Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Warmińska Kapituła Katedralna. Zarys dziejów

100%

Kopiczko A.

Studia Elbląskie

|

2018

|

tom 19

11-27

EN

The Warmia Cathedral Chapter is one of the oldest in Poland. It was established in June 1260 in Braniewo but after 18 years the headquarters was moved to Frombork. As a remuneration, it received three bailiffs: Frombork, Pieniężno and Olsztyn, from which it derived income. Initially, it included 16 canons. Representatives of all states could become members but were required to complete their three-year university studies. After the inclusion of Warmia in 1772 to Prussia it was deprived of secular power and income from land, and in this place a state subsidy was granted. In 1821 the number of members was reduced to 10 and 4 honorable canons were established. Nicolaus Copernicus was among the most famous members of this community. The most difficult times were experienced by the Chapter during Nazism and at the end of World War II, when 4 canons lost their lives. Soon after, its activity was suspended. It was not until 1951 that the Polish primate completed its composition and in 1959 the number of real canons from 8 to 12 and honorable from 4 to 12 was increased. The Warmia Cathedral Chapter had a number of privileges and one of the most important was the right to choose a bishop. It also assisted in administration of the diocese, but its primary task was to celebrate the liturgy in the cathedral church.

PL

Warmińska Kapituła Katedralna należy do najstarszych w Polsce. Została utworzona w czerwcu 1260 r. w Braniewie, ale po 18 latach siedzibę przeniesiono do Fromborka. Jako uposażenie otrzymała trzy komornictwa: fromborskie, pieniężnieńskie i olsztyńskie, z których czerpała dochody. Początkowo należało do niej 16 kanoników. Członkami mogli zostać przedstawiciele wszystkich stanów, ale byli zobowiązani do ukończenia 3-letnich studiów uniwersyteckich. Po włączeniu Warmii w 1772 r. do Prus pozbawiono ją władzy świeckiej i dochodów z ziemi, a w to miejsce zapewniono dotację państwową. W 1821 r. zredukowano liczbę członków do 10 i ustanowiono dodatkowo 4 kanonie honorowe. Wśród najbardziej znanych członków tej wspólnoty był Mikołaj Kopernik. Najtrudniejsze czasy przeżyła Kapituła w okresie nazizmu i pod koniec II wojny światowej, kiedy życie straciło 4 kanoników. Niedługo potem jej działalność została zawieszona. Dopiero w 1951 r. prymas Polski uzupełnił jej skład, a w 1959 r. zwiększono liczbę kanoników rzeczywistych z 8 do 12 i honorowych z 4 też do 12. Warmińska Kapituła Katedralna posiadała szereg przywilejów, a jednym z najważniejszych było prawo do wyboru biskupa. Pomagała też w administracji diecezją, ale jej podstawowym zadaniem było sprawowanie Liturgii w kościele katedralnym.

2

Świątynie katolickie i duszpasterstwo w Malborku w latach 1525–1772

100%

Kopiczko A.

Komunikaty Mazursko-Warmińskie

|

2015

|

tom 287

|

nr 1

35-59

DE

In dem Artikel wird die Geschichte der katholischen Gotteshäuser in Malbork (Marienburg) in der Neuzeit vorgestellt. Dabei wurde der Gemeinde Sankt Johannes der Evangelist am meisten Beachtung geschenkt, die – mit kurzen Unterbrechungen in der zweiten Hälfte des 16. Jahrhunderts und während des ersten schwedisch-polnischen Krieges – in katholischer Hand war. Aus Visitationsprotokollen erfahren wir etwas über durchgeführte Renovierungen, die Gottesdienstordnung und die beschäftigten Geistlichen. Auf der Grundlage der seit 1700 erhalten gebliebenen Kirchenbücher können wir schließen, dass jährlich etwa 200 Kinder getauft und zwischen 50 und 150 Ehen geschlossen wurden. Ab der zweiten Hälfte des 18. Jahrhunderts tauchen auch Einträge über Eheschließungen von Lutheranern in der katholischen Kirche auf, und dies sogar dann, wenn beide Eheleute nicht katholisch waren. Außer der Gemeinde Sankt Johannes der Evangelist gab es noch die der Jungfrau Maria geweihte Schlosskirche, die Sankt Laurenzkirche, die Heilig-Geist-Spitalkirche sowie Kapellen. Eine große Rolle in der Seelsorge spielten in der Neuzeit die Jesuiten, die diesen Dienst im Jahr 1618 aufnahmen.

