problems in an informal way.

3

O reminiscencjach konfliktu o ordynację ostrogską w sztuce kręgu Jana Klemensa Branickiego

100%

Gombin K.

Roczniki Humanistyczne

|

2020

|

tom 68

|

nr 4

191-203

EN

According to more recent research, the sculpture from the staircase of Jan Klemens Branicki’s palace in Bialystok, most often referred to as Rotator (“Rotating”) or Arrotino (“Knife Grinder”) may have depicted one of the Roman heroes (Vindictius, Milichus or Fenius Rufus) who, while doing his job, overheard the conspirators and thus thwarted their scheming. It was supposed to be an allusion to the role of Hetman Jan Klemens Branicki (the founder of the sculpture) in the contemporary events – the conflict over the Ostrogski Ordination. This thesis is confirmed by handwritten satires, created in connection with the dispute over the ordination (Łysa rada kolbuszowska [The Bald Council of Kolbuszowa] and Scena tragiczno-komiczna na… [A Tragicomical Scene]), of which Branicki is one of the main characters. In Scena tragiczno-komiczna na, the division of the ordination was presented as a conspiracy against the Polish-Lithuanian Commonwealth, which was discovered and pacified by Hetman Branicki and his army. He started these actions on his own during the king’s absence, becoming the most important person in the country and the man of the moment, and then completed them in cooperation with the returning monarch. Thus, the Rotator from Białystok can be referred to Branicki, the beloved Polish son, a loyal subject and a great military leader who prevented civil war. In the journalistic texts related to the dispute over the Ostrogski Ordination, Branicki was also compared to his ancestor, Hetman Stefan Czarniecki, as similarly to him, he would prevent the Polish-Lithuanian Commonwealth from the internal conflict. Stefan Czarniecki is a very popular character in Białystok, often depicted in sculptures and paintings ordered by Branicki. In fact, Branicki did not have any serious merits as a hetman; it was only from the perspective of the dispute over the ordination and his portrayal as a great leader and the man of the moment that the cultivation of the memory of Stefan Czarniecki gained a special importance.

PL

Rzeźba z klatki schodowej białostockiego pałacu Jana Klemensa Branickiego, najczęściej określana jako Rotator („Obracający się”) albo Arrotino („Ostrzący nóż”), według nowszych badań mogła przedstawiać jednego z rzymskich bohaterów (Windycjusza, Milichusa, czy też Feniusza Rufusa), który podczas wykonywania swojej pracy podsłuchał spiskowców i tym samym udaremnił ich knowania. Miała to być aluzja do roli hetmana Jana Klemensa Branickiego (fundatora rzeźby) we współczesnych mu wydarzeniach – konfliktu o ordynację ostrogską. Tezę tę potwierdzają rękopiśmienne satyry, powstałe w związku ze sporem o ordynację (Łysa rada kolbuszowska oraz Scena tragiczno-komiczna...), których Branicki jest jednym z głównych bohaterów. W Scenie tragiczno-komicznej podział ordynacji przedstawiony został jako spisek przeciwko Rzeczypospolitej, który odkrył i zbrojnie spacyfikował hetman Branicki. Działania te rozpoczął samodzielnie podczas nieobecności w Rzeczypospolitej króla, stając się najważniejszą osobą w kraju i jego mężem opatrznościowym, a dokończył, współdziałając z powracającym monarchą. Białostocki Rotator może więc być odnoszony do Branickiego, ukochanego syna ojczyzny, lojalnego poddanego oraz wielkiego wodza, który zapobiegł wojnie domowej. W publicystyce związanej ze sporem o ordynację ostrogską Branicki porównywany był także do swego przodka – hetmana Stefana Czarnieckiego, gdyż podobie jak on miał uchronić Rzeczpospolitą od wewnętrznego konfliktu. Stefan Czarniecki to bohater w Białymstoku bardzo popularny, często przedstawiany na zamawianych przez Branickiego rzeźbach i obrazach. W rzeczywistości Branicki nie miał poważniejszych zasług jako hetman i dopiero z perspektywy sporu o ordynację ostrogską i kreowania go wówczas na wielkiego wodza i męża opatrznościowego kultywowanie pamięci o Stefanie Czarnieckim zyskiwało szczególny wymiar.