EN

The article presents the history of the Catholic churches, operating in Malbork in the early modern period. Most attention was paid to the parish St. John the Evangelist, which – with short breaks in the second half of the sixteenth century and during the First Swedish-Polish War – remained in the hands of Catholics. With post-visit protocols learn about repairs carried out, the order of worship and involvement of the clergy. On the basis of the preserved since 1700 year vital records we can conclude that each year about 200 children was baptized and was contained from 50 to 150 weddings. Since the second half of the eighteenth century there are also records of marriages concluded by Lutherans in the Catholic Church, even when both spouses were not Catholics. Apart from the parish of St. John the Evangelist churches still functioning: the castle of the Blessed Virgin Mary, St. Lawrence and the hospital of the Holy Spirit and Chapels. A major role in the pastoral care in the modern era played the Jesuits, who have taken the ministry in 1618.

3

Warmiński krąg współpracowników kardynała Stanisława Hozjusza

100%

Kopiczko A.

Studia Elbląskie

|

2024

|

tom 25

25-38

EN

Cardinal Stanislaus Hosius, as Bishop of Warmia, needed collaborators to assist him in ecclesiastical and secular administration. Even before he became ruler of the diocese, he befriended several people who held the canonical dignity in the Warmian Cathedral Chapter, but who worked at the royal court. This group included Paweł Płotowski. He also maintained contacts with Jan Dantyszek. After receiving his nomination for the Bishopric of Warmia, he appointed Kacper Hannow as his plenipotentiary to take over the diocese and swear in the articuli iurati. Since the bishops of Warmia, until the end of the 18th century, had a double authority as diocesan ordinaries and lay administrators of their domain, it was necessary to employ two types of officials. In terms of clerical authority, duties were performed by functionaries with titles and competences accepted in the universal Church. These included the vicar and general officiate, chancellors, secretaries and court chaplains. In the event of a departure outside the territory of Warmia, the bishops had to appoint a diocesan administrator sede impedita. Among the most important people who took up these offices, who were Warmian canons, we should mention Eustace Knobelsdorf (officiate and administrator of the diocese sede impedita), Jan Leoman (chancellor), as well as Szymon Worein and Stanisław Reszka (secretaries). He had great confidence in Jan Grodecki, Maciej Hein, Andrzej Nidecki, Henryk Samplawski and Tomasz Treter. The Jesuits should also be included in this circle: Alphonse Salmeron and John Jacob Astensis. The Dominion was obliged to employ Prussian indigens in its secular administration, which was supervised by the cathedral chapter. One of the most important offices, modelled on the courts of the magnates, in this sphere was that of country alderman. To this post, Hosius first appointed George Preuck, then Philip Potritte and Christopher Troschke. The bursars-general, who supervised the economy in the seven bailiwicks, became: Nicolas Loka, Bartholomew Danckfart, the previously mentioned Jan Leoman and Jan Hatten (who was related to the Hosius family). The court marshal was first Absalom Reymann and then Mikołaj Płotowski, probably related to the canon Paul Płotowski. In the bailiwick with its seat in Dobre Miasto, he appointed his elder brother Jan Hozjusz as starost. The bishop’s castles were managed by burgraves, but their names are difficult to establish, as is the court service, which - taking into account the bishop’s seat, castles and commons – numbered around 200. The most trusted person, however, was Marcin Kromer, from 1551 canon of Warmia, from 1570 – cardinal coadjutor and, from 1579, bishop of Warmia. Stanislaus Reszko, 40 years his junior, should also be included in this group. However, one can conclude that Stanisław Hosius’ relations with people from Warmia were of a rather official nature. He took over some officials from his predecessor, Jan Dantyszek. This was due to the need to continue in power and benefit from their experience more than personal trust. Among the clergy, not all those appointed to the most responsible posts proved entirely loyal to their superior, but canon Eggert Kempen remained among the strong contenders. The main cause of contention was the question of Prussian indigeneity.

PL

Kardynał Stanisław Hozjusz jako biskup warmiński potrzebował współpracowników, którzy pomagali mu w administracji kościelnej i świeckiej. Jeszcze zanim został rządcą diecezji, zaprzyjaźnił się z kilkoma osobami, które posiadały godność kanonicką w Warmińskiej Kapitule Katedralnej, ale pracowały na dworze królewskim. Do tego grona należy zaliczyć Pawła Płotowskiego. Utrzymywał też kontakty z Janem Dantyszkiem. Po otrzymaniu nominacji na biskupstwo warmińskie swoim pełnomocnikiem do objęcia diecezji i zaprzysiężenia articuli iurati mianował Kacpra Hannowa. Ponieważ biskupi warmińscy do końca XVIII wieku posiadali podwójną władzę jako ordynariusze diecezji oraz zarządcy świeccy swojej domeny, zachodziła konieczność zatrudnienia dwojakiego rodzaju urzędników. W wymiarze władzy duchownej obowiązki pełnili funkcyjni o przyjętej w Kościele powszechnym tytulaturze i kompetencjach. Byli nimi m.in.: wikariusz i oficjał generalny, kanclerze, sekretarze i kapelani nadworni. W przypadku wyjazdu poza teren Warmii biskupi musieli mianować administratora diecezji sede impedita. Wśród najważniejszych osób, które objęły te urzędy, a byli nimi kanonicy warmińscy, należy wymienić Eustachego Knobelsdorfa (oficjała oraz administratora diecezji sede impedita), Jana Leomana (kanclerza), a także Szymona Woreina i Stanisława Reszkę (sekretarzy). Dużym zaufaniem darzył Hozjusz Jana Grodeckiego, Macieja Heina, Andrzeja Nideckiego, Henryka Sampławskiego i Tomasza Tretera. Do tego kręgu należy też zaliczyć jezuitów: Alfonsa Salmerona i Jana Jakuba Astensisa. W administracji świeckiej w dominium był zobowiązany zatrudniać indygenów pruskich, czego pilnowała kapituła katedralna. Jednym z najważniejszych urzędów, wzorowanych na dworach możnowładców, było w tej sferze stanowisko wójta krajowego. Na to stanowisko Hozjusz mianował najpierw Jerzego Preucka, następnie Filipa Potritte’a i Krzysztofa Troschkego. Ekonomami generalnymi, którzy nadzorowali gospodarkę w siedmiu komornictwach, zostali: Mikołaj Loka, Bartłomiej Danckfart, Jan Leoman i Jan Hatten (skoligacony z rodziną Hozjuszów). Marszałkiem dworu był najpierw Absalom Reymann, a następnie Mikołaj Płotowski, zapewne spokrewniony z kanonikiem Pawłem Płotowskim. W komornictwie z siedzibą w Dobrym Mieście starostą mianował biskup swego starszego brata Jana Hozjusza. Zamkami biskupimi zarządzali burgrabiowie, ale ich nazwiska trudno ustalić, podobnie jak służby dworskiej, która w siedzibie biskupa, zamkach i komornictwach liczyła w sumie około 200 osób. Osobą najbardziej zaufaną był jednak Marcin Kromer, od 1551 roku kanonik warmiński, od 1570 roku koadiutor kardynała i od 1579 roku biskup warmiński. Do tego grona należy jeszcze zaliczyć o 40 lat od niego młodszego Stanisława Reszkę. Można jednak wysnuć wniosek, że relacje Stanisława Hozjusza z osobami z Warmii miały charakter raczej służbowy. Niektórych urzędników przejął po swoim poprzedniku Janie Dantyszku. Wynikało to bardziej z potrzeby kontynuacji władzy i korzystania z ich doświadczenia niż z osobistego zaufania. Wśród osób duchownych nie wszyscy powoływani na najodpowiedzialniejsze stanowiska okazali się do końca lojalni wobec swego przełożonego, a wśród zdecydowanych przeciwników pozostał kanonik Eggert Kempen. Głównym powodem sporów była kwestia indygenatu pruskiego.

4

Jubileusz pod nadzorem. Obchody 400-lecia istnienia Wyższego Seminarium Duchownego „Hosianum” w Olsztynie

100%

Kopiczko A.

Studia Elbląskie

|

2011

|

tom 12

109-129

DE

1967 feierte das Ermländische Priesterseminar „Hosianum” sein 400-Jahr-Jubiläum. Ein paar Monate lang hatte sich die kirchliche Seine auf diese Feierlichkeiten vorbereitet. Zur Teilnahme wurden u. a. der polnische Primas Stefan Wyszyński sowie der Erzbischof von Kraków Karol Wojtyła eingeladen. Es kamen auch die Rektoren der benachbarten Priesterseminare. Die Feier stieß ebenfalls auf reges Interesse der Partei- und Staatsbehörden, die sich zum Ziel steckten, „der zahlreichen Teilnahme von Laien und insbesondere von Jugendlichen an den irchlichen Feierlichkeiten vorzubeugen“. Diesem Zweck sollten spezielle Unterhaltungs-, Sport- und Kulturveranstaltungen dienen. Die meiste Aufmerksamkeit hatten die Staatsbehörden der Bespitzelung geschenkt. Es sind genaue Operativpläne dieser Maßnahmen erhalten geblieben. Für diese Tätigkeit wurden Funktionäre der Volksmiliz, des Geheimdienstes, der Abteilung „T“ (Operative Technik) und der Abteilung „B“ (Außenbeobachtung) eingesetzt. Beschäftigt wurden auch inoffizielle Mitarbeiter und Informatoren. All diese Maßnahmen werden am besten in Dokumenten veranschaulicht, die im Institut für Nationales Gedenken aufgefunden und diesem Artikel beigefügt wurden.

5

Społeczność świętolipska w XVIII w. na podstawie ksiąg metrykalnych

100%

Kopiczko A.

Saeculum Christianum. Pismo Historyczne

|

2020

|

tom 27

|

nr 1

165-189

EN

Previous studies conducted on Święta Lipka have focused on the church itself and on pilgrimages, whereas little attention has been devoted to the history of the village and its residents. In order to fill the gap for the 18th century, an analysis of the preserved parish registers was conducted. The search provided new information on the local population. It is presented in the form of tabular listings and conclusions drawn from them. The number of baptisms, marriages and deaths are given. The surnames of families with four or more children are listed, assuming that it may testify to their permanent residence in this village. The names of teachers, organists, church wardens, tailors, bricklayers, potters, fishermen, and forest rangers are established. A list of Jesuits and diocese priests working in Święta Lipka is corrected. The popularity of names of baptised children is analysed. The death register provided more detailed information about the cemeteries.

PL

W dotychczasowych badaniach, poświęconych Świętej Lipce, koncentrowano się przede wszystkim na samej świątyni i pielgrzymkach, natomiast w niewielkim stopniu podejmowano kwestie związane z dziejami miejscowości i jej mieszkańców. By wypełnić tę lukę dla XVIII w. podjęto się analizy zachowanych ksiąg metrykalnych. Przeprowadzona kwerenda dostarczyła nowych informacji o miejscowej ludności. Zaprezentowano je w formie zestawień tabelarycznych i wysnutych z nich wniosków. Podano liczbę chrztów, małżeństw i zgonów. Wymieniono też nazwiska rodzin, w których przyszło na świat czworo i więcej dzieci, zakładając, że może to świadczyć o ich stałym zamieszkaniu w tej miejscowości. Ustalono nazwiska nauczycieli, organistów, kościelnych, karczmarzy, krawców, murarzy, garncarzy, rybaków i strażników lasu. Skorygowano wykaz jezuitów oraz księży diecezjalnych pracujących w Świętej Lipce. Analizie poddano popularność imion wśród chrzczonych dzieci. Na podstawie księgi zmarłych uściślono również informacje o cmentarzach.

6

Studia z dziejów diecezji pomezańskiej w 775. rocznicę jej utworzenia. Materiały z V Sympozjum Dorotańskiego w Kwidzynie [23 VI 2018], red. J. Liguz, Pelplin 2020, ss. 200

100%

Kopiczko A.

Studia Elbląskie

|

2020

|

tom 21

481-483

7

Rządca diecezji warmińskiej ks. Wojciech Zink a władze partyjno-państwowe (1951–1953). Zarys problematyki

100%

Kopiczko A.

Studia Elbląskie

|

2019

|

tom 20

109-126

EN

In recent years, interest in priest Wojciech Zink, who in 1951 – 1953 governed in the diocese of Warmia, has increased. Much attention is devoted to his attitude towards the then Polish authorities and opposition to the arrest of the Primate of Poland, Cardinal Stefan Wyszyński. He repeatedly defended the clergy and the faithful, who were met with repression by state and party officials. He protested against the arrest of priests. He strongly opposed attempts to reduce parish priesthood and to limit the liquidation of church institutions, especially the lower seminary in Frombork. He defended indigenous priests, but he also tried to preventconflicts because of attempts to restore the German language in services. He did not accept the so-called priests the patriots. Because of his steadfast attitude he was repeatedly called uponto talk to the chairman of the Provincial National Council and the head of the Department for Religious Affairs in Olsztyn. When the Primate of Poland was arrested, he did not agree to read the message of the Council of Ministers and the “summons” of the Polish Episcopate in parishes. For this reason he was arrested in the evening on October 2, 1953 and imprisoned in Warsaw, where he spent 16 months. However, he could return to the diocese only after the transformation of the Polish October in 1956. He spent the next years of his life working in the Bishop’s Curia. He was the closest associate of bishop Tomasz Wilczyński, and after his deathin 1965 – of bishop Józef Drzazga. On their behalf, he often went to provincial authorities, including denominational authorities, to defend the Warmian Church and settle particularly difficult matters, including accusations of priests, pastoral institutions, catechesis and seminary. Back in the 1960s, he defended indigenous people and organized priestly self-help. Thus hefully deserves the term “steadfast priest.” For his heroic attitude he was also commemorated with a plaque unveiled on June 18, 2018 in the Garden of the Righteous in Warsaw.

PL

W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie ks. Wojciechem Zinkiem, który w latach 1951 – 1953 sprawował rządy w diecezji warmińskiej. Dużo uwagi poświęca się jego postawie wobec ówczesnych władz polskich i sprzeciwowi wobec aresztowania prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego. Wielokrotnie występował w obronie duchownych i wiernych, których spotykały represje ze strony funkcjonariuszy państwowych i partyjnych. Protestował przeciwko aresztowaniu kapłanów. Zdecydowanie sprzeciwiał się próbom ograniczenia duszpasterstwa parafialnego i ograniczaniu likwidacji instytucji kościelnych, zwłaszcza niższego seminarium duchownego we Fromborku. Bronił księży autochtonów, ale też starał się zapobiegać konfliktom z powodu prób przywrócenia języka niemieckiego w nabożeństwach. Nie akceptował działalności tzw. księży patriotów. Z powodu niezłomnej postawy wielokrotnie był wzywany na rozmowy z przewodniczącym Wojewódzkiej Rady Narodowej i kierownikiem Wydziału do Spraw Wyznań w Olsztynie. Gdy doszło do aresztowania prymasa Polski nie wyraził zgody na odczytanie w parafiach wydanych wówczas komunikatu Rady Ministrów i „wezwania” Episkopatu Polski. Z tego powodu został wieczorem 2 października 1953 r. aresztowany i osadzony w więzieniu w Warszawie, w którym spędził 16 miesięcy. Do diecezji mógł jednak powrócić dopiero po przemianach Polskiego Października w 1956 r. Kolejne lata życia poświęcił na pracę w Kurii Biskupiej. Był najbliższym współpracownikiem biskupa Tomasza Wilczyńskiego, a po jego śmierci w 1965 r. – biskupa Józefa Drzazgi. W ich imieniu bardzo często udawał się do władz wojewódzkich, także wyznaniowych, by bronić Kościoła warmińskiego i załatwiać sprawy szczególnie trudne, m.in. oskarżeń księży, placówek duszpasterskich, katechizacji, seminarium duchownego. Jeszcze w latach sześćdziesiątych występował w obronie ludności autochtonicznej i zorganizował samopomoc kapłańską. Tym samym w pełni zasłużył na określenie „kapłan niezłomny”. Za swoją heroiczną postawę został też upamiętniony tablicą odsłoniętą 18 czerwca 2018 r. w Ogrodzie Sprawiedliwych w Warszawie.

8

Parafia i kościół w Ornecie w świetle protokołu powizytacyjnego z 1798 r.

100%

Kopiczko A.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

2019

|

tom 111

129-145

EN

The article is based on the extensive visitation report of the parish of Orneta of 1798, written in Latin. It includes information on the beginnings of the church and its equipment. It describes in detail the altars, chapels, baptismal font and sacristy. In addition, there is information on the service times and brotherhoods. Interesting data concern the structure of the population. 2500 people were obliged to receive Easter Holy Communion, but about 400 Catholics from Protestant Prussia also came to the local church. Moreover, about 60 Lutherans lived in the parish; their services were held in the town hall. The report also contains the basic biographical details about the priests: the parish priest, Rev. Tadeusz Orlikowski and three curates: Rev. Antoni Rehan, Rev. Franciszek Wegner and Rev. Jan Kolberg. The inspector checked how the school functioned, gave the names of the teacher (Franciszk Eckert) and the cantor (Andrzej Eckert), as well as the number of students (90 boys). In the town there was also a school ran by the Congregation of the Sisters of St Catherine Holy Virgin and Martyr, where 86 girls learnt to read and write; in addition, they were taught catechism and needlework. The document also mentions the following church employees: an organist (Antoni Krohnenberg), a sacristan (Jan Koless), a gravedigger (Jakub Braun) and midwives. Moreover, there is the description of the Holy Spirit Hospital and St George Hospital. The report also covers the issue of the church endowment. The parish land was leased by five people at the time: mayor Andrzej Wesler, town councillor Kazimierz Lighton, church administrator Józef Wax, town inhabitant Franciszek Kobwald and two widows: Anna Plastwich and Anna Hohsmann. A great deal of information included in the report, especially personal details, has not been mentioned in the literature so far; this means that this material broadens our knowledge about the parish and church in Orneta.

PL

Podstawę źródłową artykułu stanowi protokół powizytacyjny parafii w Ornecie z 1798 r., spisany w języku łacińskim. Zawiera on informacje o początkach kościoła i jego wyposażeniu. Szczegółowo opisano w nim ołtarze i kaplice, chrzcielnicę i zakrystię. Odnotowano porządek nabożeństw oraz działające bractwa. Do przyjmowania Komunii św. wielkanocnej zobowiązanych było 2500 osób, ale do miejscowego kościoła przybywali też katolicy z protestanckich Prus w liczbie ok. 400. Na terenie parafii mieszkało jeszcze 60 luteranów, którym odprawiano nabożeństwa w gmachu magistratu. W protokole podano podstawowe dane biograficzne proboszcza ks. Tadeusza Orlikowskiego oraz trzech wikariuszy: ks. Antoniego Rehana, ks. Franciszka Wegnera i ks. Jana Kolberga. Wizytator sprawdził funkcjonowanie szkoły, podał nazwiska nauczyciela (Franciszka Eckerta) i kantora (Andrzeja Eckerta) oraz liczbę uczniów (90 chłopców). W mieście funkcjonowała jeszcze placówka prowadzona przez siostry katarzynki, w której 86 dziewcząt uczyło się czytania, pisania, prawd wiary oraz robótek ręcznych. Z pracowników kościelnych odnotowano także organistę (Antoniego Krohnenbergera), kościelnego (Jana Kolessa), grabarza (Jakuba Brauna) oraz akuszerki. Z instytucji parafialnych opisano dwa szpitale (Ducha Świętego i św. Jerzego). Dużo miejsca w protokole zajmuje kwestia uposażenia kościoła. Wiele z podanych w protokole informacji, zwłaszcza personalnych, nie było dotychczas odnotowanych w literaturze, zatem uzupełniają one w sposób znaczący naszą wiedzę o orneckiej parafii i tamtejszej świątyni.

9

Kościół parafialny w Bisztynku w świetle wizytacji z 1798 roku

100%

Kopiczko A.

Studia Ełckie

|

2011

|

tom 13

119-139

EN

The undertaken analyses enable a conclusion that the investigated visitation of the parish church in Bisztynek in 1798 was very detailed and delivered many interesting information which were skipped in other archival sources. The main part of documents was dedicated to the material cases what is wholly understood for the priests were obliged to notify scrupulously all incomes and expenses of the parish. The especially important information refer to established benefices, priests who worked there, and liturgical ornaments and things.